Stosunek prawny, podmioty stosunku prawnego.
Zdolność prawna, zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej.

prawo cywilne to główna część prawa prywatnego, czasem się je ze sobą utożsamia; prawo prywatne (cywilne) stawia się w opozycji do prawa publicznego (podział znany czasom rzymskim); Ulpian sformułował kryterium priorytetu, użyteczności; prawo cywilne to prawo obywateli, koncentrujące się na ich interesie; prawo publiczne troszczy się o interes państwa, publiczny;

prawo cywilne jest trzonem i podstawą prawa prywatnego;
jego część ogólna – zasady i reguły są posiłkowo stosowane także w innych gałęziach prawa prywatnego; stosuje się ją subsydiarnie, „odpowiednio”; art. 300 KP;

cechy prawa prywatnego:
→ autonomia woli podmiotów (prawo cywilne, prawo obywateli – wolnych ludzi, którzy w wolnorynkowej gospodarce tworzą relacje; czy, z kim, na jakich zasadach, jakiej treści – o tym decydują autonomiczne podmioty; ta autonomia jest fundamentem);
→ równorzędność podmiotów (podmioty tworzą stosunki cywilnoprawne
na zasadzie równorzędności; nie ma to nic wspólnego z mocą ekonomiczną;
żaden z podmiotów nie może władczo kształtować sytuacji prawnej drugiego podmiotu; zobowiązanie, węzeł prawny jest tworzony z ich decyzji; nic nie mogą sobie nakazać; w prawie publicznym państwo/organ administracyjny władczo wydaje decyzje, wymusza zachowanie, to relacja jednokierunkowa; w prawie prywatnym sami – umową – kształtujemy swoje prawa i obowiązki);

w prawie karnym część obowiązków trzeba wykonać pod rygorem przymusu;
w prawie cywilnym, jeżeli strona nie chce zrealizować jakiegoś swojego obowiązku, może poprosić sąd o arbitraż; państwo je wtedy egzekwuje; ingerencja sądu
ma charakter wtórny – „na żądanie stron”, gdy pojawi się problem;

stosunki w prawie cywilnym mogą istnieć bez kontaktu z państwem, to prawo życia codziennego;

prawo cywilne występuje w dwóch znaczeniach:
× przedmiotowym (normy prawne, które odnoszą się do sytuacji prawnych, opartych na zasadach autonomii i równorzędności; zebrane w kodeksie cywilnym
i innych ustawach, wiele ustaw zawiera przepisy, należące do różnych dziedzin prawa – prawo autorskie zawiera normy prawa karnego, administracyjnego i cywilnego);
× podmiotowym (uprawnienia, które na mocy prawa podmiotowego przysługują podmiotom; prawo przedmiotowe zawiera normy, z których można wywieść normy prawa podmiotowego);

prawo przedmiotowe jest źródłem prawa podmiotowego;

prawo cywilne tworzy reguły prawne dla prawa pracy; wciąż jest to prawo prywatne, nie publiczne; prawo pracy kiedyś stanowiło fragment prawa cywilnego, jedną z jego umów; teraz jest odrębną gałęzią; ma własne pojęcia i zasady jednakże, prawo cywilne wciąż jest dla niego podstawą; art. 300 KP wyraźnie stanowi, że kwestie nieuregulowane w prawie pracy mają być realizowane według prawa cywilnego; chodzi m.in. o pojęcie oświadczenia woli, wady oświadczenia woli, sposoby związywania umów, metody ustalania pełnomocnictwo;

z prawa cywilnego, głównie dla celów dydaktycznych, wyodrębniono także: prawo autorskie, prawo własności lokali, prawo handlowe;

obrót cywilnoprawny:
☼ profesjonalny (między przedsiębiorcami, poletko prawa handlowego);
☼ powszechny (między nie-przedsiębiorcami; dokonywanie czynności nie w celu prowadzenia działalności gospodarczej);
☼ konsumenci (między konsumentami, a przedsiębiorcami);

charakter norm prawa cywilnego przedmiotowego – w dużej mierze normy te mają charakter dyspozytywny; znajduje on zastosowanie wtedy, gdy podmioty same
nie ukształtowały swoją sytuacją prawnej; podmioty mają pełne prawo kształtować swoje prawa i obowiązki umowami; owe przepisy włączają się wtedy, gdy strony
nie opracowały szczegółów swojej umowy, a zdaniem ustawodawcy kwestie
te powinny zostać uregulowane; obok norm dyspozytywnych istnieją normy bezwzględnie wiążące – ius cogens; znajdują one swoje zastosowanie zawsze;
w prawie cywilnym jest dużo mniej jest prawa bezwzględnie obowiązującego; rozróżnienie, która norma ma taki charakter, jest kluczowe; czasem jest to jasne – przepis literalnie pozwala stronom na dowolne umawianie się – „jeżeli strony
nie umówiły się inaczej”, „można zastrzec w umowie”; czasem wprost wynika ich bezwzględne stosowanie – „przepisy nie uchybiają przepisom regulującym”; większość przepisów tego nie uwzględnia; przepisy pod tym względem mają charakter dwoisty;

teza pomocnicza – prawo cywilne w ujęciu przedmiotowym pełni funkcję służebną; pomagają obywatelom; generalnie mają funkcję pomocniczą;
♫ prawo zobowiązań (śmiało można normy prawne uznać za dyspozytywne – chyba, że ustawa stanowi inaczej);
♫ prawo rzeczowe (z reguły ius cogens; prawo rzeczowe ma charakter bezwzględnie wiążący, bo jest skuteczne erga omnes; ustawodawca nie może pozwolić
na dowolność, bo ma to wpływ na osoby trzecie);
♫ prawo rodzinne (kwestie obowiązku alimentacyjnego, stosunki niemajątkowe – bezwzględnie wiążące; stosunki małżeńskie majątkowe – raczej dyspozytywne);
♫ prawo handlowe (rodzaj zobowiązań, normy dyspozytywne);
♫ część ogólna (bezwzględnie wiążąca);

stosunek cywilnoprawny – więź między podmiotami prawa cywilnego (autonomia
i równorzędność); regulowany przez prawo cywilne przedmiotowe; składa się
z podmiotów, przedmiotu i treści;

podmioty stosunku prawnego (i prawa cywilnego):
∞ osoby fizyczne;
∞ osoby prawne;
∞ jednostki organizacyjne, o których mowa w art. 33¹ KC (mają zdolność prawną,
ale pozbawione są osobowości prawnej; prof. Wolter nazywa je „ułomnymi osobami prawnymi”; mogą być podmiotem praw i obowiązków);

przedmiot stosunku prawnego – powinne zachowanie się podmiotu;
zachowanie – nakazane, zakazane, dozwolone; samo zachowanie może mieć swój przedmiot; w zobowiązaniu istnieją dwie strony – dłużnik (zobowiązany) i wierzyciel (uprawniony); przedmiotem wierzytelności jest świadczenie, czyli powinne zachowanie się dłużnika; przedmiotem świadczenia – „ściana”, przedmiot stosunku prawnego – „pomalowanie ściany”;

treść stosunku prawnego – prawa i obowiązku stron; stosunek zobowiązujący –
ktoś ma prawo, ktoś ma obowiązek; jest to ze sobą wzajemnie skorelowane;
ktoś coś musi zrobić, ktoś inny ma prawo to wyegzekwować;

strona ≠ podmiot;

podmiot – osoba fizyczna, osoba prawna, ułomna osoba prawna;
strona – podmiot występujący w stosunku prawnym; w zobowiązaniu występują dwie strony: dłużnik i wierzyciel; po każdej ze stron może występować jeden lub więcej podmiotów; podmioty tworzą strony; jedną stronę może tworzyć wiele podmiotów – współwłaściciele, dłużnicy solidarni;

stosunek prawny - wolne przedmioty dobrowolnie wchodzą w relacje cywilnoprawne;

źródłem stosunku prawnego są zdarzenia cywilnoprawne;

zdarzenie cywilnoprawne – każdy fakt, który powoduje powstanie, ustanie lub zmianę stosunku prawnego; istotny jest fakt, z którym skutki wiąże norma prawna, nie natura świata;

fakty – zdarzenia, na które człowiek nie ma wpływu, jednakże norma prawna wiąże
z nim powstanie stosunku prawnego; uderzenie pioruna i w efekcie zniszczenie domu, budzi odpowiedzialność odszkodowawczą ubezpieczyciela; upływ czasu – przedawnienie, wygaśnięcie prawa, zasiedzenie;

działania człowieka – zdarzenia, będące efektem zachowania człowieka; zwykle budzą skutki na gruncie odpowiedzialności odszkodowawczej; zaniechanie także; jeżeli podmiot nic nie zrobił, a mógł lub powinien zapobiec szkodzie;

czyny – skutki prawne następujące przypadkowo; wywołanie ich nie było celem podmiotu;

czyny niezgodne z prawem – zachowania, które powodują powstanie odpowiedzialności odszkodowawczej; odpowiednio za niewykonanie zobowiązania lub za nienależyte wykonanie zobowiązania;

czyny zgodne z prawem:
♣ przejaw woli (zachowanie podobne do oświadczenia woli, ale niezmierzające
do wywołania skutków prawnych, np. wezwanie do zapłaty);
♣ oświadczenie wiedzy (przyznanie się do posiadania informacji, np. dłużnik przyzna się, że jest dłużnikiem; przerwanie przedawnienia);
♣ przebaczenie (przy wydziedziczeniu, niegodności dziedziczenia i darowiznach; przejaw uczuć, nie ma woli, skutki następują zgodnie z ustawą);
♣ zawiadomienie (np. o wadzie rzeczy sprzedawanej);
♣ śmierć człowieka (dziedziczenie);
♣ proces twórczy (niezależnie od woli powstają prawa i obowiązki);

czynności – działania nakierowane na wywołanie skutków prawnych;

czynności prawne – zdarzenia, które zawierają co najmniej jedno oświadczenie woli oraz ewentualnie inne elementy; oświadczenie woli to każde zachowanie się podmiotu, które zmierza do (jego celem jest) wywołanie skutków prawnych; każdy przejaw takiej woli; art. 60 KC – może być wyrażone dowolnie, byleby wyrażało wolę dostatecznie; najprostsze czynności konstytuuje jedno oświadczenie woli; od razu tworzy ono skutki prawne – np. przyrzeczenie publiczne (jednostronna czynność prawna), by wywołać skutek prawny (powstanie stosunku prawnego) niczego więcej nie potrzeba; inaczej – aby wywołać skutek prawny, by powstał stosunek prawny potrzebna jest umowa, dwa zgodne oświadczenia woli; czasem, oprócz zgodnych oświadczeń woli, wymaga się innych elementów; w czynności realnej konieczne jest wydanie rzeczy, wpis do księgi wieczystej; bez tego nie nastąpi zdarzenie prawne;

orzeczenia sądów:
→ deklaratoryjne; przytłaczająca większość ma taki charakter; orzeczenia deklaratoryjne same nie są zdarzeniami prawnymi; uderzenie człowieka to zdarzenie cywilnoprawne, którego skutkiem prawnym jest obowiązek naprawienia szkody; powstaje węzeł obligacyjny, łączący dłużnika z wierzycielem; dłużnik może zapłacić dobrowolnie; jeżeli jednak tego nie uczyni, wierzyciel może poprosić państwo
(sąd cywilny) o pomoc; by zasądził od dłużnika odszkodowanie; takie orzeczenia ma charakter deklaratoryjny – nie jest źródłem stosunku prawnego, stwierdza raczej jego istnienie; źródłem obowiązku odszkodowawczego jest zdarzenie na ulicy; sam wyrok nie jest czynnością prawną; źródłem stosunku jest umowa; sąd wkracza w umowę
na żądanie strony);
→ konstytutywne; powoduje powstanie lub ustanie stosunku prawnego, np. rozwód – wyrok rozwiązuje małżeństwo; w specjalnych okolicznościach sąd może zmodyfikować świadczenie w zobowiązaniu – gdy pierwotna umowa straciła rację bytu; wtedy jest zdarzeniem prawnym, bo zmienia stan rzeczy;

osoba fizyczna – człowiek; przeciwstawienie osobie prawnej, która jest wytworem prawa, iluzją prawną; osoba fizyczna jest namacalna, realna; każdy człowiek jest osobą fizyczną i może być podmiotem prawa; nie może być zatem przedmiotem prawa; nawet zwłoki ludzie, mimo iż są przedmiotami, wyjęto spod regulacji przedmiotowej; wyjęto części ciała i zwłoki z obrotu prawnego; to element materii publicznoprawnej; wyjątkiem są włosy;

art. 8 KC – „Każdy człowiek od chwili urodzenia na zdolność prawną”;

od chwili urodzenia, czyli od wydobycia się ciała dziecka z ciała matki; pępowina nie ma znaczenia; nie ma na ten moment znaczenia, czy dziecko przeżyje czy nie; ważne, by się urodziło;

fakt czy dziecko urodziło się żywe, czy martwe (nie oddycha, nie porusza się) jest dla prawa cywilnego bardzo istotne; praktyka – istotne w kontekście prawa spadkowego; jeżeli urodziło się i zmarło, to znaczy, że przez chwilę żyło, a więc miało podmiotowość prawną; jeżeli przed jego narodzinami, zmarła osoba, po której dziedziny, dziecko dziedziczy; art. 927 par. 2 KC pozwala dziecku dziedziczyć, jeżeli urodziło się żywe; to, że potem zmarło nie ma znaczenia; dziecko dziedziczy
po zmarłym ojcu, matka, po zmarłym dziecku – to nie jest wszystko jedno;

art. 9 KC wprowadza domniemanie urodzenia żywego (gdy znajdujemy zwłoki dziecka);

prawo cywilne pełne jest domniemań wzruszalnych i niewzruszalnych; przy domniemaniach wzruszalnych zmienia się ciężar dowodowy; zwykle (art. 6 KC) domniemanie obala ten, kto wywieść chce z tego skutki prawne;

nasciturus – okres prenatalny; dziecko poczęte, ale nienarodzone; nie ma przepisu ogólnego, który określałby jego sytuację prawną; w latach 1993 – 1996 istniał
art. 8 par. 2, który stanowił, że zdolność prawną ma nasciturus, pod warunkiem,
że urodzi się żywy; zdolność prawna warunkowa; przepis ten jednak się nie utrzymał;

bezspornie jednak część przepisów mówi wprost o prawach nasciturusa:
× art. 927 § 2 KC („Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.”);
× art. 446¹ KC („Z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem.”):
× art. 182 KRiO („Dla dziecka poczętego, lecz jeszcze nie urodzonego, ustanawia się kuratora, jeżeli jest to potrzebne dla strzeżenia przyszłych praw dziecka. Kuratela ustaje z chwilą urodzenia się dziecka”);
× art. 75 § 1 KRiO („Można uznać ojcostwo przed urodzeniem się dziecka już poczętego”);

nasciturus w orzecznictwie:
× może być uposażony ubezpieczeniem NNW; otrzyma świadczenie, gdy urodzi się żywe; osoba, ubezpieczająca się, może wskazać dziecko nienarodzone;
× może otrzymać darowiznę przez kuratora;
× może dostać odszkodowanie za śmierć osoby bliskiej, na normalnych zasadach;

rozbieżność budzi ocena sytuacji prawnej nasciturusa; orzecznictwo uznaje,
że dziecko poczęte i nienarodzone ma zawieszoną, ograniczoną do praw, zdolność prawną; wyjątkiem jest spadek, bo w jego skład wchodzą także pasywa;

koncepcja rzymska – „nasciturus pro iam nato habetur, quotiens de commodis eius agitur”; nascitirus musi być traktowany jak urodziny, zawsze, gdy tylko przynosi mu to korzyść;

prof. Księżak – nasciturus nie ma zdolności prawnej; nie jest to znane ustawie; ma prawa i można mu per analogia tworzyć kolejne; dziecko może nabyć prawa, których źródło leży w okresie prenatalnym; nie ma jednak zdolności prawnej;

nasciturus to człowiek, nie przedmiot; jest podmiotem prawa, choć nie ma podmiotowości prawa; nie może być ani podmiotem, ani przedmiotem prawa;

problem znieważenia nasciturusa – czy dziecko może bronić praw osobistych;
gdy urodzi się żywe – oczywiście, tak (art. 446¹ KC); ale przed uroczeniem nie; nie ma podmiotowości prawnej, nie ma dóbr osobistych, ani prawa do ich ochrony;

przepis nie determinuje pojęcia poczęcia; Kodeks Cywilny pochodzi z 1965 roku, wtedy to sformułowanie nie budzi wątpliwości; obecnie technika in vitro wymaga zdaje się zdefiniowania;