Magdalena Wrona

INiB, rok II

Czytelnictwo

Scharakteryzuj fantastykę jako nurt literacki (uwzględnij podział na fantasy i science fiction)

Fantastyka nie jest nurtem literackim, który da się scharakteryzować w prosty sposób. Nie da się otoczyć jej nienaruszalnymi granicami wytycznych. Przeciwnie, istota fantastyki, jako nurtu tkwi w jej nieuchwytności. Nie oznacza to, oczywiście, że jest zupełnie niezdefiniowana i dowolna. Kreuje ona istoty, stworzenia, części świata lub całą rzeczywistość powstałe w wyobraźni autora. Świat oraz bohaterowie w utworach fantastycznych mogą być przedstawiani w swobodny sposób. Nie znaczy to jednak, że autor nie podlega żadnym regułom. Tekst musi być składny i logiczny. Zadziwiające, jak wiele osób uważa książki fantastyczne za zbiór wyrwanych z głowy myśli pisarza, które nie są ze sobą powiązane w żaden sposób. Chcąc wczuć się w klimat tworzenia dzieła z tego gatunku, musimy wczuć się w postać jego autora. Zakładając, że mamy główną koncepcję tego, o czym ma być książka, ciągle musimy zaprojektować rzeczywistość, w której osadzimy naszych bohaterów. Czytelnik nie sięgnie po książkę, która będzie mało wiarygodna lub, w której zdarzenia będą nielogicznie ze sobą powiązane. Musimy wykreować świat, jego mieszkańców, ich język, zwyczaje, wygląd. Oczywiście, utwór fantastyczny może bazować na rzeczywistości znanej nam z życia, wprowadzając jedynie pewne elementy, które go odróżniają (np. Harry Potter – akcja dzieje się w Anglii, miejscu rzeczywiście istniejącym, gdzie czarodzieje żyją w ukryciu przed mugolami).

Już w epoce romantyzmu (przełom XVIII i XIX wieku) ludzie wykazywali zainteresowanie tą tematyką. Teksty z tej epoki pokazują nam kierunki ich zainteresowań. Utwory opierały się na ludowych legendach, mitach i baśniach, w ich akcję wplatane były wątki, w których występowały nadnaturalne siły – dobra lub zła, skupiały się na duchowym przeżyciu, na pozaracjonalnym myśleniu. W dzisiejszych tekstach fantastycznych można zauważyć pewne podobieństwa, chociażby w imionach, jakie autorzy nadają swoim bohaterom (np. Thor, Morgana, Merlin). Szczególny rozwój tego gatunku nastąpił w XX wieku.

Mówiąc o fantastyce warto wyjaśnić dlaczego tak wiele osób uznaje ten gatunek za „dziecinny”. W drugiej połowie XIX wieku powszechne stało się przekonanie, że teksty pisane dla najmłodszych są łatwiej przyswajalne. Dlatego tez pisarze chcący tworzyć fantastykę musieli swoje dzieła ubierać w język zrozumiały dla dzieci. Przez utwory powstałe w tym okresie, takie jak Alicja w Krainie Czarów (XIX wiek) czy też Piotruś Pan (początek XX wieku) do dziś rzesze ludzi są w stanie powiedzieć z całą stanowczością, że Władca Pierścieni to „bajeczka dla dzieci”.

Fantastykę można podzielić na kilka podgatunków, jednak omówię tu krótko dwa najważniejsze: fantasy i science fiction.

Akcja utworu fantasy dzieje sie w przeszłości, ewentualnie w teraźniejszości. Przez ogólnoświatowy sukces Władcy Pierścieni w kulturze popularnej fantasy kojarzy się ze średniowieczem. Nie stosuje się określeń typu „dawno, dawno temu”, bo one są charakterystyczne dla tradycyjnych baśni i bajek. Świat jest pełen magii, mitycznych stworzeń, wymyślonych gatunków zwierząt, przedstawiony w dowolny sposób. I znowu: dowolny nie znaczy nielogiczny. Struktura utworu musi być spójna i przestrzegać pewnych podstawowych zasad, a bohaterowie nie mogą być niepokonani i bez wad. Nie można stworzyć postaci, której moce nie mają sobie równych, bo to na starcie dyskwalifikowałoby wszelkie bitwy oraz dramaty związane z walką z własnymi ograniczeniami i słabościami. Bohater musi być wykreowany w sposób realistyczny. W świecie fantasy możemy spotkać mityczne lub baśniowe stworzenia, jak: trolle, centaury, krasnoludy, gobliny, smoki, elfy, strzygi, jednorożce i wiele innych. Ich imiona, oraz imiona bohaterów często są inspirowane mitologią różnych ludów, imionami bóstw lub stworzeń mitycznych. Można wyróżnić wiele podgatunków fantasy. Najważniejsze z nich to: low fantasy (bardzo realistyczne, brak ras typu elfy, krasnoludy; magia – okazjonalnie), dark fantasy (połączenie fantasy i horroru), high fantasy (akcja dzieje się w wymyślonym lub równoległym świecie), heroic fantasy (opisuje przygody bohaterów Dobra walczących ze Złem) oraz wiele innych.

Tworzy się wiele gier z gatunku fantasy, grafikę komputerową, muzykę, opowiadania, fanfiction, filmy czy też gadżety, często na podstawie książek.

Akcja utworu z gatunku science fiction dzieje się głównie w przyszłości. Opisuje hipotetyczny świat rozwinięty pod kątem nauki i techniki. Cechy charakterystyczne naukowej fantastyki to między innymi specyficzny typ czasoprzestrzeni, tworzenie neologizmów związanych z rozwojem techniki (nazywanie nowych urządzeń, nieistniejących w dzisiejszych czasach), kontakt z obcą cywilizacją, podróże w czasie i przestrzeni, przewiduje skutki wynalazków technicznych i odkryć naukowych. Dane hipotetyczne w tamtym świecie muszą być zgodne ze stanem wiedzy współczesnej. Akcja często rozgrywa się na innych planetach lub na statku kosmicznym. Główne podgatunki science fiction to: hard science fiction (uwzględnia wiele szczegółów technicznych, przedstawia dokładne opisy maszyn i urządzeń, oraz ich działanie), space opera (gwiezdne bitwy, wyprawy międzyplanetarne), antyutopia (przedstawienie przyszłości jako ograniczenie wolności jednostki, całkowite podporządkowanie się władzy i systemowi), cyberpunk (3M – Miasto, Masa, Maszyna lub 6M – Miasto, Masa, Maszyna, Medyk, Mafia, Magnum; skupia się na ludziach i otaczającej ich zaawansowanej technologii; akcja najczęściej rozgrywa się w olbrzymich, przeludnionych molochach; koncentracja najczęściej na mrocznym wpływie technologii na człowieka), steampunk (technika rozwinięta nie w stronę elektroniki ale mechaniki; akcja najczęściej ma miejsce w epoce wiktoriańskiej, gdzie historia potoczyła sie inaczej niż w naszych dziejach), historia alternatywna („co by było, gdyby...?”), postapokaliptyzm (wydarzenia bezpośrednio po katastrofie, apokalipsie zazwyczaj z użyciem broni jądrowej, pandemii lub po katastrofie ekologicznej; ludzie muszą nauczyć się jak przetrwać na ziemi przedstawionej jako pustynia, wieczna zmarzlina, gdzie cały glob zalany jest wodą lub jako szczątki, ruiny dawnej cywilizacji, gdzie większość ludzkości wyginęła).

Fantastyka ma wielu odbiorców i fanów we spółczesnym świecie. Rok rocznie w całej Polsce odbywa się ponad sto konwentów zrzeszających miłośników tego gatunku. W Lublinie możemy pochwalić się obecnie największym konwentem po wschodniej stronie Wisły (FALKON), który w 2012r. odbędzie sie już po raz trzynasty. Z roku na rok frekwencja uczestników jest coraz wyższa (2 500 uczestników w 2011r.), jak i poziom organizowanych atrakcji. Niezależnie od tego czy jest się fanem fantasy, science fiction czy szuka się ciekawych, ogólno naukowych prelekcji – program każdego zjazdu jest w stanie zadowolić nawet najbardziej wybredną osobę, a liczne spotkania autorskie tylko podgrzewają już i tak gorącą atmosferę. Organizacją Falkonu (oraz pomniejszych lubelskich konwentów) zajmuje się Lubelskie Stowarzyszenie Fantastyki „Cytadela Syriusza” korzystając z pomocy ochotników (najczęściej w wieku 17-25 lat). Na zeszłorocznym zjeździe było ich 177, co pokazuje jak duże zaangażowanie wykazują młodzi ludzie w związku z kulturalnymi inicjatywami fantastycznymi. Fakt odbywania się takich zjazdów udowadnia nam, że tą tematyką mogą fascynować się zarówno ludzie młodzi, jak i starsi wiekiem, nierzadko będący poważnymi pracownikami różnych firm, czy uczelni. Nie bójmy się więc sięgnąć po książkę z gatunku fantastyki, nie bójmy się powiedzieć „jestem fantastą”. Bo to coś więcej niż zwykły gatunek literacki, który możemy zamknąć w określonych ramach. Dla wielu to pasja, poświęcony czas, to przyjaźnie, których by nie było gdyby ludzie dzielący zainteresowania nie mieli gdzie się spotkać, to kreatywność, to relaks, to wspomnienia. A wszystko przez tak często pomijaną i niedocenianą fantastykę.

Niech Moc będzie z wami.