URODZENIA i PŁODNOŚĆ

1. W dniu 1.07.1994 r. została w Polsce wprowadzona definicja urodzenia (i zgonu) zgodna z rekomendowaną od wielu lat przez Światową Organizację Zdrowia, która głosi, że żywe urodzenie jest to całkowite wydalenie lub wydobycie z ustroju matki noworodka, niezależnie od czasu trwania ciąży, który po takim wydaleniu lub wydobyciu oddycha lub wykazuje jakiekolwiek oznaki życia (jak czynność serca, tętnienie pępowiny lub wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli). Każdy taki noworodek jest uznawany za żywo urodzonego. Do celów statystyki dokumentacja medyczna obejmuje wszystkie płody i noworodki, które w chwili urodzenia ważyły co najmniej 500 g lub gdy nie jest znana masa urodzeniowa, ale zostały wydalone lub wydobyte z organizmu matki po co najmniej 22 tygodniach trwania ciąży lub gdy mierzą co najmniej 25 cm.

2. Martwe urodzenie (zgon płodu) jest to zgon następujący przed całkowitym wydaleniem lub wydobyciem dziecka z ustroju matki, niezależnie od czasu trwania ciąży. W polskiej statystyce od 1994 r. ogólna liczba urodzeń składa się z dwu zbiorowości: urodzeń żywych i martwych.
   
   Urodzenie noworodka niezdolnego do życia z oznakami życia jest rejestrowane obecnie jako urodzenie żywe i jednocześnie jako zgon niemowlęcia.

3. Natomiast urodzenie noworodka niezdolnego do życia bez oznak życia jest rejestrowane jako urodzenie martwe.

4. Płodność kobiet
   Przez pojęcie płodności rozumiemy natężenie urodzeń w badanej populacji kobiet będących w wieku rozrodczym. W polskiej praktyce statystycznej przyjmuje się, że kobiety wchodzą w wiek rozrodczy po ukończeniu 15 roku życia i trwają w nim do ukończenia 49 roku życia. Biologiczne granice wieku rozrodczego kobiet mogą odbiegać od podanych; istnieje też pewien odsetek kobiet bezpłodnych – zatem nieodzowne jest zastosowanie rozwiązania umownego.

5. Cząstkowe współczynniki płodności według wieku matki, zazwyczaj w pięcioletnich przedziałach czasowych, jak również według kolejnych numerów urodzenia dziecka.

Przy ocenie ogólnych i cząstkowych współczynników płodności duże znaczenie ma stosowanie metody standaryzacji współczynników.

1. Zmiany liczby urodzeń w Polsce

W latach 1984-2003 w Polsce z roku na rok rodziło się coraz mniej dzieci. Począwszy od 2004 liczba urodzeń w Polsce zaczęła nieznacznie wzrastać.
Szacuje się, że w 2009 r. urodziło się ok. 417,6 tys. dzieci, ale było to o 30% mniej niż w 1990 r. i blisko połowę mniej niż w 1983 r., który był szczytowym rokiem ostatniego wyżu demograficznego (723 tys. urodzeń).

Począwszy od 2010 roku liczba urodzeń ponownie spada. W 2012 roku urodziło się 389,7 tys. dzieci, a współczynnik urodzeń wyniósł 10,1‰ i był o ponad 4 punkty niższy niż w 1990 r. i o 10 punktów niższy niż w roku 1983.

Zwiększenie natężenia urodzeń ma miejsce przede wszystkim wśród rodzin zamieszkałych w miastach, ale współczynnik urodzeń na wsi jest w dalszym ciągu wyższy; w 2009 r. wynosił on 11,4‰, w mieście 10,6‰.

1. Depresja urodzeniowa w Polsce

Wzrost liczby urodzeń obserwowany jest już szósty z kolei rok (od 2004 r.) – nie oznacza to jednak boomu urodzeniowego.
Należy podkreślić, że odnotowana w minionym roku liczba urodzeń jest w dalszym ciągu mniejsza - o ok. 40% - w stosunku do wielkości rejestrowanych podczas ostatniego wyżu demograficznego.
W 1983 r. - ostatnim, łączonym z boomem urodzeniowym - urodziło się 724 tys. dzieci. Rosnąca obecnie liczba urodzeń jest echem wyżu demograficznego z pierwszej połowy lat 80-tych i jest determinowana z wejściem w wiek najwyższej płodności kobiet urodzonych w latach 1979-1985.

Dodatkowo na wzrost składa się także bieżąca realizacja planów rodzicielskich, które wcześniej były odkładane (przez osoby urodzone w latach 70-tych ub. wieku).
W 2009r. współczynnik dzietności wynosił 1,40, co oznacza wzrost (o 0,18 pkt) w stosunku do odnotowanego w 2003 r., w którym wskaźnik ten był najniższy od ponad 50 lat. Ale w 2011 roku spadł do 1,30 a to oznacza, że jest on niższy o ok. 0,8 pkt od wielkości optymalnej określanej jako korzystna dla stabilnego rozwoju demograficznego. Najbardziej korzystną sytuację demograficzną określa współczynnik dzietności kształtujący się na poziomie 2,1-2,15, tj. gdy w danym roku na 10 kobiet w wieku 15-49 lat przypada średnio 21 urodzonych dzieci, obecnie - 14 dzieci.

1. Urodzenia chłopców

W okresach powojennych proporcje urodzeń według płci ulegają pewnym zmianom. E. Szturm de Sztrem w książce Elementy demografii, Warszawa 1955, s. 138 pisał: „Jedną z najbardziej zastanawiających konsekwencji demograficznych wojny jest wzrost przewagi liczebnej chłopców wśród noworodków ponad zwykłą miarę [...]. Przyczyny tego osobliwego zjawiska są przedmiotem dociekań ze strony przedstawicieli różnych gałęzi wiedzy.”
Dotąd jednak zjawisko zwiększonej podczas wojny i tuż po niej proporcji chłopców wśród urodzeń jest jedną z bliżej niewyjaśnionych jeszcze prawidłowości biologicznych.

1. Zmiany wzorca płodności

Przeobrażenia demograficzne (rozpoczęte już w latach 90-tych ub. wieku) spowodowały między innymi przesunięcie najwyższej płodności kobiet z grupy wieku 20-24 lata do grupy 25-29 lat, a także znaczący wzrost płodności w grupie wieku 30-34 lata (realizacja „odłożonych" urodzeń).

W konsekwencji nastąpiło podwyższenie średniego wieku rodzenia dziecka, który w 2008 r. wyniósł ponad 28 lat (wobec niespełna 26 lat na początku lat 90-tych), jak i średniego wieku urodzenia pierwszego dziecka - prawie 26 lat w 2008 (ok. 23 lata w latach 90-tych).

1. Zmiany wzorca płodności według wykształcenia

Zmieniła się także struktura poziomu wykształcenia matek. W 2008r. - w stosunku do początku lat 90-tych - odsetek matek z wykształceniem wyższym wzrósł ponad sześciokrotnie (z 6% do 34%), natomiast istotnie zmniejszył się odsetek kobiet z wykształceniem podstawowym i bez wykształcenia (z 18% do niespełna 7%).

Obserwowane zmiany to efekt wyboru, jakiego dokonują ludzie młodzi decydując się najpierw na osiągnięcie określonego poziomu wykształcenia oraz stabilizacji ekonomicznej, a dopiero potem (około 30-tki) na założenie rodziny oraz jej powiększanie.

1. Urodzenia pozamałżeńskie

Dzietność kobiet w istotnym stopniu jest determinowana liczbą zawieranych związków małżeńskich. W ostatnich latach 80% dzieci rodzi się w rodzinach tworzonych przez prawnie zawarte związki małżeńskie, przy czym prawie połowa dzieci urodziła się w okresie pierwszych trzech lat trwania małżeństwa rodziców. Jednocześnie od kilkunastu lat systematycznie rośnie odsetek urodzeń pozamałżeńskich. Na początku lat 90-tych ze związków pozamałżeńskich rodziło się ok. 6-7% dzieci, zaś w ostatnich latach ok. 21%. Odsetek ten jest wyższy w miastach – w 2011 r. wynosił 23,6%, na wsi – niespełna 18%.

Rosnący współczynnik dzietności pozamałżeńskiej może oznaczać, że zwiększa się liczba rodzin tworzonych przez związki nieformalne (co wykazały wyniki ostatniego spisu ludności) lub wzrasta liczba matek samotnie wychowujących dzieci, tworzących rodziny niepełne.

1. Sezonowość urodzeń w ujęciu geograficznym

Wydaje się, że między cykliczną fluktuacją urodzeń a położeniem geograficznym terytorium (przede wszystkim jego warunkami klimatycznymi) istnieją ścisłe powiązania. Przeważają zatem obserwacje stwierdzające, że na obszarach cieplejszego pasa, gdzie odradzanie się przyrody (zjawianie się wiosny) następuje wcześniej, maksimum żywych urodzeń z reguły przypada na termin wcześniejszy.

Według okresu roku, w którym występuje maksimum żywych urodzeń, wszystkie kraje świata można podzielić na 5 grup:

1. północna Europa — maksimum żywych urodzeń przypada na kwiecień-maj.

2. zachodnia i środkowa Europa — maksimum żywych urodzeń w lutym-kwietniu,

3. południowa Europa — maksimum żywych urodzeń w styczniu-lutym,

4. Ameryka Łacińska — maksimum żywych urodzeń w grudniu-styczniu,

5. Bliski i Daleki Wschód, Azja — maksimum żywych urodzeń w październiku

i listopadzie.