Efekty zewnętrzne - zjawisko w ekonomii polegające na przeniesieniu części kosztów lub korzyści wynikających z działalności jednego podmiotu na podmioty trzecie bez odpowiedniej rekompensaty. Zazwyczaj jest to uboczny skutek działalności danego podmiotu gospodarczego, którego konsekwencje (pozytywne bądź negatywne) ponosi szersze grono odbiorców niezależnie od swojej woli. Typowym przykładem efektów zewnętrznych są zanieczyszczenia środowiska naturalnego spowodowane produkcją niektórych dóbr przemysłowych. Efekty zewnętrzne zachodzą poza rynkiem, co jest główną przyczyną trudności przy określaniu wartości i egzekwowaniu rekompensaty.
Efekty te należy rozumieć jako koszty lub korzyści o charakterze ekonomicznym, a nie wyłącznie finansowym. Ich występowanie powoduje zakłócenia w funkcjonowaniu mechanizmu rynkowego i stanowi jedną z przyczyn zawodności rynku.
Pojęcie efektów zewnętrznych wprowadził brytyjski ekonomista Arthur Pigou w roku 1920, jako jedno z centralnych zagadnień ekonomii dobrobytu. Odgrywa ono także kluczową rolę w problematyce ochrony środowiska i rozwoju zrównoważonego
W zależności od tego, czy dana działalność powoduje występowanie u osób trzecich kosztów, czy korzyści, wyróżnia się odpowiednio:
negatywne efekty zewnętrzne (koszty zewnętrzne)
pozytywne efekty zewnętrzne (korzyści zewnętrzne)
Negatywne efekty zewnętrzne [edytuj]
Występują w sytuacji, gdy producent jest w stanie przerzucić część kosztów na osoby trzecie. Powoduje to powstanie strat u innych podmiotów, które nie są związane z działalnością, która doprowadziła do powstania kosztu i nie uczestniczą w odnoszeniu korzyści z tej działalności. Typowym przykładem negatywnych efektów zewnętrznych jest np. emisja trujących gazów do atmosfery lub zanieczyszczanie rzek ściekami. Producent - np. huta, ponosi jedynie koszty produkcji stali, a społeczeństwo ponosi koszty w postaci zanieczyszczonego powietrza. Jednocześnie huta nie płaci społeczeństwu odszkodowania za zanieczyszczenie powietrza. Huta nie ponosi zatem całości kosztów, jakie wiążą się z produkcją stali, co powoduje zniekształcenia w prowadzonym przez nią rachunku ekonomicznym.
Pozytywne efekty zewnętrzne [edytuj]
Niektóre rodzaje działalności mogą powodować korzyści u osób trzecich. Jeżeli podmiot prowadzący działalność nie jest w stanie otrzymać pełnego wynagrodzenia za te korzyści, wówczas występują pozytywne efekty zewnętrzne. Przykładem może być budowa drogi dojazdowej do własnej posiadłości. Dzięki drodze uzyskujemy korzyść w postaci większego komfortu dojazdu, ale efekt ten dotyczy również naszych sąsiadów, którzy nie płacą za użytkowanie drogi. Tym samym budując samodzielnie drogę, podmiot ponosi całość kosztów, ale nie może otrzymać wszystkich korzyści, jakie z tego płyną.