Dr. L. Bobkowicz- Lewartowska

PSYCHOLOGIA WIEKU DZIECIĘCEGO

Program nauczania:

1. Okres prenatalny (przedurodzeniowy)

2. Okres perinatalny (okołourodzeniowy)

3. Okres postnatalny

1. Niemowlęcy- od urodzenia do 1-szego roku

2. Poniemowlęcy- 2-3 lata

3. Przedszkolny- 3-6 lat

4. Wczesnoszkolny- 6-12 lat

5. Adolescencji- 12-18/19 lat

Bibliografia:

1. „Rozwój człowieka”, Turner

2. „Psychologia dziecka”, Vasta

3. „Psychologia rozwoju człowieka”, Harwas- Napierała

4. „Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym”, Bogdanowicz

5. „Neuropsychologia kliniczna dziecka”, Borkowska

6. „Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji”, Kendzan

7. „Psychologia kliniczna w praktyce pedagogicznej”, Pecyna

OKRES PRENATALNY:

• 23 chromosomy własne + 23 chromosomy z plemników- zygota

2 chromosomy płciowe, 44 chromosomy somatyczne

Zapłodniona zygota dryfuje ok. 3 dni z jajowodu do macicy i przekształca się w blastocystę

Proces zagnieżdżania od 7 do 10 dni

• Prawo rozwoju cefalo- kaudalnego:

Rozwój ciała od głowy ku dołowi, rozwój motorycznych zdolności

• 1-szy tydzień:

  • Pierwszy podział komórkowy po 30h

  • Rozstrzyga się kwestia urodzenia bliźniaków dwujajowych

  • Może nastąpić krwawienie

  • Zarodek składa się z 3 listków zarodkowych, ma ¼ mm.

  • Rozstrzyga się kwestia urodzenia bliźniaków jednojajowych

• 3-ci tydzień:

  • Rozwija się układ nerwowy, oczy i uszy

  • Obecne są pierwotne komórki płciowe, z których powstaną plemniki albo jaja

  • Tworzy się pępowina, łożysko i błona owodniowa

• 4-ty tydzień:

  • 6 mm długości

  • Tworzą się 3 struktury: tyłomózgowie, śródmózgowie i przodomózgowie

  • Serce bije 25 dzień życia

  • Zaczyna funkcjonować układ krążenia

  • W 26-stym dniu zawiązki kończyn

  • Organogeneza- tworzenie się organów

  • Dalszy okres to przyrost masy ciała

  • Zróżnicowanie organów

• 5-ty tydzień:

• Ręce, barki, zarysy palców, kształt uszu, kształtowanie nosa, szczęka górna

• Tworzy się żołądek

• 13mm długości

• 6-ty tydzień:

• Widoczny nos

• Formowanie powiek

• 5 palców dłoni

• Pojawiają się zawiązki dłoni i palców u stóp

• Dalszy rozwój żołądka, jelit, narządów rozrodczych, pęcherza, nerek, płuc, wątroby, układ krążenia krwi

• 2cm długości

• 7-ty tydzień:

  • Mózg, składający się z 5 części: kresomózgowie, międzymózgowie, śródmózgowie, tyłomózgowie wtórne, rdzeniomózgowie

  • Kontrola nad mięśniami układu nerwowego

  • Wytworzone są soki trawienne w żołądku

  • Nerki i wątroba pracują

  • Odruchy mięśniowe

  • Zakończony rozwój ucha, szczęka dolna, widać wargi

  • Zawiązki zębów

  • Kciuk odróżnia się od palców

  • Widać piętę

  • 2cm długości

• 8-my tydzień:

  • Widoczna szyja

• 9-ty tydzień:

  • Zarodek= płód

  • Widoczne cechy płciowe

  • Określenie płci dziecka

  • Linie papilarne

  • Ruchy spontaniczne

  • Dłoni stają się wrażliwe na dotyk

  • Rosną paznokcie

  • Bliźniaki dwujajowe zaczynają się różnić

• 10-ty tydzień:

  • Wzrost mózgu 600%

  • Okres poronień

• 11-14- ty tydzień:

  • Zwiększa się ilość odruchów- marszczenie brwi

  • Kciuk zbliża się do palców

  • Rozpoczyna się połykanie

  • Zrastają się obie połowy podniebienia

  • Zakończony zostaje rozwój strun głosowych

  • Dziecko połyka płyn owodniowy- może go trawić

  • Pojawiają się pierwsze plemniki, komórki jajowe

  • Koniec okresu rozwoju- początek okresu wzrostu

• 15-18- ty tydzień:

  • Wzrost włosów na głowie

  • Rosną brwi, rzęsy

  • Wymiar płodu: 14-25cm

  • Waga: 500g

  • Istnieje możliwość utrzymania płodu przy życiu kilka minut

  • Matka przybiera 0,5 kg tygodniowo

  • Płód ma pełną liczbę komórek nerwowych, które tworzą dojrzały układ nerwowy do 15mld komórek nerwowych

• 19-22- gi tydzień:

  • Urodzony wcześniak ma szansę przeżycia

  • Widoczny mocny chwyt rączek na zasadzie odruchowej

  • Długość płodu: 20-25 cm

  • Waga: ponad 600g

• 23-26-ty tydzień:

  • Wiele dzieci zdolnych do życia

  • Ssanie palca

• 27-30-ty tydzień:

  • Płód ustawia się ku dołowi

  • Warstwy siatkówki oka są całkowicie wykształcone

  • Oko wrażliwe na światło

  • Waga matki 8,5 kg przyrostu, co stanowi 6-cio krotnie większą wagę niż dziecka

  • Można stosować zabiegi by zmienić ułożenie dziecka

• 30-34-ty tydzień:

  • 30-45cm długości

  • 3,2 kg

  • Dziecko ładniejsze, bardziej żywotne

• 25-28-my tydzień:

  • Zatrzymuje się wzrost płodu

  • 33-50cm

  • Głowa stanowi ¼ długości

  • Waga: 3,3 kg

  • Kora mózgowa nie odgrywa roli- działają struktury podkorowe

PROCES PORODU:

Trwa ok. 14 godzin

• I faza porodu (12 godzin)

• Pierwszy etap wczesny (utajony)- jest to faza najdłuższa, mało dolegliwa, rozwarcie na 3cm, co kolka godzin do kilku dni, skurcze są bardzo rzadkie, mogą być niewyczuwalne od 5 do 20min.; trwają od 5 do 25 sekund; bóle w okolicy krzyża, podbrzusza, pękają błony płodowe

• Drugi etap przyspieszony(aktywny)- od 2 do 3 godzin; mocniejsze skurcze, które trwają dłużej, 40-60 sekund, od 3 do 5 min; rozwarcie 7cm; narastają bóle; pękają błony płodowe, jeżeli nie pękły wcześniej

• Trzeci etap przejściowy- skurcze są bardzo mocne, od 1 do 1,5 min., co 2/3 min., następuje całkowite rozwarcie szyjki macicy do 10cm.

• II faza porodu (pół godziny)

• Parcie, urodzenie dziecka, skurcze są regularne co 2-5 min. I trwają 60-70 sekund

• III faza porodu (10 minut)

• Urodzenie łożyska (popłodu), skurcze są bardzo łagodne- 60s.; akcja trwa od 5 do 30 min.

ALTERNATYWNE TECHNIKI PORODU:

• Technika LAMBAZA:

• Brak znieczulenia

• Pozwala się rodzicom na aktywny udział w urodzeniu dziecka

• Kładzie się specjalny nacisk na oddychanie, relaksację

• Niwelowanie uczucia lęku (lęk powoduje napięcie mięśni- utrudnia poród

• Metoda LEBOYERA:

• Delikatny poród

• Zminimalizowanie urazów

• Narodziny bez przemocy

• Oferowane są delikatniejsze procedury niż szpitalne (cichy, delikatnie oświetlony pokój, noworodek na brzuchu matki jest masowany, potem dziecko poddawane badaniom lekarskim)

• Cesarskie cięcie(LEKSREGIA)

• Można wyjąć dziecko, gdy życie matki jest zagrożone

SKALA VIRGINI APGAR:

• Badania dokonujemy minutę po urodzeniu dziecka, powtórnie po 5 minutach

• Ocenia się stan noworodka

• Maksymalnie 10 pkt minimalnie 0 pkt

• 7-10 pkt noworodek w dobrej kondycji

• 6-4 pkt średni stan- dostarcza się tlenu, oczyszcza drogi oddechowe

• 3-0 pkt stan zły, krytyczny- potrzebne są specjalne zabiegi

• Ocenie poddaje się: czynność serca, oddychanie, napięcie mięśni, reakcje na ból, zabarwienie skóry

0 PKT	1 PKT	2 PKT
- niewyczuwalna czynność serca, - brak oddechu, - napięcie mięśni stałe, wiotkie - brak reakcji na lekki ból - sine, blade dziecko	- poniżej 100 uderzeń na min. - oddychanie wolne - słabe ruchy kończyn - grymas twarzy - zasinione dziecko, tułów różowy	- czynność powyżej 100 uderzeń - oddychanie, krzyk - pełna ruchliwość - krzyk przy lekkim bólu - różowe dziecko

NOWORODEK:

• Głowa jest bardzo duża; w stosunku do ciała ¼ długości dziecka

• Na głowie występują deformacje związane z przedostaniem się przez kanał rodny, ponieważ kości są miękkie, nie do końca zrośnięte

• Ciemiączko duże- struktura miękka pomiędzy płatem ciemieniowym, a płatem czołowym

• Ciemiączko małe- pomiędzy płatem ciemieniowym, a potylicznym

• Skóra jest ciemnoczerwona, bardzo miękka, z powodu przebywania w płynie owodniowym, ma liczne plamki

• Z powodu żółtaczki fizjologicznej skóra dziecka może mieć zabarwienie brunatno- żółte.

• Do 1-szego tygodnia może występować owłosienie, które potem zanika

• Paluszki dziecka mogą być sine, z powodu zaburzenia krążenia, szczególnie jeśli matka otrzymywała środki farmakologiczne

• Oczy noworodka są często opuchnięte i sine

• Waga zmniejsza się w stosunku do wagi urodzeniowej, w ciągu 3 dni ok. 10%

• W przeciągu dwóch tygodni dziecko z powrotem osiąga wagę urodzeniową.

• Oddech dziecka jest płytki, nieregularny, bardzo szybki (40 razy na minutę)

WCZEŚNIAK:

• To każde dziecko urodzone przed 37 tygodniem ciąży

• Charakteryzuje się niską wagą urodzeniową

• Długość ciała jest niewielka, poniżej 47cm

• Skóra jest bardziej pomarszczona, często brakuje jej podściółki tłuszczowej, przez co naczynia krwionośne prześwitują przez skórę, a całe ciało pokryte jest meszkiem

• Ma miękkie małżowiny uszne bo brakuje w nich tkanki chrzęstnej

• Nie ma brwi, ma słabo wykształcone bruzdy na podeszwach

• Zewnętrzne narządu płciowe nie są w pełni wykształcone, a narządy wewnętrzne są jeszcze niedojrzałe

• Nie wszystkie odruchy dziecka są wykształcone

• Są trudne do uspokojenia, nerwowe

• Różnice między dziećmi urodzonymi o czasie, a wcześniakami wyrównują się do 1-szego roku życia lub do wczesnego wieku szkolnego i przejawiają się słabszą pamięcią i trudnościami z koncentracją

ZACHOWANIE NOWORODKA:

• Zachowanie noworodka nie jest zdezorganizowane i chaotyczne jak kiedyś uważano. Głęboki sen, lekki sen, drzemanie, bierne czuwaniem aktywne czuwanie, płacz to zachowania i stany cechujące noworodka. W czasie aktywnego snu występuje faza REM- rapid eye movement. Faza ta występuje z dużą częstotliwością u noworodka i służy do podtrzymywania aktywności dróg nerwowych zanim dziecko otrzyma stymulacje zewnętrzną. Noworodek przesypia 4/5 doby, więc REM stymuluje układ nerwowy dla prawidłowego rozwoju dziecka.

• Odruchy dziecka można podzielić na 3 grupy:

  • Wspólne dla niemowlęcia i osoby dorosłej

    • mruganie,

    • odruch źrenicy w kontakcie ze światłem,

    • odruchy pokarmowe,

    • odruchy wymiotne,

    • odruch kolanowy

  • Charakterystyczne tylko dla noworodka

    • Odruch chwytny palców, nóg (wygasa 8-12 miesięcy)

    • Odruch dłoniowy (automatyczny zacisk wygasa w 3-4 miesiącu i pojawia się chwyt dowolny

    • Odruch tariczno- szyjny, polega na tym, że jeśli dziecko zwróci głowę w jedną stronę, to jednocześnie prostuje rękę z drugiej strony

    • Odruch szermierczy- tamuje drogę koordynacji ruchowej (zanika 3-4 miesiąc)

    • Odruch mono (obejmowania)- w przypadku gwałtownego bodźca dziecko odwodzi gwałtownie kończyny po czym szybko przyciska je do siebie (wygasa w 5-tym miesiącu)

    • Odruch oczno- karkowy Peipera- kiedy gwałtowny bodziec świetlny zostanie skierowany na dziecko, gwałtownie cofa główkę

  • Normalne u noworodka i jednocześnie patologiczne u dorosłego

PŁACZ DZIECKA:

• Jest odbiciem funkcjonowania układu nerwowego, u dzieci z grupy ryzyka(dzieci, które mogą rozwijać się nieprawidłowo z powodu powikłań w czasie ciąży, nieprawidłowego porodu lub błędów genetycznych) obserwuje się niepokojący, zgrzytliwy płacz.

ROZWÓJ SENSORYCZNY:

• Noworodek od pierwszych chwil gwałtownie reaguje na smaki i zapachy. W 6-stym dniu życia dziecko rozpoznaje zapach stanika matki,

• reakcja na bodźce akustyczne występuje w 4-5 miesiącu, rozpoznaje głos matki, zwraca uwagę na język ojczysty, preferuje opowiadania, które były czytane podczas ciąży

• między 4-7 miesiącem życia dziecko jest w stanie dostrzec różnice między kołysanką, a innym utworem muzycznym (nawet pochodzącego z innego kręgu kulturowego)

• dzieci po urodzeniu reagują na intensywność światła (odwracają się w stronę okna)

• noworodki wykazują tendencję patrzenia na wzory niż na powierzchnię gładką

• ok. 12 miesiąca życia ostrość wzroku osiąga poziom jak u dorosłego człowieka. Do 60tego miesiąca życia dziecko akomoduje (skupia) wzrok na ściśle określonych odległościach (21 cm)

• ok. 2 miesiąca życia funkcjonują już wszystkie receptory barw. W miarę rozwoju dzieci preferują elementy gęściej ułożone, z dużą ilością szczegółów, większą niż są w stanie zauważyć

• dziecko lubi wodzić wzrokiem po krawędziach, prawdopodobnie dziecko w ten sposób stymuluje swój układ nerwowy

• między 1-3 miesiącem życia dziecko zaczyna widzieć twarz jako całość. w tym czasie zanikają niektóre odruchy, zmienia się zapis fal mózgowych. Zaczyna też widzieć organizację a nie szczegóły

• już w 2-gim miesiącu życia jeśli pokażemy dziecku obrazek z figurkami geometrycznymi oraz obrazek przedstawiający schemat twarzy, dziecko dłużej będzie przyglądało się drugiemu obrazkowi

• między 5-7 miesiącem pojawia się uczucie stałości, wielkości przedmiotu, stałość kształtu przedmiotu pojawia się już w 5-8 tygodniu

• między 4-6 miesiącem dzieci preferują ruch biologiczny, zaobserwowano ze niemowlęta wolą patrzeć na ruch świateł wywołany ruchem ludzi, a nie przypadkowych przedmiotów

• również w aspekcie wzrokowym można zaobserwować tworzenie przez dziecko kategorii poznawczych (9 miesiąc)

• w 7 miesiącu dziecko zaczyna wykazywać strach przed głębią

PERCEPCJA INTERMODALNA- MIĘDZYZMYSŁOWA:

• dzieci rodzą się z gotowymi powiązaniami między słownymi

• już noworodki odwracają głowę w kierunku dźwięku, dotykanego policzka, stanika matki

• niemowlęta preferują związki między zmysłem wzroku i ruchu z udziałem ludzi

• dzieci od urodzenia preferują głosy wyższe (żeńskie). Percepcja głosowa w kontakcie z niemowlęciem, dorośli nieświadomie podwyższają głos, otwierają szerzej oczy i podnoszą brwi.

FIZYCZNY ROZWÓJ NIEMOWLĘCIA:

WIEK	SIEDZENIE	STANIE	LOKOMOCJA	WZROK
0,2				Podążanie za przedmiotem, widzenie relacji między elementami
0,3		Lekko opiera się na nóżkach zgiętych w kolanach i stawach biodrowych	Unosi główkę, opiera się na przedramionach	Rozwinięte widzenie peryferyjne, widzenie gołębi
0,4		Utrzymuje częściowo ciężar ciała na nóżkach wyprostowanych w kolanach		Widzenie steleoskopowe, stałość kształtu
0,5	Trzymane za rączki unosi się do pozycji siedzącej		Opiera się na dłoniach, przetacza się z pleców na brzuszek	Stałość wielkości obiektu
0,6	Samo trzyma się palców dorosłego i unosi do pozycji siedzącej	Stoi pewnie, nóżki wyprostowane w kolanach i stawach biodrowych	Podnosi obie rączki do góry, przewraca się z brzucha na plecy
0,7	Siedzi, jeśli może czegoś się uchwycić	Trzymane za ramiona stoi pewnie	Leżąc na brzuchu przesuwa się do przodu przy użyciu rąk
0,8	Siedzi bez trzymania się	Stoi równo, gdy może się czegoś trzymać	Chodzi bokiem trzymając się podpory
0,9-10	Siedzi pewnie, obraca się i pochyla bez przewracania	Wstaje samo kiedy może się czegoś trzymać	Raczkuje, chodzi do przodu trzymane za rączki
11-12		Stoi chwilę bez podparcia	Stawia pierwsze samodzielne kroki	Pełna ostrość widzenia

mc.	WIEK SIADANIA- funkcjonalna diagnostyka rozwoju (monachijska)
N	- ułożenie głowy na boku bez preferowania żadnej ze stron - naprzemienne ruchy kończyn dolnych bez preferowania żadnej ze stron - kilkakrotne unoszenie głowy w pozycji siedzącej z przodu i utrzymanie jej przez sekundę
1	- w położeniu na plecach głowa w linii środkowej przynajmniej przez 10 sekund
2	- w pozycji siedzącej trzyma głowę prosto przynajmniej przez 5 sekund
3	- w pozycji siedzącej trzyma głowę prosto przez przynajmniej 30 sekund - przy podnoszeniu u kołysaniu poziomym głowa nie opada do tyłu
4	- podczas próby trakcyjnej (powolne podciągnięcie o 45 stopni) uniesienie głowy i lekko zgiętych nóg
5	- przy próbie trakcyjnej unosi głowę w przedłużeniu kręgosłupa - w pozycji siedzącej trzyma głowę prosto także podczas przechylania tułowia na bok
6	- lekko ugina oba ramiona w próbie trakcyjnej - drobna kontrola głowy w pozycji siedzącej podczas przechylania tułowia we wszystkich kierunkach
7	- z położenia na plecach aktywnie obraca się na brzuch - w ułożeniu na plecach bawi się swoimi nóżkami
8	- z położenia na plecach samo podciąga się do góry na podanych mu palcach - siedzi samo przynajmniej przez 5 sekund z podparciem z przodu
9	- siedzi swobodnie przynajmniej przez jedną minutę
10	- z położenia na plecach siada samo podtrzymując się mebli - siad prosty- siedzi swobodnie z prostymi plecami i luźno wyprostowanymi nogami
11-12	- pełna równowaga w siadzie prostym

mc	WIEK RACZKOWANIA
N	- obraca głowę z położenia środkowego w bok - kończyny w całkowitym ułożeniu zgięciowym - odruchowe ruchy pełzające
1	- utrzymuje głowe w górze przynajmniej przez 3 sekundy
2	- unosi głowę pod kątem przy najmniej 45 stopni - utrzymuje głowę przynajmniej przez 10 sekund
3	- utrzymuje głowę w górze przez co najmniej 1 minutę - podparcie na obu przedramionach - biodra przeważnie miarowo wyprostowane
4	- pewne podparcie na przedramionach
5	- przerywa podparcie na przedramionach przez oderwanie ramion od podłoża przy powtarzających się ruchach wyprostnych, uniesionych nóg, „pływanie”
6	- podparcie na wyprostowanych ramionach i na wpół lub całkiem otwartych dłoniach - przy uniesieniu boku podłoża ręka i noga po stronie leżące wyżej odwiedzione reakcje równowagi
7	- utrzymuje rękę nad podłożem przez przynajmniej 3 sekundy - gotowość ramion do „skoku” reakcji podporowej
8	- faza przejściowa
9	- pełza jak foka
10	- kołysze się podparte na dłoniach i kolanach - raczkuje w sposób nieskoordynowany - z położenia na brzuchu podnosi się do siedzenia przez zgięcie bioder i obrót tułowia
11	- Raczkuje na rękach i kolanach z koordynacją skrzyżną
12	- Pełne raczkowanie

	WIEK CHWYTANIA
N	- Dłonie przeważnie zamknięte, wyraźny odruch chwytania ręki
1-2	- Faza przejściowa: dłonie coraz częściej lekko otwarte
3	- wiedzie na wpół otwartą rękę w kierunku trzymanego przed nim czerwonego przedmiotu
4	- dłonie przeważnie na wpół otwarte - bawi się swoimi rączkami - wkłada zabawkę do ust (koordynacja ręka- usta)
5	- prowadzi rękę do zabawki i dotyka ją
6	- celnie chwyta podaną zabawkę - chwyt dłoniowy: całą powierzchnią dłoni i wyprostowanym kciukiem - przekłada zabawkę z jednej ręki do drugiej
7-8	- chwyta obiema rękami po jednej kostce i trzyma je świadomie przez krótki czas - bierze krążek palcami i wyprostowanym kciukiem nie dotykając wnętrza dłoni
9	- celowo upuszcza przedmiot
10	- chwyt pęsetowy: chwyta mały przedmiot wyprostowanym palcem wskazującym i przeciwstawnym kciukiem - uderza kilkakrotnie dwiema kostkami o siebie
11-12	Chwyt szczypcowy: chwyta mały przedmiot opuszką zgiętego palca wskazującego i przeciwstawnego kciuka

	WIEK CHODZENIA
N	- prymitywna reakcja podparcia nóg, wyprost w biodrach i kolanach przy próbie postawienia dziecka - przy przenoszeniu ciężaru ciała- chód automatyczny
1	- jak u noworodka
2	- faza przejściowa- stopniowy zanik reakcji podparcia i chodu automatycznego
3	- dotyka podłoża zajętymi nogami
4	- przy dotykaniu podłoża naprzemienne zginanie i prostowanie kończyn w kolanach i stawach skokowych
5	- opiera się na czubkach palców
6	- prostuje nogi w kolanach i lekko w biodrach, przy czym przejmuje ciężar ciała przynajmniej na 2 sekundy - niekiedy stawia stopy na całej podeszwie
7	- sprężynuje (tańczy), trzymane za tułów na twardym podłożu
8	- faza przejściowa
9	- trzymane za ręce stoi przyjmując w pełni ciężar ciała przez 30 sekund
10	- samodzielnie stoi przytrzymując się
11	- samodzielnie podciąga się na meblach do pozycji stojącej - naprzemienne ruchy kroczące w miejscu i bok - stawia kroki do przodu trzymane za obie ręce
12	- chodzi wzdłuż mebli - stawia kroki do przodu trzymane za jedną rękę

	WIEK PERCEPCJI
N	- reaguje niechęcią na ostre działanie światła i mocne odgłosy
1	- śledzi wzrokiem czerwoną grzechotkę w obie strony do 45 stopni
2-3	- śledzi wzrokiem czerwoną grzechotkę od jednego do drugiego kąta oka - reaguje na dźwięk dzwonka przez zatrzymanie spojrzenia lub ruchów
4	- ogląda zabawkę w swojej rączce
5	- szuka szeleszczącego papieru przez zwrócenie głowy
6	- spogląda za przedmiotem, który spadł
7-8	- stara się przyciągnąć bliżej przedmiot, który może dosięgnąć tylko poprzez zmianę położenia
9	- zauważa kostkę w pojemniku i sięga po nią
10-11	- celowo wyrzuca zabawkę - palcem wskazującym dotyka szczegóły przedmiotu
12	- przyciąga za sznurek zabawkę - wrzuca krążki do małego pudełka

	WIEK MÓWIENIA
N	- krzyk przy odczuciu niezadowolenia - energiczne ssanie
1	- samogłoski między a i e, często połączone z h (e, ehe, he, a)
2	- głoski gardłowe e- che, ek- che, e- rche
3	- pierwsze łańcuchy sylabowe - połączenia rrrr
4	- głoski szczelinowe (podobne do w) - wargowe głoski eksplozywne (m,b) - okrzyki radości
5	- rytmiczne ciągi sylabowe
6-7	- gaworzenie: szeregowanie rozmaitych wyraźnych sylab ze zmianą siły dźwięku i wysokości tonu
8	- szeptanie
9	- wyraźne podwajanie sylab
10	- dialog: dźwiękowo prawidłowe naśladowanie znanych sylab
11-12	- pierwsza sensowna sylaba

	ROZWÓJ SPOŁECZNY
N	- uspokaja się brane na ręce
1	- na widok twarzy nieruchomieje na moment
2	- zatrzymuje wzrok na poruszającej się twarzy i śledzi ją
3	- „uśmiech społeczny”
4-5	- śmieje się głośno, gdy się je zaczepia
6	- inaczej zachowuje się w stosunku do osób znanych i nieznanych
7	- uważnie obserwuje czynności osób mu bliskich
8	- reaguje radośnie na zabawę w chowanego za meblami
9-10	- wyraźnie rozpoznaje obce osoby
11-12	- podaje osobie bliskiej przedmiot, jeśli zachęca się je słowami lub gestami

CZYNNOŚCI POZNAWCZE NIEMOWLĘCIA:

• trwa od urodzenia do 2-giego roku życia

• RODZAJ ADAPTACJI- dwie przeciwstawne czynności, które się wzajemnie dopełniają- proces asymilacji i akomodacji. Asymilacja: włączanie różnych obiektów: ssanie przedmiotów. Akomodacja dostosowywanie organizmu do otoczenia- dostosowywanie ruchów ciała do natury przedmiotów

• W pierwszych dwóch miesiącach życia dziecko ćwiczy odruchy bezwarunkowe

• Od drugiego miesiąca życia pojawiają się pierwsze schematy czynnościowe: ssanie

• Od 4/5 do 5/9 miesiąca asymilacja tych samych przedmiotów za pomocą różnych schematów, pojawiają się pierwsze działania intencjonalne: podrygiwanie kończynami by wprawić w ruch zabawkę

• Od 8/9 miesiąca do 11/12- integracja schematów czynnościowych- dziecko zaczyna odróżnić środki od celów- rzucanie przedmiotów żeby wydały dźwięk, dziecko zaczyna szukać zaginionego przedmiotu

ROZWÓJ UCZUĆ:

• Życie emocjonalne jest w dużej mierze zdeterminowane przez struktury podkorowe

• Pierwszy przejaw: ogólne podniecenie, pobudzenie

• W 3-cim miesiącu życia dziecko zaczyna świadomie uśmiechać się na widok dorosłej osoby, wyrażane są uczucia: śmiech, wyciąganie rąk, naśladowanie ruchów mimicznych

• W 4-tym miesiącu życia dziecko wyraża niezadowolenie kiedy dorosły nie zwraca na nie uwagi

• W 5-tym miesiącu zaczyna inaczej reagować na osoby znane i nieznane

• W 7-mym miesiącu niemowlę próbuje zwrócić uwagę płaczem, gaworzeniem

• W 9-tym miesiącu będzie chciało zwrócić uwagę poprzez gesty

• W 10-tym miesiącu naśladuje czynności motoryczne- stukanie klockiem w kubek, porusza łyżeczką w kubku

TEMPERAMENT:

• Zespół dziedzicznych cech osobowości, które ujawniają się już we wczesnym okresie życia, cechy te są zdeterminowane genetycznie- ujawniają się już w pierwszym roku życia. Temperament wg. Bussa i Plomina stanowi podstawę kształtowania się rozwoju i osobowości

• Trzy struktury:

  • Emocjonalność:

    • Niezadowolenie, strach, złość

    • Niezadowolenie to niezróżnicowana emocjonalność, to tendencja do gwałtownego reagowania niepokojem, którego ważnym składnikiem jest poziom pobudzenia układu sympatycznego: płacz, krzyk, napady złego humoru, trudności w zachowaniu spokoju

    • Strach- dziecko płacze, krzyczy w zetknięciu z bodźcem; widać specyficzne reakcje mimiczne

    • Złość- ujawnia się w 6-stym miesiącu życia, przejawia się atakowaniem, odpychaniem przedmiotów, głośne marudzenie, skarżenie się na szkodliwy bodziec

      • Aktywność:

        • Energia fizyczna- jej wydatkowanie, z definicji wyłączony wysiłek psychiczny. W ciągu 6 miesięcy życia widać różnice pomiędzy wykonywaniem ruchów. Tempo i wigor.

          • Towarzyskość:

            • Motywacja do poszukiwania innych ludzi- ich towarzyskości

SYGNAŁY NIEPOKOJĄCE:

• Skłonność do odchylania głowy i leżenia w pozycji wygiętej do tyłu

• Mała ruchliwość, nadmierna senność

• Drżenie rączek lub nóżek

• Oczopląs

• Mocno napina rączki i nóżki (łatwo to zauważyć przy ubieraniu)

• Niespokojne ssani, odginanie przy karmieniu, krztuszenie się, wymiotowanie, kłopoty z połykaniem

• Główka opada do tyłu podczas podciągania za ręce

• Brak skupienia wzroku na osobach i przedmiotach

• Reagowanie krzykiem i wzmożonym napięciem na głos lub dotknięcie

• Podczas przytulania nie potrafi trzymać głowy sztywno, opada na boki

• Dziecko nie przekręca się na boki, nie bawi się swoimi rączkami, nie chwyta zabawek

• Chowa kciuki w dłoni

• Ma ubogą mimikę

• Słabo reaguje na głos matki

• Mięśnie rączek i nóg mocno napięte

• Nadmiernie napina stopy, trzyma je opuszczone jak baletnica

ZNACZENIE DOTYKU DLA ROZWOJU EMOCJONALNEGO:

• Zmysł dotyku- zmysł uniwersalny, rozwija się najszybciej, zmysł najrozleglejszy (receptory uczuciowe na całym ciele), już w 7-dmym tygodniu ciąży

• Czucie dotyku powiązane jest z odczuwaniem ruchu (kinestezją)- kara czuciowa w mózgu odbiera informacje dotyczące dotyku i zmian pozycji ciała

• Dotyk pobudza wydzielanie w mózgu określonych substancji chemicznych tj. hormon wzrostu, wazopresyna, endorfina- przyspieszających rozwój. Dzieci kochane, przytulane lepiej rosną- fizycznie i psychicznie

• Faza oralna w rozwoju dziecka wg. Z. Freuda- poznawanie świata przez dotyk (wkładanie do ust, ssanie)

• Budowanie trwałej więzi emocjonalnej między niemowlęciem i matka oraz uczuciowości wyższej (zdolność do miłości)- w oparciu o kontakt dotykowy

• Zaufanie do siebie (innych i poczucie bezpieczeństwa) buduje się w kontakcie dotykowym

WIĘŹ EMOCJONALNA:

• Teoria przywiązania, sposób teoretycznego przedstawienia ludzkiej skłonności do tworzenia silnych, emocjonalnych więzi z ważnym bliskimi osobami oraz sposób wyjaśniania różnych form dyskomfortu emocji

• Koncepcja przywiązania jako podstawa badania rozwoju psychicznego dziecka, wzorców przywiązania i zaburzeń rozwoju

• Znacznie „dostępności emocjonalnej” matki

• „niedostępność emocjonalna” matki ma podobne konsekwencje jak jej fizyczna nieobecność

OKRES PONIEMOWLĘCY

• Intensywny rozwój fizyczny. Obwód klatki piersiowej jest większy niż głowy. Rozpoczyna się proces kostnienia- zrośnięcie ciemiączka dużego (18 miesięcy). Na przełomie 1 i 2 roku dziecko ma już 8 siekaczy, reszta pojawi się w okresie po niemowlęcym. Początkowo brakuje dziecku automatyzacji, pojawiają się liczne ruchy towarzyszące. Chód staje się automatyczny. Na przełomie 2/3 roku życia dziecko biega. W wieku półtora roku dziecko potrafi wejść po schodach z pomocą osoby dorosłej.

SPRAWNOŚCI ŻYCIA CODZIENNEGO:

• Posługuje się łyżką, widelcem, kubeczkiem

• Potrafi ubrać buty, czapkę, koszulkę

• Posługuje się mydłem, ręcznikiem, grzebieniem

• Rytuały jedzeniowe: np. dziecko je tylko wtedy, kiedy siedzi na danym krześle

KONCEPCJE ZABAWY:

• Fryderyk Schiller:

  • Uważał, że w zabawie dziecko daje upust nadmiarowi sił życiowych i realizuje dążenie do wewnętrznej swobody (teoria zabawy)

• Lazarus- teoria wytchnienia:

  • Zabawa jest formą aktywnego wypoczynku, przynosi wytchnienie

• Teoria atawizmu:

  • Dziecko w zabawie wyładowuje atawistyczne skłonności

• Groos- teoria ćwiczenia przygotowawczego:

  • Celem zabawy jest ćwiczenie czynności potrzebnych do życia

• Carr- teoria katarktyczna:

  • Zabawa w funkcję oczyszczającą, dziecko wyładowuje destrukcyjne popędy w zabawie

• Teoria funkcji zastępczej:

  • Ucieczka w zabawie w krainę fantazji. Uważano, że dziecko podczas zabawy kształtuje instynkty: społeczny, macierzyński, walki

• Teoria przyjemności funkcjonalnej:

  • Zasadniczym motywem zabawy jest przyjemność dziecka, a nie jej rezultat

• Stefan Schuman:

  • Zabawa jest naturalną, wrodzoną, specjalną metodą uczenia się dziecka

  • Zabawa jest podstawą działalności dziecka i jest zjawiskiem społecznym, a nie czysto hologicznym

  • Zabawa ma charakter historyczny, tzn. zmienia się i kształtuje w zależności od historyczno- społecznych warunków

  • Treść zabawy zmienia się, a forma pozostaje taka sama

  • Zabawa jest odzwierciedleniem poznawanej rzeczywistości

• Manipulacja niespecyficzna:

  • Kiedy dziecko posługuje się przedmiotami niezgodnie z ich funkcją

• Manipulacja funkcjonalna, specyficzna:

  • Typową zabawą będzie przenoszenie klocków, zabawa w piaskownicy- wiaderko i łopatka

  • Podczas takich zabaw dziecko uczy się jak używać przedmiotów zgodnie z ich funkcjonowaniem

• Zabawy tematyczne:

  • Zabawy twórcze, zabawy w rolę (odtwarzanie postaci, sytuacji), naśladowanie

  • Najbardziej zindywidualizowany, zależy od osobowości dziecka

  • Przedmioty w nich używane często mają charakter umowny

  • Zabawa jest symboliczna, np. gotowanie na niby

• Zabawy dydaktyczne:

  • Opracowane specjalnie przez wychowawców dla celów kształcących

  • Szukanie przedmiotów

  • Ich znaczenie wzrasta w trakcie rozwoju dziecka

• Zabawy ruchowe:

  • Plac zabaw, rower

DOTYK

• Pozytywny wpływ na rozwój psychiczny

• Im więcej kontaktów fizycznych małego dziecka z ciałem fizycznym matki tym większe przywiązanie do niej

• Kojący dotyk ma większy wpływ na przywiązanie niż karmienie piersią- rodzina zastępcza może zastąpić matkę

• Potrzeba przywiązania- silniejsza niż unikanie bólu

• Dzieci rodziców maltretujących je nadal są do nich przywiązane

ZNACZENIE DOTYKU W ZABURZENIACH ROZWOJU DZIECKA

• Dzieci w sierocińcach pozbawione kontaktu fizycznego pomimo karmienia i opieki medycznej umierały-

• Przytulanie dzieci zmniejszyło liczbę zgonów

• Choroba sieroca- niewyrażana miłość przez kontakt fizyczny powoduje poważne zaburzenia rozwoju i zachowań u niemowląt, które w pierwszym roku życia odłączono od matek

ZABAWY KONSTRUKCYJNE

• Czynności, w których coś powstaje. Doskonalenie czynności rąk, kształtowanie w dziecku postawy skupienia na własnym wytworze (jest dumny, podziwia zamiast burzyć, czerpie radość z rezultatu zabawy)

TWÓRCZOŚĆ RYSUNKOWA

• Dziecko ok jednego roku i dziewięciu miesięcy umie posługiwać się kredkami i ołówkami

• 2-4 lata to okres bazgrot

• Powyżej 2,5 lat mówimy o tzw. Mikrobazgrotach (spirale, plamy, kreski, linie faliste)

• Staw nadgarstkowy jest mało sprawny (kostnieje pod koniec wieku przedszkolnego)

• W wieku 3 lat dziecko rysuje kółeczko, pojawiają się pierwsze schematy słońca, człowiek, dom, pies

ROZWÓJ POZNAWCZY DZIECKA

• SPOSTRZEGANIE

  • w wieku po niemowlęcym większe znaczenie mają tele- receptory: zmysł wzroku, słuchu

  • w wieku 2-3 lat utrwalają się związki pomiędzy analizatorami: kinestyczno- ruchowy, dotykowy, węchowy, wzrokowy, słuchowy

  • czasami wystarczy pobudzenie jednego analizatora żeby uaktywnić całą strukturę wyobrażeniową

• UWAGA

  • Mimowolna

  • Mało podzielna, z małym zakresem, słabą koncentracją

  • Dziecko w pierwszych dwóch latach życia nie potrafi świadomie odwrócić uwagi od jednych zjawisk aby zaobserwować inne

• PAMIĘĆ

  • Ma charakter mimowolny

  • Przejawem pamięci dziecka będzie fakt, że po dwóch tygodniach rozpoznaje znajome osoby, a trzylatek już po kilku miesiącach potrafi rozpoznawać znajomych ludzi, pamięta imiona czy miejsca

• WYOBRAŹNIA

  • Między 14-18 miesiącem pojawia się funkcja symboliczna. Przypominanie sobie przedmiotów lub sytuacji, które nie są aktualnie spostrzegane

• MOWA

  • Stadium wyrazu trwa do ok. 18-21 miesięcy

  • Stadium zdania trwa ok. 21 miesięcy do 3 lat

  • Wypowiadane słowa nie mają odpowiednich form fleksyjnych, ma charakter onomatopeiczny

  • Używane słowa mają funkcję impresywną (wyrażanie życzeń, dążeń) oraz ekspresywną (przejawiają stany uczuciowe)

  • Rozumienie mowy wyprzedza mowę czynną

  • Pod koniec 3 roku życia dziecko zna już tysiąc słów

  • Do końca 3 roku życia następuje zróżnicowanie mowy na części mowy

  • W 3 roku życia pojawia się tryb przypuszczający i czas przyszły

  • Dużo równoważników zdań

  • Pseudo pojęcia ściśle związane z sytuacją

ŻYCIE UCZUCIOWE

• W wieku 3 lat dziecko żywo reaguje na konflikty i relacje w rodzinie

• Zaczyna wyrażać współczucie na widok bólu

• Potrafi manifestować niezadowolenie, zazdrość, gniew

• Źródłem radości dla dziecka jest każdy nowo zdobyty przedmiot, samodzielnie wykonana czynność

• Dzieci 2-3 letnie naśladują czynności i cechy ludzi z którymi przebywają (mimikę, gesty, sposób poruszania)

• Przejmuje cechy charakterystyczne w zależności od środowiska, w którym przebywa

• Osobowość jest plastyczna

OKRES PRZEDSZKOLNY

I faza wczesna 3-4 roku życia

• Dzieci mało samodzielne

• Bardziej rozumieją zakazy, nakazy indywidualne nie zbiorowe

• Mają duże trudności w przystosowaniu się do życia w zbiorowości np. przedszkole

II faza średnia 4,5- 5,5 roku życia

• Dzieci zdolne do dłuższego wysiłku, skupienia uwagi

• Żywo zainteresowane światem przyrody

• Dominuje aktywność zabawowa

III faza późna 5,5- 7 roku życia

• Dzieci bardziej samodzielne, zaradne, życzliwe

• Chętnie nawiązują kontakty i podejmują wspólne zabawy

ROZWÓJ FIZYCZNY I MOTORYCZNY

• W budowie dziecka zarysowują się różne proporcje

• Słaba muskulatura dziecka

• Proces kostnienia nadgarstka; lepsze rysowanie

• Stan zwiększonej zachorowalności dzieci- nieodpowiednia liczba ciał odpornościowych

• Układ nerwowy: wzrost masy mózgu, zmiany funkcjonowania mózgu: wpływ kory mózgowej na niższe partie układu nerwowego, wzrasta ogólna zdolność do pracy, zwiększone tempo wytworzenia połączeń nerwowych

• Procesy pobudzania układu nerwowego rozwijają się szybciej niż procesy hamowania

• Rozwój równowagi statycznej i równowagi dynamicznej

• Rozwój ruchów narzędziowych

• Aktywność dziecka- zabawa; dzieci sześcioletnie podejmują ten sam temat zabawy przez kilka dni

• Początkowo zabawy maja charakter indywidualny, później zwiększa się liczba dzieci

• Dziecko w coraz większym stopniu używa mowy podczas zabawy

• Rozwijają się zabawy konstrukcyjne

• W wieku 4 lat dziecko potrafi odwzorować prosty model

• Twórczość dziecka: do 4.5 lat okres bazgrot, od 5 do 6 lat okres uproszczonego schematu, od 6 do 7 lat okres wzbogaconego i udoskonalonego schematu

• Od 4 roku życia dzieci rysują człowieka, 5 rok życia rysunek człowieka z tułowiem

PROCESY SPOSTRZEGANIA

• Dzieci wcześniej spostrzegają barwy niż potrafią je nazwać

• W wieku przedszkolnym wzrasta zdolność rozpoznawania odcieni barw, ostrości

• Rozwój słuchu werbalnego, muzycznego, jednak dzieci lepiej wyczuwają rytm niż melodię, harmonię

• Spostrzeżenia mają charakter synkretyczny, całościowy

• Spostrzeżenia mają silny związek z działaniem dziecka

• Mają problemy z reprodukcją kształtów geometrycznych, 3 lata- umie narysować koło, 3-4 lat krzyż, 4-5 lat dwie równoległe linie, 5-6 lat kwadrat, 6-7 lat trójkąt

• W wieku 7 lat powinny umieć określić położenie względem siebie dwóch przedmiotów

• Mają problemy z określeniem położenia 3-ech przedmiotów względem siebie

• Trzy stadia

  • I stadium przedmiotów (pokazuje przedmioty na obrazku)

  • II stadium czynności (czasowniki na obrazku)

  • III stadium relacji- stosunków (dziecko interpretuje obrazy jako całość logicznie powiązanych sytuacji)

PROCES UWAGI

• Dominuje uwaga mimowolna, która koncentruje się na silnych i atrakcyjnych zjawiskach

• Uwaga nie jest podtrzymywana wysiłkiem woli, jest to uwaga mimowolna

• Bujna wyobraźnia dziecka

• Animizm dziecięcy- nadawanie cech ożywionych obiektom nieożywionym

• Antropomorfizm dziecięcy- nadawanie cech ludzkich przedmiotom

PROCES PAMIĘCI

• 3-7 lat pamięć ma charakter mimowolny

• Zaznaczają się początki pamięci dowolnej

• Rozwija się pamięć krótko i długo trwała

• Trwałość pamięci, wierność pamięci, pojemność, gotowość nie są jeszcze w pełni ukształtowane

• Trwałość określamy miarą latencji ( okres pomiędzy spostrzeganiem obiektu, a rozpoznawaniem)

• W wieku przedszkolnym czas latencji wydłuża się

• W tym okresie występuje zjawisko reminiscencji (polepszenie zapamiętywania po przerwie bez dalszego, świadomego uczenia się)

• Charakterystyczne jest zjawisko amnezji dziecięcej (zanik wspomnień dotyczących pierwszych lat życia)

• Od 7 roku życia pamięć historyczna (oderwane obrazy od 3 roku życia)

ROZWÓJ MOWY

• Ma charakter synpraktyczny- uwikłana w działanie dziecka, sytuacyjny. Dziecko nie przekracza w swoich wypowiedziach pewnego kręgu wykonywanych czynności

• Pod koniec wieku przedszkolnego mowa staje się mową kontekstową- zależna od kontekstu, niezależna natomiast od sytuacji i jej pozawerbalnych składników

• Język ulega wzbogaceniu, zarówno w zakresie rzeczowników jak i czasowników, wzrasta liczba nazw zawodów, części przedmiotów, budynków, słów określających czynności zmysłowe

• Przejawem praktycznej wiedzy słowotwórczej są neologizmy dziecięce, są to nowe słowa, które dzieci same tworzą analogicznie do znanych im wyrazów, dzieci odczuwają przy tym pokrewieństwo semantyczne i formalne.

• Mowa ma charakter egocentryczny- dziecko mówi samo do siebie, mowa jest jednym z przejawów przechodzenia od funkcji interpsychicznej do funkcji intrapsychicznej, czyli od form zespołowej działalności dziecka do jego czynności indywidualnych

• Ta mowa przemienia się w mowę wewnętrzną

• Mowa dialogowa w coraz większym stopniu wykracza poza sferę bezpośredniego działania

• Wiek 5 lat to wiek pytań

ROZWÓJ MYŚLENIA

• Rozwój mowy związany z rozwojem myślenia, który ma charakter konkretno wyobrażeniowy, myślenie nie stanowi jeszcze samodzielnej czynności poznawczej, ma ono charakter synpraktyczny, uwikłany w działanie

• Do 7/8 roku życia myślenie ma charakter prelogiczny tzn. jest niezgodne z zasadami poprawnego rozumowania logicznego

• Od 3 roku życia dziecko początkowo zaczyna posługiwać się indywidualnymi symbolami, potem symbolami zbiorowymi konwencjonalnymi

• Jednym z przejawów rozwoju myślenia jest rozumienie stałości

• Charakterystyczne jest rozumowanie dziecka, umiejętności uzasadniania logicznego przejawiają się później niż umiejętności wypowiadania wniosków

• Poprawne rozumienie zależy od powściągu myślowego (w wieku przedszkolnym to się pojawia) do momentu zabrania wszystkich przesłanek

• Dzieci 4-5 letnie są w stanie wykryć niedorzeczności na obrazku, ale nie potrafią tego uzasadnić

• Dzieci 6-7 letnie potrafią już uzasadnić

TWORZENIE POJĘĆ

• Dzieci 3-4 letnie tworzą kategorie zestawiając elementy identyczne, np. dobierają przedmioty parami, a resztę przedmiotów odkładają

• Dzieci 5-6 letnie pogrupują drzewa, kwiaty, duże i małe koniki

• Dzieci 6-7 letnie stworzą takie podgrupy jak zwierzęta, ludzie, rośliny, budowle

• Dzieci 7-8 letnie wytworzą kategorie istot żywych i przedmiotów

ROZWÓJ UCZUĆ

• Stany uczuciowe przejawiają się w sposób wyrazisty, ponieważ dzieci nie potrafią tłumić uczuć, do 6-tego roku życia emocje silne, ale krótkotrwałe, łatwo powstają i wybuchają na zewnątrz, dzieci reagują efektywnie nawet na bardzo małe bodźce

• Emocje u dziecka wytwarzają się szybko i szybko gasną lub przekształcają się w inne, nawet skrajne

• Ta zmienność i nietrwałość nazywa się labilnością emocjonalną

ROZWÓJ SPOŁECZNY

• Na podstawie zabawy dziecka, zabawa ma charakter samotnej, potem zabawy równoległej (dzieci bawią się obok siebie, ale nie współdziałają, mogą używać tych samych zabawek), potem zabawa wspólna (wymiana uwag, pożyczanie zabawek, ale bez podziału ról, ale każde dziecko bawi się wg. Własnych zainteresowań) potem zabawy zespołowe (podział na role; przywódca grupy)

WIEK WCZESNOSZKOLNY

• 7-12 lat- naturalny, harmonijny rozwój- AKCELERACJA ROZWOJU

• 7-8 lat- FAZA ADAPTACJI ŚRODOWISKA SZKOLNEGO- rozwijają się podstawowe funkcję sfery intelektualnej, analiza i synteza wzrokowa, słuchowa oraz kinestyczno ruchowa. Są one warunkiem opanowania czynności czytania i pisania

• 9-10 lat- bardzo intensywnie rozwija się mowa i myślenie. Dzieci przyswajają sobie pojęcie ułamka, opanowują podstawy dziesiętnego systemu miar

ROZWÓJ FIZYCZNY

• Wzrost mózgu został zatrzymany (w sensie ciężaru)

• Dokonuje się stały, długotrwały proces dojrzewania komórek nerwowych

• W okresie 8-14 roku życia obraz EEG mózgu staje się podobny do zapisu obrazu dorosłego człowieka

• Mięśnie duże rozwijają się lepiej niż mięśnie drobne. W związku z tym dzieci są nadpobudliwe ruchowo, wolą wykonywać ruchy zamaszyste i silne niż ruchy małe, precyzyjne. Bardziej męczą się wykonując małe ruchy

• W wieku 9-11 lat znacznie znacznie kostnieje przegub

• Serce dziecka rozwija się wolniej niż reszta ciała

• Płuca nie są w pełni rozwinięte, ale analizatory (wzroku, słuchu) funkcjonują jak u osoby dorosłej

• Nową aktywnością dziecka jest NAUKA (szkoła). Proces nauki rozpoczął się już wcześniej. Dziecko nabywało wiadomości i umiejętności w sposób okolicznościowy i niezamierzony

• Uczenie się przebiega w sposób zamierzony, ale także niezamierzony

• Stosunek do nauki szkolnej:

  • Dzieci które szybko nabywają cechy zapewniające powodzenie w nauce szkolne

  • Dzieci które mają niesystematyczny i nietrwały stosunek do nauki

  • Nie mają poczucia obowiązku wobec nauki, zdeterminowane przez zainteresowanie daną dziedziną lub aktywnością w szkole

ZABAWA

• W okresie młodo szkolnym dominują zabawy zespołowe, kierowane pewnymi zasadami

• Znaczenia nabierają zabawy, które charakteryzują się intelektualnym współzawodnictwem, np. domino, warcaby

• Utrzymują się nadal zabawy konstrukcyjne, tematyczne

• Ważna jest twórczość plastyczna dziecka

• Powoli zanika spontaniczna ekspresja dziecka

• Rysunki stają się coraz lepszym odzwierciedleniem rzeczywistości. Opierają się w coraz większym stopniu na pamięci niż na wyobraźni

• Dziecko zaczyna pomijać własne środki wyrazu, uzgadnia schematy z kolegami

• Rysunek staje się środkiem porozumiewania się między uczniami

• W wieku 8-9 lat u dziecka toczy się wewnętrzna walka między tymi dwoma tendencjami między wyrażaniem siebie, a uzupełnianiem schematu

• Pod koniec wieku wczesno szkolnego realność rysunku, zahamowanie wolnej ekspresji, jest spowodowane wpływem szkoły i faktem, że rysunek nie jest jedyną formą ekspresji

• Dziecko odkrywa twórczość literacką. Wypowiedzi pisemne dziecka stają się bogatsze, styl wypowiedzi indywidualizuje się szczególnie widać to na poziomie IV klasy i na podstawie cech dominujących w wypracowaniach pisemnych dzieci wyróżniano pięć zasadniczych typów dzieci pod względem twórczości literackiej:

  • Typ NARRATORA- alogiczny/ logiczny- przewaga zdań oznajmujących, obfitość, płynność narracji

  • Typ LOGICZNY NIENARRATORSKI- tendencja do doszukiwania się związków przyczynowo- skutkowych

  • Typ EKSPRESYJNY- wrażliwość emocjonalna. Dziecko dostrzega stany emocji bohaterów

  • Typ ARTYSTYCZNY- doskonałość formy wypracowania, ciekawe sformuowania stylistyczne, pomysłowe rozwiązania wątków

  • Typ PLASTYCZNY- umiejętność przedstawienia wydarzeń w sposób najbardziej dla dziecka charakterystyczny

PRACA

• W tym okresie po raz pierwszy występuje rozgraniczenie zabawy oraz pracy. Praca to nauka szkolna, pomoc rodzinie, obowiązki domowe, które często wynikają z praktycznych potrzeb rodziny

• Usamodzielnianie się

• Dzieci opanowują zdolność odwracalności operacji umysłowych

• Rozpoczyna się posługiwanie symbolami

• Odrywanie się od wydarzeń konkretnych

• Wzrasta wrażliwość na odczuwanie barw

• Szczególne znaczenie ma rozwój stanowo- mięśniowy, który gra dużą rolę w powstawaniu nawyków

• W wieku wczesno szkolnym rozwija się nie tylko spostrzeganie ale również spostrzegawczość

• Rozwija się proces uwagi. Staje się to pod wypływem nauki szkolnej

• Wzrasta koncentracja, trwałość, przerzutność oraz pojemność uwagi

• Zbyt długotrwała, jednorodna czynność psychiczna wywołuje zmęczenie u dziecka. Zapobiega temu wprowadzenie zmian w czynnościach dzieci. Im młodsze dziecko tym mniej jest ono zdolne trwać przez dłuższy czas w jednokierunkowej stałej czynności psychicznej

• 3-4 klasa- intensywny rozwój pamięci pod wypływem nauki szkolnej wzrasta również szybkość i trwałość zapamiętywania

• W okresie 7-11 lat szybkość i trwałość zapamiętywania wzrastają dwukrotnie. Wzrasta również pojemność pamięci. W wieku 11 lat dziecko jest w stanie nauczyć się dwukrotnie większego materiału niż dziecko w wieku przedszkolnym

• Zmienia się również charakter zapamiętywania. Początkowo jest to mierne odtworzenie tekstu, później opanowany zostaje bardzo logiczny sposób zapamiętywania

MOWA

• Rozwój fonetycznej strony mowy kończy się zasadniczo jeszcze przed wstąpieniem dziecka do szkoły

• Dziecko w wieku 4 lat opanowuje dźwięki mowy ojczystej, jednakże zdolność do subtelnego rozróżniania fonemów rozwija się nadal w wieku wczesno szkolnym

• Zdobyte w pierwszych latach nauki szkolnej umiejętności analizy dźwiękowej, powiększają zdolność rozróżnienia fonemów co ma znaczenie przy kształtowaniu się nawyków ortograficznych

NAUKA CZYTANIA

• Jest to złożony proces, w którym wyróżniamy poszczególne etapy:

  • Spostrzeganie znaków graficznych (wyrazy)

  • Ujmowanie znaczenia wyrazów

  • Pamiętanie znaczeń i sensu słów przeczytanych w momencie kiedy czyta się następne słowa

  • Przewidywanie dalszego ciągu czytanego tekstu od strony językowej oraz merytorycznej

  • Kojarzenie elementów językowych w pewne całości

  • Wykorzystywanie zdobytych wiadomości przy nabywaniu nowych

• Trudności i zaburzenia w mowie dziecka mogą być wynikiem niedorozwoju słuchu fonematycznego oraz funkcji analizy i syntezy

• Zaburzona motoryka mowy

• Dziecko w wieku 8 lat opanowuje 3600 słów, w wieku 10 lat 5400 słów, a w wieku 11 lat jest to słownik składający się z ok. 7154 słów

MYŚLENIE

• Pomiędzy 7-11 rokiem życia myślenie staje się samodzielną, wewnętrzną czynnością poznawczą, operująca pojęciami i przebiegająca zgodnie z zasadami logiki

• W pierwszej fazie okresu wczesno szkolnego dziecko znajduje się w okresie przed operacyjnej potem przechodzi do fazy operacji konkretnych

• Do czynności decydujących o przebiegu myślenia należy analiza i synteza

• Proces poznawczy zawsze zaczyna się od syntezy stworzenia skojarzeń, które szybko podlegają analizie

• Analiza i synteza szybko stają się procesami nierozerwalnymi

• Rozwój umysłowy dziecka zależy od opanowania coraz subtelniejszych sposobów dokonywania analizy i syntezy

• Do podstawowych procesów myślowych należą także abstrakcja i uogólnianie

• Proces pełnego opanowania pojęcia dokonuje się poprzez dwie zależne operacje: używanie pojęcia w odniesieniu do szczególnych przypadków oraz zdefiniowanie pojęcia

ROZWÓJ MORALNY

• Dzieci w wieku szkolnym znajdują się w HETERONOMICZNYM stadium rozwoju moralnego.

• Dziecko uznaje za sprawiedliwe wszystkie nakazy i zakazy formułowane przez dorosłych

• MORALNOŚĆ AUTONOMICZNA- szacunek dla reguł, poszanowanie dla zasady

PRZYJAŹNIE

• 6-7 lat na poziomie zysków i strat

• 8-10 lat poziom normatywny

• Od 11 lat- empatyczne zrozumienie i wspólne zainteresowanie

• Preferencja podobieństwa

• Dziewczynki wolą bawić się w pomieszczeniach, blisko domu, mało ruchowe zabawy, duży kontakt z dorosłymi

• Chłopcy wolą zabawy podwórkowe, większe grupy, symulacja bójek

• 8-9 lat dzieci uwielbiają gry z regułami, zabawy mają charakter kooperacyjny

• Wzrasta znaczenie przyjaciół

• Pojawia się problem popularności i trudności w kontaktach z rówieśnikami

DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA

• Dojrzewanie to proces rozwoju potencjalnych właściwości jednostki, stanowiący jej wyposażenie genetyczne

• Dziecko z chwilą rozpoczęcia nauki w szkole wkracza w charakterystyczny okres rozwoju, w którym przeważa jeden rodzaj aktywności, zorganizowanie, uczenie się

• Powodzenie zależy od adoptowania się do nowych warunków i wymagań, jest ono ważnym czynnikiem rozwoju

  • Dojrzałość szkolna statyczna- rozpatrywana jako stan, jest to moment równowagi między wymaganiami szkoły, a możliwościami rozwoju

  • Dojrzałość szkolna dynamiczna- długotrwały proces przemian psychofizycznych prowadzący do przystosowania się dziecka do szkolnego systemu nauczania początkowego

POZIOM ROZWOJU EMOCJONALNO- SPOŁECZNEGO WARUNKUJĄCE DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNĄ

• Uczestniczenie w zajęciach zespołowych

• Wykonywanie poleceń kierowanych indywidualnie i grupowo

• Zdolność radzenia sobie w prostych sytuacjach życia codziennego

• Samodzielność

• Umiejętność zachowania norm i zwyczajów przyjętych przez społeczność dorosłych i rówieśników bez pomocy dorosłych

• Opanowanie form grzecznościowych

• Świadomość konsekwencji negatywnych zachowań

• Dostrzeganie pozytywnych wartości innych ludzi

• Dostrzeganie i rozumienie potrzeb innych

• Podporządkowanie swoich zachcianek wspólnym interesom

• Zdolność podejmowania zadań nastawionych na cel

• Zdolność do wysiłku związanego z realizacją zadań

PRZYCZYNY ZABURZEŃ ROZWOJU PSYCHORUCHOWEGO

BIOLOGICZNE SPOŁECZNE

(czynniki genetyczne)

W środowisku w środowisku

Działające na komórkę działające na zygotę rodzinnym, np. pozarodzinnym

Rozrodczą (po zapłodnieniu) rozłąka z matką np. przedszkole­

- genomatie- stwardnienie - blastopatię- zaburzenia sytuacje trudne, zagroże-

Guzowate we wczesnym rozwoju po nie, przeciążenie, zakłócenie

-gametopatie (zespól zapłodnieniu

Downa)

Czynniki działające po zapłodnieniu zewnątrzpochodne

Na zarodek i płód w czasie porodu po urodzeniu

- wirusowe - encefalopatie - enefalopatia dziecięca

- bakteryjne okołoporodowe - urazy, infekcje wirusowe

- toksyczne (wylew, skórcz, i bakteryjne

- cytotoksyczne środki toksyczne

- pasożytnicze podawane matce)

- wskutek niedotlenienia

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ

• Globalna dysfunkcja intelektualna

• Niepełnosprawną jest osoba, której stan fizyczny lub psychiczny trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub w pełni uniemożliwia wypełnianie zadań życiowych i ról społecznych zgodnie z normami prawnymi i społecznymi

RODZAJE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI

• Niepełnosprawność umysłowa

• Sensoryczna

• Ruchowa

• Somatyczna (poważne choroby somatyczne)

• Komunikacyjna (niemożliwość porozumiewania się, problemy z mową)

• Sprzężona (współistnieje kilka niepełnosprawności)

WYMIARY NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI

• Wymiar organiczny- uszkodzenie

• Wymiar psychologiczny

• Wymiar społeczny- upośledzenie

NIEDOROZWÓJ UMYSŁOWY

• Charakteryzuje się istotnie niższym niż przeciętnym funkcjonowaniem intelektualnym, z jednocześnie współwystępującym ograniczeniem w zakresie dwóch lub więcej spośród następujących umiejętności przystosowawczych: porozumiewania się, samoobsługi, trybu życia domowego, uspołeczniania, korzystania z dóbr społecznych, kulturalnych, samodzielności, troski o zdrowie, bezpieczeństwo, umiejętności szkolnych, organizowanie czasu wolnego i pracy

• DYSFUNKCJE INTELEKTUALNE

  • Globalne

    • Upośledzenie umysłowe (niedorozwój umysłowy OLIGOFREMIA oraz otępienie DEMENCJA)

  • Parcjalne

    • Zaburzenia ekspresji mowy

    • Zaburzenia recepcji mowy

    • Dysleksja, dysortografia, dysgrafia

• Ewolucja definicji niedorozwoju umysłowego:

  • 1959 r.- R. Heber- usunięto etykiety: idiotyzm, imbecylizm, debilizm i wprowadzono cztery stopnie upośledzenia umysłowego:

1. Głęboki

2. Znaczny

3. Umiarkowany

4. Lekki

• Niższy niż przeciętny ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego, który powstaje w okresie rozwojowym i wiąże się z zaburzeniami w zachowaniu przystosowawczym

• Okres rozwojowy do 16 roku życia

• Niższy niż przeciętny oznaczał niższy o jedno odchylenie standardowe

• 1973 r.- AAMR, H. Grossman- terminologia i klasyfikacja upośledzenia umysłowego- istotnie niższy niż przeciętny oznaczał dwa odchylenia od średniej

• Za ogólną granicę okresu rozwojowego przyjęto wiek 18 lat

• Podkreślono wagę rozpoznawania zachowania przystosowawczego w diagnozie

• Badanie poziomu intelektualnego:

  • Skala inteligencji Stanford- Bineta

  • Skala inteligencji D. Wechslera dla dzieci

  • WAiS- R

  • WPPSI

• Zachowanie przystosowawcze:

  • Porozumiewanie się

  • Samoobsługa

  • Tryb życia

  • Uspołecznienie

  • Korzystanie z dóbr społeczno- kulturalnych

  • Samodzielność

  • Zdrowie i bezpieczeństwo

  • Umiejętności szkolne

  • Czas wolny

  • Praca

ZESPÓŁ DOWNA (TRISOMIA 21)

• Stanowi ok. 1/3 wszystkich postaci upośledzenia umysłowego

• Opisany został po raz pierwszy w 1866 roku przez L. Downa, opisał on tylko fenotyp (zespół cech wyglądu), dopiero w latach 50 XX wieku odkryto, że przyczyną zespołów downa jest aberracja chromomalia, polegająca na tym, że w każdej komórce znajduje się dodatkowy chromosom 21

• Może powstać podczas tworzenia się gamet (gametogenezy) lub we wczesnym stadium podziałów somatycznych

• Jedynym do końca znanym czynnikiem sprzyjającym urodzeniu dziecka z zespołem Downa jest wiek rodziców (szczególnie matki)

• Trzy postacie zespołu Downa

  • Trisomia prosta- występuje u 99% przypadków

    • Występuje, kiedy dodatkowy chromosom jest obecny w plemniku lub w komórce jajowej lub gdy pojawia się podczas pierwszego podziału komórkowego

  • Trisomia z translokacją- występuje w 4% przypadków

    • Stwierdza się, że dodatkowy chromosom 21 połączył się swoim dłuższym ramieniem z innym chromosomem

    • Niektórzy rodzice mogą być nosicielami translacji, zwiększone ryzyko powtórnego urodzenia dziecka z zespołem downa

    • W większości przypadków przyczynia się świeża mutacja

    • Zespół Downa nie jest dziedziczony

  • Mozajkowa- występuje u 1% przypadków

    • Organizm jest mieszanką komórek prawidłowych i komórek nieprawidłowych

• Cechy fenotypowe dziecka z zespołem Downa, które pozwalają ustalić to zagrożenie tuż po porodzie

  • Skośnie ustawione szpary powiekowe

  • Zmarszczki mongolskie

  • Duży język

  • Spłaszczona potylica

  • Krótkie szerokie dłonie z poprzeczną bruzdą (małpia bruzda)

  • Wady serca i układu pokarmowego

  • Niemowlęta z zespołem Downa są zwykle spokojne, mało aktywne, mało płaczą, przesypiają całą noc, w późniejszych miesiącach życia stają się bardziej aktywne

  • 2-9 lat- są mniej agresywne, bardziej miłe i czułe w porównaniu do dzieci zdrowych

  • W 75% przypadków stwierdza się upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym i znacznym

  • W 20% przypadków stwierdza się upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim, a u 5% w stopniu lekkim

  • Występuje duże prawdopodobieństwo rozwoju demencji typu ALZHEIMER. Ryzyko większe niż w populacji generalnej oraz innych typach upośledzenia umysłowego; podwyższone ryzyko związane jest z chromosomem 21, który jest odpowiedzialny za powstawanie zmian neuropatologicznych, charakterystycznych dla tego typu demencji

ZESPÓŁ EDWARDSA

• Opisany 1960 r.

• Uwarunkowany obecnością dodatkowego chromosomu pary 28

• Występuje żadziej niż zespół Dwona

• Duża śmiertelność noworodków, pierwszy rok przeżywa jedynie 10%

ZESPÓŁ MIAŁCZĄCEGO KOTA

• Umiarkowany jest ubytkiem krótkiego ramienia chromosomu nr 5

• Częstość zaburzenia

• Cechy charakterystyczne: płacz noworodków przypomina miałczenie kota, związane jest to z budową krtani

• Objawy: małogłowie, szerokie rozstawienie oczu, zniekształcenie czaszki, głębokie upośledzenie rozwoju umysłowego, wyraźnie opóźniony rozwój motoryczny, dzieci zaczynają siadać w wieku 2 lat, a chodzić w wieku 4 lat

ZESPÓŁ KRUCHEGO CHROMOSOMU X:

• Nie jest to aberracja chromosomalna rozumiana w sposób klasyczny jako nadmiar lub ubytek materiału genetycznego

• Zaburzenie dotyczy zagęszczenia się materiału genetycznego podczas mitozy i przejawia się jako występowanie przerw w zabarwieniu chromosomów

• Choroba dziedziczy się jako cecha dominująca sprzężona z chromosomem x

• Częściej u mężczyzn niż u kobiet

• Cechy charakterystyczne: duża głowa, podłużna twarz, duże odstające uszy, krzywe zęby, wysokie podniebienie

• Upośledzenie umysłowe w głębszym stopniu, niekiedy iloraz znajduje się w granicy normy

• Objawy: brak kontaktu wzrokowego, stereotypowe ruchy rąk (klaskanie), samouszkodzenia, chaotyczna mowa oraz nadmierna aktywność ruchowa z zaburzeniami koncentracji uwagi

DYSLEKSJA

• Dysleksja rozwojowa wg. Bogdanowicz:

  • Syndrom zaburzeń uczenia się czytania i pisania, w którym można wyróżnić takie formy:

    • Dysleksja (trudności w czytaniu i pisaniu)

    • Dysortografia (trudności w opanowaniu poprawnej pisowni)

    • Dysgrafia (trudności w opanowaniu właściwego poziomu graficznego pisma)

  • Dysleksja rozwojowa, a nabyta:

    • Nabyta- typowe schorzenie neurologiczne oznacza utratę zdolności na skutek uszkodzeń mózgu

    • Rozwojowa- dziecko ma trudności już od początku nauki czytania i pisania. Jest poznawczym, językowym zaburzeniem rozwoju

• Dysleksja- specyficzna dysleksja rozwojowa jest to niemożność opanowania umiejętności czytania pomimo: typowej metody nauczania, prawidłowego poziomu inteligencji, sprzyjających warunków socjoekonomicznych. Jest ona spowodowana zaburzeniami podstawowych procesów poznawczych, często o podłożu konstytucjonalnym

• Teorie etiologiczne:

  • Teoria genetyczna: badania potwierdzają genetyczne tło dysleksji, zgodność w przypadku bliźniąt jednojajowych sięga nawet 100%. Istnieje ok 6 genów, które mają wpływ na zaburzenia czytania

  • Teoria anatomiczna neurofunkcyjne: wady rozwojowe mózgu tzw. Malformacje, brak asymetrii planum temporale, anomalie w strukturach wzgórza przekazujących informacje do wyższych struktur

  • Koncepcja deficytu wielkokomórkowego

  • Teoria deficytu móżdżkowego (osłabiona zdolność do automatyzacji czytania)

  • Teoria hormonalna: wywodzi się z badań Geschwirda, który zwrócił uwagę na nadmiar testosteronu w okresie prenatalnym. Podwyższony testosteron powodować może bardziej dynamiczny rozwój prawej półkuli i wolniejszy lewej, co może powodować leworęczność, zaburzenia mowy, zaburzenia autoimmulogiczne

ADHD

• Przyczyny:

  • Płaty czołowe mózgu i ich połączenia i innymi strukturami mózgu pracują gorzej u dzieci nadpobudliwych

  • Obszary mózgu odpowiedzialne za kojarzenie słuchowych i wzrokowych informacji funkcjonują inaczej u tych dzieci. Powoduje to, że są bombardowane niepotrzebnymi nieodfiltrowaniami informacji

  • Zaburzona równowaga pomiędzy neurotransmiterami dopaminą i noradrenaliną

  • Zmiana w genie DAT 1, kontrolującym system dopaminy w mózgu

  • Częste niedobory neurotransmitera serotoniny

  • Zmniejszenie całkowitej objętości mózgu i móżdżku o ok. 3% 4%; zmniejszenie nie dotyczy całej tkanki mózgowej lecz głównie kory płatów czołowych, jąder podkorowych, móżdżku

  • Zmniejszony przepływ krwi w płatach czołowych i jądrach podstawy

  • Niższe zużycie glukozy w mózgowiu pacjentów z ADHD

• Osiowe objawy:

  • Zaburzenia koncentracji uwagi:

    • Częste niepowodzenia w utrzymaniu uwagi na zadaniach związanych z pracą szkolną lub zabawą

    • Dziecko „nie słyszy co się do niego mówi” (wydaje się)

    • Częste niepowodzenia w postępowaniu wg. Instrukcji w kończeniu pracy szkolnej

    • Częste niepowodzenia umiejętności organizowania zadań i aktywności

    • Częste unikanie, silna niechęć do zadań jak np. praca domowa, która wymaga wytrwałego wysiłku umysłowego

    • Częste gubienie rzeczy niezbędnych do niektórych zdań (książki, przybory)

    • Łatwa odwracalność uwagi przez zewnętrzne bodźce

    • Częste zapamiętywanie, w toku codziennej aktywności

  • Nadmierna aktywność:

    • Dziecko niespokojnie porusza rękoma lub stopami, wierci się na krześle

    • Dziecko opuszcza siedzenie w klasie lub w innych sytuacjach, w których oczekiwana jest pozycja siedząca

    • Częste, nadmierne rozbieganie, wtrącanie się w sytuacjach kiedy jest to niewłaściwe

    • Nadmierna hałaśliwość w zabawie lub trudności w zachowaniu spokoju w trakcie wypoczynku

    • Utrwalony wzorzec nadmiernej aktywności ruchowej modyfikowanej przez społeczny kontekst, oczekiwania

  • Impulsywność:

    • Udzielanie odpowiedzi zanim pytanie jest dokończone

    • Dziecko nie umie czekać w kolejce lub doczekać się swojej rundy w grach

    • Przerywanie i przeszkadzanie innym, wtrąca się do rozmów lub gier innych osób

    • Częste, nadmierne wypowiadanie się bez uwzględnienia ograniczeń społecznych

• Podtypy ADHD

  • Podtyp z przewagą koncentracji uwagi (odbierane jako mniej zdolne, spokojnie siedzą w ławce, nie wzbudzają swoim zachowaniem niepokój u dorosłych), nie koncentrują się na pracy, na rozwiązywaniu zadań arytmetycznych bo nie są w stanie przeczytać ich do końca, nie potrafią wykorzystać swoich zdolności w pełni, kończą karierę szkolną zbyt wcześnie ze słabymi wynikami

  • Podtyp z przewagą nadpobudliwości ruchowej- biega w kółko oglądając TV, skacze po wersalce, pełne energii, ciągle zmienia miejsce, najprzyjemniejszą rozrywką jest to co kojarzy się z ruchem i rozrywką, w szkole nie mają problemów z przyswojeniem materiału, ale szybko się nudzą, odpowiadają na pytania nie skierowane do nich

  • Podtyp mieszany- objawy niepokoju ruchowego jak i zaburzenia koncentracji uwagi

NERWICE WEGETATYWNO- SOMATYCZNE

• Odmowa jedzenia (również przejaw niezależności dziecka)

• Wymioty u dziecka

• Moczenie mimowolne; do 3 roku życia dziecko uczy się kontrolować oddawanie moczu w ciągu dnia; moczenie pierwotne- od urodzenia, wynika z braku treningu oraz zaniedbania; moczenie wtórne- powyżej 4 roku życia u dzieci, które utraciły zdolność do kontroli oddawania moczu wskutek czynników patogennych, u dzieci pomiędzy 4 a 6 rokiem życia może mieć charakter instrumentalno- regresowy (chęć zwrócenia uwagi otoczenia, kiedy pojawia się młodsze rodzeństwo); od 6 do 9 lat najlepsze rezultaty terapii farmakologicznej, wyeliminowanie stresu, nie zawstydzanie dziecka

NERWICE Z PRZEWAGĄ ZABURZEŃ RUCHOWYCH

• Tiki (powtarzające się nagłe ruchy mięśni lub całych grup mięśniowych, które nie są kontrolowane , nie służące żadnemu celowi, nasilają się w stanach napięcia emocjonalnego; np. chrząkanie

• Lęki nocne

• Ssanie palca, obgryzanie paznokci, wyrywanie włosów

LOGONERWICE

• Niedojrzałość artykulacyjna czyli spieszczanie dźwięków

• Jąkanie rozwojowe lub rozwojowa niepłynność mówienia, tzw. Jąkanie wczesnodziecięce

  • Najczęściej w wieku 3-4 lat, stanowi zjawisko przejściowe. Związane oprócz z urazem emocjonalnym również z tym, że dziecko myśli sprawniej niż potrafi wyrazić to słowami. Na skutek nieprawidłowej reakcji otoczenia jąkanie może się utrwalić

• Afonia histeryczna

  • Rzadko występujące zaburzenie. Dziecko traci głos, przestaje mówić lub mówi tylko szeptem

• Mutyzm selektywny

  • Częstsze zaburzenie

  • Występuje między 3 a 5 rokiem życia

  • Dziecko w jednym środowisku mówi, a w innym nie

  • To zaburzenie można interpretować jako wyraz lęku przed wypowiadaniem się słownym lub wyraz protestu dziecka w stosunku do osób wobec których dziecko żywi negatywne uczucia

• Syndrom 3-letniego urlopu macierzyńskiego (prof. Bogdanowicz)

  • Brak nawyków samoobsługowych u dziecka

  • Nadmierna zależność od matki

  • Lęk przed pozostawieniem nawet na krótką chwile

  • Mała samodzielność dziecka nawet w zabawie

  • Słabo zorganizowana aktywność

AUTYZM DZIECIĘCY

• Jakościowe zaburzenia interakcji społecznych, które są manifestowane przez przynajmniej dwa z następujących:

  • Znaczne zaburzenia w używaniu zachowań niewerbalnych, tj. kontakt wzrokowy, mimika twarzy, postawa ciała

  • Brak rozwoju relacji z rówieśnikami odpowiednich do poziomu rozwojowego

  • Brak spontanicznego dzielenia się radościami zainteresowaniami lub osiągnięciami z innymi ludźmi. Brak pokazywania, przynoszenia przedmiotu zainteresowania

  • Brak społecznej lub emocjonalnej wzajemności

• Jakościowe zaburzenia w komunikowaniu się:

  • Opóźnienie lub całkowity brak języka mówionego czemu nie towarzyszy próba kompensowania poprzez alternatywne sposoby komunikacji tj. gestykulacja labo mimika

  • U jednostek z adekwatna mową może być znacznie zaburzona zdolność do inicjowania lub podtrzymywania konwersacji z innymi ludźmi

  • Stereotypowe posługiwanie się językiem lub język tzw. IDIOSYNKRATYCZNY (język właściwy danej jednostce, który jest rozumiany tylko przez nią i jej najbliższe otoczenie)

  • Brak spontanicznych, zróżnicowanych zabaw, udawanie, naśladowanie społeczne odpowiednie do wieku rozwojowego

• Ograniczone, powtarzające się i stereotypowe wzorce zachowań, zainteresowań, aktywności

  • Pochłaniające przywiązane do jednego lub więcej stereotypowych i ograniczonych wzorców zainteresowań, które są anormalne ze względu na swoje nasilenie i przedmiot

  • Nieelastyczne, niefunkcjonalne rutyny lub rytuały, np. dziecko chce chodzić tylko jedną drogą do sklepu

  • Stereotypowe i powtarzające się manieryzmy ruchowe: potrząsanie, trzepotanie dłońmi, kręcenie palcami, kiwanie się

  • Uporczywe zaabsorbowanie się fragmentami przedmiotów

• Objawy u małych dzieci:

  • Obojętność dziecka, wyraźny sprzeciw, gdy jest ono brane na ręce, przytulane

  • Dzieci nie uśmiechają się na widok osób znaczących, mogą nie odwracać głowy kiedy ktoś nadchodzi (myślimy początkowo, że dzieci są głuche)

  • Brak celowego płaczu

  • W okresie od 22 miesięcy do 24 rzuca się w oczy brak zabawy imitacyjnej- udawanie, stereotypowe zajmowanie się przedmiotami nie jest zabawą

  • Może występować prawidłowy start rozwoju mowy, po czym następuje brak postępu

  • Jest znaczna grupa dzieci, które nigdy nie zacznie mówić

  • Widoczne są stereotypie ruchowe

  • Może wystąpić agresja i autoagresja bez wyraźnych przyczyn

  • Nadwrażliwość zmysłowa

• Objawy u dzieci w wieku 24- 36 miesięcy

  • Brak zabawy równoległej, wspólnej, brak zabawy symbolicznej

  • Bardzo słaby kontakt wzrokowy lub jego brak

  • W mowie może pojawić się ECHOLALJA (automatyczne powtarzanie zasłyszanych dźwięków, całych fraz w niezmienionej formy)

  • Nieprawidłowa intonacja

  • Niewłaściwe używanie zaimków

• Przyczyny autyzmu są wrodzone

PRZEMOC

• Tło historyczne:

  • Brak mentalnej reprezentacji kategorii dziecko

  • Brak przywiązania się rodziców do dzieci

  • Dzieci własnością rodziców

  • Eliminacja dzieci z defektami XVI w.

  • XIX w. powstają pierwsze sierocińce

  • 1871 r.- proces opiekunów Mary Ellen

  • Towarzystwo Ochrony dzieci przed przemocą

• Rozpoznawanie przemocy fizycznej:

  • Brak wiarygodnego wyjaśnienia urazu

  • Urazy nieodpowiednie do wieku dziecka

  • Specyficzne umiejscowienie obrażeń

• Przemoc psychiczna:

  • Agresja słowna

    • Krzyczenie na dziecko, straszenie, ironizowanie wobec dziecka, obwinianie dziecka, mówienie dziecku, że jest złe, używanie osoby trzeciej wobec dziecka

  • Nieprzewidywalne reakcje opiekunów

    • Raz dziecko jest karane, raz nagradzane za to samo zachowanie

  • Nieadekwatne wymagania względem dziecka

    • Trening czystości

    • Dobre wyniki w nauce

    • Rozpieszczanie dziecka

• Skutki krótkotrwałe:

  • Wycofanie

  • Depresja

  • Unikanie kontaktu

  • Odreagowywanie

• Skutki długotrwałe:

  • Choroby psychiczne

  • Choroby somatyczne

  • Zaburzenia emocjonalne

  • Nadużywanie substancji uzależniających

  • Przestępstwa

  • Samobójstwa

  • Utrzymanie się przemocy w rodzinie

ZANIEDBYWANIE DZIECKA

• Nieobecność opiekuna (fizycznie nie ma opieki, jedzenia itd.)

• Deprywacja emocjonalna (niedostępność opiekuna, nie okazywanie uczuć, troski, czułości)

• Opóźnienie rozwoju fizycznego i psychicznego

WSKAŹNIKI BEHAWIORALNE WYKORZYSTYWANIA SEKSUALNEGO

• Wiedza dziecka o relacjach seksualnych wykraczająca poza normy danego wieku

• Dzieci rzadko zmyślają i fantazjują

• Wypowiedzi, rysunki wyrażające akty seksualne dorosłych z dzieckiem

• Seks w zabawach dziecka w udawanie

• Nadużycia seksualne dziecka według innego dziecka

• Skutki krótkotrwałe:

  • Zaburzenia snu, łaknienie

  • Stany lękowe

  • Zaburzenia depresyjne

  • Agresja

  • Skargi somatyczne (boli brzuszek, boli głowa)

  • Jąkanie się dziecka

  • Niepokój

  • Obgryzanie paznokci

  • Myśli samobójcze

  • Problemy w szkole

• Skutki długotrwałe:

  • Nie mogą nadrobić zaległości w nauce

  • Mają trudności z kształtowaniem relacji międzyludzkich

  • Trudności w utrzymaniu związku partnerskiego

  • Maltretowanie partnera w związku