Naturalizm w lit.:

- powieści naturalistyczne nosiły znamiona dokumentalizmu (o estetyce skrajnie mimetycznej) - były fotograficznym opisem rzeczywistości

- fikcja literacka została ograniczona na rzecz przekazania problematyki społecznej

- wprowadzono nowe typy bohaterów - ludzi pochodzących z najniższych warstw społecznych (miejska biedota, chłopstwo), a nawet z marginesu

- tematem utworów stały się sprawy związane z ich codzienną egzystencją

- akcentowano niesprawiedliwość społeczną i powszechny wyzysk

- naturaliści stworzyli nowatorski sposób ekspresji. Często stosowali bardzo brutalne obrazowanie oraz elementy turpizmu. Wprowadzili autentyzm językowy do wypowiedzi bohaterów (gwarę, drastyczne słownictwo)

- dokumentalizacja treści

- rzetelność, prawdziwość obserwacji

- opisy fizjologii, stanów zewnętrznych, chorób, śmierci

- epatowanie, czyli zadziwianie brzydotą

- pojmowanie miłości jako biologicznego popędu

Naturalizm w sztuce:

- wierne, niemal fotograficzne naśladownictwo natury (rzeczywistości), mające na celu ukazanie natury w pierwszej fazie rozwoju, oparte na dokładnej obserwacji bez zbędnej oceny, komentarza, selekcji i interpretacji

- często uwypuklano ciemne strony życia, wybierano przeciętny i brzydki temat lub model

- działalność artystyczna została ograniczona do biernego odtwarzania zjawisk

Impresjonizm w lit:

- literackie utwory impresjonistyczne kładły nacisk przede wszystkim na opisywanie wrażeń i doznań poznającego podmiotu, rezygnując z realistycznego przedstawiania rzeczywistości

- impresjonizm w prozie objawiał się poprzez rezygnację z obiektywnej narracji i opisu obiektywnie istniejącego świata. Rzeczywistość ukazywana jest za pomocą techniki punktów widzenia – czytelnik musi przyjąć i zrozumieć sposób postrzegania danej postaci, aby pojąć przedstawiane zdarzenia.

- powieść impresjonistyczna rezygnuje z narratora wszechwiedzącego, zastępując go narratorem subiektywnym, opisującym swoje wrażenia i doznania.

- wydarzenia powieściowe nie tworzą w impresjonizmie zwartej konstrukcji, ale są rozbite na szereg epizodów i fragmentów. Nie zostaje również zachowana ciągłość czasowa utworu – akcja składa się z szeregu momentów

- poezja impresjonistyczna posiadała silnie zaznaczone wartości dźwiękowe, nie była natomiast podporządkowana konkretnemu tematowi, ale ulotnym i chwilowym wrażeniom

- dramaty impresjonistyczne były silnie upoetyzowane i opierały się na niedomówieniach i nastrojowości. Ciągła akcja została w nich zastąpiona przez szereg znaczących momentów

Impresjonizm w sztuce:

- dążenie do oddania zmysłowych, ulotnych momentów

- dywizjonizm – nakładanie tuż obok siebie plam czystego koloru tak, iż z pewnej odległości zlewały się tworząc barwy uzupełniające

- artyści często malowali ludzi w ruchu, w trakcie zabawy lub wypoczynku

- odrzucono tematy biblijne, literackie, mitologiczne, historyczne. Zamiast tego pojawiła się wizja codzienności i współczesności

- malowali w plenerze, nie poprawiając swoich dzieł w pracowniach

- malarstwo przedstawiało tylko pozytywne strony życia, nie poruszało problemów społecznych

Dekadentyzm – u jego podstaw znajdował się lęk przed otaczającym światem (głównie postępem technicznym, w którym upatrywano przyczynę destrukcji dotychczasowych, naturalnych więzi międzyludzkich) i przekonanie o nadchodzącej zagładzie cywilizacji; porównywanie społeczeństwa do organizmu – wierzono, że po okresie intensywnego rozwoju nastąpić musi obumieranie; wyznawcy tego światopoglądu byli przeświadczeni o kryzysie ówczesnej cywilizacji i nadchodzącym zmierzchu kultury europejskiej. Kwestionowali oni wszelkie wartości moralne i społeczne (sceptycyzm). Ich dzieła są pełne apatii, wyrażającej się m.in. w demonstrowaniu atrofii uczuć i emocji, a także w przekonaniu o bezsensowności ludzkiej egzystencji, niemożności walki ze światem i własnej niemocy twórczej.

Szopenhaueryzm – przejawiał się brakiem wiary w szczęście i dobro ludzkie. Życie człowieka nie ma sensu, a samo pojęcie szczęścia jest wymysłem abstrakcyjnym, utworzonym przez pragnienie i tęsknoty ludzkie. Człowiek został stworzony po to aby cierpieć, rozpaczać, a podejście do świata przejawia się sceptyzmem, pesymizmem, zakładając nawet wiarę w to, że świat jest u schyłku cywilizacji i dąży do zagłady.

Jednakowoż ból ten można uśmierzyć przez "sztuczne raje" (alkohol, tytoń, narkotyki, ekstremalne doświadczenia erotyczne), tworzenie i kontemplację sztuki oraz współczucie.

Nietzscheanizm – występował przeciwko pesymizmowi, bierności i słabości, głosząc kult życia. Bezwzględnie potępiał panujące ówcześnie zasady moralne, odrzucał humanitaryzm, altruizm jako domenę ludzi słabych, postulując moralność "nadludzi", rasy panów, którzy predestynowani są do tego, aby działać "poza dobrem i złem", tworząc nowe zasady. Niemiecki filozof głosił pochwałę siły tężyzny fizycznej, wolności działania wybitnej jednostki. Filozofia Nietzschego została wykorzystana przez hitleryzm do stworzenia teorii wyższości rasy aryjskiej nad innymi rasami.

Katastrofizm – dekadencka postawa wyrażająca przeświadczenie o nieuniknionej, gwałtownej zagładzie obecnej formy świata i cywilizacji, całkowite zatracenie wartości, które stoją u podstaw człowieczeństwa, którą może spowodować kryzys wartości filozoficznych, moralnych, lub czynniki zewnętrzne, takie jak wojny czy kataklizmy.

Ekspresjonizm w lit.:

- zanegowanie estetyki realizmu, naturalizmu i impresjonizmu. Literatura ma tworzyć przekaz świata wewnętrznego człowieka i mówić o tym, co stanowi istotę rzeczy

- wyraz (ekspresja) jako podstawowa kategoria estetyczna, która mówi w sposób niczym nieograniczony o przeżyciach człowieka

- bohaterem literackim nie jest konkretna, indywidualna postać, ale Człowiek w ogóle

- człowiek nie jest pokazywany w swym codziennym otoczeniu, ale w kontekście wszechświata.

- bunt przeciw ustabilizowanym instytucjom świata mieszczańskiego, np. tworzenie świata na opak, negowanie tradycyjnych wartości.

- zadaniem literatury jest aktywne poszukiwanie, stąd jej otwartość na problemy metafizyczne

- ostre środki wyrazu w stylistyce – operowanie kontrastem (patos i wulgarność, subtelne wyznanie i poetyka „krzyku”), stosowanie hiperboli

- wizja świata zdeformowanego, chaotycznego, pełnego sprzeczności (wykorzystanie poetyki snu, marzenia, obszarów podświadomości człowieka)

Ekspresjonizm w sztuce:

- deformacja i ostro zamalowywane kontury przedmiotów. Ekspresjonizm miał na celu wyrażenie uczuć artysty. Przeciwstawiał się naturalizmowi. Wyraźna mimika w teatrze, w kinie kontrast barw.

- odrzucał mentalność i obyczajowość mieszczańską

- protest przeciw naturalizmowi i impresjonizmowi (kopiowaniu rzeczywistości) w imię skrajnego subiektywizmu w odczuciach i sposobach ich artystycznego wyrazu

- odzwierciedlanie głębokiej jaźni artysty

- uwolnienie od wszystkiego, co narzuca zewnętrzna rzeczywistość i zrekonstruowanie jej

- stosowanie sugestywnego koloru, często w kontrastowych (dysonansowych) zestawieniach, użycie aktywnych faktur, eksponowanie graficznego szkieletu kompozycji i koła lapidarność formy, deformacja uwypuklająca brzydotę (antyestetyzm)