47. Style w architekturze XIX wieku -idee, fascynacje, postawy konserwatorskie, najważniejsze dzieła.

Charakterystyczny pluralizm stylistyczny XIX wieku wynika z indywidualnych potrzeb inwestora. Od czasów Wielkiej Rewolucji Francuskiej, kiedy to Kościół i arystokracja zostały pozbawione miana tworzącej gusta elity, zagubił się utrwalony przez religię i mitologię katalog zadań artystycznych. Nowym protektorem kultury stało się mieszczaństwo. Rozpoczął się czas czerpania z zasobów historii sztuki. Jednocześnie następuje rozwój nowoczesnych konstrukcji; budynek musiał być ubrany w kostium historyczny, ale jego konstrukcja musiała być nowoczesna.

W XIX wieku typ budowli warunkuje styl, w jakim jest realizowany: kościoły- neogotyk, instytucje państwowe- neoklasycyzm, budynki użyteczności publicznej- neorenesans, teatry i opery- neobarok i neorenesans.

Klasycyzm

-bezpośrednie nawiązywanie do antyku ← rysunki rzymskich stypendystów (Prix de Rome), archeologiczne odkrycia antyku

-reakcja na przesyt dekoracją barokową

-operowanie pionami i poziomami

-architektura stanu trzeciego- mieszczaństwa (architektura prywatna, użyteczności publicznej)

-Francja: narzędzie ideologicznej podbudowy władzy Napoleona-nawiązywanie do antyku rzymskiego, charakterystyczna architektura rewolucyjna- sprowadzenie do czystych form geometrycznych, spojrzenie na architekturę jako na układ brył

-Anglia, Szkocja, Niemcy: nawiązywanie głównie do antyku greckiego

Najważniejsze realizacje

-Paryż, kościół La Madeleine (1764r. P.C. d'Ivry)1806-1842, P. Vignon, J. M. Huvé

-Lyon, Palais de Justice 1836-1842, L.P. Balard

-Paryż, Arc de l' Etoile 1806-1808, J.F. Chalgrin

-Paryż, Gare du Nord 1861-1865, J.I. Hittroff

-Berlin, Königliches Schauspielhaus 1818-1821, K. F. von Schinkel

-Berlin, Altes Museum 1823-1833, K. F. von Schinkel

-Monachium, Propyläen 1848-1863, Leo von Klenze

-Monachium, Königliches Kunstausstellungsgebäude 1838-1845, G.F. Ziebland

-Wiedeń, Parlament 1873-1883, T.Hansen -neoklasycyzm

Neogotyk

-na większą skalę rozpoczął się w Anglii (najdłuższe tradycje gotyckie, nowy gatunek literacki- powieść gotycka)

-do ok. połowy XIX wieku gotyk romantyczny, z czasem coraz lepsza znajomość form (gotyk archeologiczny)

-gotyk stylem narodowym Niemiec

-rozmaitość rozwiązań formalnych (posługiwanie się pojedynczymi formami gotycyzującymi; malownicze modyfikacje gotyckich pierwowzorów; dokładne kopie gotyckich konstrukcji; od ok. 1830r. występowanie form gotyckich wraz z elementami innych stylów; kontynuacja budowy nieukończonych gotyckich katedr; usuwanie nawarstwień stylowych w wyposażeniu kościołów gotyckich i zastępowanie ich neogotyckimi)

Najważniejsze realizacje

-Fonthill Abbey 1795-1807, James Wyatt

-Berlin, Friedrichswerdersche Kirche 1824-1850, K. F. von Schinkel

-Remagen, kościół św. Apolinarego1839-1843, E. F. Zwirner

-Kolonia, katedra św. Potra i NMP uk. 1842-1880, E. F. Zwirner, R. Voigtel

-Ulm, katedra uk. 1844-1890

-Praga, katedra uk. 1872-1929

-Wiedeń, Votivkirche 1856-1879, H. von Ferstel

-Hamburg, kościół św. Mikołaja 1845-1874, G. G. Scott

-Paryż, Sainte Clotilde 1846-1857, F. Ch. Gau, T. Ballu

-Poczdam, zamek Babelsberg 1833-1835, K. F. von Schinkel

-Neuschwanstein 1868-1892, Ch. Jank, E. Ridel, J. Hofmann

-Pierrefonds, odbudowa 1858-70, E. Viollet-le-Duc

-Wiedeń, Nowy Ratusz 1872-83, F. von Schmidt

-Monachium, Ratusz 1867-1909, G. J. von Hauberreisser

-Londyn , Westminster 1836-52, Ch. Barry i Augustus Welby Nortmore Pugin

-Budapeszt , Parlament 1881-1905

Neorenesans

-operowanie łukiem pełnym

-sięganie do różnych wzorców (renesans włoski lub północny)

-na pewnym etapie połączenie z neobarokiem (potrzeba większej dekoracyjności)

-Francja: dworce kolejowe, dużo później budowle sakralne

-Austria: „styl Ringu” (Ringstrasse), dużo mniej realizacji sakralnych

-ratusze

Najważniejsze realizacje

-Poczdam, Sans-Souci - oranżeria

-Wiedeń, Ringstrasse - Uniwersytet, Opera, Länderbank

-Paryż, Bibliothèque Ste.-Geneviève 1843-1850, P.F.H. Labrouste

-Paryż, Bibliotheque Nationale 1859-1868, P.F.H. Labrouste

-Monachium, Hof-und Staatsbibliothek 1832-1843

-Wiedeń, Staatsoper 1861-1869, E. van der Nüll, A.S. von Siccardsburg

-Wiedeń, Akademie der bildenen Künste 1872-1876, T. Hansen

Neobarok

-najwięcej realizacji we Francji

-ostatnia faza historyzmu, najpopularniejszy w latach '90.

-bardzo popularny w architekturze mieszkalnej, zwłaszcza w metropoliach (→ bardzo reprezentacyjny, synonim bogactwa, prestiżu, ku podkreśleniu statusu społecznego właścicieli), gmachach oper, teatrów, banków, rzadko obecny w architekturze sakralnej

-w Austrii uważany za styl narodowy, bo związany z okresem największej świetności państwa

Najważniejsze realizacje

-Paryż, Opera 1861-1875, Ch. Garnier

-Berlin, Dom 1888-1905, J. Raschdorff

-Wiedeń, Neue Hofburg 1869-1907, G. Semper, K. van Hasenauer

-Berlin, Reichstag 1884-1894, P. Wallot

Rundbogenstil

-synteza form historycznych z tendencją do stylizacji, swobodnego posługiwania się formami, brak dążenia do wiernego, archeologicznego odtwarzania form

-wzorce bizantyjskie, romańskie, renesansowe

-w ramach stylu arkadowego i neoromanizmu powstaje wiele kościołów i dworców kolejowych

Najważniejsze realizacje

-Monachium, Ludwigstraße 1817-1850, F. von Gärtner

-Monachium, St. Ludwig 1829-1844, F. von Gärtner

-Monachium, St. Bonifaz 1835-1850, G.F. Ziebland

-Drezno, Königliches Hoftheater 1838-1841, G. Semper

*formy (skrajnie) eklektyczne

-Paryż, Sacré Coeur, 1876-1919, P. Abadie, L. Maguel- styl romańsko-bizantyjski

-Monte Carlo, Casino 1878, Ch.Garnier

Architektura inżynieryjna

-wpływ rewolucji przemysłowej

-rozdzielenie profesji architekta i inżyniera

-eksponowanie konstrukcji metalowej

-wykorzystywanie elementów prefabrykowanych

-związana ze światowymi wystawami przemysłowymi

-mosty, dworce kolejowe, pawilony wystawowe, hale targowe

Najważniejsze realizacje

-Londyn, Kryształowy Pałac 1851, J. Paxton

-Paryż, Wieża Eiffela 1889, G. Eiffel, M.Koechlin

-Paryż, Pałac Maszyn 1889, F.Dutart

-konstrukcja Statui Wolności 1885, G.Eiffel

Działalność konserwatorska

• E.E.Viollet-le-Duc : restauracja purystyczna, „odtworzyć [budowlę] w stanie kompletnym, skończonym, jaki być może nigdy nie istniał”, to, co należy do przeszłości staje się materiałem naukowym - inwentaryzacja, wpływ Voltaire'a, kreacjonizm, idea poprzedza akt tworzenia, odgadnięcie idei przez poznanie elementów → odtwarzanie całości na podstawie poszczególnych części (od G. Cuviera), idea czystości stylowej, przeszłość należy wykorzystać do poznania;

• John Ruskin : restauracja jest niedopuszczalna, niszczy substancję materialną, dawna architektura jest łącznikiem z przeszłością, nośnikiem tożsamości narodowej, ogromna rola materii, nieuchronność czasu, pomników przeszłości nie wolno traktować jako materiał do badań naukowych, ale jako relikwie, sprzeciw wobec konserwacji;

• konflikt zwolenników restauracji purystycznej i prac o charakterze zachowawczym:

-założenia restauracji purystycznej: usuwanie nawarstwień w celu przywrócenia czystości stylowej, przywrócenie integralności przez uzupełnienia w stylu oryginału, zacieranie granic miedzy oryginałem a uzupełnieniem

2 kierunki krytyki:

-argumentacja emocjonalna: nawarstwienia jako wartość przypominająca o ciągłości pokoleń, materiał jako łącznik z przeszłością, relikt jako relikwia

-argumentacja naukowa: obrona nawarstwień;

• Ferdynand von Quast i Ministerstwo Wyznań : inicjatywa inwentaryzacji opisowej i pomiarowo-rysunkowej w Prusach, najlepsza restauracja to taka, której nie widać, odrestaurowany obiekt nie może wyglądać jak nowy;

• Konrad Steinbrecht, zamek w Malborku : nurt naukowy, badania architektoniczne, archeologiczne, źródeł archiwalnych, zasada jedności stylowej, ale i swobodna kreacja (nurt artystyczny i neoromantyczny);

lata '80. XIX wieku (do połowy XX wieku)- nauka opowiada się za koncepcją zachowawczą, emocjonalne podejście do materii, historia jako ciąg procesów i przemian, substancja materiałem do badań naukowych

• Camillo Boito : kompromis między poglądami Ruskina i Viollet-le-Duca, koegzystencja autentyzmu i restauracji, poszanowanie nawarstwień, sprzeciw wobec „paleontologicznym” metodom rekonstrukcji i typologii stylistycznej, prawomocność restauracji (nie można żyć wśród ruin);

Postanowienia kongresu inżynierów i architektów w Mediolanie (1879r.) i Rzymie (1893r.):

1. zachowanie patyny i nawarstwień

2. uzupełnienia różniące się od oryginału

3. dokumentacja fotograficzna

4. zróżnicowanie postępowania konserwatorskiego w zależności od stylu zabytku i epoki:

-zabytki antyczne- restauracja archeologiczna

-zabytki gotyckie- restauracja malownicza (tylko szkielet budowli z pominięciem rzeź© i dekoracji)

zabytki klasycystyczne i barokowe- restauracja architektoniczna (obejmująca wszystkie elementy i części składowe danej budowli)

• Georg Dehio : uwzględnienie roli odbiorcy, poszerzenie refleksji konserwatorskiej o kontekst pomnika przeszłości ;

• Alois Riegl : konserwacja znaków pamięci jako zjawisko kulturowe, globalne znaczenie dziedzictwa przeszłości, ocena wartości pomników przeszłości.

---