Sprzeczne myśli
Badacze: Leon Festinger, James M. Carlsmith
Stanowisko teoretyczne:
Festinger przedstawił ważną teorię dysonansu poznawczego, do którego dochodzi wtedy, kiedy uświadomione sobie informacje są wzajemnie niespójne pod względem psychologicznym. W takiej sytuacji powstaje poczucie psychicznego dyskomfortu oraz stres. Ten dyskomfort motywuje ludzi do wprowadzenia takich zmian, które go zmniejszą. Badania wykazały, że w niektórych przypadkach, kiedy zachowanie człowieka jest sprzeczne z jego postawami, to postawy te zmieniają się tak, aby pasowały do zachowania.
Metoda:
Badanie zostało przeprowadzone na 71 mężczyznach, studentach niższych lat psychologii. trwało dwie godziny.
Pierwsza faza doświadczenia polegała na tym, że osoba nie znająca celów badania, miała tackę z 12 szpulkami. Zadaniem tej osoby była prezentacja badanym studentom następującej czynności: zdjęcie szpulek z tacki i położenie ich na stole, następnie powtórne przełożenie szpulek na tackę. Czynność ta była powtarzana przez ponad pół godziny.
Druga faza polegała na tym, że ta sama osoba dostała tablicę z 48 kwadratowymi klockami. Zadaniem tej osoby było obracanie każdego klocka o ćwierć obrotu, zgodnie z ruchem wskazówek zegara i powtarzanie tego w kółko przez 30 minut.
Trzeba przyznać, że było to strasznie nudne, ale właśnie chodziło o znudzenie badanych i wywołanie w nich negatywnych odczuć. Właściwie dopiero po wykonaniu tych zadań, rozpoczął się prawdziwy eksperyment.
Badanych losowo przydzielono do jednej z trzech grup.
W grupie kontrolnej badanych zaproszono do innego pokoju, w którym rozmawiano z nimi na temat ich reakcji z właśnie zakończonego eksperymentu. Z pozostałą grupą badacz rozmawiał w taki sposób, jakby tłumaczył cel im badania. Każdemu badanemu powiedziano, że znalazł się w grupie A, której członkowie wykonywali zadania bez wcześniejszej informacji na ich temat. Badani z grupy B otrzymali informację na temat zadań przed wejściem do laboratorium. Następnie prowadzący eksperyment mówił, że pomocnik eksperymentatora,, który zakończył wykonywanie zadania, przekazał badanym w grupie B wiadomość, że zadania są przyjemne i ciekawe. Wszystko co powiedziano badanym po wykonaniu zdania było nieprawdą, miało się jedynie przyczynić do tego, że następna najważniejsza część badania była realistyczna i wiarygodna.
Następnie eksperymentator opuszczał pokój na kilka minut. Kiedy wrócił wydawał się nieco zakłopotany. Mówił, że student, który zwykle udziela informacji grupie B jest chory i nie ma nikogo, kto mógłby go zastąpić. Pytał wówczas badanego, czy zechciałby być tą osobą, która udziela informacji badanym. Niektórym badanym proponowano za pomoc 1 dolara, innym 20. Kiedy badany wyraził zgodę, otrzymał kartkę papieru oznaczoną „dla grupy B”, na której było napisane „to było bardzo przyjemne, miałem świetną zabawę, dobrze się bawiłem, to było intrygujące, to było ekscytujące”. Następnie wypłacono 1 lub 20 dolarów i zabierano go do poczekalni na spotkanie z nadchodzącym badanym.
Prowadzący eksperyment wracał, dziękował badanemu za pomoc i pytał o jego opinię na temat zadania. Dokładnie takie same pytania były zadawane w grupie kontrolnej.
Wyniki:
Wyniki badań wykazały, co każdy z badanych myślał na temat nudnych zadań w końcowej fazie badania, czyli podczas ostatniej rozmowy. Badanych poproszono wówczas o dokonanie oceny eksperymentu przy udzieleniu odpowiedzi na następujące pytania:
| Pytanie | Grupa kontrolna | Grupa 1$ | Grupa 20$ |
|---|---|---|---|
Czy zadania sprawiły Ci przyjemność? (-5,+5) |
-0,45 | 1,35 | -0,05 |
| Jak wiele się dowiedziałeś? (0-10) | 3,08 | 2,80 | 3,15 |
| Znaczenie dla nauki (0-10) | 5,60 | 6,45 | 5,18 |
| Chęć udziału w podobnych badaniach (-5,+5) | -0,62 | 1,20 | -0,25 |
Festinger podsumował badanie stwierdzając:
Jeśli jakąś osobę nakłoni się, aby zrobiła lub powiedziała coś, co jest sprzeczne z jej prywatnymi poglądami, to u tej osoby wystąpi tendencja do zmiany poglądów, tak aby współbrzmiały z tym, co zrobiła lub powiedziała.
Im większą wywiera się presję, aby wywołać takie zachowanie, tym słabsza jest powyższa tendencja
Zachowanie wystarczające mały mała
sprzeczne z uzasadnienie dysonans zmiana
postawami zachowania postaw
zachowanie niewystarczające duży duża
sprzeczne z uzasadnienie dysonans zmiana
postawami zachowania