Międzynarodowy transfer kapitału

• Międzynarodowe obroty kapitałowe mają charakter transakcji transferowych, tzn. że wywóz kapitału nie wiąże się z natychmiastowym importem towarów czy usług. Eksporter kapitału oczekuje korzyści w przyszłości.

• Kapitał może przekraczać granicę w formie pieniężnej i w formie rzeczowej (maszyny, urządzenia w inwestycjach bezpośrednich).

• Eksport kapitału nie powoduje przeniesienia prawa do jego własności, tak jak dzieje się to w przypadku eksportu towarów. Importer kapitału otrzymuje tylko prawo użytkowania kapitału w zamian np. za oprocentowanie od kredytu lub dywidendę od zakupu akcji.

Po II wojnie światowej nastąpiła zdecydowana liberalizacja przepisów regulujących transfer kapitału, co wraz z rozwojem środków komunikacji przyczyniło się do wzrostu między narodowych obrotów kapitałowych

• Przez przepływ kapitału w szerokim znaczeniu rozumie się wszelki odnotowywany w bilansie płatniczym ruch kapitału przez granicę. Podmiotami uczestniczącymi w tak rozumianym obrocie kapitałowym mogą być przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, banki komercyjne, budżety różnych szczebli oraz bank centralny.

• Obroty kapitałowe dokonywane z udziałem banku centralnego różnią się jednak zasadniczo od operacji tego typu dokonywanych przez pozostałe podmioty. Nie są one bowiem podejmowane z chęci uzyskania zysku, ale dla osiągnięcia innych celów związanych przede wszystkim z makroekonomiczną polityką państwa.

• Bank centralny może dokonywać eksportu czy importu kapitału, interweniując na międzynarodowym rynku walutowym.

• Jeżeli celem takiej interwencji jest niedopuszczenie do spadku kursu obcej waluty, związane to jest z jej zakupem, a więc wywozem kapitału. Gdy z kolei celem tej interwencji jest obrona kursu własnej waluty, bank centralny dokonuje sprzedaży dewiz, a więc importu kapitału.

• Zakup dewiz = wywóz/eksport kapitału

• Sprzedaż dewiz = import kapitału

• Przepływ kapitału w wąskim znaczeniu to transakcje odnotowane w bilansie płatniczym, podejmowane przez podmioty gospodarcze inne niż bank centralny, kierujące się motywem zysku.

• Przyjmując za kryterium okres, na jaki następuje wywóz lub przywóz kapitału, wyróżnia się zazwyczaj krótko- i długookresowy ruch kapitału.

• Jeżeli okres spłaty wywiezionego lub przywiezionego kapitału nie przekracza jednego roku, mówimy o krótkookresowym ruchu kapitału. Jeżeli zaś przekracza rok o długookresowym ruchu kapitału.

• Do kredytów krótkookresowych należą przede wszystkim kredyty handlowe, niektóre rodzaje kredytów finansowych oraz krótkookresowe lokaty na rynku walutowym. Inne rodzaje kredytów zalicza się zwykle do kredytów długookresowych.

• Przyjmując za kryterium wywozu kapitału jego pochodzenie, możemy mówić o przepływie kapitału ze źródeł publicznych oraz ze źródeł prywatnych.

• Źródłem pierwszego są budżety różnego rodzaju agend rządowych, budżety lokalne, a także budżety organizacji międzynarodowych. Kredyty z tych źródeł udzielane są przede wszystkim z myślą o realizacji celów makroekonomicznych lub regionalnych (np. aktywizacji eksportu z danego kraju czy regionu).

• Wywóz kapitału ze źródeł prywatnych obejmuje wszelkie formy wywozu kapitału przez przedsiębiorstwa, banki komercyjne i osoby prywatne. Jedynym zasadniczym celem jest tu osiągnięcie zysku. Wywóz kapitału ze źródeł prywatnych może mieć zarówno charakter długo-, jak i krótkooterminowy. Obejmuje też w zasadzie wszystkie omawiane dalej formy wywozu kapitału.

• Przyjmując wreszcie za kryterium podziału formę wywożonego kapitału, możemy wyróżnić:

• lokaty na rynku walutowym,

• kredyty zagraniczne (w tym finansowe i handlowe),

• inwestycje portfelowe i

• inwestycje bezpośrednie.

• Lokaty na rynku walutowym obejmują krótkookresowe lokowanie kapitału na zagranicznym rynku w formie depozytów krótkoterminowych oraz niektórych papierów wartościowych z myślą o uzyskaniu zysku większego niż możliwy do osiągnięcia na rynku krajowym.

• Podstawą tego zysku są występujące między poszczególnymi krajami różnice w stopie procentowej oraz różnice kursowe.

• W ostatnich latach właśnie ta forma wywozu kapitału przeżywa najbardziej dynamiczny rozwój. I tak np. dzienne obroty na międzynarodowym rynku walutowym wzrosły z 10-20 mld USD w 1970 r. do 1,5 bln USD w 1998 r. i prawie 2 bln w roku 2004.

• Główną przyczyną tak dynamicznego rozwoju tej formy wywozu kapitału był ogromny wzrost technicznych możliwości szybkich transferów kapitału za granicę.

Kredyty zagraniczne
(w zależności od zasad, na których są udzielane):

• Kredyty handlowe – związane bezpośrednio z wymianą towarową. Są one udzielane przez eksportera importerowi i stanowią element zwiększający konkurencyjność danego towaru. Kredyty tego rodzaju odgrywają szczególną rolę w dziedzinie obrotu gotowymi obiektami przemysłowymi, statkami, samolotami oraz w stosunkach krajów uprzemysłowionych z krajami rozwijającymi się.

• Kredyty finansowe – udzielane bez określenia ich przeznaczenia, głównie przez banki, ale czasami też rządy i organizacje międzynarodowe; o stałej lub zmiennej stopie procentowej; pożyczkodawca często żąda gwarancji rządowych w celu zabezpieczenie się przed ryzykiem niewypłacalności

• Kredyty związane sposobem ich wykorzystania
  – głównie kredyty rządowe i udzielane przez organizacje międzynarodowe na osiągniecie konkretnego celu (np. stabilizację waluty, finansowanie konkretnych przedsięwzięć inwestycyjnych)

• Inwestycje portfelowe to długookresowe lokaty w zagranicznych papierach wartościowych, a zwłaszcza obligacjach i akcjach.

• W XIX w. i na początku obecnego stulecia inwestowanie w obligacje zagraniczne było najważniejszą formą wywozu kapitału. Zakup przez inwestorów zagranicznych obligacji emitowanych przez bank centralny lub rząd danego kraju stanowił dla niego ważne źródło akumulacji. Odnosiło się to zwłaszcza do krajów pozaeuropejskich, które za pośrednictwem londyńskiego rynku finansowego sprzedawały swe obligacje w krajach europejskich. Z tej formy zaciągania kredytów korzystały wówczas Stany Zjednoczone, Argentyna i wiele innych krajów obu Ameryk.

• W pierwszych dekadach po II wojnie św. wywóz kapitału za pośrednictwem kupna obligacji odgrywał znacznie mniejszą rolę. W latach 70. wielkość tego typu zagranicznych inwestycji stanowiła jedynie około 5% wielkości pożyczek zagranicznych.

• Dominującą formę zagranicznych inwestycji portfelowych stanowi obecnie zakup akcji zagranicznych przedsiębiorstw. Ekspansji w tej dziedzinie sprzyja przede wszystkim długookresowa stabilizacja gospodarek najważniejszych krajów. Wraz z postępem w telekomunikacji pełniejsza i łatwiej dostępna stała się informacja zarówno o sytuacji gospodarczej poszczególnych firm, jak i cenach ich akcji na giełdzie. Ułatwia to decyzje co do ich zakupu oraz techniczne przeprowadzenie tej operacji.

• Wywozu kapitału w postaci inwestycji portfelowych nie da się jednak wytłumaczyć różnicą stopy zysku występującą między dwoma krajami mającą swoją przyczynę w niejednakowym wyposażeniu w czynniki produkcji. Obecnie wiele krajów jest jednocześnie eksporterami i importerami inwestycji portfelowych.

Odpowiedzi o przyczynę takiego stanu rzeczy udziela teoria portfolio. W myśl tej koncepcji inwestor może osiągnąć wyższą stopę zysku przy danym ryzyku lub daną stopę zysku przy mniejszym ryzyku w sytuacji, gdy dysponuje portfelem akcji zróżnicowanym w ściśle określony sposób. Taki mianowicie, że spadkowi stopy zysku części z nich będzie prawdopodobnie towarzyszył wzrost stopy zysku pozostałych

• Uzyskanie takiej struktury portfela inwestycyjnego przez kupno papierów wartościowych jedynie na rynku narodowym jest często niemożliwe ze względu np. na brak akcji określonych przedsiębiorstw lub też jednolitość zewnętrznych uwarunkowań działania przedsiębiorstw. Warunek ten ma natomiast większe szansę spełnienia, gdy jako źródło zakupu papierów wartościowych będzie się traktowało także rynki zagraniczne.

• Dlatego też polityka inwestorów nie musi prowadzić do wywozu kapitału za granicę wyłącznie z myślą o ulokowaniu go w akcjach przedsiębiorstwa gwarantującego wyższe zyski niż w kraju, ale może być skutkiem racjonalnej polityki różnicowania portfela inwestycyjnego.

• Zagraniczne inwestycje bezpośrednie
  to podejmowanie od podstaw samodzielnej działalności gospodarczej za granicą lub też przejmowanie kierownictwa już istniejącego przedsiębiorstwa.

• Kierowanie działalnością gospodarczą za granicą jest cechą odróżniającą inwestycje bezpośrednie od inwestycji portfelowych. W tych drugich podmiot wywożący kapitał co prawda także inwestuje w działalność gospodarczą, ale nie obejmuje pakietu akcji wystarczającego do jej kontrolowania.

Natomiast wspólną cechą obu tych form wywozu kapitału jest to, że zarówno inwestycje bezpośrednie, jak i portfelowe prowadzą do zaangażowania wywiezionych środków w działalności gospodarczej

• Inwestycje bezpośrednie są najczęściej podejmowane, szczególnie w ostatnich latach, jako element strategii przedsiębiorstw upatrujących szans rozwoju w ekspansji na rynek światowy.

• Chodzi o korporacje transnarodowe, które posiadają udziały w firmach zlokalizowanych więcej niż w jednym kraju i kontrolują te udziały.

• Zdominowanie inwestycji bezpośrednich przez korporacje transnarodowe sprawia, że ta forma wywozu kapitału nie ogranicza się jedynie do transferu wartości.

• Prawie w każdym przypadku transfer ten jest uzupełniany transferem technologii i know how, jak również technik zarządzania.

Ponadto eksport kapitału odbywający się za pośrednictwem korporacji transnarodowych ma miejsce w ramach tej samej branży

• Motywacji przedsiębiorstw decydujących się na bezpośrednie inwestycje zagraniczne należy szukać w warunkach panujących zarówno na rynku krajowym, jak i międzynarodowym, a przede wszystkim w niedoskonałej konkurencji. Na większości rynków narodowych panuje sytuacja zbliżona do konkurencji oligopolistycznej i strategia dużych przedsiębiorstw dostosowana jest właśnie do takich warunków. W tej sytuacji ZIB są swoistą formą rozszerzenia tej strategii na obszar innego kraju.

• Dane przedsiębiorstwo, tworząc filię zagraniczną czy kupując pakiet kontrolny przedsiębiorstwa działającego w tej samej branży, odrzuca będący istotą wolnego rynku obrót towarowy między niezależnymi podmiotami.

• Czynniki skłaniające przedsiębiorstwo do zagranicznych inwestycji bezpośrednich były przedmiotem wielu rozważań teoretycznych. Żadna z teorii nie jest jednak na tyle kompletna, aby wyjaśniać wszystkie motywy podejmowania inwestycji bezpośrednich. Nie tłumaczą one również wszystkich strumieni inwestycji zagranicznych (np. między krajami rozwiniętymi).

• Dlatego też do prezentacji tych poglądów najlepiej posłużyć się tzw. eklektyczną teorią produkcji międzynarodowej, sformułowaną przez J. Dunninga. Jest ona podsumowaniem większości korzyści odnoszonych przez przedsiębiorstwo dążące do umiędzynarodowienia swej produkcji przez wywóz kapitału.

Czynniki wpływające na decyzję o internacjonalizacji produkcji p-stwa

Walory p-stwa możliwe do spożytkowania poza krajem siedziby	Korzyści z możliwości internalizacji procesu gospodarowania	Korzyści i zagrożenia związane z lokalizacją części działalności przedsiębiorstwa za granicą
wielkość p-stwa pozycja monopolistyczna marka unikalna technologia potencjał badawczy zasoby kwalifikowanej siły roboczej zasoby wysoko kwalifikowanej kadry menedżerskiej	↘ kosztów produkcji w wyniku zwiększenia skali produkcji ↘ kosztów wskutek rozłożenia niektórych kosztów (np. marketingu) na większą produkcję uniknięcie kosztów prawnej ochrony własności (np. przy transferze technologii) możliwość manipulowania cenami w obrocie między filią a centralą (np. dla uniknięcia podatków)	ceny czynników produkcji (płace i %) jakość czynników produkcji (np. kwalifikacje i wydajność siły roboczej) dostępność komunikacyjna i koszty transportu ustawodawstwo regulujące działalność obcego kapitału wielkość rynku i możliwość lokowania na nim produktu finalnego polityka handlowa prowadzona w kraju ewentualnej filii stopień podobieństwa kulturowego (język, religia) stosunek społeczeństwa do obecności obcego kapitału

• Przedsiębiorstwo decydujące się na ZIB to firma o silnej i ustabilizowanej pozycji na rynku kraju-siedziby, która na dodatek dysponuje walorami (np. dużymi zasobami kapitałowymi, unikalną technologią, marką) mogącymi stanowić podstawy sukcesu poza granicami kraju.

• Przedsiębiorstwo takie liczy na to, że uruchomienie filii zagranicznej pozwoli mu osiągnąć wiele korzyści wiążących się najogólniej z organizowaniem procesu produkcji ramach jednego przedsiębiorstwa dysponującego oddziałami zlokalizowanymi poza granicą kraju-siedziby.

• Wychodząc z tego założenia przedsiębiorstwo to rozpoczyna analizę możliwości ekspansji w różnych krajach i regionach, oceniając z jednej strony szanse, jakie daje zlokalizowanie oddziału w danym kraju, a z drugiej
  – związane z tym zagrożenia.

• Dynamiczny wzrost inwestycji bezpośrednich w ciągu ostatnich 2 dziesięcioleci sprawił, że stały się one także ważnym czynnikiem zwiększającym internacjonalizację procesu gospodarowania.

• Na początku lat 90. wielkość sprzedaży (na rynek krajowy i międzynarodowy) zagranicznych filii osiągnęła poziom porównywany ze światowym eksportem dóbr i usług. Wielkość obrotów handlowych między centralami przedsiębiorstw i ich zagranicznymi filiami stanowi obecnie około 1/3 całego handlu światowego.

• Tak duży przyrost ZIB w ostatnich latach wynika ze splotu działania kilku czynników.

Funkcje waluty światowej

Funkcje pieniądza	Sfera prywatna	Sfera oficjalna
ŚRODEK WYMIANY/ PŁATNICZY (medium of exchange/payment)	Środek wymiany i powszechnie akceptowany środek płatniczy (payment and vehicle currency) 1) waluta transakcji na rynku towarów i usług (payment and vehicle currency) 2) waluta wykorzystywana w transakcjach na rynku walutowym (vehicle currency), pośredniczy w transakcjach walutowych między dwiema innymi walutami	1. Waluta interwencyjna, w której władze monetarne przeprowadzają interwencyjne zakupy lub dokonują sprzedaży walut w celu zmiany relacji między popytem a podażą na rynku walutowym (intervention currency) 2. Legalny środek płatniczy (legal tender)
JEDNOSTKA ROZRACHUNKOWA (unit of account)	Środek wyrażania wartości, miernik wartości – waluta fakturowania i notowań giełdowych (pricing, quotation invoicing currency)	Waluta referencyjna lub zaczepu, miernik kursów walutowych (reference or anchor currency)
ŚRODEK PRZECHOWYWANIA WARTOŚCI – środek tezauryzacji (store of value)	Waluta finansowania i inwestycyjna (financing and investment currency) służy do pozyskiwania środków finansowych i przechowywania zasobów finansowych	Waluta rezerwowa gromadzona przez banki centralne (reserve currency)