WYKŁADY Z SOCJOLOGII RELIGII part 2

10.V.2011

E. Bayley

Religia implicite / religia sama w sobie

• Teoria niewidzialnej religii – Luckmann

• Religia implicite – Bayley

• Nowa duchowość

-Masowy katolicyzm – Kalwaria

-Łączenie życia codziennego z religijnym

-Kultura konsumpcji – New Age

- od średniowiecza religia związana z działaniami typowo ludycznymi (?)

- religia vs. Pop kultura

- polska religia ludowa a aspekty np. antysemickie

- Stefan Czarnowski wybitny socjolog; szkoła durkheimowska; zmarł w 1937 roku; „Kultura religijna wiejskiego ludu polskiego”

- inkulturacja wyższego systemu do względnie prymitywnego

- chrześcijaństwo strefa ludowa

- po II wojnie światowej, rok 45 70% lud polski

- katolicyzm ludowy, masowy, popularny, tudzież wiejski

- ów katolicyzm ma kilka cech zapewniających mu trwałość Kościół stawiał na masowy lud

Cechy polskiego katolicyzmu:

• Racjonalizm wyznaniowy

• Nacisk na wspólnotowy wymiar kultu (gr. Lokalna, regionalna, narodowa)

• Związek religii z życiem codziennym (np. w środę młodzi idą się napić pod klasztor - :P)

• Sensualizm i rytualizm

[zmysłowość religijna święci nieomal jako żywe jednostki; sacrum musi posiadać pewien rodzaj materializacji; wykonywanie pewnych czynności – obowiązek artefaktów; ryt. – do kościoła po prostu musi się przyjść]

• Powiązanie form kultu ze statusem i miejscem w kulturze społecznej (każdy robi to, co do niego należy) dzisiaj już mało obserwowalne

• Tradycjonalizm (niezależnie od wymiaru teologicznego)

17.V.2011

Florian Znaniecki (PL)

William Thomas (USA)

“Chłop polski w Europie i Ameryce”

• Autobiografia

• Epistemologia

- listy chłopów kursujące przez Atlantyk – źródło poznania światopoglądu

- analiza pamiętników (wspomnienia chłopskie)

|SOCJOLOGIA CZYSTO JAKOŚCIOWA|

Jak możemy badać religię i religijność metody jakościowe

Ale po co?

- Zawsze jest jakaś metoda

- Metodę dobieramy do tematyki, pytań

- nie ma zlej metody – socjologia jest kumulatywna

- pytanie badawcze ma mieć jakiś cel

- musimy wiedzieć, po co chcemy pogłębić swoją wiedzę wg P. Bergera: …zainteresowanie teoretyczne

Badanie jakościowe nie zawsze jest adekwatne do teraźniejszości

Socjologia ilościowa (badania statystyczne itp.)

Mimo teoretycznego nastawienia socjologicznego, badania mają charakter praktyczny

Do tej pory istotne jest drugie praktyczne stosowanie badań

• Instytucje kościelne cel: polepszenie działalności itp.

Tradycja francuska: socjologia religijna (socjologie religieuse)

Pragmatyczne, praktyczne badania

| książka Leger

Gabriel Le Bras zm. 1970 roku

- lata 30-te badania religijne we Francji, orientacja empiryczno – socjologiczna (badanie jednostek w parafii)

Parafia – katolicka, podstawowa jednostka organizacyjna

Bliższe geografii rel. Niż socjologii – wy. USA (WTF?)

Francja: najstarsza córa Kościoła

Działalność misyjna (okres kontrreformacji) – pamiątki misji

Le Bras badał:

- które mniemanie jest bliższe prawdy

- żywotność religijną, mierniki jak szybko po urodzeniu niemowlę jest chrzczone, czy dzieci uczęszczają na katechizacje, czy nowożeńcy przystępują do komunii w trakcie ślubu, czy chorzy przyjmują ostatnie namaszczenie, czy wierny jest gotów poświęcić życie za religię.

Ilość i sytuacja wiernych – parafia:

Bardziej żywa parafia – brak dominacji kobiet

Tzw. Praktyki podstawowe (chrzest, komunia ..), Najlepszy miernik (autentyczność!)

Badania autentyczności:

• Konformiści sezonowi – przyjmują raz dane sakramenty

• Praktykujący – praktyki cykliczne, powtarzane, Wielkanoc, Boże Narodzenie

• Gorliwi – pobożni, komunia raz w tygodniu..

• Powstrzymujący się od praktyk

METODY JAKOŚCIOWE I ILOŚCIOWE POWINNY SIĘ UZUPEŁNIAĆ!

- grupa praktykujących od połowy XIX wieku topnieje szybciej niż od rewolucji; coraz mniej normalnych katolików

- po przeprowadzce do Paryża, ludzie ze wsi stają się konformistami sezonowymi

- w dużych miastach tworzą się enklawy wierzących

Le Bras uważa, że tak jest w każdym społeczeństwie

Uchwycenie tempa dechrystianizacji, odkościelnienia

Charles Glock i L. Stark

“Religia I społeczeństwo”

Przedstawienie własnej koncepcji religii empirycznych – zwyciężyła w badaniach

Religia – zinstytucjonalizowany system jedności i praktyk..

Badania prowadzone w USA

*Obszary wspólne dla tradycji religijnych:

Np. wymiar rytualny

Tzw. Koncepcja wielowymiarowa, multidymensjonalna (5 obszarów, dymensji, wymiarów)

1. Wymiar doświadczeniowy (emocje lub doświadczenie kontaktu z transcendencją osobową lub bezosobową)

2. Wymiar ideologiczny

3. Wymiar rytualny

4. Wymiar intelektualny

5. Wymiar konsekwencyjny (świeckie skutki przekonań religijnych, wpływ religii na życie)

W Polsce:

1974 rok „Socjologia religii” ks. Władysława Piwowarskiego pionier badań empirycznych w polskiej religijności; modyfikacja koncepcji Glocka i Starka

Wg Piwowarskiego: w trakcie badań należy uwzględnić kontekst kulturowy!

- w Polsce tak naprawdę sensownie da się badać tylko katolicyzm

- przedmiotem badań może być tylko religia zinstytucjonalizowana – tylko na to pozwalają nam narzędzia (każdy był na początku związany z instytucją)

- odniesienie do rzeczywistości pozaempirycznej (transcendencji)

Operacjonalizacje mierzy się na pomocą parametrów lub wskaźników (tj. dymensji)

Piwowarski dodał:

1. Globalny stosunek do wiary – deklaracja wiary ( element zaczerpnięty z tradycji francuskiej)

Parametry mierzymy za pomocą wskaźników/indykatorów

Wskaźnikiem w rytualności jest np. częstotliwość chodzenia do kościoła

Ideologiczna walka (20 ciosów Piwowarskiego)

Religijność vs. Ateizacja

Irena Borowik – w/w model przydatny do badania polskiego społeczeństwa, ale krytykuje to, iż w takim modelu nie mierzą się nowe religie

M. Grabowska – krytykuje wielowymiarowe parametry, postuluje badania na kategoriach samej wiary (większe uwzględnienie perspektywy etnicznej?)

G. Babiński – opiera się na koncepcji Pawluczuka: „religia to to, co człowiek uzna za religię”

Religijność to po prostu sposób życia

Na które sfery życia religijność ma największy wpływ

Zależności religii między życiem świeckim

Badania jakościowe mają się nijak do badań ilościowych

Nie da się uogólnić badań

Badania jakościowe religii cechą jednostki

Badania ilościowe religii cechą instytucji

- wynik porównania koncepcji religijności i badań wg Babińskiego

Badania (strategia)

• Autoidentyfikacja rel.

• Wiedza i uczestnictwo w praktykach

• Postawy religijne i doświadczenia

• Społeczne aspekty aktywności religijnej

Problemy / słabości

• Interpretacja odp. Na pytania

• Adekwatność wskaźników do dymensji

Respondenci o różnym poziomie wykształcenia

Autosugestia (koherentność, spójność) – tendencja do zawyżania systematyczności udziału w mszach

7 stopniowa skala (interwałowa) – od wierzących i praktykujących do niewierzących i niepraktykujących

Zdaniem Baumanna: My myślimy, że badamy religijność, a tak naprawdę stoimy przed autoprezentacją albo autooceną

Być może badamy tylko poziom konformizmu

1992 rok, księża Palotyni , badania na potrzeby Kościoła w Polsce

• Dominicantes (ci, co w niedzielę idą do kościoła)

• Comunicantes (ci, co przyjmują komunię)

Dominicantes: 47% (1992) 45% 40% (2008) 41,5% (2009) | badania na przełomie październik/ listopad,

przeciętna niedziela

ok. 18% Polaków i tak do kościoła nie pójdzie (chorzy, małe dzieci..)

comunicantes – drugi wymiar religii

13% com. To bardzo mało na zachodzie wyższe) * na zachodzie, jeśli ktoś już idzie do kościoła to przyjmuje komunię

24.05.2011

1. Polski Katolicyzm tradycjonalizm uwarunkowane to potopem szwedzkim w XVII wieku, stąd konsekwencja – Polak = katolik

Coraz częściej jest to tylko specyficzny trend

Być może jest to tylko anachronizm historyczny

„państwo bez stosów” – duża tolerancja religijna

Katolicyzm stał się składnikiem tożsamości narodowej

Epoka kontrreformacji wpłynęła na „?” rel.

• Obrazowość

• Teatralizm obrzędów

• Różnorodność form kultu

• Różnorodność świętych

Po soborze trydenckim: gospodarka opierała się głównie na rolnictwie, katolicyzm masowy ukształtował się w wyniku nałożenia norm religijnych na kompleks mitologiczny

• Statyczność

• Tradycjonalizm

• Swój – obcy

• Świat zewnętrzny – wewnętrzny (orbis Interio vs. Orbis exterio) ]

Nieufność, naznaczanie obcego

Po II wojnie światowej Polska monolityczna wyznaniowo

Mocno zacofana struktura – 70% chłopów

Bardzo długo księża nie byli traktowani jako osobowości charyzmatyczne

Kościół nie wchodził w konflikty

Podstawowe cechy polskiego katolicyzmu:

• Rytualizm

• Sensualizm

• Treści doktrynalne formy kult.

• Dominacja obrzędów grupowych…

Katolicyzm warstw wyższych – podobny + kwestie patriotyzmu

Szczególne przejawy:

• Koncepcja Polski jako przedmurza chrześcijaństwa

• Idea Polski jako Chrystusa narodów

Wizja świata jako statycznego porządku danego od Boga

Polski katolicyzm jest pańszczyźniany

Mimo antyklerykalizmu nikt nie żąda wycofania się religii z życia społecznego

Założenie religijności w konsekwencji narodowego socjalizmu

Komunizm zakonserwował tradycyjne formy religijności

Stawianie na katolicyzm ludowy i masowy (Wyszyński)

II Sobór Watykański – małe przyswojenie zasad; postulowanie otwarcia na świat (wtedy w Polsce byłoby to dowartościowaniem socjalizmu)

Podkreślanie idei robotników

Postulaty ekumenizmu – w Polsce nie miało to większego sensu, bo była tam religia monolityczna

Totalny brak poparcia. Przerabianie cerkwii, dewastacja

Po roku 1989 zwracanie majątku kościelnego różnym instytucjom religijnym

Dowartościowanie laikatu – braki w społeczeństwie polskim

„głupiutkie owieczki”

W Polsce praktycznie do tej pory wszystkie funkcje kościelne są zhierarchizowane

Tylko Polsce udało się wyjść z realnego socjalizmu – o tyle jest bardzo oryginalna

Dosyć łatwo po roku ’89 kościół wszedł na scenę polityczną, ale stał się oblężoną twierdzą.

Popierał określone partie polityczne, potępiając adwersarzy

Kościół zaangażował się w walkę z aborcją

Podpisanie konkordatu o nauczanie religii w szkołach

Szacunek dla religii w mediach

Od ’91 roku jest coraz więcej badań

W latach 90-tych ponad 50% społeczeństwa odrzuca możliwość angażowania się kościoła w politykę

„wierzący politycy” też nie mają aprobaty (tylko ok. 17% badanych)

Łączenie polityki z kościołem – tylko 1%

Restrukturyzacja społ!

1991 rok – założenie radia Maryja (redemptoryści)

1994 rok – zasięg ogólnopolski

1999 rok – 4 miejsce pod względem słuchaczy

Atakowanie demokracji?

1997 rok – radio wymknęło się spod kontroli episkopatu

Lokalne organizacje rodzinne: Rodziny Radia Maryja

Wydawanie „Naszego Dziennika”

Odtrutka na zakłamanie wsi i miasteczek

Typowa spiskowa analiza dziejów

*postmodernizm, sekularyzacja, demoralizacja (najczęstsze grzechy kultury Zachodu?)

Zagrożenie tradycyjnej roli rodziny: feminizm, rozwody, promocja homoseksualizmu

W Polsce przetrwała kultura religijna więc „oni” jej bronią

Zadanie Polaków – zachowanie jedności; wrogowie – Żydzi, masoni, Rosja

Nowy podział – ćwiartowanie Polski

ANTYMODERNISTYCZNOŚĆ

Czy Polska jest wyjątkiem na mapie Europy?

Wg Marody: wysoki poziom religii nie jest wyjątkiem w Europie. Kontrakt jest jedynie z wschodnimi państwami bloku.

Polska ma dopiero 5 miejsce na 6 możliwych w odsetku ludzi religijnych (deklaracja religijności/wiary)

Powiązanie religijności z zagrożeniem życia, utratą bytu społecznego na przełomie XVIII i XIX wieku

Teraz polska religia podlega selektywności

Pewne oznaki sekularyzacji

Piwowarski: koncepcja kościoła ludu Volkskirche

Te kościoły, do których należy większa część narodu (nie mylić z kościołem państwowym)

Przeciwieństwem jest kościół mniejszościowy: parafii i wspólnot (mniejszy zasięg)

k. diaspory lub wyspiarski

k. wyboru – świadoma decyzja

k. narodowy z tradycji (zostałem ochrzczony, więc jestem katolikiem)

typowe dla kościoła ludu – koncentracja na organizacjach nie związanych z funkcją religijną (ale np. polityczną, integracyjną..)

kościół polski katolicki jak najbardziej k. narodu

jest to też tzw. Religia obywatelska

R. Bellah – civil religion (autor J.J. Rousseau)

Odrzucenie religii hist. Na rzecz religii rozumu

Miała być ona wyrażana w najrozmaitszych rytuałach

Zdaniem Bellaha typowym przedstawicielem jest USA

Składają się na tę religię liczne elementy nie pokrywające się z konkretnymi wyznaniami

Bellah widział w niej pewne zagrożenie dla liberalizmu

Pierwsi prezydenci – deiści

• Rozdział kościoła od państwa

• Wolność sumienia

Gł. Prawda wiary: 1. Nation under Good

Naród wybrany

Misja … wolności

Swoisty mesjanizm

2. wiara w transcendentne bóstwo (nie bóg jakiejś konkretnej religii, gwarant ładu społecznego)

3. wolność, prawo człowieka, demokracja

4. Biblia, Deklaracja Niepodległości, Konstytucja

5. Święto Dziękczynienia, Memorial Day

6. symbole, przede wszystkim flaga

Z badań empirycznych: większa część społeczeństwa USA „deklaruje” przynależność do religii narodowej

Filaryzacja: pionowy pluralizm (Robertson), zorientowanie na światopogląd

Np. katolicka rodzina, katolicka szkoła itd. rozpad w trakcie okupacji

31.05.2011

NOWE ZJAWISKA RELIGIJNE:

- Radio Maryja – fundamentalizm

Formy fundamentalizmu w środowisku polskim

FUNDAMENTALIZM – nazwa ruchu ponad wyznaniowego, próg XX wieku, tradycje: prezbiteriańska, baptystyczna, gł. Prądy wyznaniowe USA

Reakcja na nowe reformacje

Min. Millenaryzm

Konferencje biblijne – profetyczne

1. Obrona przed modernistyczną egzegezą biblijną; fundamentalizm Pismo Św. Dziełem Boga – jedyny autor lub podyktowane przez Niego (skrajne poglądy)

2. Darwinizm – kreacjonizm

Konferencje odbywały się co roku

Od 1990 roku zaczyna być używana nazwa fundamentalizm.

Liczne broszury – prawda o świecie

„the Fundamentals”

„Jesteśmy fundamentalistami, bo bronimy fundamentów wiary.”

Ruch zdecydowanie poza wyznaniowy

Dzisiaj jest stosowany nieadekwatnie

Od 1979 roku (rewolucja islamska) – fundamentalizm stosowany do wieków oddzielających politykę od religii

Ruchy reislamizacji:

Narzucony model państwa narodowego

Antyoksydentalizm – nienawiść do Zachodu

Rozwiązanie islamskie: państwa oparte na religii prawo szariatu

Zagrożenie dla ówczesnego świata , dlatego negatywne naleciałości

Odrodzenie (w tym czasie) prawdziwego fundamentalizmu w USA:

„Electronic chuch” radio, TV

Millenarystyczne wątki odradzają sie za prezydentury Regana

Lata 80’ – termin fundamentalizm wchodzi na dobre do socjologii

Martin Marty i Scott Aplleby – pierwsza socjologiczna definicja fundamentalizmu

Należy unikać definicji substancjalnych czyli „to jest fundamentalizm”

Tzw. Rodzinne podobieństwa

Cechy charakterystyczne dla fundamentalizmu (6 cech a la typ idealny) (nie każdy ruch fundamentalny musi posiadać je wszystkie):

1. Odpowiedź na kryzys jako zagrożenie dla gr.

2. Walka z „innymi” np. modernistami, heretykami

3. Mitologizacja lub demonizacja owych „innych”

4. Ruchy te nie mają świadomości historycznej (hist.- realizowanie wzorca kosmicznego)

5. Ustanowienie sztywnych barier socjokulturowych

6. Ruchy podążają za charyzmatycznymi przywódcami płci męskiej, którzy interpretują św. Teksty

Selektywizm nowoczesny – posługiwanie się zarówno możliwościami współczesnego świata, jak i „archaicznymi” sposobami

FUNDAMENTALIZM CHRZEŚCIJAŃSKI

• Ruchy protestu i opozycji dla tzw. Kulturowych postaw nowoczesnych

• Protest wobec nowoczesnym prądom

• Protest wobec transformacji instytucji religijnych

Obrona lub przywrócenie prawd wiary

Podejmuje próbę reorganizacji pod kątem pewnego rodzaju wartości

Pielęgnuje właściwą religię antyekumenizm

2 typy:

• Protestancki

• Katolicki (fundamental. Ekwiwalent pojęcia integryzm)

W katolicyzmie jest wiele różnych wariantów fundamentalizmu mniej zformalizowany; prąd umysłowy itp.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Tu jest coś, co jest oddzielone i nie mam pojęcia zbyt, czego dotyczy, ale:

- modernizm łączący nową egzegezę biblii i relatywizację przekazu biblijnego

Kat. XX wiecznej nauki

Tzw. Rewolucja dogmatów

- w końcu potępiony – zagrożenie dla kościoła

W kulturze Francji stosowany w zamian za fundamentalizm

CD:

Różne odmiany fundamentalizmu w odniesieniu do doktryny i światopoglądu

Odwołuje się on głównie do : stosunek do Vaticanum II

• Dowartościowanie laikatu

• Ekumenizm

Autorytet papieża autorytet przywódców tzw. Panpalizm???

Lefebure – już w trakcie Vaticanum II

Ks. Wesołek – lefebrysta

Vaticanum II – bomba z opóźnionym zapłonem

Sedewakantyści – odłam lefebrystów

Zawsze bronią św. Wiedzy – nastawienie na obronę jedynej prawdy

W. Beinert – cechy fundamentalizmu:

• Intensywność praktyk religijnych/ prymat – troska o zachowanie wartości wyznawanej wiary

• Nieustępliwość

• Militarystyczna retoryka

• Defensywna i ofensywna obrona

• „inni” demonizowani, stygmatyzowani

• Potępiane odmienne poglądy

• Izolacjonizm wzmacniany przez poczucie doskonałości

• Wzmacnianie granic, wypracowanie rodzinnych więzi

• Autorytaryzm – silny przywódca

• Kult założycielom – prawo do egzekwowania posłuszeństwa członków

• Fundament światopoglądu – DUALIZM (dobro vs. Zło)

• Uproszczenie rzeczywistości (redukcja rzeczywistości)

• Niezdolność do podejmowania dialogu