Partie polityczne i systemy partyjne

Geneza partii politycznych

• Koterie arystokratyczne – XVI/ XVII w., np. Familia wokół rodu Czartoryskich

• Kluby polityczne – początki datowane na czasy Wielkiej Rewolucji Francuskiej, były ugrupowaniami zrzeszającymi ludzi o podobnych poglądach politycznych, bez rozbudowanych struktur formalnych, np. żyrondyści i jakobini działający podczas Wielkiej Rewolucji we Francji, w Polsce Stronnictwo Patriotyczne działające podczas obrad Sejmu Wielkiego

• Partie masowe – od połowy XIX w., powstanie wiązało się z demokratyzacją prawa wyborczego; partie posiadały własne programy, przywódców, rozbudowane struktury lokalne i centralne; celem było zrzeszenie jak największej liczby członków z jednego środowiska społecznego, często związane z nimi były organizacje społeczne takie jak stowarzyszenia czy związki zawodowe werbujące nowych uczestników

• Partie wyborcze – to model współczesny, ich celem jest wygranie wyborów, są najaktywniejsze w okresie kampanii wyborczej, programy partii są umiarkowane i dostosowywane do aktualnych potrzeb „rynku wyborczego”

Działalność regulowana ustawą o partiach politycznych z 1997 roku.

Definicja partii politycznej:

• dobrowolna organizacja społeczna,

• występująca pod określoną nazwą,

• stawiająca sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej.

Należy zaznaczyć, iż partii nie możemy zaliczyć do sektora pozarządowego, tak jak stowarzyszeń, fundacji, czy związków zawodowych, wiąże się to ze zbyt dużym zbliżeniem do sektora władzy państwowej.

Cele partii politycznych to zdobycie lub utrzymanie władzy.

Funkcje partii politycznych są determinowane charakterem reżimu politycznego. W państwach niedemokratycznych podstawową funkcją partii jest podporządkowanie społeczeństwa elicie rządzącej. Partia staje się wtedy mechanizmem władzy państwowej. W reżimie demokratycznym partie zapewniają z kolei obywatelom udział w sprawowaniu władzy.

Funkcje partii politycznych:

• rządzenia – tj. realizacja programu politycznego, zdobycie władzy, utrzymanie jej, obsadzenie kluczowych stanowisk państwowych swoimi członkami (tzw. zbieranie konfitur); także działalność jako opozycja

• wyborcza – wyłanianie kandydatów na stanowiska, wystawianie kandydatów do udziału w wyborach, redagowanie programu wyborczego, prowadzenie kampanii wyborczego

• kształtowanie opinii publicznej – promowanie określonych wartości i programu politycznego

• opozycyjna – charakterystyczna dla partii, która nie ma udziału we władzy; polega na podejmowaniu działań mających na celu wpływać na władzę z zewnątrz, z pozycji politycznego przeciwnika partii rządzącej

Rodzaje partii politycznych:

• wg kryterium struktury organizacyjnej:

• komitetowe – bez rozbudowanej struktury, pełnią funkcję komitetów wyborczych skupiających profesjonalnych działaczy, szczególnie aktywne w kampaniach wyborczych

• rozwinięte – o trwałej, rozbudowanej strukturze organizacyjnej

• wg kryterium liczby członków:

• kadrowe – zrzeszające małą liczbę członków, którzy zwykle muszą spełniać dodatkowe kryteria

• masowe – skupiające dużą liczbę członków, gromadzące zarówno aktywistów jak i zwolenników

• wg kryterium podziału władzy w strukturach:

• scentralizowane – wszelkie ważne decyzje są podejmowane przez organy centralne

• zdecentralizowane – struktury lokalne mają duży zakres samodzielności decyzyjnej

• wg kryterium typu członkostwa:

• z członkostwem bezpośrednim – przynależność do struktur partii, np. niemiecka FDP

• z członkostwem pośrednim – przynależność do partii organizacji np. związku zawodowego, a przez to pośrednio jednostek, przykładem może być brytyjska Partia Pracy

• wg kryterium celów partii:

• patronackie – dążą do zdobycia władzy dla przywódcy i obsadzenia stanowisk publicznych przez członków partii, zwykle są partiami populistycznymi, posługującymi się demagogią

• stanowe/ klasowe – dążące do realizacji interesów określonej grupy społecznej, np. partie robotnicze

• światopoglądowe – dążą do realizacji celów wynikających z ideologii

• wg kryterium sposobu zorganizowania partii:

• formalno – legalne – członkowie partii są werbowani na zasadzie dobrowolności, w działalności partyjnej uczestniczą jedynie osoby zainteresowane proponowaną przez partię ideologią lub programem politycznym, posiadają jawne struktury

• nie (formalno-legalne):

• charyzmatyczne - oparte na charyzmie wodza; członkowie partii są przekonani o wyjątkowości lidera, któremu podporządkowana jest cała władza w partii

• tradycjonalistyczne – oparte na tradycyjnym prestiżu lidera politycznego, wokół którego skupiają się zwolennicy; kierownictwo partii wyznacza cele i zadania „bo tak było zawsze”

• wyznaniowe – kierownictwo podejmuje decyzje opierając się na niepodważalnym dogmacie o swojej nieomylności; każdy sprzeciwiający się partii jest traktowany jako heretyk

• zawłaszczeniowe – lider partii uznaje partię za swoją własność, działa zgodnie z zasadą „dziel i rządź”

• wg kryterium rodzaju programu politycznego:

• merytoryczne – proponują konkretne, kompleksowe rozwiązania określonych problemów

• populistyczne – głoszą „popularne slogany”, zazwyczaj nierealne trafiające jednak w oczekiwania pewnej grupy wyborców

Koalicje – porozumienia kilku partii politycznych

• wyborcze – służące wspólnemu udziałowi w wyborach

• rządowe – tworzone dla utworzenia nowego rządu do wspólnego rządzenia państwem

Opozycja – rodzaje:

• parlamentarna – pełniona przez ugrupowania, które zostały wybrane do parlamentu, ale nie biorą udziału w formowaniu rządu

• pozaparlamentarna – biorą w niej udział także ugrupowania, które nie weszły do parlamentu

• konstruktywna (lub lojalna) – gdy opozycja popiera inicjatywy partii sprawującej władzę

• betonowa – potępia wszelkie decyzje partii rządzącej, nawet jeśli byłyby zgodne z programem politycznym opozycji

Partie polityczne w Polsce

1. Są wpisywane do ewidencji partii politycznych prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Warszawie.

2. Zgłoszenie do ewidencji partii politycznych musi zawierać statut oraz podpisy minimum 1000 obywateli polskich, którzy ukończyli 18 lat i posiadają pełną zdolność do czynności prawnych.

3. Członkami partii politycznych mogą być obywatele, którzy ukończyli 18 lat.

4. Partie działają w oparciu o statut.

5. Partie polityczne posiadają osobowość prawną.

6. Przynależność oraz prawo do występowania z partii politycznych nie może być przez żaden podmiot ograniczona.

7. Zgodność celów partii politycznych z Konstytucją bada Trybunał Konstytucyjny.

Marketing polityczny

Jedna z form komunikacji politycznej, w której następuje oferowanie, tworzenie i wymiana wartości między uczestnikami rynku politycznego. Sprowadza się ona do wykorzystania zespołu technik społecznych, teorii oraz metod zaczerpniętych z marketingu handlowego, w celu stworzenia odpowiedniego obrazu kandydata, wypromowania jego osoby, wyróżnienia go spośród jego rywali oraz uzyskania jak największego poparcia przy jak najmniejszym zużyciu środków.

Marketingiem politycznym nazywamy zespół technik, które wykorzystuje się do stworzenia odpowiedniego obrazu kandydata wśród jego elektoratu, wypromowania jego osoby, wyróżnienia go spośród rywali i uzyskania określonej liczby głosów przy jak najmniejszym zużyciu środków (lub przy poniesieniu określonych środków uzyskać maksymalną liczbę głosów).

Marketing polityczny zajmuje się również badaniem procesów wymiany między podmiotami politycznymi a ich środowiskiem, jaki i podmiotów politycznych pomiędzy nimi samymi.

Działania marketingowe powinny być prowadzone nie tylko podczas wyborów, gdy następuje ich szczególna intensyfikacja, ale przez cały czas, a politycy są wkomponowywani w obraz partii politycznej, w której działają. W marketingu politycznym stosuje się nowoczesne metody promocji, zarządzania wizerunkiem oraz wzbogacania własnej marki.

Główne elementy:

• strategie wyborcze

• wizerunek telewizyjny kandydatów lub partii

• polityczny PR

• miejsce w sondażach

Po raz pierwszy marketing polityczny został zastosowany w wyborach prezydenckich w Stanach Zjednoczonych w 1952 roku. W 1959 roku został po raz pierwszy wykorzystany w Europie, podczas wyborów parlamentarnych w Wielkiej Brytanii. Po raz pierwszy techniki marketingu politycznego zostały zastosowane w Polsce w pierwszej kampanii wyborczej odbywającej się w demokratycznej Polsce – w czerwcu 1989 roku. Do prowadzenia kampanii politycznej w 1989 roku Solidarność zaangażowała specjalistę od marketingu politycznego, Francuza Jacques Seguela. Każdy z kandydatów Solidarności miał zdjęcie z Lechem Wałęsą – znany przywódca opozycji miał być ich przepustką do parlamentu.

Systemy partyjne

Systemem partyjnym nazywamy:

• układ wszystkich partii politycznych funkcjonujących w danym systemie politycznym,

• normy regulujące stosunki pomiędzy poszczególnymi partiami politycznymi, między partiami a organami władzy państwowej oraz relacje wewnątrzpartyjne,

• zadania, jakie system partyjny wypełnia w danym państwie (te można podzielić na polityczne w aspekcie dążenia do zdobycia i utrzymania władzy oraz kulturalne przez pryzmat kształtowania pluralizmu politycznego, kreowania opinii publicznej, systemu wartości politycznych).

Typy systemów partyjnych
Monopartyjny
charakterystyczny dla systemów niedemokratycznych, totalitarnych lub postkolonialnych w systemie działa tylko jedna legalna partia odmianą tego modelu jest system partii hegemonicznej, gdzie formalnie istnieje wiele ugrupowań politycznych, ale nie mają one żadnych możliwości dojścia do władzy

Odmiany systemu wielopartyjnego:

• dwublokowy – istnieją dwa silne bloki złożone z co najmniej dwóch partii lub organizacji politycznych, rywalizujące ze sobą w walce o władzę; obecnie ten system funkcjonuje we Włoszech i Francji

• wielopartyjny ustabilizowany – występują silne rządy, oparte na większości parlamentarnej, osiągniętej dzięki utworzeniu trwałych koalicji rządowych, istnieje też prężnie działająca opozycja

• rozbicia wielopartyjnego – żadna z partii nie ma wystarczającego potencjału do samodzielnego rządzenia, po wyborach powstać musi koalicja partii mająca większość parlamentarną, aby możliwe było wyłonienie rządu; charakterystyczny dla tzw. młodych demokracji

• partii dominującej – jedna z partii w systemie w długim okresie czasu zyskuje przewagę nad konkurencyjnymi ugrupowaniami; posiada też niezbędną do kierowania rządem większość

Systemy partyjne wybranych państw:

• USA – system dwupartyjny; centrolewicowa Partia Demokratyczna i centroprawicowa Partia Republikańska

• Włochy – system blokowy wielopartyjny

• Niemcy – system wielopartyjny

• Wielka Brytania – dwupartyjny, Partia Konserwatywna, Partia Pracy

Pytania do zajęć:

1. Która z funkcji partii, jest Twoim zdaniem, najważniejsza w państwach demokratycznych? Odpowiedź uzasadnij.

2. Na jakich zasadach działa koalicja rządząca? Jakie mogą być problemy z jej stabilnością i dlaczego?

3. Czy obecnie mamy na polskiej scenie politycznej opozycję? Kto się w niej znalazł? Jak możemy ją określić?

4. Działalność jakich ugrupowań w Polsce jest konstytucyjnie zakazana i dlaczego?

5. Które systemy partyjne najbardziej sprzyjają częstym zmianom rządów i kursu politycznego? Odpowiedź uzasadnij.

6. Jakie systemy partyjne funkcjonują w państwach niedemokratycznych lub zachowujących tylko pozory demokracji? Odpowiedź poprzyj przykładami znanymi Ci z historii powszechnej.

7. Porównaj system partyjny w Polsce przed i po 1989 roku. Do opisu zastosuj omówione dzisiaj kryteria i terminologię.

8. Na czym polegają różnice między systemem większościowym a proporcjonalnym?