ZABURZENIA PŁODNOŚCI

Płodność (fertilitas) – przydatność zwierzęcia do reprodukcji, w odniesieniu do samca oznacza zdolność do zapłodnienia samicy, natomiast w odniesieniu do samicy oznacza zdolność do zajścia w ciążę i urodzenia zdrowego potomstwa, zdatnego do odchowu.

Plenność (fecunditas) – liczba potomstwa urodzonego z jednej ciąży. Charakteryzuje równocześnie wydajność rozrodczą samicy.

Zasadniczym elementem warunkującym płodność i plenność są czynniki dziedziczne, na które modyfikująco wpływają czynniki środowiskowe. Stąd też duże znaczenie ma dobór zwierząt mogących przekazać cechy wysokiej produkcyjności, płodności, plenności i odporności na potomstwo. Zdolność do fizjologicznego wydawania potomstwa bywa ograniczana przez czynniki wewnętrzne (choroby) i zewnętrzne (warunki środowiskowe, nieodpowiednie żywienie, itp.).

Płodność obniżona (subfertilitas) – trwała lub czasowa ograniczona przydatność zwierzęcia do reprodukcji.

Niepłodność (infertilitas) – przejściowa lub stała nieprzydatność zwierzęcia do reprodukcji na skutek zaburzeń funkcji płciowych wywołanych różnymi czynnikami.

Niepłodność czasowa (przejściowa, infertilitas temporalia) – przejściowe obniżenie funkcji płciowych u samicy lub samca, bądź obojga partnerów jednocześnie. Następstwem może być zjawisko obniżonej płodności, która ma charakter czasowy.

Niepłodność stała (bezpłodność, jałowość, sterilitas) – trwała niezdolność samicy, samca lub obojga partnerów równocześnie do reprodukcji, bez względu na przyczynę, która powoduje ten stan.

Niepłodność przejściowa jest zwykle następstwem zaburzeń czynnościowych jajników (np. ciałko żółte pseudociążowe, cysty jajnikowe, hypofunkcja jajników, zapalenia, nowotwory), schorzeń macicy (stany zapalne), chorób układu moczowego, oddechowego, pokarmowego, schorzeń racic, przewlekłych stanów zapalnych wymienia. Taka niepłodność ustępuje zwykle po zastosowaniu odpowiedniej terapii.

Przyczyną niepłodności stałej są wady wrodzone oraz zaburzenia rozwojowe układu rozrodczego (brak rogu macicy, brak jajników) lub trwałe stany pozapalne jajników, jajowodów, macicy.

Niepłodność immunologiczna – jest to niepłodność wywołana obecnością przeciwciał przeciwplemnikowych lub uczulonych limfocytów. Rozpoznawana i leczona przede wszystkim u ludzi (20-30% wszystkich niepłodności u ludzi). Może odgrywać pewną rolę u bydła, szczególnie przy wielokrotnym nieskutecznym unasienianiu.

Należy eliminować ze stada samice przekazujące potomstwu wady wrodzone lub nieprawidłowości rozwojowe w postaci embriopatii i fetopatii.

Embriopatie – są to zaburzenia rozwojowe powstające w okresie od rozpoczęcia kształtowania się struktury morfologicznej komórki jajowej do momentu implantacji. Są to potworności, niedorozwoje gruczołów płciowych, macicy, pochwy, jajowodów lub niepłodność białych jałowic (nieprawidłowość rozwojowa narządów płciowych związana z umaszczeniem)

Fetopatie – dziedziczne zaburzenia rozwojowe lub powstałe w wyniku szkodliwych czynników zewnętrznych, a także zaburzenia na tle nieprawidłowości ze strony matki (przetrwały moczownik, przepukliny, przykurcz ścięgna Achillesa, przykurcze mięśni, wrodzona kloaka, przetoka prostniczo-pochwowa, zarośnięcie odbytu).

Wskaźniki określania płodności i plenności zwierząt gospodarskich:

1. Niepowtarzalność – odsetek samic nie powtarzających rui po pierwszym unasienianiu. Sposób obliczania: % samic nie zgłaszanych ponownie do unasieniania przez określony czas po pierwszym unasieniani.

2. Zapładnialność – odsetek samic zapłodnionych po pierwszym unasienianiu (% samic, u których rozpoznano ciążę spośród wszystkich unasienianych pierwszy raz lub w jednym okresie rui, niezależnie od liczby unasienień).

3. Okres usługi – czas potrzebny do skutecznego zapłodnienia samicy (liczba dni do pierwszego skutecznego unasieniania).

4. Wskaźnik zabiegów unasieniania – liczba zabiegów unasieniania wykonywanych przeciętnie na jednej samicy.

5. Wskaźnik ciąży – liczba zabiegów unasieniania dla uzyskania jednej ciąży.

6. Okres międzyciążowy – czas między kolejnymi ciążami (liczba dni między porodem, a dniem ponownego zapłodnienia, jako pierwszy przyjmuje się dzień po porodzie, jako ostatni – dzień ponownego zapłodnienia).

7. Procent porodów – odsetek samic rodzących spośród wszystkich unasienionych w danym roku.

8. Okres międzyporodowy – czas między kolejnymi porodami (liczba dni między kolejnymi porodami, jako pierwszy przyjmuje się dzień porodu, jako ostatni – dzień przed kolejnym porodem).

9. Wskaźnik plenności – częstość ciąży mnogich (% urodzonego potomstwa w stosunku do liczby rodzących samic).

10. Wskaźnik odchowu – żywotność potomstwa (% odsadzonego przychówku w stosunku do liczby rodzących samic).

Płodność i niepłodność świń

Opłacalność chowu świń zależy od optymalnego wykorzystania potencjału rozrodczego samic stada podstawowego, głównie od liczby miotów przypadających na statystyczną samicę w stadzie, liczebności miotów oraz żywotności potomstwa. Liczba tuczników uzyskiwanych od 1 lochy w roku wynosi w Polsce 14, podczas gdy na Zachodzie 20-22. Poziom krytyczny dla opłacalności produkcji wynosi 18 tuczników/lochę/rok. Średnia dla gospodarstwa liczba cykli reprodukcyjnych, przypadających na 1 lochę w roku (liczba ciąży w roku) wynosi 2,3 (czas jednej ciąży i odchowu prosiąt wynosi ok. 150 dni). Maciorę, u której nie wystąpiła ruja do 10 dni po odsadzeniu prosiąt bardzo trudno jest ponownie wprowadzić w cykl. Należy wtedy założyć, że niezauważona ruja wystąpiła 4-5 dnia po odsadzeniu i po 21 dniach podać PG₆₀₀.

Przyczyny spadku plenności:

• niewłaściwy dobór materiału genetycznego,

• niewłaściwe warunki żywienia i utrzymania (otłuszczenie zmniejsza liczbę owulujących pęcherzyków),

• wykorzystywanie do krycia knurów nie przebadanych w kierunku przydatności do rozrodu,

• wysoki odsetek zamieralności zarodków i płodów,

• długi okres międzyciążowy,

• używanie do rozrodu zbyt młodych samic (poniżej 8 m-ca życia) lub samców nadmiernie eksploatowanych.

W połowie ciąży liczba ciałek żółtych na jajnikach jest o połowę większa niż liczba prosiąt w miocie i wynosi około 20-30. Macica nie jest jednak w stanie pomieścić takiej liczby zarodków i płodów, dlatego zamieralność jest w pewnym sensie fizjologiczna. Przyczyny zamieralności zarodków i płodów:

• niezapłodnienie komórek jajowych i obumieranie niezapłodnionych jaj,

• zamieranie zarodków przed i po implantacji,

• obumieranie płodów do 30 dnia ciąży (30%) oraz między 30 a 100 dniem (10-30% płodów).

Płodność i niepłodność bydła

U bydła dominujący wpływ na płodność samicy i wartość przychówku ma buhaj, dlatego należy zawsze oceniać przydatność reprodukcyjną samców. Ocena płodności i plenności opiera się na ocenie wskaźnika ciąży, długości okresu międzyciążowego i wskaźniku zapładnialności po pierwszym kryciu. Często określa się procent zacielonych krów w stadzie w danym roku, a także procent zwierząt brakowanych z powodu niepłodności, schorzeń racic lub wymion. Wskaźniki te mogą być uzupełnione oceną plenności, czyli liczbą urodzonych i odchowanych cieląt.

Przyczyny zaburzeń płodności:

1. Anatomiczne.

2. Czynnościowe.

3. Infekcyjne.

Zaburzenia anatomiczne (rozwojowe) i czynnościowe są główną przyczyną jałowości u bydła. Zaburzenia anatomiczne:

• niedorozwój gonad,

• skrócenie mięśnia dźwigacza prącia,

• wypadanie napletka.

Zaburzenia czynnościowe:

• zaburzenia w odruchach płciowych,

• zaburzenia spermatogenezy.

W przypadku bydła mięsnego dąży się do ciąż bliźniaczych.

Płodność i niepłodność owiec

W stadach owiec dobrze utrzymanych uzyskuje się ok. 70-80% zapłodnień po pierwszym kryciu w czasie jednej rui. Sezon rozpłodowy trwa ok. 8 tygodni (sierpień-wrzesień). W tym czasie ok. 90% maciorek zachodzi w ciążę. W sprzyjających warunkach zewnętrznych można uzyskać wysoką płodność samic w postaci trzykrotnych wykotów w ciągu 2 lat. Żywienie intensywne (bodźcowe) w czasie poprzedzającym okres kopulacyjny wydatnie wpływa na płodność i plenność owiec. Obserwuje się dużą liczbę ciąż bliźniaczych, co powiększa plenność. Płodność oznacza się stosunkiem maciorek pokrytych do wykoconych (1,05-1,2).

Na godzinę przed unasienianiem można podawać analogi GnRH.

Przyczyny spadku plenności:

• obumieranie zarodków,

• zaburzenia chromosomalne,

• embriopatie,

• obojnactwo,

• wnętrostwo,

• infekcje – u maciorek: brucelloza, toksoplazmoza, chlamydioza, listerioza, u tryków: zapalenie jąder i najądrzy na tle chlamydiozy i brucellozy.

REGULACJA HORMONALNA PROCESÓW ROZRODCZYCH U SAMIC ZWIERZĄT DOMOWYCH

Regulacja hormonalna procesów rozrodczych u samic zwierząt domowych polega na współdziałaniu mechanizmów hormonalnych i nerwowych. Cyklicznie przebiegające w jajniku procesy maja na celu umożliwienie zapłodnienia komórki jajowej.

Czynniki wpływające na regulację neurohormonalną:

Na ośrodkowy układ nerwowy działają bodźce zewnętrzne: światło, żywienie, temperatura, utrzymanie i inne czynniki środowiskowe. Podwzgórze produkuje GnRH, uwalniane w sposób pulsacyjny, które dociera przez system krążenia wrotnego do przedniego płata przysadki i oddziałuje na komórki gonadotropowe FSH i LH, produkujące i uwalniające w sposób pulsacyjny FSH i LH. Pod wpływem FSH, a później LH dochodzi do wzrostu pęcherzyków jajnikowych. Wzrastające pęcherzyki produkują estrogeny, szczególnie 17-β-estradiol. W regulacji rozwoju pęcherzyków bierze udział inhibina, syntetyzowana w komórkach ziarnistych pęcherzyków dominujących, która hamuje uwalnianie FSH z przysadki i nie dopuszcza do rozwoju innych pęcherzyków. W czasie cyklu rujowego dochodzi do falowego wzrostu pęcherzyków (2 lub 3 fale). Część z tych pęcherzyków ulega atrezji. Jeden z pęcherzyków dominujących w pierwszych falach dojrzewa, ale nie owuluje z powodu braku LH i ulega atrezji. W trzeciej dopiero fali pęcherzyk dominujący ulega owulacji. W dojrzałym pęcherzyku w trzeciej fali gromadzi się płyn, zawierający dużo 17-β-estradiolu. Na zasadzie sprzężenia zwrotnego estrogeny hamują wydzielanie FSH z przysadki. Działają także na podwzgórze i powodują wzrost poziomu i częstotliwości wydzielania GnRH. Zwiększa to wydzielanie LH z przysadki (przedowulacyjny wylew LH), co prowadzi do pęknięcia pęcherzyka jajnikowego. Poziom LH po wyrzucie gwałtownie spada.

Po owulacji tworzy się ciałko żółte, w którego komórkach lutealnych produkowany jest progesteron. Progesteron obniża częstotliwość pulsów GnRH z podwzgórza na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego. Okres ten określa się jako fazę lutealną cyklu.

Jeżeli nie dojdzie do zapłodnienia, ciałko żółte ulega luteolizie pod wpływem działania PGF₂α. Synteza PGF₂α jest stymulowana przez jajnikową oksytocynę. Hormon ten produkowany jest w błonie śluzowej macicy i dociera do jajnika na zasadzie przeciwprądowego przenikania z żyły maciczno-jajnikowej do tętnicy jajnikowej. Tętnica jajnikowa oplata żyłę maciczno-jajnikową, co umożliwia przeciwprądowy mechanizm przenikania PGF₂α, która powoduje lizę ciałka żółtego. Przeciwprądowy mechanizm przenikania PGF₂α do tętnicy jajnikowej pozwala na produkcję niewielkich ilości PGF₂α, ponieważ do krążenia ogólnego dostaje się znikoma ilość. Zabezpiecza to przed szybkim rozpadem PGF₂α w nerkach, wątrobie i płucach. U naczelnych i psów na luteolizę wpływają także oksytocyna, 17-β-estradiol i inne czynniki.

PGF₂α zmniejsza ukrwienie jajnika, obniża liczbę receptorów LH, obniża poziom progesteronu i prowadzi do morfologicznych i biochemicznych zmian w dużych komórkach lutealnych, czego efektem jest regresja ciałka żółtego.

Oksytocyna uwalniana z tylnego płata przysadki i z ciałka żółtego wiąże się z receptorami w błonie śluzowej macicy i wzmaga pulsacyjne uwalnianie prostaglandyny.

Spadek poziomu progesteronu rozpoczyna fazę pęcherzykową cyklu. Jednocześnie na początku tej fazy niski jest poziom estrogenów, co jest bodźcem do wzmożonej działalności podwzgórza, które uwalnia FSH. Hormon ten powoduje wzrost pęcherzyków i cykl się zamyka.

W przypadku zapłodnienia zarodki produkują estrogeny oraz specyficzne białko (interferon). Estrogeny zarodkowe powodują zmianę kierunku wydzielania PGF₂α (wydzielanie do wnętrza macicy). Interferon obniża syntezę PGF₂α. To wszystko powoduje, że nie dochodzi do luteolizy, ale do utworzenia się ciałka żółtego ciążowego, które utrzymuje wysokie stężenie progesteronu przez okres ciąży. Poziom progesteronu spada dopiero przed porodem. Sekrecja kortykoliberyn z podwzgórza płodu powoduje wydzielanie ACTH z przysadki oraz kortyzolu z nadnerczy płodu. Jest to bodziec do zapoczątkowania porodu.

FIZJOLOGIA CYKLU RUJOWEGO U SAMIC ZWIERZĄT DOMOWYCH

Cykl rujowy jest to okres od pierwszego dnia po wystąpieniu zewnętrznych objawów rui do ostatniego dnia przed następną rują. Charakteryzuje się zespołem zmian czynnościowych i morfologicznych w jajnikach, błonie śluzowej i mięśniówce macicy oraz w zewnętrznych narządach płciowych. Zmiany te zachodzą pod wpływem mechanizmów hormonalnych i nerwowych, które regulują procesy rozrodcze. Zespół tych zmian powtarza się cyklicznie od uzyskania dojrzałości płciowej, aż do okresu starości.

Cykl rujowy dzieli się na 4 fazy:

1. Ruja (oestrus) – zewnętrzne objawy aktywności płciowej, polegające na gotowości samicy do kopulacji, kiedy pozwala samcowi na wspięcie i akt płciowy.

2. Okres porujowy (metoestrus) – tworzenie się na jajniku ciałka żółtego, wydzielającego progesteron. Macica przygotowuje się do przyjęcia zygoty (embrionu).

3. Okres międzyrujowy (dioestrus) – okres trwania ciałka żółtego. Trwa kilka dni. Ciałko żółte stopniowo zmniejsza swoją działalność endokrynną i przy braku ciąży zanika, a narząd płciowy samicy wraca do stanu wyjściowego.

4. Okres przedrujowy (proestrus). Trwa 1-2 dni. Na jednym z jajników zaczyna stopniowo rozwijać się nowy pęcherzyk. Pojawia się ruja.

U zwierząt z sezonowym okresem rozrodczym po okresie porujowym następuje anoestrus.

Ruja (oestrus) – główna faza cyklu rujowego, w której wystepuje wzmożona aktywność układu rozrodczego samic. Charakteryzuje się następującymi cechami:

• popęd płciowy i gotowość do aktu płciowego,

• dojrzałość pęcherzyków do owulacji przed i po zakończeniu rui,

• rozrost nabłonka i warstwy gruczołowej błony śluzowej macicy,

• zwiększone wydzielanie śluzu i jego wypływ z pochwy,

• wydatna aktywność mięśniówki macicy i jajowodów,

• obrzęk i zwiotczenie warg sromowych,

• przekrwienie błony śluzowej przedsionka pochwy.

Niezależnie od cyklu rujowego wyróżnia się cykl jajnikowy. Można go określić na podstawie bezpośredniego badania jajników. Morfologicznym zmianom na jajniku w czasie cyklu rujowego odpowiada faza pęcherzykowa i faza lutealna, oddzielone krótkim okresem jajeczkowania.

Faza pęcherzykowa cyklu – okres wzrostu i dojrzewania pęcherzyków jajnikowych. Występują objawy rui i owulacja komórki jajowej. Do owulacji u większości zwierząt domowych dochodzi 1-2 dni po szczycie LH, który występuje na początku rui i trwa 8-40 godzin. U klaczy przedowulacyjny wylew LH może przedłużać się do 10 dni i owulacja występuje pod koniec rui.

Faza pęcherzykowa = proestrus + oestrus.

Faza lutealna = metoestrus + dioestrus

Faza ciałka żółtego – okres od owulacji do luteolizy ciałka żółtego, w którym dominującą rolę odgrywa progesteron. Pod wpływem progesteronu w błonie śluzowej macicy dochodzi do wzmożonego wydzielania śluzu przez gruczoły endometrium w celu przyjęcia zygoty. Dochodzi także do osłabienia niekontrolowanych skurczów macicy. Progesteron hamuje pulsy FSH i LH z przysadki i w ten sposób hamuje następną owulację (blok progesteronowy). W wyniku luteolizy zmniejsza się stężenie progesteronu, co powoduje zanik bloku progesteronowego i uwalnianie GnRH z podwzgórza oraz inicjuje następną fazę pęcherzykową.

U zwierząt z sezonowym okresem rozrodczym następuje długa faza anoestrus.

Samice dzielą się na:

• poliestralne – przejawiające cykl rujowy przez cały rok (świnia, mysz, szczur),

• sezonowo poliestralne (owca, koza, klacz, kotka, choć z uwagi na fakt udomowienia obecnie niektóre kotki są poliestralne)

• monoestralne (suki) z owulacją spontaniczną 1 lub 2 razy w roku.

Zwierzęta sezonowo poliestralne:

• zwierzęta krótkiego dnia, których sezon rozpłodowy przypada na czas skracania się dnia świetlnego (owce – sierpień/wrzesień, kozy – jesień),

• zwierzęta długiego dnia świetlnego (klacz – marzec/czerwiec).

Bydło jest gatunkiem poliestralnym, ale nasilenie wycieleń zaznacza się w maju.

FIZJOLOGIA CYKLU RUJOWEGO U ŚWIŃ

W porównaniu do dzika świnia domowa jest bardziej płodna. Zamieralność zarodków wynosi około 30%. Dojrzałość płciowa w wieku 5-8 miesięcy, dojrzałość hodowlana w wieku ok. 8 miesięcy. Długość trwania ciąży 110-118 (114) dni. Świnie są poliestralne. Długość cyklu rujowego średnio 21 dni z wahaniami 18-24 dni. Faza pęcherzykowa trwa 6-7 dni, lutealna 14-15 dni. Proestrus 2-3 dni, oestrus 1-3 dni, metoestrus 3-4 dni, dioestrus do 10 dni. Owulacja występuje 24-36 godzin po początku rui.

Najważniejszym czynnikiem genetycznym wpływającym na dojrzałość płciową jest rasa. Z czynników środowiskowych ważne jest żywienie, zwłaszcza poziom i jakość białka oraz poziom energii w paszy. Dużą rolę odgrywa zagęszczenie loszek oraz terminy i rodzaj kontaktu z knurem. Prosięta urodzone wiosną wchodzą wcześniej w ruje niż urodzone zimą.

Obniżoną płodność stwierdza się w lecie, co jest związane z wysoką temperaturą. Pod wpływem temperatury spada zapładnialność, ponieważ pogarsza się jakość nasienia.

W fazie pęcherzykowej dojrzewa od kilkunastu do 30 pęcherzyków. Na 14-16 godzin przed rują właściwą występuje niepokój zwierzęcia, samica ogląda się za knurem, ale go nie dopuszcza. Ruja trwa 1-3 dni. Ruja nie występuje w czasie laktacji. Odłączenie prosiąt powoduje wystąpienie rui u 80-90% loch w ciągu 5-10 dni. Jeżeli ruja nie wystąpi do 10 dni po odsadzeniu prosiąt, bardzo trudno jest ją sprowokować. Jeżeli ruja wystąpi w czasie laktacji dochodzi do zmiany składu mleka, co może powodować biegunki u prosiąt. W przypadku porodu martwych prosiąt ruja występuje po kilku – kilkunastu dniach.

Płodność rzeczywista jest o 30-40% niższa niż potencjalna, ponieważ część komórek jajowych zamiera.

Jeżeli dojrzewa mała ilość pęcherzyków występuje ruja cicha.

Objawy rui:

• spadek apetytu,

• niepokój,

• zaczerwienienie i obrzęk sromu,

• pohukiwanie,

• obskakiwanie innych zwierząt,

• odruch tolerancji,

• postawa zgarbiona z rozstawionymi tylnymi kończynami,

• rytmiczne machanie uszami,

• wyciek dużej ilości śluzu z dróg rodnych,

• szyjka otwiera się i zamyka na zmianę.

Owulacja występuje 20-40 godzin od początku rui (kilka godzin przed zanikiem odruchu tolerancji). Komórki jajowe żyją 4-6 godzin, plemniki do 18 godzin. W jajowodach plemniki są po 30-45 minutach od krycia. Za właściwy okres krycia i inseminacji przyjmuje się okres od wystąpienia odruchu tolerancji do owulacji, tak, aby plemniki znalazły się w jajowodzie 10-12 godzin przed owulacją. Praktycznie kryje się 18-24 godziny od wykrycia rui w przypadku krycia jednorazowego. W przypadku krycia dwukrotnego 24 godziny od wystąpienia odruchu tolerancji i reinseminacja po 12 godzinach. Dwukrotna inseminacja zwiększa liczbę prosiąt w miocie o 1-2 sztuki.

Za utrzymanie ciąży odpowiada progesteron, przy czym istnieje pewne minimum stężenia progesteronu w krwi (6 ng/ml). Aby utrzymana była ciąża musi rozwijać się co najmniej 5 zarodków w macicy. Porody 1-3 prosiąt zdarzają się, gdy dojdzie do obumarcia płodów.

Ciałka żółte są wrażliwe na PGF₂α od 12 dnia cyklu rujowego. Pełna inwolucja macicy po porodzie po 3 tygodniach. Wędrówka jaja przez jajowód trwa 3-4 dni. Implantacja zachodzi ok. 13 dnia. Krycie naturalne jest doszyjkowe, inseminacja może byś doszyjkowa lub domaciczna. Ciałko żółte zanika ok. 17 dnia cyklu. 24 godziny po wyrzucie LH występuje owulacja.

FIZJOLOGIA CYKLU RUJOWEGO U BYDŁA

Owulacja ma miejsce 30-35 godzin od początku rui (10-15 godzin po zakończeniu objawów rujowych). Najwięcej owulacji występuje pomiędzy 14⁰⁰ a 20⁰⁰, rzadziej nocą lub rano. Optymalny moment unasieniania to 12-13 godzina po rozpoczęciu rui. Reinseminacja w 24 godzinie, jeżeli objawy rui nie ustąpią. Dlatego ważne jest uchwycenie początku rui. Samice, u których stwierdza się ruję po południu lub wieczorem inseminuje się następnego dnia rano, a te, u których ruja wystąpiła rano lub przed południem unasiennia się wieczorem tego samego dnia. Procent niepowtarzalności obniża się wraz z wiekiem. Komórka jajowa żyje 12-18 godzin. Plemniki docierają do cieśni jajowodu po 8 godzinach. Wędrówka blastocysty do macicy trwa 3-4 dni. Do implantacji dochodzi 35 dnia po zapłodnieniu.

Po porodzie pierwsza ruja pojawia się po 3-6 tygodniach. Jest zwykle niepełnowartościowa (brak owulacji lub niezauważalna).

Typ zaplemnienia dopochwowy. Okres międzyrujowy u jałówek wynosi 20 dni, a u starszych krów 21 dni.

FIZJOLOGIA CYKLU RUJOWEGO U OWIEC

Owce i kozy są sezonowo poliestralne. Sezon rozpłodowy u owiec występuje w okresie skracania się dnia świetlnego i najczęściej rozpoczyna się w sierpniu. Samice uzyskują dojrzałość płciową w wieku 6-8 miesięcy. Istnieją jednak bardzo duże różnice rasowe. Dojrzałość rozpłodową uzyskują w wieku 12-18 miesięcy, zależnie od rasy i masy ciała. Masa jarek przy pierwszym kryciu powinna wynosić 70-75% masy dorosłej owcy. Krycie w młodszym wieku obniża płodność i plenność. Cykl rujowy trwa 16-17 dni z wahaniami 14-19 dni. Na początku sezonu u młodych owiec cykle mogą trwać nawet 12 dni. Ruja trwa 26- 36 godzin i występuje okresowo (średnio 30 godzin). U rasy romanowskiej może trwać do 60 godzin. Często występują ruje ciche (bez zauważalnych objawów zewnętrznych). Występowanie rui zależy od rasy. Najsłabsze nasilenie rui występuje zimą i wiosną. U merynosów polskich, wrzosówek, karakuł i romanowskich ruje mogą występować cały rok. U polskiej owcy górskiej i czarnogłówki ściśle jesienią.

Owulacja następuje 25-30 godzin od początku rui, jeszcze w czasie jej trwania (pod koniec). Cykl trwa 17 dni (+/- 1), proestrus 2-3 dni, oestrus 1(2) dni, metoestrus 2-4 dni, dioestrus 11 dni. Owuluje zwykle 1-5 komórek jajowych. Czas ich życia wynosi do 24 godzin. U 52% maciorek owuluje 1 komórka jajowa, u 42% 2 i to najczęściej na prawym jajniku. Krycie 8-12 godzin po wykryciu rui. Do wykrywania rui służą próbniki.

Jednorazowo kryte są maciorki wykazujące pierwszą ruję podczas stanówki. Owce powtarzające ruję kryte są 2-3 razy.

Owce rodzą od 1 do kilku jagniąt. Największa plenność występuje u owcy fińskiej (średnio 3,5), romanowskiej (2,4), fryzyjska 2,2, karakuł 1,1, polska owca górska 1,2. Najwięcej rodzi się dwojaczków. Im owca starsza, tym częstotliwość występowania ciąży mnogiej jest większa.

Mechanizm neurohormonalny warunkujący występowanie rui u owiec i kóz.

Wraz ze skracaniem się dnia świetlnego wzrasta produkcja melatoniny w szyszynce. Powoduje ona zmniejszenie wrażliwości podwzgórza na hamujące działanie estrogenów. W efekcie dochodzi do zwiększenia częstotliwości pulsów GnRH z podwzgórza, co prowadzi do pulsacyjnego uwalniania FSH i LH z przysadki oraz wystąpienia rui i owulacji.

Wędrówka jaja trwa 3-4 dni. Implantacja 15-16 dnia. Długość ciąży 155 dni.

Po porodzie ruja pojawia się w ciągu 3-5 tygodni lub u sezonowo poliestralnych ras w następnym sezonie.

FIZJOLOGIA CYKLU RUJOWEGO U KÓZ

Kozy uzyskują dojrzałość płciową w wieku 4-6 miesięcy, a dojrzałość rozpłodową w wieku 7-8 miesięcy. W polskich warunkach 90% kóz urodzonych wiosną wykazuje ruje od końca sierpnia do końca listopada. Na występowanie rui wpływa szerokość geograficzna, długość laktacji, warunki żywienia i utrzymania oraz rasa. Wraz z nadejściem przymrozków ruje ustępują. Koza nie unasienniona wykazuje ruje do końca listopada, chociaż sezon rozpłodowy może trwać u niektórych ras do marca.

Cykl rujowy trwa 21 dni (19-23 dni). Na początku sezonu rozrodczego młode kózki mogą wykazywać cykl skrócony do 1 tygodnia. Niedobory mineralno-witaminowe mogą prowadzić do nieregularności cyklu. Ruja trwa 36 godzin, proestrus 1 dzień, metoestrus 2 dni, dioestrus 16 dni.

Objawy rui:

• obrzmienie warg sromowych,

• wypływ śluzu z dróg rodnych,

• nastroszenie włosa na grzbiecie,

• merdanie ogonem.

Owulacja ma miejsce 24-36 godzin od początku rui, tzn. pod koniec rui, a nawet tuż po jej zakończeniu. Unasienianie lub krycie przeprowadza się 6-12 godzin od początku rui. Jeżeli ruja wystąpiła rano, to kryje się po południu, a jeżeli ruja wystąpiła po południu lub wieczorem, to kryje się następnego dnia rano. Po 6-24 godzinach często ponawia się krycie, ponieważ zwiększa to płodność. Po kryciu naturalnym dochodzi u kóz do silnych parć i duża ilość nasienia wypływa. Aby osłabić parcia należy oprowadzać kozę lub masować powłoki brzuszne. Koza zapłodniona nie pozwala na ponowne krycie.

Nasilona stanówka ma miejsce w miesiącach październik-listopad. Długość ciąży 150 dni (140-155 dni). Kozy rodzą przeważnie bliźnięta (63%), rzadziej trojaczki (14%), czworaczki (2%), pięcioraczki (0,3%). U kóz mlecznych odsadza się koźlęta po 10 dniach. Normalnie karmienie powinno trwać ok. 4 miesiący.