Studium przypadku ucznia z Zespołem Aspergera

- Identyfikacja problemu

Uczeń z rozpoznanym Zespołem Aspergera rozpoczął naukę w gimnazjum w

roku szkolnym 2003/2004. Była to dla niego nowa szkoła, nowa klasa ale w miarę szybko chłopiec zaakceptował zmiany. Również dla rówieśników z klasy oraz nauczycieli komunikowanie sie z uczniem z opisywanym zaburzeniem stanowiło wyzwanie. Prezentowane studium przypadku, z ukierunkowaniem na wskazówki dydaktyczne ma na celu przybliżenie istoty problemu oraz pomoc we właściwym, jednokierunkowym prowadzeniu chłopca. Podobne wskazówki, dostosowane oczywiście do wieku i

intelektu otrzymali rówieśnicy z klasy. Nauczycielka prowadziła godziny wychowawcze, wspólnie z uczniami opracowywali katalog właściwych zachowań w konkretnych sytuacjach towarzyskich, który ma ułatwić autystycznemu koledze funkcjonowanie w środowisku społecznym. Obecnie chłopiec ma 16 lat i jest uczniem II klasy gimnazjum.

2. Analiza orzeczenia i dokumentacji prowadzonej przez terapeutów dziecka. Kacper jest pod

opieka Zakładu Neuropsychologii Klinicznej AM w Bydgoszczy. W badaniach neuropsychologicznych uzyskał bardzo dobre wyniki co świadczy o wysokiej sprawności intelektualnej, stwierdzono bardzo dobra pamięć operacyjna i funkcje wykonawcze oraz sprawność wzrokowo- przestrzenna i wzrokowomotoryczna.

U chłopca występują duże problemy emocjonalne objawiające sie niemożnością dostosowania emocji do myślenia i spostrzegania. Mowa jest jednostajna, słabo modulowana co również wynika z braku umiejętności dostosowania emocji do wypowiadanych treści. Występują znaczne zaburzenia w kontaktach społecznych, co stanowi specyfikę zaburzenia, z jednoczesnym dążeniem do zwrócenia na siebie uwagi rówieśników.

3.Obserwacja zachowań Kacpra i poziomu jego funkcjonowania w klasie. Wychowawca

chłopca oraz nauczyciel wspomagający przygotowali karty obserwacji, które mogłyby przybliżyć istotę zaburzeń innym nauczycielom, zwrócić uwagę na specyficzne zachowania. Opracowanie swoistego katalogu cech i zachowań ucznia umożliwiły mi stworzenie szczegółowych wskazówek dydaktycznych i wychowawczych dla wszystkich osób mających kontakt z Kacprem.

- Karta obserwacji wg kryteriów Gilbera:

- poważne ograniczenia w zakresie obustronnej interakcji oraz gry społecznej i/lub mała towarzyskość wobec rówieśników względnie nieodpowiednie zachowanie się. Kacper ma duże problemy z nawiązywaniem kontaktów emocjonalnych i społecznych. Sam nie inicjuje rozmów z rówieśnikami, odpowiada jedynie na zadane pytania. Jego odpowiedzi są krótkie, dotyczą tylko poruszanego problemu. Nie nawiązuje żadnych rozmów z dziewczętami, akceptuje tylko chłopców, dla dziewcząt bywa opryskliwy (kiedy zadają mu pytania).Czasem siada blisko grupki chłopców, czeka na zainicjowanie przez nich rozmowy. Podczas Zielonej Szkoły czas spędzał z kolegami, chętnie pokazywał im nowy telefon(rodzice mówili, że koniecznie chciał go zabrać by pokazać kolegom). Do domku nie wpuszczał koleżanek, mówił

że „tutaj mieszkają chłopcy”. Uczniowie opowiadali także, że brał od nich pieniądze na

napoje. Pytany, czemu nie kupował za własne pieniądze odpowiedział, Ze „nie traci

kieszonkowego na głupoty”. Zachęcany uczestniczył w grach terenowych, był bardzo zadowolony kiedy go wyróżniano i chwalono na tle klasy. Podczas godzin wychowawczych siadał zawsze blisko kolegów, prawie na kolanach. Nie chciał sie przesunąć. Poskutkowały dopiero tłumaczenia, iż nie jest odrzucany, że prosimy tylko o swobodne zajecie miejsca przez każdego ucznia. W trakcie zajęć pokazowych uczestniczył w lekcjach, odpowiadał na pytania. Kiedy uczestnicy kursu byli zbyt głośno, przekrzykiwał ich, zwracając w ten sposób uwagę na swoja osobę.

- ściśle określone, specyficzne zainteresowania oraz odrzucanie innych (nowych). Zainteresowania są często powiązane z posługiwaniem sie pamięcią mechaniczną. Kacper ma specyficzne zainteresowania związane ze zbieraniem owadów( ma pokaźna kolekcje) oraz konstruowaniem wszelkiego rodzaju wynalazków. Sam o sobie mówi, i. jego przeznaczeniem jest zostać wynalazca. Jednakże po niespełna dwuletniej pracy z chłopcem nauczyciele nie zauważyli konkretnych, zainteresowań przekładających sie na naukę

szkolna.

- skłonność do rutynowego zachowania (sztywne i specyficzne sposoby wykonywania czynności).Dużo problemów sprawiają próby przesadzenia Kacpra do innej ławki. Jest to możliwe tylko i wyłącznie wtedy gdy prośbę poprzedza konkretna argumentacja. Nie sprawia chłopcu trudności zmiana sali lekcyjnej. Odpowiednio wcześniej poinformowany sam potrafi odszukać właściwą salę. Wszelkie zmiany wymagają konkretnej i logicznej argumentacji. Chłopiec ma ustalony jadłospis, równie. niezmienny. Na początku nauki w gimnazjum wszystkie przerwy spędzał z opiekunem, obecnie samodzielnie porusza sie po budynku szkolnym oraz boisku. Często przerwy spędza z kolegą z ławki. W nowych sytuacjach Kacper liże podręczniki, gryzie długopis. Czasami kładzie sie na podłodze. Często w specyficzny sposób macha rękoma, wyłącza się, uśmiecha do własnych myśli. Jeżeli w tym momencie nauczycielka zada mu pytanie i wyznaczy konkretne zadania zaczyna pracować. Nie potrafi samodzielnie organizować sobie miejsca pracy, jeżeli ma otwarty zeszyt, zamyka podręcznik i piórnik. Pedantycznie układa przedmioty na ławce. Niszczy przedmioty, których nie zna (np. na fizyce).Nie wypełnia ankiet, niszczy je. Pismo Kacpra jest specyficzne, wszystkie litery starannie wykończone. Nie pozostawia luk w zeszycie nawet jeżeli wymaga tego temat lekcji.

- opóźniony rozwój języka, formalny pedantyczny język, widoczny brak zrozumienia, mowa

staccato. Uczeń prezentuje bardzo bogaty poziom słownictwa, czasami jego odpowiedzi sś dziwne, zawsze szczere, niestandardowe.(np. na pytanie nauczyciela, trzymającego Kacpra za ramie „co teraz zrobiłam” odpowiedz brzmiała: „odcisnęła Pani linie papilarne na moim

ramieniu”).Mowa jest bardzo wyrazista, głośna, poprzedzona krótkimi przerwami

przypominającymi zachłyśniecie.

- uboga niewerbalna ekspresja i niskie zdolności w tym zakresie. Uboga mimika twarzy, uczeń nie reaguje na komunikaty pozawerbalne, nie skupia wzroku na twarzy rozmówcy (patrzenie przez człowieka a nie na człowieka).

- Karta obserwacji wg najczęściej występujących objawów w zespole Aspergera:

(objawy obserwowane przez psychologów, pedagogów, nauczycieli, rodziców).

Skala występowania objawów u Kacpra:

- brak+ rzadko występują++ występują często+++ występują bardzo często

1. Słaba lub nieobecna zdolność do używania lub rozumienia mimiki twarzy, gestu, tonu, pauzy lub języka ciała ++

2.Wolny rozwój mowy bez zwykle następujących zmian. - (z wywiadu: mowa rozwijała sie poprawnie).

3. Używanie mowy w celu uzyskania nagrody albo informacji a rzadko w celu komunikacji. +++

4. Brak zainteresowania zadowalaniem innych ludzi (np. nauczycieli i rodziców) oraz brak reakcji na zwyczajne subtelne tego sygnały. ++

5. Brak reakcji na sygnały niezadowolenia, takie jak np. kręcenie głowa ++

6. Stała nieświadomość niewerbalnych reakcji (włączając w to następstwa czynności).++

7. Dobry poziom mowy ekspresywnej oraz wysoka kompetencja w liczeniu często maskuje słabe rozumienie. + (bardzo słabe umiejętności matematyczne).

8. Dosłowna, literalna interpretacja mowy. +++

9. Biegłość w układaniu puzzli. + + (tylko komputerowo co wynika z zainteresowań chłopca).

10. Mają holistyczne (globalne) podejście do zadań i nie dają sobie rady

z mało precyzyjnymi informacjami. +++( wymaga jasno sprecyzowanych poleceń).

11. Brak spontaniczności w eksplorowaniu nowych sytuacji. +++

12. Są bardziej zainteresowani książkami, niż faktycznymi. informacjami.+ + + (często przegląda podręcznik, wymyśla treści których nie przeczytał)

13. Niezdarność i słaba koordynacja ruchów. ++

14. Radzą sobie dobrze w przewidywalnym środowisku z przejrzystymi i prostymi zasadami, jasno wyrażonymi i konkretnie zdefiniowanymi - będą ich wówczas przestrzegać co do litery. +++

15. Bardzo egocentryczni. + + ( na zarzuty, ze sie źle zachował odpowiada, ze jest przecież grzecznym i ślicznym chłopcem).

16. Uczą sie przez bezpośrednią instrukcje, nie zaś poprzez intuicyjną percepcje. + + (instrukcja musi być skierowana bezpośrednio do chłopca).

17. Ich kontakt wzrokowy jest nietypowy - unikanie wzroku lub przeciwnie - zbyt długie intensywne wpatrywanie sie w oczy lub twarz rozmówcy. ++ (patrzenie przez człowieka).

18. Zaburzenia komunikacji, jednostronność komunikacji. ++

19. Słaba zdolność wczuwania sie w stany innych osób. +++ (nie potrafi zrozumieć, ze obraził koleżankę).

20. Osłabiona zdolność przestrzegania konwenansu społecznego. + + ( na wyjaśnienia sposobu zachowania odpowiada „no tak” ale nie idą za tym żadne zmiany w zachowaniu).

21. Nieświadomość kompromitacji i nieświadomość tego, ze można kogoś urazić poprzez nietaktowne postępowanie. +++

22. Nie rozumienie istoty udawania, zachowywania się ,,na niby" lub w stylu ,,jak gdyby", czarno-białe spostrzeganie rzeczywistości. +++

23. Słaba zdolność rozumienia zabawy ,,w chowanego", schowania czegoś lub dochowywania tajemnicy. ++

24. Niezwykła wierność wobec zaprzyjaźnionych osób oraz wyznawanych zasad. +++

25. Prawdomówność, skrajna szczerość w wyrażaniu swoich myśli. +++

26. Pochłaniające zainteresowanie określonym tematem oraz pedantyczność, skrupulatność i oddawanie sie bez granic temu co ich angażuje sprawia, że mogą z dużym powodzeniem osiągać duże sukcesy w dziedzinach, które ich interesują, w których staja się ekspertami. ++ ( zainteresowania komputerem, zbieraniem owadów).

4.Efekt przeprowadzonej analizy:

Wskazówki dla nauczycieli pracujących z uczniem.

- stosuj takie strategie nauczania, które nie tylko będą wspierały sukcesy w nauce lecz będą pomocne dziecku w zmniejszeniu poczucia izolacji i onieśmielenia; uczenie dziecka musi być nieustannie wzmacniane nagradzaniem i nie może powodować niepokoju;

- próbuj uczyć dziecko umiejętności organizacyjnych metoda małych ale konkretnych kroków; pamiętaj, że bałagan na stanowisku pracy nie jest świadomym wyborem ucznia;

- nie zadawaj niejasnych pytań, bądź jak najbardziej konkretny w zadawaniu pytań i stosowanych wyjaśnieniach;

- wypracuj program pomocy uczniowi w radzeniu sobie w sytuacjach stresowych; może warto wypracować z uczniem „bezpieczne miejsce” lub „bezpieczna osobę”;

- nie obrażaj sie na dziecko, że jest niegrzeczne; złe zachowanie nie wynika z tego, że uczeń chce ci zrobić na złość ale to jego reakcja na strach, zakłopotanie lub dezorientacje;

- staraj sie używać i interpretować język dosłownie; nie posługuj sie idiomami(np. „podaruj

sobie”), podwójnymi znaczeniami wyrażeń, sarkazmami - uczeń ich nie zrozumie!

- pamiętaj, że uczeń z zespołem Aspergera nie rozumie mowy gestów i ciała.

- staraj sie przygotować ucznia na wszelkie zmiany w otoczeniu lub rozkładzie zajęć (zebrania, zastępstwa nauczycieli, zmiany terminów).

- nie licz, .e twój uczen przeka.e rodzicom istotne wiadomosci z .ycia szkoły, staraj sie wycwiczyc te

umiejetnosc ale pamietaj, .e podstawa pracy z dzieckiem jest systematyczny kontakt z rodzicami.

- pamietaj, .e uczniowie moga odniesc najwiecej korzysci w pracy w parach, z innym uczniem, co w

klasach integracyjnych nie powinno stanowic niewykonalnego zadania.

- pamietaj, .e cecha charakterystyczna dla autyzmu jest nierównomierny rozwój umiejetnosci, niczego

nie uwa.aj za pewne; osoba z zespołem Aspergera mo.e miec fenomenalna pamiec zwiazana z

wszelkiego rodzaju statystykami ale nie bedzie pamietała o przyniesieniu cyrkla na zajecia.

- miej swiadomosc, i. młodzie. z zespołem Aspergera jest szczególnie podatna na depresje- zwracaj

uwage na wszelkie niepokojace objawy.

- w nauczaniu wykorzystuj dobra pamiec ucznia; zapamietywanie faktów jest czesto ich mocna strona.

- prace pisemne tych uczniów charakteryzuja sie powtarzalnoscia, przeskakiwaniem z tematu na temat i

zawieraja nieodpowiednie konotacje słowne; pamietaj, .e dzieci te nie rozumieja czesto ró.nicy pomiedzy

wiedza ogólna a ich osobistymi prze.yciami, przyjmuja, i. nauczyciel zrozumie ich niezrozumiałe

wyra.enia.

- dziecko z zespołem Aspergera powinno oczekiwac, .e bedzie musiało poprawic kiepsko napisana prace

klasowa w trakcie przerwy lub w czasie, gdy zwykle zajmuje sie własnymi zainteresowaniami.

- nie zmuszaj ucznia do uczestnictwa w zadaniach konkurencyjnych, a szczególnie do konkurencyjnych

sportów.

- uczniowie ci maja wieksze ni. ich rówiesnicy wymagania zwiazane ze zdawaniem egzaminów; nie tylko

oczekuja dłu.szego czasu zdawania ale i wymagaja obecnosci nauczyciela, który przypominałby im o

skoncentrowaniu sie na zadaniu bie.acym.

- pamietaj, .e niektóre dzieci z zespołem Aspergera sa do tego stopnia niezdolne do skoncentrowania sie

na zadaniu, .e staje sie to powodem nadmiernego stresu rodziców oczekujacych, .e co wieczór beda

spedzac kilka godzin próbujac przebrnac wraz z dzieckiem przez zadania domowe.

- chron ucznia przed napastowaniem i dra.nieniem.

- spróbuj pouczyc kole.anki i kolegów z klasy skad wynikaja problemy społeczne ich „dziwnie

zachowujacego sie” kolegi; nagradzaj zachowania zwiazane z próbami nawiazania z zaburzonym

kolega kontaktów towarzyskich.

- podkreslaj mocne strony ucznia w grupie rówiesniczej.

- postaraj sie kształtowac reakcje społeczne poprzez umo.liwienie dziecku odgrywania ról społecznych,

przekazanie zestawu odpowiedzi do wykorzystania w ró.nych sytuacjach towarzyskich; pamietaj, i.

dziecko dotkniete zespołem Aspergera ról społecznych uczy sie droga intelektualna, brak im wyczucia

społecznego i intuicji.1 Imie chłopca zostało zmienione.