Dewiacyjne zachowania w szkole
Opracowanie: Anna Rek, Renata Pązik
Bibliografia:
Zachowania dewiacyjne Symptomy, uwarunkowania /Pod red. Ireny Budrewicz wyd. Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej wydanie 2008 r.
Zachowania dewiacyjne młodzieży /B. Urban W-wa 1986
Problemy młodego pokolenia/ B. Hołysz W-wa 1991
AGRESJA w szkole diagnoza i profilaktyka / red. Maria Libiszowska-Żółtkowska, Krystyna Ostrowska. - Warszawa: Centrum Doradztwa i Informacji Difin, 2008
Zachowania dewiacyjne młodzieży w interakcjach rówieśniczych. /URBAN Bronisław - Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005
Zanim w szkole będzie źle… /pod red. Krystyny Ostrowskiej i Jana Tatarowicza
dewiacja- definiujemy to pojęcie, jako nie przestrzeganie zespołu norm przyjętych przez członków danej społeczności lub całe społeczeństwo.
Wg R. K. Mertona źródło dewiacji leży w strukturze społecznej, dewiacje powstają w wyniku przystosowywania się jednostek do sytuacji dysharmonii między elementami struktury społecznej i ekonomicznej. Okres transformacji ustrojowej i zmiany w organizacji szkoły miały duże znaczenie dla wzrostu zachowań dewiacyjnych w szkole. Wzrost poczucia wolności i nieładu, jaki powstał po zmianie ustroju zmienił znaczenie wartości moralnych w życiu młodych ludzi. Do przyczyn powstawania dewiacji możemy zaliczyć:
- ubóstwo, a wraz z nim trudną sytuacje mieszkaniową, nieprawidłowo funkcjonującą rodzinę,
- wzrost bezrobocia,
- urbanizację,
-wzrost znaczenia grup etnicznych i religijnych,
- zmianę wartości moralnych (konsumpcyjne podejście do życia),
- wpływ mass mediów,
- źle funkcjonujący system opieki społecznej i szkolnej.
Zachowania dewiacyjne automatycznie kojarzą nam się z przestępczością i bardzo często są z nią powiązane. Do zachowań dewiacyjnych najczęściej spotykanych we współczesnej szkole możemy zaliczyć:
- agresje (bójki, wymuszenia, znęcanie się fizyczne i psychiczne),
- przestępczość,
- odrzucenie i wycofanie,
-alkoholizm,
- narkomania.
Poniżej postaram się trochę szerzej omówi każdą tych dewiacji.
Agresywne zachowania są nie rozłącznie związane z naturą człowieka, wszyscy posiadamy jakieś cechy agresywnego zachowania, ale u każdego człowieka są w różnym natężeniu. Zachowania agresywne są najczęściej zdeterminowane wpływami czynnikami zewnętrznymi. Podkultura agresji i przemocy, z którą mamy do czynienia w szkole, jest niepokojącym zjawiskiem o coraz szerszym zasięgu. Na co dzień w prasie, telewizji i Internecie mamy doniesienia o kolejnych pobiciach, wymuszeniach i innych atakach w szkole, zarówno na innych uczniów jak i nauczycieli (zdarzenie z koszem na głowie nauczyciela, czy samobójstwo nastoletniej uczennicy z Gdańska po ataku ze strony kolegów).
Agresję w szkole możemy podzielić na: ( wykres nr 1)
- agresję fizyczną (umyślne potrącanie, bicie się z kolegami i koleżankami, umyślne przewracanie innych),
- agresję werbalną (obrażanie, wymyślanie inny uczniom oraz rozpowszechnianie kłamstw o innych uczniach),
-agresję psychiczną (przymuszanie innych do zrobienia czegoś, na co nie mieli ochoty, zmuszanie do czynności upokarzających),
- agresja przeciw nauczycielowi ( utrudnianie prowadzenia zajęć, używanie wulgaryzmów wobec nauczyciela, grożenie nauczycielowi, niszczenie rzeczy należących do nauczyciela oraz w skrajnych przypadkach bicie nauczycieli),
- agresja seksualna (zaczepianie innych i prowokowanie do zachowań seksualnych oraz przymuszanie do tego typu zachowań),
- agresja przeciw rzeczom (niszczenie mienia szkoły: ławek, krzeseł, bazgranie po ścianach ( graffiti),
- agresja skierowana do siebie (upijanie się, zażywanie narkotyków, samookaleczenia),
- agresja nauczycieli ( szykanowanie uczniów, stosowanie kar cielesnych, molestowanie seksualne).(Wykres nr 2)
Agresywne zachowania w ostatnich latach zmieniają swoją formę, nasilają się oraz stają się coraz bardziej brutalne.
Dewiacyjne zachowania rozumiane, jako przestępczość to: ( wykres nr 3)
- kradzieże ( włamania, rozboje),
- pobicie ze spowodowanie uszczerbku na zdrowiu,
- grożenie użyciem broni lub innych niebezpiecznych narzędzi,
- gwałty i molestowanie seksualne.
W ostatnich latach nasila się zjawisko przestępczości w szkole, owocuje to powstawaniem w szkołach systemów monitoringu, zatrudnianiem firm ochroniarskich do pilnowania porządku na terenie szkoły. Mamy niestety do czynienia z coraz niższym wiekiem osób popełniających przestępstwa i z coraz większą brutalnością i nie ma tu znaczenia płeć uczniów.
Odrzucenie i wycofanie
Grupy uczniowskie mają tendencje do odrzucania osób, które są inne, odstające w pewien sposób od grupy. Coraz częściej miernikiem przynależności do jakiejś grupy jest poziom zamożności rodziny ucznia, częściej odrzucane są dzieci z rodzin ubogich mających jakieś problemy ( rodziny rozbite, alkoholików).Zazwyczaj odrzucane jednak są dzieci wyróżniające się w jakiś sposób na forum klasy, nieśmiałe, lękliwe, mające trudności w nauce i sporcie, ale także te, które odnoszą większe sukcesy. Odrzucenie przez grupę owocuje wycofanie się takich uczniów. Dzieci wycofane izolują się od świata, jeszcze głębiej zamykają się w sobie mają poważne problemy w życiu późniejszym w kontaktach z innymi ludźmi z utrzymanie przyjaźni czy z utworzeniem związku i założeniem rodziny. Wycofanie w ciężkich przypadkach może doprowadzi do depresji, a skrajnych do samobójstwa ucznia. Niekiedy uczeń wycofany przejawia dodatkowo symptomy agresji.
Coraz szerzej zataczające kręgi zjawisko alkoholizmu wśród uczniów ma swoje uzasadnienie w kulturowych i obyczajowych tradycjach państwa polskiego, nie wyobrażamy sobie powitania Nowego Roku bez lampki szampana, czy świętowania jakiegoś sukcesu bez alkoholu. Niestety coraz młodsze dzieci przejmują ten styl uczczenia osiągnięć od dorosłych. Często widzimy młodych ludzi w dni zakończenia szkoły czy ogłoszenia wyników jakichś ważnych egzaminów, pod wpływem alkoholu, a bardzo często kompletnie pijanych. Dzieje się tak mimo całej prowadzonej kampanii przeciwdziałaniu alkoholizmowi, wśród sprzedawców panuje przekonanie, że jedno piwo nikogo nie skrzywdziło, a to powoduje łatwość dostępu do alkoholu dla dzieci i młodzieży. Do przyczyn sięgania po alkohol przez coraz młodsze dzieci możemy zaliczyć trudną sytuację rodzinną ( brak zainteresowania i kontroli ze strony rodziców), trudności szkolne ( problemy z jakimś przedmiotem, czy konflikt z nauczycielem czy innym uczniem), najczęściej jednak jest to wpływ grupy rówieśniczej (my pijemy ty też musisz, inaczej nie będziesz taki jak my nie będziesz do nas pasować). Zjawisko alkoholizmu wśród uczniów szkoły staje się coraz bardziej popularne, szkoły zakupują alkomaty by móc badać trzeźwość swoich podopiecznych i by móc w razie, czego móc im jakoś pomóc.
Podobne podłoże ma nałóg narkotyczny, jest on stosunkowo świeży na polskim gruncie, ale nie ma odpowiednio przygotowanego działania profilaktycznego. Coraz młodsi ludzie sięgają po narkotyki, robią to chcąc zwrócić na siebie uwagę, zaimponować grupie lub z czystej ciekawości. Najgorsze jest to, że duża liczba osób, które maiły kontakt z narkotykami, zetknęła się z nimi w szkole lub w jej pobliżu.
Najważniejszym działaniem szkoły, jeśli chodzi o te dwie ostatnie dewiacje jest uważne obserwowanie uczniów i umiejętne pomaganie im. Każdy nałóg im wcześniej zacznie być leczony tym ma większe szanse, aby się od niego uwolnić.
Dewiacje mają jednak również swoje pozytywne strony:
Reafirmacja norm ( potępiając dewianta nie tylko przypominane są zapomniane wartości, ale także zmienia się ich znaczenie).
Wzmocnienie solidarności grupy(grupa ujednolica swe poglądy i działania odrzucając dewianta).
Jedność w stosunku do dewianta (grupa ujednolica się i działa z chęcią pomocy dewiantowi, uświadomieniu mu zła, jakie wyrządza).
Efekt kontrastu (publiczne ukaranie dewianta pokazuje błąd, jaki popełnił i przestrzega przed nim).
„Klapa bezpieczeństwa”( jeśli dewiacje są niewielki dają one upust dla młodzieńczej energii i żywiołowości i nie powinny być karane, chyba, że przyjmą cięższy charakter).
Kreowanie przywództwa (w niektórych przypadkach zachowanie dewiacyjne może promować przywódcę grupy).
Społeczna i kulturalna zmiana (dewiacje i dewianci mogą popierać jakieś zmiany kulturowe i społeczne np. rewolucje)
Środek ostrzegawczy (zwiększająca się liczba dewiacji ostrzega o jakimś głębszym problemie w społeczeństwie np. ubóstwo).
Różnorodność i doznawanie wrażeń ( niekiedy dewiacje wpływają tylko na kształtowanie się charakteru osobowości młodej osoby).
Wykres nr 1
Wykres nr 2
Wykres nr 3