………………………..

……………….

Zasady Etyki Funkcjonariusza Straży Granicznej (1991): w kierunku ogólnych zasad.

Historia formacji granicznych 1918 – 2011 (zarys)

Kształtowanie się granic,

Kształtowanie się granic II RP trwało aż cztery lata (1918 – 1922), związane było to z rywalizacją z państwami powstałymi po I wojnie światowej o sporne tereny, oraz walkami z byłymi zaborcami: Niemcami oraz Bolszewicką Rosją. Ustanowione w tych latach granice z niewielkimi zmianami przetrwały do 1939 roku. Łącznie Długość Granic wynosiła 5529 km z czego na poszczególne kraje przypadały odcinki granicy:

z Niemcami 1912 km (z Prusami Wschodnimi 607 km),

z Czechosłowacją 984 km,

z Rumunią 347 km,

z ZSRR 1412 km,

z Litwą 507 km,

z Łotwą 106 km,

z Wolnym Miastem Gdańskiem 121 km.

JEDNOSTKI OCHRONY GRANIC

W związku z ciągle zmieniającą się granicą w pierwszych latach istnienia państwa, nie możliwe było stworzenie jednolitej dobrze zorganizowanej służby granicznej, dlatego też powstawało wiele formacji przejściowych, które zajmowały się ochroną granic:

Straż Gospodarczo-Wojskowa (31 października - grudzień 1918 r.),

Korpus Straży Skarbowej (listopad - grudzień 1918 r.),

Straż Graniczna (18 grudnia 1918 - marzec 1919 r.),

Wojskowa Straż Graniczna (marzec 1919 - 3 marca 1920 r.),

Strzelcy graniczni (3 marca 1920 – 31 marca 1921 r.),

Bataliony wartownicze (listopad 1920 - 28 stycznia 1921 r.),

Bataliony celne Ministerstwa Skarbu (28 stycznia 1921 - 1 września 1922 r.),

Straż Celna (1 kwietnia 1921 - 2 kwietnia 1928 r.),

STRAŻ GRANICZNA (Granica zachodnia i południowa)

Zaostrzająca się pod koniec lat dwudziestych sytuacja polityczna na granicy z Niemcami oraz napięte stosunki z Czechosłowacją wykazały, że funkcjonujący tam system ochrony granicy państwowej, oparty na cywilnej służbie granicznej, nie jest w stanie sprostać narastającym zadaniom - szczególnie w zakresie ochrony państwa pod względem polityczno – wojskowym.

Na mocy rozporządzenia Prezydenta RP z 22.03.1928 r. „O Straży Granicznej”, (weszło w życie 02.04.1928 r.) Powstała zorganizowana na wzór wojskowy i podległa Ministrowi Skarbu - Straż Graniczna, ochraniać miała pod względem polityczno – wojskowym, celnym i sanitarnym część polskiej granicy z Niemcami w rejonie Prus Wschodnich, granicę z Wolnym Miastem Gdańskiem, morską, z Niemcami na zachodzie, oraz z Czechosłowacją i częściowo z Rumunią na południu. Od dnia 15.07.1939 r. teren działania Straży Granicznej obejmował także granicę polsko – łotewską.

W 1938 roku opracowano projekt nowej ustawy o Straży Granicznej. Podporządkowywał on oddziały Straży Granicznej w sprawach związanych z obroną państwa, władzom wojskowym. Poszerzał zakres współpracy formacji z wojskiem, upodabniał przepisy dyscyplinarne oraz stopnie strażników do żołnierzy i oficerów WP. W tym kompleksie zagadnień Straż Graniczna podlegać miała Generalnemu Inspektoratowi Sił Zbrojnych. W razie ogłoszenia mobilizacji stawała się częścią sił zbrojnych państwa. W kwietniu 1938 roku zmieniono nazewnictwo jednostek organizacyjnych Straży Granicznej na odpowiadające strukturze wojska. Nazwę: Komenda Straży Granicznej zmieniono na Komenda Główna Straży Granicznej. Wprowadzono stanowiska dowódców komend okręgowych, obwodowych, komisariatów i placówek granicznych.

ZADANIA

1) niedopuszczenie do nielegalnego przekroczenia granicy i przemytnictwa towarów oraz do nielegalnego ruchu towarowego i osobowego na wodach granicznych,

2) zapobieganie naruszaniu granicy państwowej i strzeżenie nienaruszalności znaków i urządzeń granicznych,

3) śledzenie i ujawnianie naruszeń obowiązujących przepisów o granicach państwa,

4) dokonywanie kontroli paszportowej na punktach przejściowych,

5) wykonywanie innych zarządzeń władz administracji ogólnej wynikających z ustaw o granicach państwa.¹

KORPUS OCHRONY POGRANICZA (granica wschodnia)

Wkrótce po podpisaniu traktatu ryskiego. Władze radzieckie zaczęły wspierać i inspirować bandy terrorystyczne mniejszości narodowych w Polsce, oraz wypady z terytorium ZSRR na wschodnie powiaty RP.

 W celu zabezpieczenia granicy II Rzeczypospolitej przed penetracją agentów, terrorystów i zwartych uzbrojonych oddziałów dywersyjnych podjęto decyzję o utworzeniu specjalnej formacji wojskowej czasu pokoju Korpusu Ochrony Pogranicza (wrzesień 1924).

Korpus pod względem organizacyjnym, personalnym i wyszkolenia podlegał Ministerstwu Spraw Wojskowych, a w zakresie ochrony granicy, bezpieczeństwa w pasie granicznym i budżetu, Ministerstwu Spraw Wewnętrznych.

KORPUS ZADANIA

1. Ochrona pasa granicznego pod względem wojskowo-politycznym i skarbowo-celnym,

2. Współdziałanie z odpowiednimi instytucjami wojskowymi w obronie państwa,

3. Działalność kulturowo-oświatowa i propagandowa w oddziałach korpusu oraz praca społeczna wśród ludności pogranicza,

W ciągu kilkunastu lat działania KOP przeszedł kilka faz rozwojowych, w każdej z nich jego zapleczem pozostawała armia. Szukano nowych rozwiązań organizacyjnych, dopracowywano kompetencje, powoływano i likwidowano jednostki i dowództwa. Żołnierze byli specjalnie dobierani, pochodzili oni głównie z województw zachodnich. Jednakże przed wcieleniem do KOP – u odbywali oni przeszkolenie w jednostkach liniowych. Do KOP-u wysyłano też wszystkich żołnierzy służby czynnej narodowości niemieckiej. ²

II WOJNA ŚWIATOWA – STRAŻ GRANICZNA

Według rozporządzania Prezydenta RP z dnia 22 marca 1929 r.: W razie częściowej lub całkowitej mobilizacji lub w innych wypadkach, w których ze względu na interes obrony państwa Rada Ministrów uzna to za konieczne, Straż Graniczna staje się z mocy samego prawa częścią sił zbrojnych państwa (Dz. U. RP nr 37/1928, poz. 349)

Oznacza to, że w trakcie mobilizacji wojsk 31 sierpnia 1939 roku, Straż Graniczna stała się częścią sił zbrojnych II RP.

Profesor H. Dominiczak tak opisuję to co się działo z jednostkami straży granicznej w czasie „Kampanii Wrześniowej”.

„Oddziały graniczne podporządkowane i jakby wkomponowane w wielkie jednostki operacyjne wykonywały cząstkę ogólnych zadań na frontach, stąd niezmiernie duża trudność dokumentalnego uchwycenia ich działań. Żołnierze Straży Granicznej walczyli wszędzie tam, gdzie trwał bój z hitlerowskim najeźdźcą. Stanąwszy jako jedni z pierwszych do walki, wytrwali w niej do końca, walcząc bohatersko w obronie ostatnich skrawków Rzeczypospolitej na Helu i pod Kockiem. Przegrana kampania jesienna 1939 r. była praktycznie końcem istnienia i działania Straży Granicznej - formacji, która do ostatnich chwil wiernie służyła Ojczyźnie (...) Jeśli więc zważyć warunki, w jakich przyszło działać polskiej Straży Granicznej, i możliwości, jakie miały oddziały graniczne, stwierdzić wypada, że jej osiągnięcia w niezwykle trudnej służbie były niemałe i niewątpliwie zasługują na uznanie. Kiedy wróg dokonał zdradzieckiego napadu, byli oni wśród tych, którzy zagradzając mu drogę przyjęli na siebie pierwsze uderzenie i walcząc do końca ginęli w obronie Ojczyzny”³

KORPUS OCHRONY POGRANICZA W CZASIE II WOJNY ŚW.

W planie mobilizacyjnym jednostki Korpusu Ochrony Pogranicza miały być przeznaczone do działań osłonowych oraz miały stanowić podstawę formowania dywizji rezerwowych⁴. Dlatego też od początku 1939 roku zaczęto systematycznie mobilizować i przenosić kolejne bataliony w kierunku granicy niemieckiej. Jednocześnie odtwarzano wcześniej uszczuplone jednostki wschodnie nowymi rekrutami.

W dniu 1 września w skład korpusu wchodziło 20 tys. osób. Pozbawiony był sporej części kadry oficerskiej oraz doświadczonych żołnierzy. Pierwsze boje Korpusu zaczynają się już pierwszego dnia wojny, kiedy to bataliony wchodzące w skład armii bronią granic przed atakiem niemieckim. Jednak najsławniejszy epizod z dziejów tej jednostki zaczyna się 17 września. Wojska Radzieckie zgodnie z ustaleniami Paktu Ribbentrop – Mołotow, dokonują agresji na kresy wschodnie RP. Tego samego dnia Marszałek Edward Rydz – Śmigły wydał dyrektywę, która mówiła „Z bolszewikami nie walczyć, chyba że w razie natarcia z ich strony lub próby rozbrojenia oddziałów.” Dyrektywa ta wywołała duże zamieszanie. Jedne jednostki oddawały posterunki, inne rozwiązywano zwalniając tym samym żołnierzy z przysięgi i dając im wolną rękę do działania. Jeszcze inne jednostki podejmowały nierówną walkę z wojskami radzieckimi opóźniając tym samym ich pochód w na zachód. Tak było np. w bitwie pod Szackiem gdzie licząca ok. 4 tys. jednostka składająca się z żołnierzy KOP stoczyła zwycięską bitwę z 3-krotnie większymi oddziałami radzieckimi.

Klęska kampanii wrześniowej oznaczała koniec formalnego istnienia Korpusu. Żołnierze którzy dostali się do radzieckiej niewoli, przetrzymywani byli w obozie Ostaszkowie, a następnie przetransportowani i zamordowani w lesie, w okolicy miejscowości Miednoje.

LATA 1945 – 1990.

Po zakończeniu II wojny światowej ochronę granic powierzono jednostkom Wojska Polskiego⁵. Wydzielone związki taktyczne II armii miały obsadzić zachodnią granicę Polski na Bystrzycy, Odrze i Nysie Łużyckiej. Długo zastanawiano się jak ma wyglądać ochrona granic w nowym państwie. Sprawę powołania formacji granicznej kierownictwo Ministerstwa Obrony Narodowej konsultowało z Ministerstwami Bezpieczeństwa Publicznego, Administracji Publicznej oraz Skarbu. W trakcie wypracowywania koncepcji przyszłej formacji granicznej krzyżowały się doświadczenia okresu międzywojennego z dążeniem do utworzenia formacji, adekwatnej do założeń ustrojowo-społecznych państwa i jego położenia w nowych granicach. Postulowano zatem utworzenie Straży Granicznej, Korpusu Ochrony Pogranicza, a nawet specjalnych jednostek Milicji Obywatelskiej.

Spośród tych projektów początkowo przeważała koncepcja utworzenia formacji granicznej na wzór przedwojennej Straży Granicznej, będącej na etacie Ministerstwa Skarbu, a operacyjnie podporządkowanej Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego lub Ministerstwu Administracji Publicznej. Inna koncepcja zakładała utworzenie w ramach Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego formacji granicznej zbliżonej do istniejącego Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Projekt utworzenia formacji wzorowanej na przedwojennej Straży Granicznej nie mógł się obronić w związku z dużym nasileniem przestępczości granicznej, której ten typ formacji nie mógł się należycie przeciwstawić. Z kolei Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego nie dysponowało siłami i środkami umożliwiającymi utworzenie własnej formacji granicznej.

W tej sytuacji wykrystalizowała się koncepcja powołania formacji wojskowej, zbliżonej do kształtu organizacyjnego przedwojennego Korpusu Ochrony Pogranicza z uwzględnieniem odmiennych zasad ustrojowych oraz stosunków politycznych z państwami ościennymi, będącej w całkowitym podporządkowaniu Ministerstwu Obrony Narodowej

13 września 1945 roku rozkazem Nr 254/Org. Naczelnego Dowódcy WP. Jednostki wojskowe przeznaczone do ochrony granic przekształcone zostały w etatowe struktury Wojsk Ochrony Pogranicza podporządkowane MON⁶.

Do głównych zadań WOP należało zapobieganie, przeciwdziałanie i zwalczanie przestępczości granicznej, zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego w pasie granicznym, nadzór nad przestrzeganiem przepisów dotyczących obrony granicy państwowej, obowiązujących w strefie nadgranicznej i pasie granicznym, nadzór nad przestrzeganiem przez wszystkie statki przepisów obowiązujących na morskich wodach wewnętrznych i morzu terytorialnym, a także wykonywanie niektórych czynności będących w kompetencji administracji celnej. Całkowita długość granic PRL wynosiła : 3538 km⁷.

STRAŻ GRANICZNA 1991 - 2011

Obecna Straż Graniczna jest w pełni zawodową jednostką typu policyjnego. Działa na podstawie ustawy z dnia 12 października 1990 roku, jej funkcjonowanie rozpoczęło się 16 maja 1991 roku. Nadzór nad jednostką ma MSWiA. Straż wykonuje zadania związane z ochroną granicy państwowej i ruchu granicznego. Wejście Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku wymagało zmodernizowania dotychczasowych struktur i dostosowania ich do standardów wspólnotowych. Kolejne modernizacje wiązały się z przystąpieniem Polski do Strefy Schangen w 2007 roku. Warunkiem koniecznym było m.in. zintegrowanie z komputerową bazą danych SiS. Dodatkowo likwidacja kontroli na granicach wewnętrznych UE pozwoliła na zmniejszenie ilości funkcjonariuszy na naszej zachodniej i południowej granicy.

Obecnie Straż Graniczna jest jedną z najlepiej wyposażonych i wyszkolonych formacji. Posiada 10 oddziałów które skutecznie ochraniają granice państwa z ziemi, morza i powietrza.

Bibliografia:

http://www.strazgraniczna.pl/wps/portal/glowna

http://www.emeryci-sg.org.pl/index.html

http://www.sg.bip.mswia.gov.pl/wai/sg/14/32/

http://www.cos.strazgraniczna.pl/modules.php?name=hf_WOP

http://www.dws-xip.pl/wojna/jednostki/jednostka1.html

http://www.wojsko-polskie.pl/wortal/document,,id,4861,pageNo,2.html

(dostępność 31 marca 2011r)

---

1. http://www.strazgraniczna.pl/wps/portal/tresc?WCM_GLOBAL_CONTEXT=/pl/serwis-sg/polskie_formacje_graniczne/historia/sg_1928-1939↩

2. http://www.emeryci-sg.org.pl/historia/kop/kop.html↩

3. http://www.strazgraniczna.pl/wps/portal/tresc?WCM_GLOBAL_CONTEXT=/pl/serwis-sg/polskie_formacje_graniczne/tradycje/stowarzyszenie_weteranow/80-lecie_SG↩

4. http://www.dws-xip.pl/wojna/jednostki/jednostka1.html↩

5. http://www.cos.strazgraniczna.pl/modules.php?name=hf_WOP↩

6. http://www.cos.strazgraniczna.pl/modules.php?name=hf_WOP↩

7. http://www.emeryci-sg.org.pl/historia/wop/wop.html↩