Analiza wskaźnikowa�nków

Czytanie sprawozdań finansowych jest zajęciem wielce pożytecznym, gdyż stanowią one bezpośrednie źródło licznych cennych informacji o kondycji banku. Niemniej jednak, interpretacja rozmaitych pozycji z tych sprawozdań nastręczać może poważne trudności. Na przykład, ocena rentowności banku na podstawie samej tylko kwoty zysku netto wykazanego w rachunku wyników może być przedsięwzięciem trudnym i dość ryzykownym: pomóc mogłoby porównanie zysków z aktywami lub kapitałem potrzebnymi do wytworzenia tych zysków. Tę konkretną zależność, jak i liczne inne, między różnymi pozycjami sprawozdań finansowych, wyraża się w formie wskaźników. Niektóre wskaźniki porównują pozycje w ramach bilansu, inne nie wykraczają poza rachunek zysków i strat, jeszcze inne natomiast porównują dane wzięte z obu tych sprawozdań (lub też uwzględniają dane z trzeciego podstawowego sprawozdania, jakim jest sprawozdanie o przepływach gotówki). Wskaźniki są bardzo użytecznymi narzędziami, głównie dzięki temu, że bez trudu streszczają dane w formie łatwej do zrozumienia, interpretowania i porównywania.

Jednakże, wskaźniki same w sobie są trudne do interpretowania. Na przykład, czy stopa zysku (rozumiana jako stosunek zysku netto do aktywów łącznie) wynosząca 0,6% odzwierciedla zadawalający wynik działalności banku? By odpowiedzieć na to pytanie należy wskazaną wielkość skonfrontować z jakimiś uznanymi standardami. Standardami praktyce, wykorzystywane są cztery rodzaje standardów:

- właściwy wskaźnik osiągnięty w banku w okresie poprzedzającym ( w okresach poprzedzających);

- wskaźnik zaplanowany na dany okres;

- właściwy wskaźnik podobnego banku (podobnych banków);

- właściwy wskaźnik wyrażający wielkość przeciętną charakterystyczną dla branży bankowej jako całości.

Analiza wskaźnikowa jest techniką służącą określeniu i ocenie operacyjnych właściwości banku i bazuje na znormalizowanych (standardowych ) miernikach wyników działalności. Innymi słowy, aby wiedzieć czy bank np.: posiada odpowiedni poziom kapitałów, lub czy osiąga wystarczające zyski z posiadanej bazy aktywów itp., koniecznym jest posłużenie się zestawem odpowiednich wskaźników, które koncentrują się na wybranych obszarach działalności banku. Wskaźniki te mogą następnie być porównane z odpowiednimi standardami.

2. WSKAŹNIKI PŁYNNOŚCI:

A. Płynność aktywów:

Bony skarbowe / Aktywa razem
Papiery wartościowe łącznie / Aktywa razem
Rynkowa wartość papierów wartościowych / Księgowa wartość papierów wartościowych
Kredyty gospodarcze przypadające do spłaty w ciągu 1 roku / Kredyty gospodarcze łącznie

B. Płynność zobowiązań:

Certyfikaty depozytowe o zmiennym oprocentowaniu / Zobowiązania razem
Długoterminowe zobowiązania o zmiennym oprocentowaniu / Zobowiązania razem

Zarządzanie płynnością wymaga, po pierwsze, oszacowania potrzeb w zakresie zasobów gotówki oraz, po drugie, zabezpieczenia środków służących pozyskiwaniu koniecznych ilości zasobów finansowych. Zatem bank stoi w obliczu dwóch podstawowych wymagań w zakresie płynności:

w dostatecznym stopniu muszą być dostępne zasoby pieniężne na pokrycie wypłat dokonywanych przez deponentów, oraz
dla zachowania żywotności banku w dłuższej perspektywie czasu, należy być finansowo przygotowanym do zaspokajania uzasadnionych potrzeb kredytowych klientów banku

Potrzebne zasoby gotówki mogą pochodzić albo ze sprzedaży aktywów albo z zaciąganych zobowiązań.

A. Płynność aktywów:

Wskaźnik nr 1 przedstawia odsetek aktywów razem, utrzymywanych w postaci bonów skarbowych. Skarbowe papiery wartościowe reprezentują wysoką płynność oraz, będąc z natury rzeczy wolnymi od ryzyka kredytowego i ryzyka odmowy zapłaty, przynoszą nieco niższe odsetki niż inne aktywa dochodowe. Tak więc posiadanie tych papierów stanowi kompromis między płynnością, ryzykiem kredytowym i stopą zysku (rentownością). Generalnie, papiery wartościowe reprezentują łatwe źródło środków finansowych do zaspokajania potrzeb płynności: im wyższy więc będzie wskaźnik nr 1 tym pewniejsza pozycja banku w zakresie płynności.

Przykład (wskaźnik nr1):

Wskaźniki nr 2 i nr 3 koncentrują się na właściwościach płynności całego portfela papierów wartościowych. Liczne banki traktują właśnie cały portfel jako źródło potencjalnej płynności. Zatem, im wyższy wskaźnik nr 2 tym większe rezerwy płynności. Pamiętać jednak należy, że wskaźnik ten podlega poważnym ograniczeniom, jeśli chodzi o pomiar płynności. W okresach, w których odnotowuje się wzrost stóp procentowych, długoterminowa część portfela papierów wartościowych może stać się wysoce niepłynna z powodu głębokich rabatów, koniecznych, by te papiery móc sprzedać. Ocenie tego aspektu problemu z płynnością służy z kolei wskaźnik nr 3. Tak więc, określając stopień płynności całego portfela papierów wartościowych, należy stosować razem wskaźniki nr 2 i nr 3 (należy w szczególności przeanalizować rozkład terminów zapadalności poszczególnych części portfela.

Przykład (wskaźnik 2):

Wskaźnik nr 4 ocenia płynność istotnej części portfela kredytowego, tj. kredytów gotówkowych. Kredyty gospodarcze spłacane w ciągu jednego roku reprezentują kredyty obrotowe udzielane przedsiębiorstwom na zaspokojenie ich potrzeb sezonowych lub w zakresie kapitału obrotowego. W normalnych warunkach tego rodzaju kredyty upłynniają się same, to znaczy będą one spłacane zgodnie z cyklem produkcyjnym, który jest przez nie finansowany. Przyjmuje się więc, że przepływ pieniędzy z tych kredytów stanowi łatwe źródło zasobów gotówki. Generalnie, im wyższy jest wskaźnik nr 4, tym bardziej jest płynna ta kategoria kredytów.

B. Płynność zobowiązań:

Wskaźniki płynności zobowiązań nr 5 i nr 6 określają stopień w jakim bank wykorzystuje zasoby finansowe wrażliwe na stopy procentowe do podtrzymywania bazy aktywów. Interpretacja tych wskaźników w dużej mierze zależy od wielkości banku. Dla małych banków wysoki wskaźnik zasobów finansowych wrażliwych na stopy w stosunku do zobowiązań razem oznacza ograniczenie zdolności do pożyczania. Zatem stopień płynności byłby odwrotnie proporcjonalny do tych wskaźników. To uogólnienie wszakże, niekoniecznie musi mieć zastosowanie do dużych banków: dla nich bowiem rynki zobowiązań krótkoterminowych są na ogół dobrym źródłem pieniądza po bieżących stopach procentowych.

C. Wskaźniki płynności według GINB :

W naszych warunkach podstawę do stałej oceny płynności banków stanowi sprawozdawczość oparta na BPK91. Wszystkie banki mają obowiązek przekazywania do Głównego Inspektoratu Nadzoru Bankowego miesięcznych sprawozdań pod nazwą „informacja o aktywach i pasywach według terminów zapadalności (wymagalności)”. GINB ustalił dwa podstawowe wskaźniki płynności:

1. Wskaźnik płynności szybkiej:

Wskaźnik płynności szybkiej =

2. Wskaźnik płynności bieżącej:

Wskaźnik płynności bieżący =

przy czym stopień płynności tak ustalony uznaje się za:

dobry, gdy wskaźnik przekracza 0,9;

średni, gdy wskaźnik waha się w granicach 0,7 – 0,9;

zły, gdy wartość wskaźnika wynosi mniej niż 0,7.

Do oceny płynności banków stosowane są także dwa inne wskaźniki:

3. Wskaźnik płynności bieżącej, liczony według wzoru MFW:

Przykład:

4. Wskaźnik płynności strukturalnej:

Przykład:

2a. RYZYKO PŁYNNOŚCI:

W warunkach dostępu do rynku pieniężnego brak zdolności banku do wywiązania się w terminie z zobowiązań wobec wierzycieli i deponentów oraz pokrycia popytu na kredyt nie niesie ze sobą natychmiast sytuacji kryzysowych. Może jednak dojść do bankructwa banku, gdy utrata płynności została spowodowana niewłaściwą strukturą bilansu na skutek agresywnej polityki transformacji terminu pozyskanego kapitału przy jego inwestowaniu lub znacznego pogorszenia jakości portfela kredytowego. Zagrożenie płynności można zaobserwować na podstawie analizy relacji:

Wskaźnik 1:

Inwestycje krótkoterminowe są to:

-aktywa utrzymywane na rachunkach obrotu papierami wartościowymi;

- inwestycyjne papiery wartościowe z okresem wykupu do roku;

- należności od innych banków.

Pasywa płynne są to:

- pulsujące stany wkładów (według oceny banku);

- zaciągnięte pożyczki o krótkich terminach spłaty.

Wskaźnik ten w mniejszych bankach utrzymuje się zwykle na wyższym poziomie niż w bankach większych. Wynika to z faktu, że mniejsze banki są mniej aktywne na rynku pieniężnym i starają się zachować zdolność do regulowania bieżących płatności poprzez utrzymywanie rezerw płynności w aktywach. Większe banki natomiast dla pokrycia spiętrzonych płatności pozyskują środki z rynku pieniężnego.

Kolejnym miernikiem ryzyka płynności jest wskaźnik ilustrujący uzależnienie banku od pasywów płynnych:

Wskaźnik 2:

Wskaźnik ten określa, w jakim stopniu aktywa o wysokim ryzyku i długim okresie zamrożenia kapitału znajdują pokrycie w niestabilnych pasywach. Im wyższy jest poziom wskaźnika, tym większe zagrożenie płynności banku. Płynne pasywa, bowiem mogą być w każdej chwili wycofane, niezależnie od terminów ustalonych w kontraktach.

O skali zamrożenia kapitału w trudno zbywalne aktywa informuje wskaźnik:

Wskaźnik 3:

Przykład:

Kredyty traktuje się jako aktywa najmniej płynne, przynoszące największe straty i najtrudniejsze do sprzedaży przymusowej w momencie ratowania płynności finansowej banku. Oznacza to, że im wyższy jest poziom wskaźnika, tym gorsza płynność banku. Jednak opinia o ryzyku płynności banku powinna być zweryfikowana po rozpoznaniu struktury terminowej i jakościowej portfela kredytowego.

Analiza wskaźnikowa znajduje zastosowanie w badaniu przyczynowym rentowności i ryzyka. Kolejnym krokiem w naszej pracy będzie badanie rentowności.

3.Analiza rentowności

Utrzymanie stałej tendencji wzrostu zysku w banku komercyjnym ma istotne znaczenie dla jego funkcjonowania, rozwoju i wiarygodności. Wskazuje bowiem nie tylko na przedsiębiorczość i skuteczność działania kierownictwa banku, ale także na umacnianie pozycji na rynku usług finansowych.

W ocenie wyników finansowych banku należy się posługiwać:

wskaźnikami absolutnymi, które określają masę osiągniętego zysku;
wskaźnikami względnymi, które ilustrują zdolność banku do generowania zysku.

W obu przypadkach ustosunkowanie się do poziomu wskaźników wymaga zastosowania odpowiedniej metody porównań. Przy ocenie zdolności banku do generowania zysku można wykorzystać:

wewnętrzne bazy odniesienia (wskaźniki planowane i osiągane w poprzednim okresie): należy ustosunkować się do kierunku i skali odchyleń poziomu wskaźników osiągniętych w przeszłości i oczekiwanych (planowanych). Odchylenia in minus w porównaniach w czasie świadczą o załamaniu tendencji wzrostowej. Ocena wskaźników odchyleń od spodziewanych wielkości nie jest tak jednoznaczna jak ocena na tle przeszłości. Przy odchyleniach in minus ocenę negatywną można formułować tylko wówczas, gdy odchylenie nastąpiło na skutek nieporadności lub błędnych decyzji. Nierealność planu nie upoważnia analityka do negatywnej interpretacji zrealizowanego poziomu wskaźnika;
zewnętrzne bazy odniesienia: wskaźniki osiągane przez równorzędny bank lub grupę banków rówieśniczych. Negatywny wynik porównania powinien być przesłanką do ustalenia przyczyn i oceny szans ich likwidacji lub redukcji. Porównanie z rówieśniczą grupą banków może także służyć do ustalenia aktualnej pozycji banku w tej grupie.

Do oceny masy osiągniętego zysku można stosować wyłącznie wewnętrzne bazy porównawcze. Na tle porównań z przeszłością wzrost trzeba oceniać pozytywnie, jego spadek negatywnie. W porównaniach w planem odchylenia in minus należy oceniać dopiero po weryfikacji realności zakładanego zysku.

Do ustalenia tempa zmian wyniku finansowego w czasie powinno się stosować wskaźniki dynamiki, a stopnia odchylenia od planu – wskaźniki wykonania kwoty wyniku.

A. Wskaźniki rentowności

Wskaźnik 1. Rentowność pracy (zasobów pracy)

Przykład:

Jest to miernik efektywności personelu zatrudnionego w banku. W zależności od rozwiązań organizacyjnych i rozkładu odpowiedzialności za wyniki finansowe wskaźnik może uwzględniać w mianowniku tylko kadrę kierowniczą. Obserwowanie poziomu tego wskaźnika jest uzasadnione. Personel jest traktowany jako jeden z głównych zasobów wewnętrznych. Poziom wskaźnika świadczy o umiejętności racjonalnego gospodarowania czynnikiem ludzkim.

Wskaźnik 2. Rentowność aktywów (stopa zwrotu z aktywów)

ROA =

Przykład: ROA = 0,8%

W konstrukcji wskaźników, w których zysk jest relacjonowany do wielkości bilansowej, wskazane jest wprowadzenie do mianownika średnich wielkości. Bilans bowiem wskazuje stan kont na dany moment (koniec okresu sprawozdawczego), zysk natomiast jest pozycją z rachunku wyników i stanowi element strumienia wpływów pieniężnych.

Poziom wskaźnika ROA określa, ile jednostek pieniężnych zysku netto osiągnął bank ze 100 jednostek pieniężnych zaangażowanych w aktywach. Jego wartość jest funkcją zmian licznika i mianownika. Interpretacja wskaźnika powinna być poprzedzona analizą absolutnych wielkości zysku i aktywów banku. Wzrost wartości wskaźnika można bowiem osiągnąć poprzez zwiększenie zysku, zmniejszenie aktywów lub zmian obu wielkości. Identyfikacja czynników zmian poziomu wskaźnika w stosunku do bazy porównawczej stanowi warunek poprawnej interpretacji odchyleń i oceny zdolności banku do generowania zysku.

Wskaźnik 3. Rentowność kapitału własnego (stopa zwrotu kapitału)

ROE =

Przykład: ROE = 16,3%

Wskaźnik ten określa stopę zwrotu z kapitału dla inwestorów oraz potencjalną zdolność banku do powiększenia kapitału własnego. Im wyższy poziom wskaźnika, tym większe możliwości wypłat dywidendy, powiększenia współczynnika wypłacalności i zwiększone szanse rozwoju działalności. Dla wskaźników rentowności nie ma ustalonych standardów, ale w okresie inflacji utrzymanie realnego wzrostu kapitału wymagałoby realizacji poziomu wskaźnika odpowiednio wyższego od stopy inflacji.

Ocena poziomu wskaźnika ROE powinna być wyważona, ponieważ jest on w bankach szczególnie podatny na zniekształcenia pod wpływem dźwigni finansowej. Dlatego też wskazana jest interpretacja wskaźnika na podstawie analizy następującej zależności:

gdzie: EM (dźwignia finansowa) =

Przykład: EM = 20,37%

Znaczny udział dźwigni finansowej w ukształtowaniu poziomu ROE wskazuje na ogół na jego doraźny wzrost. Równocześnie powoduje obniżenie współczynnika wypłacalności, wzrastają bowiem aktywa, przy obniżeniu udziału kapitału własnego w ich pokryciu.

W analizie wewnętrznej dla kontroli efektywności zarządzania bankiem wskazana jest głębsza dekompozycja wskaźnika rentowności majątku. W analizie szczegółowej można skoncentrować uwagę tylko na tym wskaźniku. Jest on bowiem narzędziem pomiaru efektów osiąganych przez bank z zainwestowanego kapitału w składowe elementy aktywów. Świadczy więc o umiejętności zagospodarowania kapitału i o zdolności banku do generowania zysku. Ale relatywnie wysoki poziom tego wskaźnika i jego obserwowany wzrost nie oznaczają, że bank osiąga optymalne efekty. W syntetycznych miernikach skutki finansowa niedociągnięć lub niepowodzenia w jednej sferze działania są rekompensowane efektami osiągniętymi w innych obszarach. Zarząd banku powinien mieć dobrą orientację w tym zakresie, aby właściwie korygować postępowanie w przyszłości.

Dekompozycja wskaźnika globalnej rentowności majątku polega przede wszystkim na wydzieleniu z licznika czynników obliczeniowych zysku netto, tzn. elementów przychodów i kosztów operacyjnych, a także wyników nieoperacyjnych. Ponadto konieczne jest wyodrębnienie z mianownika aktywów dochodowych, w celu oceny osiąganych przychodów i ponoszonych kosztów odsetkowych. Pierwsze etapy dekompozycji tego wskaźnika ilustruje schemat:

Rysunek 1: Dekompozycja wskaźnika ROA

Przedstawiony na schemacie zakres dezagregacji wskaźnika globalnej rentowności aktywów pozwala wydzielić odpowiedni zestaw wskaźników szczegółowych, który powinien być poddawany obserwacji w kolejnych okresach obrachunkowych. W literaturze zachodniej można się spotkać z propozycją wykorzystania w analizach wewnętrznych kilkunastu wskaźników finansowych.

Znając zależności przyczynowo-skutkowe, wskaźnik rentowności aktywów można podać szczegółowej analizie. Wykorzystuje się przy tym elementy obliczenia zysku netto z rachunku zysków i strat. Są to następujące wskaźniki:

Wskaźnik 4:

Przykład:

Licznik wskaźnika ustala się jako różnicę między przychodami z odsetek a kosztami z odsetek. Różnica ta stanowi główne źródło dochodu banku.

Zmniejszenie poziomu wskaźnika w stosunku do osiągniętego w poprzednim okresie lub planowanego może być spowodowane wieloma czynnikami. Zostaną one przedstawione przy interpretacji wskaźników operacyjnych.

Wskaźnik 5:

Dochód pozaodsetkowy obejmuje:

prowizje od linii kredytowych i akredytyw oraz gwarancyjnych zobowiązań pozakredytowych;
zysk lub straty z operacji papierami wartościowymi i instrumentami finansowymi;
zysk lub straty z operacji wymiany;
dochody z zainwestowanego kapitału w spółkach (akcje, udziały);
opłaty za usługi;
inne przychody i koszty działalności operacyjnej

W ostatnich latach dochody pozaodsetkowe wykazują wyraźną tendencję wzrostową. Stanowią coraz bardziej znaczące źródło dochodów banku.

Przykład:

Wskaźnik 6:

Przykład:

Koszty ogólne obejmują koszty wynagrodzeń (łącznie z narzutami) zatrudnionego personelu, koszty rzeczowe i amortyzacji majątku trwałego. Wskaźniki 4, 5 i 6 dotyczą podstawowych czynników kształtujących rentowność aktywów. Kategorie umieszczone w licznikach wskaźników 4 i 5 stanowią podstawowe rodzaje dochodów banku, które są źródłem pokrycia kosztów ogólnych funkcjonowania i rezerw zapewniających stabilność zysku osiągniętego z działalności operacyjnej.

Wskaźnik 6, ilustrujący wpływ kosztów ogólnych na poziom ROA, powinno się – w celu jego racjonalnej minimalizacji – poddać szczegółowej analizie. Najczęściej analiza jest prowadzona przy rozbiciu kosztów na następujące grupy.:

wynagrodzenia personelu (wskaźnik 15);
użytkowanie lokali( wskaźnik 16);
amortyzacja (wskaźnik 17);
inne koszty administracyjne (wskaźnik 18);
inne koszty operacyjne (wskaźnik 19).

Wskaźnik 7:

Przykład:

W liczniku umieszcza się rezerwy na aktywa nieregularne i ogólne ryzyko kredytowe. Wskaźnik ten obrazuje skalę tworzonych rezerw. Wyższy poziom wskaźnika w stosunku do bazy porównawczej może być spowodowany obniżeniem jakości aktywów. Może być także konsekwencją – przy względnie liberalnych zasadach tworzenia rezerw – dodatkowych odpisów w okresach relatywnie wysokich zysków dla umożliwienia obniżania odpisów w okresach niskich zysków.

Wskaźnik 8:

Przykład (zysk nadzwyczajny):

Przykład (strata nadzwyczajna):

Wskaźnik ten może mieć znaczący wpływ na poziom zysku netto, mimo że zyski bądź straty nadzwyczajne, ewidencjonowane w roku obrachunkowym, nie wiążą się z normalnymi wynikami banku osiągniętymi w okresie sprawozdawczym. W analizie finansowej wskaźnik ten powinien być wykorzystywany do oceny wpływu nietypowych wyników na poziom syntetycznego wskaźnika rentowności. Analityk może wydać opinię o zdolności banku do generowani zysku z kapitału ulokowanego w aktywach dopiero po oczyszczeniu wyniku finansowego netto z zysków i strat nadzwyczajnych.

Wskaźnik 9:

Przykład :

W naszym systemie podatkowym stopa opodatkowania jest względnie stała. Dlatego na ogół kwota należnego podatku jest funkcją osiągniętego zysku stanowiącego podstawę opodatkowania (wynik finansowy brutto). Brak tej funkcjonalnej zależności może wynikać z okresowego zwolnienia podatkowego bądź z różnicy w taktowaniu przez przepisy podatkowe i zasady ewidencji bankowej przychodów za osiągnięte, a koszty za poniesione w okresie sprawozdawczym.

Tworzone w banku rezerwy na przychody zagrożone najczęściej nie są uznawane za koszt pozyskania przychodu.

4. Analiza wskaźników operacyjnych

Ten kierunek analizy ma charakter pogłębionych badań przyczynowych. Najczęściej dotyczy dwóch głównych czynników kształtowania wyniku operacyjnego banku:

Dochodów netto z odsetek
Ogólnych kosztów funkcjonowania

Dochód netto z odsetek (marża odsetkowa netto) to różnica między oprocentowaniem aktywów a oprocentowaniem pasywów. Dlatego też wskaźnik 4 stosowany w analizie rentowności można zapisać następująco:

W celu określenia wpływu na wskaźnik 4 zmian odjemnej i odjemnika oblicza się dwa odrębne wskaźniki:

Wskaźnik 10:

Przykład :

Wskaźnik 11:

Przykład :

Jeżeli wskaźnik dochodów odsetkowych netto wzrósł do bazy porównawczej, to rozpoznany kierunek i skala zmian wskaźnika przychodów odsetkowych określa jego udział we wzroście. Analogicznie ustala się wpływ zmian kosztów odsetkowych na wskaźnik dochodu netto, traktując jednak wzrost kosztów jako czynnik obniżający, a ich spadek jako czynnik powiększający poziom wskaźnika dochodów odsetkowych.

Interpretacja tych form wskaźników sprawia pewne trudności, ponieważ przychody i koszty odsetkowe są relacjonowane do całej wartości aktywów. Bardziej miarodajne z punktu widzenia racjonalności gospodarowania zasobami finansowymi są wskaźniki, w których przychody i koszty odsetkowe są relacjonowane do aktywów dochodowych:

Wskaźnik 12:

Przychód z odsetek otrzymuje bank z oprocentowania :

Należności od instytucji finansowych powstałych w wyniku zdeponowania kapitału lub udzielenia kredytu;
Należności od podmiotów niefinansowych z tytułu udzielonych kredytów i pożyczek;
Rezerw płynnych utrzymywanych w postaci papierów wartościowych;
Zbywalnych papierów wartościowych.

Ponadto do dochodów odsetkowych zalicza się prowizję pobieraną jednorazowo w momencie udzielenia kredytu według ustalonych stawek procentowych.

Na poziom tego wskaźnika wywierają wpływ czynniki zależne i niezależne od banku. Bank ma wpływ na poziom i strukturę aktywów dochodowych. Poziom aktywów dochodowych wprawdzie zależy od rozmiarów pozyskanego kapitału, na co mają wpływ czynniki zewnętrzne, ale przy tzw. aktywnym zarządzaniu pasywami w warunkach rozwiniętych rynków finansowych istnieje szansa stosowanego powiększenia kapitału dla korzystnego zainwestowania. Jedynym ograniczeniem dla rozmiarów i struktury aktywów dochodowych są nadzorcze normy ostrożnościowe i założenia własnej polityki lokowania kapitału. Przychody odsetkowe są z kolei zależne od warunków zewnętrznych, mimo kalkulowanej przez bank stopy procentowej dla transakcji zawieranych z klientami. Ostatecznie bowiem o poziomie realizowanej stopy procentowej decydują warunki ekonomiczne, konkurencja na rynku produktów bankowych oraz sytuacja na rynku pieniężnym i kapitałowym

Wskaźnik 13:

Koszty odsetkowe stanowią największą pozycję w globalnej kwocie kosztów ponoszonych przez bank komercyjny. Są kosztem pokrycia finansowego aktywów kapitałem obcym. Dla wewnętrznych potrzeb banku wskazana jest analiza kosztów w podziale na podstawowe rodzaje zobowiązań. Można wyodrębnić koszty odsetkowe:

Zobowiązań w stosunku do instytucji finansowych powstałych w wyniku zadłużenia w banku centralnym, pozyskania lokat na rynku międzybankowym i otrzymania kredytów z międzynarodowych instytucji finansowych;
Zobowiązań wobec podmiotów niefinansowych, stanowiących rezultat działalności depozytowej banku;
Zobowiązań z tytułu zaciągniętych pożyczek terminowych (obligacje, dłużne papiery wartościowe).

W głębszej analizie sytuacji finansowej banku wskazane jest rozbicie kosztów odsetkowych od zobowiązań wobec podmiotów niefinansowych. Najczęściej dzieli się je na zobowiązania wyodrębnione na podstawie rodzajów depozytów i kontraktowych terminów wymagalności, a mianowicie:

Rachunki bieżące podmiotów gospodarczych;
Wkłady oszczędnościowe a vista;
Wkłady terminowe;
Certyfikaty depozytowe.

Koszty odsetkowe są zdeterminowane rozmiarami pozyskanego kapitału, jego strukturą rodzajową i terminową oraz strukturą stóp procentowych. W zasadzie można by stwierdzić, że wszystkie wymienione czynniki, mające wpływ na koszty, zależą od banku. W rzeczywistości jednak na poziom kosztów odsetkowych wywierają wpływ także czynniki niezależne od banku, m.in. sytuacja ekonomiczna potencjalnych deponentów, konkurencja na rynku usług depozytowych, sytuacja polityczna i gospodarcza kraju.

Wskaźnik 14:

Wskaźnik ten informuje o rentowności aktywów dochodowych. Ocena jego poziomu powinna być dokonana na podstawie porównań wewnętrznych w czasie i z planem, a także porównań z bankami rówieśniczymi. Wskaźnik ten ma największy wpływ na poziom ROA, ze względu na udział dochodów odsetkowych w globalnym zysku operacyjnym banku. Zależność tę można przestawić następująco:

Oznacza to, że rentowność aktywów bilansowych zależy od rentowności aktywów dochodowych i ich udziału w sumie bilansowej. Zależność ta jest wprost proporcjonalna, a poziom czynników współokreślających jest zdeterminowany przez rynek.

Jak stwierdzono wcześniej, dochód odsetkowy netto jest wynikiem redukcji przychodów odsetkowych o kwotę ponoszonych kosztów odsetkowych. Skala odchylenia tych strumieni jest uzależniona od stopnia zróżnicowania odsetek uzyskiwanych od odsetek płaconych. W warunkach rynkowych stopień zróżnicowania odsetek ulega wahaniom. Jest to konsekwencja braku synchronizacji zmian stóp oprocentowania kredytów i depozytów wywołanych wahaniami rynkowej stopy procentowej. Wiadomo, iż korekty stóp oprocentowania kredytów przebiegają wolniej niż oprocentowania depozytów. Dlatego wzrost rynkowej stopy procentowej będzie powodował okresowe zmniejszenie zysku, a jej spadek – zwiększenie.

Wskaźniki od 15 do 19 są rozbiciem wskaźnika 6 na poszczególne grupy (patrz. Wskaźnik 6)

Wskaźnik 15:

Przykład :

Licznik wskaźnika obejmuje:

Wynagrodzenia wynikające z zaszeregowania pracowników;
Premie uzależnione od wyników osiąganych przez bank
Inne świadczenia (ubezpieczenia, opieka społeczna, udziały w zyskach).

Na ogół koszty personelu są zasadniczym elementem kosztów ogólnych. Personel w bankach traktuje się jako najważniejsze zasoby, od których zależą rozmiary i jakość działalności operacyjnej.

Wskaźnik 16:

W skład kosztów użytkowania lokali wchodzą: czynsze, podatki lokalowe, majątkowe, ubezpieczenia, opłaty za telefony, energię elektryczną, wodę, gaz, koszty konserwacji majątku trwałego, koszty programów komputerowych.

Wskaźnik 17:

Przykład :

Amortyzowaniu podlegają budynki oraz wyposażenie banku w meble, urządzenia i sprzęt komputerowy. Wraz z postępem automatyzacji i komputeryzacji koszty amortyzacji stają się coraz bardziej znaczącym elementem składowym kosztów ogólnych.

Wskaźnik 18:

Inne koszty administracyjne obejmują wydatki banków na zakup usług specjalistycznych, takich jak: usługi audytorów zewnętrznych, porady prawne, ubezpieczenia depozytów itp.

Wskaźnik 19:

Przykład :

Koszty umieszczone w liczniku dotyczą także wydatków na usługi zewnętrzne, zakup materiałów, ekspertyzy, zezwolenia itp.

Zainteresowanie zyskiem rodzi naturalną skłonność do minimalizacji kosztów ogólnych, zwłaszcza że koszty mogą być łatwo poddane skutecznej kontroli, a efekty ich obniżenia w całej kwocie znajdują odzwierciedlenie w zysku. Rozbicie kosztów ogólnych na grupy rodzajowe daje możliwość ustalenia odchyleń w porównaniach w czasie lub z planem.

Interpretacja wyników musi być jednak bardzo wyważona. Dość często okazuje się, że obniżenie kosztów daje doraźne efekty, a w dłuższym okresie przynosi negatywne skutki. Przykładowo obniżenie kosztów poprzez redukcję zatrudnienia, utrzymywanie niskich wynagrodzeń, oszczędności na podnoszeniu kwalifikacji pracowników, ograniczenie działań marketingowych daje efekty spektakularne, łatwo postrzegane przez właścicieli banku w zrealizowanym zysku. Ale oszczędności tego typu , w warunkach silnej konkurencji, prowadzą zwykle do utraty przez bank dotychczasowej pozycji na rynku lub całkowitej eliminacji z rynku.

Konstrukcja wskaźników pozwala także na porównania zewnętrzne. Porównanie można wzbogać o wskaźnik ilustrujący średnie koszty personelu:

Wskaźnik 20:

Przykład :

Wynik porównania z liderem w grupie lub najmocniejszym konkurentem powinien stanowić przesłankę do szczerych badań i przygotowania zmian w dotychczasowej polityce płacowej, szkoleniowej itp.

Załącznik 1 : Wskaźniki płynności

WSKAŹNIKI PŁYNNOŚCI:

A. Płynność aktywów:

Bony skarbowe / Aktywa razem
Papiery wartościowe łącznie / Aktywa razem
Rynkowa wartość papierów wartościowych / Księgowa wartość papierów wartościowych
Kredyty gospodarcze przypadające do spłaty w ciągu 1 roku / Kredyty gospodarcze łącznie

B. Płynność zobowiązań:

Certyfikaty depozytowe o zmiennym oprocentowaniu / Zobowiązania razem
Długoterminowe zobowiązania o zmiennym oprocentowaniu / Zobowiązania razem

1. Wskaźnik płynności szybkiej:

Wskaźnik płynności szybkiej =

2. Wskaźnik płynności bieżącej:

Wskaźnik płynności bieżący =

Do oceny płynności banków stosowane są także dwa inne wskaźniki:

3. Wskaźnik płynności bieżącej, liczony według wzoru MFW:

4. Wskaźnik płynności strukturalnej:

Załącznik 2: Ryzyko płynności

RYZYKO PŁYNNOŚCI

Wskaźnik 1:

Wskaźnik 2:

Wskaźnik 3:

Załącznik 3 : Wskaźniki rentowności

WSKAŹNIKI RENTOWNOŚCI

Wskaźnik 1. Rentowność pracy (zasobów pracy)

Wskaźnik 2. Rentowność aktywów (stopa zwrotu z aktywów)

ROA =

Wskaźnik 3. Rentowność kapitału własnego (stopa zwrotu kapitału)

ROE =

ROE=ROA*EM

EM (dźwignia finansowa) =

Wskaźnik 4

Wskaźnik 5

Wskaźnik 6

Wskaźnik 7

Wskaźnik 8

Wskaźnik 9

Załącznik 4 : Wskaźniki operacyjne

WSKAŹNIKI OPERACYJNE

Dochód netto z odsetek

Wskaźnik 10

Wskaźnik 11

Wskaźnik 12

Wskaźnik 13

Wskaźnik 14

Wskaźnik 15

Wskaźnik 16

Wskaźnik 17

Wskaźnik 18

Wskaźnik 19

Wskaźnik 20

Bibliografia:

W.L. Jaworski; Współczesny bank; POLTEXT; Warszawa 1998
W. Grabczan; Rachunkowość menedżerska w zarządzaniu bankiem; 1996

Spis rysunków:

Rysunek 1: Dekompozycja wskaźnika ROA 9

Spis załączników:

Załącznik 1 : Wskaźniki płynności 17

Załącznik 2: Ryzyko płynności 17

Załącznik 3 : Wskaźniki rentowności 18

Załącznik 4 : Wskaźniki operacyjne 19