46. Architektura klasycyzmu w Polsce
Budowle klasycystyczne w Polsce głównie w Wielkopolsce i na Mazowszu. Większość architektów pochodziła z zagranicy.
Faza Stanisławowska 1764-1795
- nurt francuski 1764-1780, Ludwik XVI
- nurt rzymski 1780-1795, Stanisław August Poniatowski (mecenat królewski)
Okres Przejściowy 1795-1815
- arch. stanisławowska
- empire, styl Cesarstwa (styl Księstwa Warszawskiego)
Faza Królestwa Polskiego 1815-1930
- formy antyczne
- polonizacja (najbardziej monumentalny, portyki, wiejskie siedziby, styl dworkowy)
Główni przedstawiciele:
Efraim Schröger
- kościół ewangelicko-augsburski (Ducha Świętego), Toruń, 1755-56
- kościół karmelitów, Warszawa, 1761-83. Fasada - pierwszy przykład klasycyzmu na ziemiach polskich.
- dom Teppera, Warszawa, 1774. Wielkomiejska kamienica czynszowa, w przyziemiu część komercyjna.
- pałac Prymasowski, Warszawa, 1777-86. Założenie palladiańskie.
- kościół p.w. św. Jakuba, Skierniewice, 1779-81
Dominiki Merlini
- kaplica na Zamku Królewskim, Warszawa, 1774-77. Styl stanisławowski - mutacja stylu Ludwika XVI. Specyficzna kolorystyka.
- pałac Poniatowskich, Jabłonna, 1775-79
- Łazienki, Warszawa, 1774-93. Elewacja południowa.
- pałac Myślewicki, Warszawa, 1775-85
- Królikarnia, Warszawa, 1782-86. Podmiejski pałacyk, na planie centralnym z kopułą.
- katedra, Płock, 1787. Fasada.
Jan Chrystian Kamsetzer
- sala Rycerska, Ansamblowa, Tronowa i Pokój Marmurowy na Zamku Królewskim, Warszawa, l. 70-80 XVIII w.
- pałac Radolińskich, Sierniki, 1786-89. Plan prostokąta z 4-kolumnowym portykiem, zaprzeczenie form barokowych we wnętrzu, kondygnacja reprezentacyjna na piętrze. Typ siernicki.
- pałac Kryckich, Siedlce, 1788-90
- pałac Tyszkiewiczów, Warszawa, 1786-92. Pałac miejski, salon z dekoracją sztukatorską - nawiązanie do stylu braci Adam.
- pałac Raczyńskich, Warszawa, 1787-89
- Łazienki, Warszawa, 1788. Elewacja północna - bardziej surowa i linearna.
- Teatr na Wodzie, Łazienki, Warszawa, 1788-91
- kościół p.w. św. Doroty, Petrykozy, 1791-95. Dzieło awangardowe, użycie jak najprostszych form.
Szymon Bogumił Zug
- kościół ewangelicki, Warszawa, 1777-79. Surowy klasycyzm, wzorce antyczne, kopuła z latarnią - naśladowanie Panteonu.
- kościół i ratusz, Kock, 1778-82
- pałac Potockich, Natolin, 1780-81. Założenie palladiańskie.
- kamienica Roeslera, Warszawa, 1784-87. Parter przeznaczony na cele komercyjne.
Stanisław Zawadzki
- pałac Ogińskich, Siedlce, 1776-82. Założenie palladiańskie.
- pałac Skórzewskich, Lubostroń, 1795-1800. Nawiązanie do willi Rotundo.
- pałac Gorzeńskich, Dobrzyca, 1795-99. Na rzucie węgielnicy, wejście w miejscu styku dwóch prostokątów.
- pałac Gorzeńskich, Śmiełów, 1797-00. Założenie palladiańskie.
Wawrzyniec Gucewicz
- katedra, Wilno, 1783-98. Antyk rzymski, jedyny gmach sakralny o charakterze monumentalnym.
- ratusz, Wilno, 1785.
Jakub Kubicki
- pałac Małachowskich, Białaczew, 1797-00. Założenie palladiańskie.
- pałac Ossolińskich, Sterdyń, 1797-06
- pałac Badenich, Bejsce, 1802
- kościół p.w. św. Jadwigi, Mokobody, 1798-17. Zredukowana wersja Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie.
- rogatki mokotowskie i grochowskie, Warszawa, 1816-18. Wgłębny portyk.
- Belweder, Warszawa, 1819-22. Doskonałe proporcje, kompozycja, założenie palladiańskie.
Chrystian Piotr Aigner
- kościół p.w. św. Anny, Warszawa, 1786-88. Fasada, przykład palladianizmu w architekturze sakralnej (chodzi o łuki)
- kościół p.w. WNMP, Puławy, 1800-03
- pałac Morskich, Zarzecze, 1817-19
- pałac Namiestnikowski, Warszawa, 1818-19. „Miejski klasycyzm”, blisko neorenesansu.
- kościół p.w. św. Aleksandra na Pl. Trzech Krzyży, Warszawa, 1818-25. Nawiązanie do Panteonu.
- kościół św. Aleksandra, Suwałki, 1819-29
Antonio Corazzi
- pałac Staszica, Warszawa, 1820-23. Kompozycja wywodząca się z baroku, podcieniowe przyziemie.
- pałac Mostowskich, Warszawa, 1823-24
- Bank Polski, Warszawa, 1825-28. Jednolita zabudowa, zaokrąglony narożnik, czysty palladianizm.
- pałac Ministra Skarbu, Warszawa, 1825-28. Harmonijne powiązanie gmachów.
- Teatr Wielki, Warszawa, 1826-33. Ostatni monumentalny budynek wzniesiony przed Powstaniem Listopadowym, korpus kaskadowo zryzalitowany, kolumnowe portyki.
Styl Stanisławowski - mutacja stylu Ludwika XVI. Biel, złoto - charakterystyczna kolorystyka, lekkość, rokoko. Styl przejściowy.
Klasycyzm, nurt awangardowy - eksperymenty z bryłą, odpowiednik francuskiej architektury rewolucyjnej, podstawą antyk, geometryzacja, funkcjonalność np. kościół ewangelicki w Warszawie.
Neoklasycyzm, styl Królestwa Polskiego - budynki użyteczności publicznej, nawiązanie do antyku rzymskiego, wieńce, girlandy, dojrzały klasycyzm,
Klasycyzm, nurt antykizujący - np. katedra wileńska, Teatr na Wodzie, Świątynia Sybilli w Puławach.
Palladianizm - zastępczy nurt wobec baroku, odwołania renesansowe, jeszcze nie klasycyzm, surowość, symetria, nienaganne proporcje.
Założenie palladiańskie - do korpusu głównego dostawione skrzydła połączone z głównym budynkiem łącznikami po prostej, po półkolu, pod kątem prostym.