SZTUKA NEOKLASYCYZMU W EUROPIE, SZTUKA CZASÓW STANISŁAWOWSKICH i KLASYCYZM W POLSCE

NEOKLASYCYZM (neo- + klasycyzm – łc. classicus ‘pierwszorzędny’) – zespół różnorodnych tendencji w sztuce, literaturze, muzyce i architekturze nawiązujących do nurtu klasycystycznego, renesansu lub baroku, pojawiających się na przestrzeni wieków XIX i XX.

Literatura

Neoklasycyzm, czy też klasycyzm współczesny, był kierunkiem w dwudziestowiecznej poezji nawiązującym do antyku, klasycyzmu, a także baroku. W literaturze francuskiej przedstawicielami neoklasycyzmu byli Paul Valéry i James Tissot, w angielskiej – Thomas Stearns Eliot, w rosyjskiej tzw. akmeiści, a w polskiej m.in. Czesław Miłosz, Zbigniew Herbert, Mieczysław Jastrun, Jarosław Marek Rymkiewicz.^[1]

Neoklasycyzm oparty jest na ideale czystej poezji, czyli niezależnej od treści życiowej^{[potrzebne źródło]}; liryka intelektualna, pełna aluzji filozoficznych w formie nawiązywania do klasycznych wzorców.

Muzyka

Terminem neoklasycyzm określa się tendencje klasycyzujące pojawiające się w drugiej połowie XIX wieku (Johannes Brahms, Max Reger, César Franck) jak również kierunek dominujący w muzyce lat międzywojennych^[2], nawiązujący do muzyki z czasów sprzed romantyzmu, a głównie do baroku. Głównymi przedstawicielami neoklasycyzmu w XX wieku byli Igor Strawinski, Paul Hindemith, Arthur Honegger. Kierunek został zainicjowany w muzyce włoskiej, najpierw zdominował Włochy i Francję. Za sprawą Nadii Boulanger, u której uczyło się bardzo wielu muzyków z Polski i Stanów Zjednoczonych, zyskał dominującą pozycję także w tych krajach. Zob. też Neoklasycyzm (styl muzyczny)

Sztuki plastyczne

Neoklasycyzm w architekturze, rzeźbie i malarstwie jest synonimem klasycyzmu.^[3] Kontynuował on w drugiej połowie XVIII i pierwszej połowie XIX wieku konserwatywne tendencje stanowiąc opozycję do romantyzmu. Nawiązywał do sztuki antyku greckiego i rzymskiego oraz sztuki włoskiego renesansu.

W XX wieku tendencje klasycyzujące pojawiające się wśród artystów awangardowych określano mianem nowego klasycyzmu, nowoczesnego klasycyzmu, klasycyzmu awangardowego czy też neoklasycyzmu^[4]. Były one reakcją na mnożące się w szybkim tempie nowe koncepcje plastyczne. Występowały także przeciwko degradacji klasycznych wzorców przez akademizm. Krytycy sztuki i artyści widzieli w tym nurcie nową postawę wobec sztuki dawnych mistrzów. Pragnęli jej realizacji nie w powrocie do tematyki antycznej, kopiowania dawnych motywów, ale w poszukiwaniu porządku i równowagi w kompozycjach plastycznych^[4]. Takiej harmonii brakowało, zdaniem zwolenników nowego prądu, dziełom fowistów czy impresjonistów. Tendencje klasycyzujące wystąpiły m.in. w twórczości Picassa, Maurice'a Denis, Giorgia de Chirico. W sztuce polskiej rozwijali je m.in. artyści Rytmu i Wileńskiego Towarzystwa Artystów Plastyków, Felicjan Szczęsny Kowarski, Leonard Pękalski, Tadeusz Tolwiński, Bohdan Pniewski, Zygmunt Mączeński, Adolf Szyszko-Bohusz.^[4]

Do antyku, klasycyzmu czy renesansu sięgali również artyści działający na polu sztuki oficjalnej w państwach totalitarnych (np. socrealizm). Figuratywna, monumentalna sztuka w konwencji realizmu ujętego w klasycyzujące formy była tam narzędziem propagandy.

KLASYCYZM (z łac. classicus – doskonały, pierwszorzędny, wzorowy, wyuczony) – styl w muzyce, sztuce, literaturze oraz architekturze odwołujący się do kultury starożytnych Rzymian, Greków oraz Żydów. Styl ten nawiązywał głównie do antyku. W Europie tzw. "powrót do źródeł" (klasycznych) pojawił się już w renesansie - jako odrodzenie kultury wielkiego Rzymu. Jako styl dominujący epoki wpływał na kształt innych nurtów kulturowych okresu jak Manieryzm, Barok, Rokoko, . Trwał do końca wieku XVIII, w niektórych krajach do lat 30. następnego stulecia, a nawet dłużej. Zmodyfikowany klasycyzm przeradzał się czasem w eklektyzm końca XIX wieku. Klasycyzm jako styl panował w epoce oświecenia. Najpełniejszy rozkwit klasycyzmu nastąpił w I poł. XVIII wieku. W dziedzinie literatury swoisty kres klasycyzmu przyniosła walka klasyków z romantykami.

Zauroczenie klasyczną harmonią pojawiało się wielokrotnie, także w XX wieku, pod postacią neoklasycyzmu (w literaturze, w architekturze), a następnie wśród artystów awangardowych, np. u Picassa. Klasycyzm w Polsce bywa też zwany stylem stanisławowskim (od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego).

Cechy klasycyzmu

-wzorowanie się na tematyce i architekturze starożytnej Grecji i Rzymu (rzymski Panteon i Partenon w Atenach),

-chęć wiernego odwzorowania elementów dekoracji, stroju czy architektury Antyku,

-statyka zamiast dynamizmu,

-oszczędność wyrazu,

-spokój - przeciwieństwo barokowej ekspresji,

-uwypuklenie cnót obywatelskich w przeciwieństwie do rokokowej frywolności,

-obraz idealistyczny,

-kształt ważniejszy niż barwa,

-tematyka moralizatorska, często propagandowa (np. Jacques-Louis David Śmierć Marata),

-ukazywanie momentu przed ważnym wydarzeniem lub akcją (np. Jacques-Louis David Przysięga Horacjuszy),

-używanie silnego strumienia, "snopu" światła (np. Jacques-Louis David Śmierć Sokratesa).

Architektura klasycystyczna, podstawowe cechy

Teatr Wielki w Warszawie

Wnętrze Kościoła Marcina Lutra w Bielsku-Białej

Pałac z 1745 w Wodzisławiu Śląskim, najstarszy budynek klasycystyczny w Polsce

-wzorowanie się na starożytnych budowlach greckich i rzymskich oraz na niektórych budowlach odrodzenia;

-kopiowanie elementów architektury starożytnej;

-budowle wznoszone na planie zwartym, koła lub prostokąta;

-stosowanie kolumnad i kolumnowych portyków ze zwieńczeniem w kształcie tympanonu; pilastrów, dużych okien; -tympanon przeważnie dekorowany płaskorzeźbą;

-kolor przyporządkowany rysunkowi;

-dążenie do uzyskania efektu harmonii, zrównoważonej kompozycji, stosowanie symetrii;

-w opozycji do baroku przeważają fasady o liniach prostych bez wygięć i skrętów;

-oszczędne stosowanie zdobnictwa; jeżeli się pojawiają, są to uskrzydlone postacie lwów z ludzkimi głowami, orły, -----wieńce, wazony, girlandy z róż, kokardy, hełmy, tarcze, skrzyżowane sztandary nawiązujące do tradycji cesarstwa ---rzymskiego;

-rozwój budownictwa użyteczności publicznej, takiego jak: urzędy, teatry, szpitale, szkoły, zakładane wówczas muzea;

-pałace – duże, niskie, wydłużone, na planie prostokąta, z wysuniętą częścią środkową ozdobioną portykiem;

-we wnętrzach wielkie, podłużne, jasne sale, chętnie malowane na biało, płaskie sufity, okna duże, kwadratowe;

-kościoły – często na planie koła, przekryte kopułą;

-dwory wraz z ogrodami i parkami wzbogacone: alejami z drzewami, stawami rybnymi; w obrębie dworu były: młyn oraz browar;

-wnętrza dworów ozdabiano portretami rodzinnymi, trofeami myśliwskimi, a na ścianach wieszano tkaniny ozdobne zwane arrasami.