a) Comte nakreślił podstawy filozofii pozytywistycznej (był twórcą pojęcia pozytywizm). Filozofia jego jest pozytywna gdyż:
zajmuje się ona wyłącznie przedmiotami rzeczywistymi - bada rzeczy dostępne umysłowi;
rozważa tylko tematy pożyteczne - gdyż chce służyć polepszeniu życia;
ogranicza się do przedmiotów, o których mozna uzyskać wiedzę pewną;
zajmuje się kwestiami ścisłymi;
pracuje pozytywnie, nie ogranicza się do krytyki.
W ujęciu Comte'a filozofem pozytywnym jest ten, kto zrozumiał, że nauki przyrodnicze stworzyły doskonały wzór dochodzenia naukowego, posługuje się tylko badaniami czysto faktycznymi. Filozof pozytywny unika tworów abstrakcyjnych i zastępuje je przez względne.
Comte stworzył nową klasyfikację nauk, rozróżniając nauki abstrakcyjne (zajmujące się prawami łączącymi fakty przyrody) oraz nauki konkretne (opisujące fakty, np. mineralogia). Za nauki abstrakcyjne uważał matematykę, astronomię, fizykę, chemię, biologię i socjologię. Comte ukuł (1837/38) nazwę socjologia dla odróżnienia od używanego przez jego rywali intelektualnych terminu "fizyka społeczna". Nakreślił również jej program: badanie metodą przyrodniczą i historyczną ludzkich społeczeństw, panującego w nich porządku i warunków postępu.
b) . Inspiracje czerpał przede wszystkim od uczonych-przyrodników, którzy dokonywali refleksji metodologicznych oraz empiryzmu brytyjskiego, zwłaszcza Davida Hume'a. Wiele idei pozytywistycznych zawdzięczał także filozofowi francuskiego Oświecenia, d'Alembertowi. Plany reformy społecznej były w tym czasie szeroko rozpowszechnione; Comte przyjaźnił się przez pewien czas z najwybitniejszym przedstawicielem tzw. socjalizmu utopijnego - Saint-Simonem.
c) Comte podzielał oświeceniową wiarę w moc ludzkiego rozumu, i był przekonany, że głównym czynnikiem zmiany społecznej jest świadomość.
Diagnoza Wielkiego Kryzysu = diagnoza stanu świadomości (wg Comte`a)
Przez postęp wiedzy pozytywnej rozpadł się dawny, teologiczny system wierzeń i odpowiadający mu militarny czy feudalny ustrój społeczny. Społeczeństwo zostało bez dyscypliny moralnej, ulegało dezintegracji.
Sytuację pogarszał walka między 2 „partiami”:
Obrońcami dawnego ustroju- pogłębiają oni kryzys, chcą cofnąć bieg historii odmawiając jednocześnie społeczeństwu prawa do postępu.
Burzycielami, chcą przedłużyć rewolucję- też pogłębiają kryzys, niszczą wszystkie ostoje społecznego ładu. (paraliżującymi społeczeństwo- tam gdzie nie ma wspólnych wartości społeczeństwo nie może istnieć. Społeczeństwo to „ognisko życia moralnego”
Jedynym wyjściem z kryzysu jest stworzenie nowego systemu wierzeń. Wierzenia te nie mogą być repliką tradycyjnych wierzeń religijnych, ich źródłem może być tylko nauka
d) Wyższość nauki nad teologią i i metafizyką jest bo:
Poglądy naukowe są intersubiektywnie sprawdzalne i zdeterminowane przez naturę
rzeczywistości, której dotyczą, a tym samym mają właściwość wyciszania sporów.
Konieczność historyczna- prawem rozwoju świadomości, jednostkowej i zbiorowej,
jest przechodzenie przez kolejne fazy:
teologiczną (fikcyjną), metafizyczną (abstrakcyjną) i pozytywną (naukową).
Najbardziej potrzebne są jednolite wierzenia, które umożliwiają społeczeństwu wyjście
z kryzysu, a nauka miała pełnić funkcje dawnych religii.
e) Wprowadził pojęcie metoda pozytywna – jako sposób patrzenia na świat, aby go poznawać i nad nim panować, by go zmieniać, budować wg swego uznania w sposób możliwie najlepszy. W jego obrazie rzeczywistości społecznej można dostrzec pozytywistyczną wizję „wojny wszystkich ze wszystkimi”
Źródła zdobywania wiedzy przez badacza socjologa:
obserwacja – oparta na minimalnej wstępnej teorii (inaczej nie miałaby żadnego sensu)
eksperyment – zdobywanie wiedzy, aby zastąpić ją wiedzą eksperymentalną
porównanie – porównywanie różnych faz , wg metody historycznej, porównywanie danych z różnych okresów historycznych
f) - matematyka → astronomia → fizyka → chemia → biologia → socjologia.
- Socjologia- ostatnia z nauk teoretycznych.
- Nauki tworzą określoną hierarchię, która zależy od porządku:
a) Historycznego- kolejności ich powstawania (każda nauka przygotowuje następną i jest
koniecznym warunkiem jej stworzenia)
b) Logicznego- w jaki sposób dają się one logicznie uporządkować.
- socjologia- nauka najbardziej konkretna, złożona i związana z praktyką.
- Prawa wszystkich nauk układają się w jeden system
- Problem relacji między socjologią a innymi naukami to główny problem Comte`a.
Bez dorobku poprzedzających ją nauk, zwłaszcza biologii, powstanie socjologii byłoby niemożliwe, ale zauważa, że jej procedury muszą się różnić od procedur tamtych nauk (wyjątkiem biologia).
- Rozkładanie badanego przedmiotu na części jest w socjologii i biologii irracjonalne. Społeczeństwo jest złożoną całością, dlatego socjolog musi postępować odwrotnie niż fizyk czy chemik. Dla socjologa poznanie części jest bezużyteczne, bo realnie istnieją one w obrębie całości, poza nią są metafizycznymi abstrakcjami.
- Wg Comte`a jest ostra linia oddzielająca nauki o ciałach organicznych od nauk o ciałach nieorganicznych
- Nie można powiedzieć, że zbiorowość jest sumą jednostek!
g) Miejsce i zadania socjologii
Wiele idei Comte’a miało w jego epoce charakter obiegowy lub pochodziło z dzieł znanych pisarzy XVIII i XIX wieku (Monteskiusza, Rousseau, Condoreta). Każda z osobna idea była wcześniej znana, ale Comte stworzył z tych idei jedną całość. Dziełem Comte’a była synteza, i rozbudowanie tej syntezy do rozmiarów systemu, który miał pomieścić całość ludzkiej wiedzy. - Skojarzył w nierozłączną parę pojęcia postępu i porządku. Koncepcja Comte’a była sposobem na zgodę między przeciwnikami a zwolennikami nowego ładu. Przeciwnikom gwarantowała zachowanie elementarnych warunków równowagi i harmonii społecznej, a zwolennikom- gwarancję przeciwko niebezpieczeństwu restauracji feudalizmu. - Wg Comte`a socjalizm jest spontanicznym pozytywizmem, a pozytywizm- socjalizmem usystematyzowanym.
h) Prawo trzech stadiów.
Zdaniem Comte’a ludzkość przechodzi przez trzy stadia (epoki)
Stadium teologiczne
Pierwszy konieczny punkt wyjścia. Jest to epoka pierwotna, obejmująca czasy przedhistoryczne, starożytność i wczesne średniowiecze.
Filozofia podporządkowana teologii.
Dzieli się na trzy podokresy:
fetyszyzm
politeizm
monoteizm
Etap ten miał charakter „teologiczny”, obfitujący w duchy i siły tajemne. Wszelkie zjawiska są wyposażone w pewien cel przez siły ponadnaturalne.
Myślenie o świecie zdominowane jest przez rozważania o tym, co nadprzyrodzone, religijne i boskie.
Był zdominowany przez uczucie. Umysł ludzki poszukuje prawdy. Stadium dotyczące genezy
Na tym etapie jesteśmy dziećmi.
Stadium metafizyczne
Etap ten wyróżnia się metodologią opartą na rozumie.
Od dojrzałego średniowiecza do rewolucji.
Jest to epoka przejściowa, krytyczna, która burzy stare wierzenia, niszczy istniejący porządek społeczny. Jej wyrazem była reformacja, filozofia Oświecenia, Rewolucja. Rewolucja francuska doprowadziła do chaosu. Doprowadziła do upadku wszelkie autorytety.
Odwoływanie się do tego, co nadprzyrodzone zostaje zastąpione filozoficznymi przemyśleniami nad istotą zjawisk oraz rozwojem matematyki, logiki i innych neutralnych systemów myślenia.
W tej części siły nadprzyrodzone zostają zastąpione przez wolę ludzką (naturę - abstrakcyjna idea). Na tym etapie jesteśmy młodymi ludźmi.
W filozofii – dualizm materii i ducha, upadek autorytetów, indywidualizm, kryzys, destrukcja.
Stadium pozytywne
Etap ostateczny i najwyższy. Ogranicza się do ustalania i umiejętnego wykorzystywania faktów. Poszukujemy najważniejszych przyczyn mamy na użytek naukę. Nie poszukujemy celu, któremu odpowiadają pewne zjawiska.
Współczesność – wiek XIX
Zwycięstwo filozofii naukowej, badającej fakty; w życiu społecznym – altruizm.
Dominującym sposobem gromadzenia wiedzy jest w niej nauka, czyli uważna obserwacja faktów empirycznych i usystematyzowana weryfikacja teorii.
Wiedzę można wykorzystywać do celów praktycznych, aby polepszyć warunki życia człowieka.
Na tym etapie człowiek jest dorosły.
Zdaniem A. Comte’a socjologia powinna rozpatrywać społeczeństwo z dwóch punktów widzenia:
a) statyka społeczna (teoria struktury społecznej)
- rodzina (stanowi rzeczywistość każdego z nas, jest najtrwalsza, formułuje wzorce zachowań),
- własność i praca (poczucie bezpieczeństwa i potrzeby)
- język (komunikacja),
- państwo (łączy rodzinę),
- religia (ogólne wzorce postępowania);
b) dynamika społeczna (teoria rozwoju społecznego)
- stadium teologiczne (fałsz)
- metafizyczne (abstrakcja zamiast Boga)
- naukowe (nauka wyznacza kierunek rozwoju)
Uważał, że cała myśl ludzka wyraża się w naukach pozytywnych: matematyka, astronomia, fizyka, chemia, biologia, socjologia. Nauki te są jego zdaniem zależne od siebie i tworzą hierarchię. Na samym dole jest matematyka, a na górze socjologia, która jest najbardziej złożona i korzysta ze wszystkich nauk.
Comte zapragnął stworzyć religię ludzkości, której koncepcję wywiódł ze swojej historiozofii; okresem, który miałby nastąpić po średniowieczu i epoce przejściowej, byłaby era pozytywistyczna. Dla jej urzeczywistnienia konieczne stałoby się stworzenie religii, która zastąpiłaby rządy Boga władzą konceptu ludzkości. Znalazłoby się w niej miejsce dla idei serca, która, niezależna od inteligencji i woli, stworzyłaby fundament dla siódmej dyscypliny naukowej - moralności.
Choć za życia Comte'a jego filozofia znana była jedynie wąskiemu kręgowi odbiorców, wkrótce jej wpływ odczuć miała cała Europa XIX w., skoncentrowana na doświadczeniach i faktach, zyskała miano pozytywistycznej.
Podsumowanie:
Auguste Comte
Pozytywizm oparty na:
- wierze w wiedze
- badaniu faktów
- pozytywnej wizji pokonania kryzysu
Hierarchia nauk:
- matematyka, astronomia, fizyka, chemia, biologia, socjologia
Podział socjologii:
a) statyka społeczna (teoria struktury społecznej)
- rodzina (stanowi rzeczywistość każdego z nas, jest najtrwalsza, formułuje wzorce zachowań)
- własność i praca (poczucie bezpieczeństwa i potrzeby)
- język (komunikacja)
- państwo (łączy rodzinę)
- religia (ogólne wzorce postępowania)
b) dynamika społeczna (teoria rozwoju społecznego)
- stadium teologiczne (fetyszyzm, politeizm, monoteizm)
- metafizyczne (abstrakcja zamiast Boga)
- naukowe (nauka wyznacza kierunek rozwoju)
Funkcje Socjologii:
- deskryptywna (opis zjawisk socjologicznych)
- eksplamencyjna (wyjaśniająca)
- predyktywna (przewidująca)
Metody badań socjologii:
- obserwacja (ukierunkowana i intersubiektywnie sprawdzana)
- eksperyment (bada skutki nietypowych zachowań)
- porównawcza (porównanie podobnych przedmiotów)
- historyczna (badanie jednego w różnych okresach)