Typ pałacu miejskiego we Florencji w dobie renesansu.
Pałac musiał być jednocześnie biurem i składem, mieścić się nad warsztatem pracy i przede wszystkim znajdować się w mieście, a nie poza jego granicami, jak czynili to panowie feudalni. Wynikało to ze względów społecznych oraz ekonomicznych panujących w mieście. Pałace te również nabierały elementów obronnych ze względu na częste zamieszki i bunty. W związku z tym powstał typ pałacu miejskiego, który był ewentualnie modyfikowany. Pałac taki miał wygląd obrony, budowany w prostej bryle, najczęściej o palnie kwadratu lub zbliżonej do niego, we wnętrzu znajdował sie dziedziniec z fontanna lub studnią, okna Pasteur były najczęściej małe i umieszczone dość wysoko, najbardziej reprezentacyjne było pierwsze piętro - piano nobile, gdzie mieszkał właściciel. Zwieńczone było gzymsem, który zapewniać miał cień, często obite rustyką i z elementami o źródłach klasycznych.
Palazzo Vecchio inaczej delia Signoira - ratusz miejski z lat 1298-1340, projekt przypisywany Arnoldowi di Cambio, Był on oficjalna rezydencją podesty - najwyższego sędziego. Posiada dzwonnicę, jest jednocześnie sądem i więzieniem. Elewacja: rustyka, biforia z zamknięte łukami ostrymi, gzymsy oddzielające kondygnacje. Ona parteru małe i wysoko umieszczone. Plan prostokątny z zbliżonym do kwadratu dziedzińcem w środku, dostarczającym światło, po środku najczęściej studnia, w razie oblężenia lub dłuższych zamieszek.
Palazzo Bargello - podobny do Vecchio, też ma dzwonnicę, prostokątny plan i podobny układ okien.
Palazzo Davanzati - z końca XIV wieku, różni się od pozostałych - ma jedynie dziedziniec z ze schodami i na ostatnim piętrze loggie, na parterze sklep i składy, mieszkania wyżej, z loggią ma on 5 kondygnacji. Parter zdobiony rustyką. Wielkie otwory składu w układzie symetrycznym nad nimi malutkie okienka mezzeanina. 5 okiem wyższych Pieter też symetrycznie ułożone, Piano nobile - pierwsze piętro, najlepsze, bo jest cicho i nie dociera tam kurz, ale nie jest przegrzane jak wyższe kondygnacje. Piętro z komnatami głowy rodziny, wyżej dzieci, najwyżej służba.
Palazzo Medici - projekt Michelozzo di Bartolommeo, rozpoczęty w 1444 r. zakończony mniej więcej 20 lat później. Reprezentuje nowe zasady symetrii i matematycznego porządku. 3 kondygnacje, wielki klasyczny gzyms, dopasowany wielkością do całego budynku, przytłaczający wielkością piętro najwyższa. Parter - okna półokrągło zamknięte z dużym klińcem, głęboko osadzone w rustyce, rozdzielający gzyms ząbkowy= parapet dla okiem piano nobile, okna wszystkich pięter rozmieszczono symetrycznie, ale osie te nie powielają się. Okna piętra zamknięte półkoliście wpisanymi w nie biforiami, Ina rustyka piętra, piano nobile niższe od parteru. Najwyższe piętro, gładkie, powtarza formę piano nobile. Następuje to gradacja rustyki - budynek wydaje się wyższy. Plan kwadratu z dużym otwartym dziedzińcem, otwierającym się arkadami na parterze.
Palazzo Rucellai - budowany po 1446 roku, projekt Albertiego, mniejszy niż Medici, ale dość podobny. Jest pierwszą próbą zastosowania klasycznych porządków w fasadzie pałacowej. Posiada 2 wejścia główne, przęsła z drzwiami są szersze i posiadają herby pod oknami pierwszego piętra. Gzymsy pełnią role podokiennika, Parter dekoracje w porządku toskańskim - kolumny i pilastry, piano nobile koryncki bogaty, wyższa kondygnacja koryncki poprawny. Wysokość pięter ustalona proporcjonalnie do pilastrów. Parter rustyka przypominająca opus reticulaum - wzór diamentowy. Gzyms dopasowany do proporcji najwyższego piętra, maksymalnie wyciągnięty i wysunięty, łączy się z budowlą jako całość i z piętrem, podtrzymywany przez wysunięte mocno wsporniki.
Palazzo Pitti - pierwotna forma znana z malowideł, ale wiadomo że zawsze miał być wielki, 7 przęseł, środek fasady, przypisuje się Brunelleschiemu, jednak budowany w 1458 roku - 12 lat po jego śmierci, więc przypisano go Albertiemu, ale do końca nikt nie jest pewny.
Palazzo Pazzi-Quartesi - 1462-1470 wiąże się do z Brunelleschim, ze względu na rustykę i rozplanowanie całości.
Palazzo Strozzi, powiela wzory palazzo Medici, jest o wiele większy, a sama rustyka co palazzo Gondi, rozpoczęcie budowy 1489, ukończenia budowy 1536. Da Sangallo - projektant, najprawdopodobniej.
Palazzo Gondi - ok. 1490 roku początek, projekt Giliano da Sangallo, taki mniejszy i prostszy Medici, rustyka - regularne bloki o zaokrąglonych bokach. Łagodzona szorstkość.
Inne miasta posiadające podobne pałace miejskie: Pienza, Rzym, Urbino, Wenecja.
Sztuka manierystyczna w Europie- źródła, inspiracje, przedstawiciele (architektura manierystyczna)
Nazwa manieryzm wywodzi się od włoskiego maniera, a to z kolei z łacińskiego manus (ręka) i pierwotnie oznaczała specyficzne cechy, styl twórczości jakiegoś artysty. W przeciwieństwie do dzisiejszego rozumienia maniery i manieryzacji jako zjawisk o zabarwieniu pejoratywnym, w XVI wieku maniera oznaczała pożądaną cechę czy wręcz zaletę. Słowo to zostało zapożyczone z literatury poświęconej ogładzie towarzyskiej, w której oznaczało dodatnią cechę bycia. W tym też kontekście przeszło do języka francuskiego, gdzie la manière otrzymało znaczenie zbliżone do savoir-vivre. Wraz z końcem XVI wieku nasilała się tendencja do kwestionowania maniery rozumianej jako stylizacja. Nazwa całego okresu pochodzi zatem od cechy (czyli maniery), którą wówczas uważano za pożądaną, a którą po upływie tego czasu uznano za najbardziej charakterystyczny przejaw minionej epoki. Pod tym pojęciem nasycenia manierą rozumiano zespół cech, takich jak brak brutalności i napięcia, obecność wysubtelnienia, wyrafinowania, pewnej "sztuczności", nienaturalnego piękna. Na wartość dzieła sztuki wpływały także, według ówczesnych koncepcji, komplikacje, jaki stawiał sobie artysta w celu ich przezwyciężenia. Ta wykwintna niedbałość i wdzięk w pokonywaniu trudności zyskała nazwę sprezzatura, użytą po raz pierwszy przez Baldassare Castiglione w dziele Il Cortegiano, 1528 (Dworzanin). Istotne było także zaskoczenie widza, zastosowanie nietypowych rozwiązań, iluzja i fantazja. Zerwano z wymogiem ścisłego przestrzegania klasycznych reguł, klasycznej harmonii i ładu na rzecz dążenia do skomplikowanych układów. Późniejsi krytycy sztuki (od XVII do XIX wieku) sztukę tego okresu uznawali za zwyrodniałą i zepsutą. Dopiero badania prowadzone w ramach historii sztuki doprowadziły około 1920 roku do zrozumienia, że tak surowe potępienie nie było słuszne Manieryzm, sprecyzowany w 1920 roku, styl po renesansie obejmuje lata mniej więcej 1520 - 1620, niespokojny, pojawiła się za sprawą: osobowości Michała Anioła oraz odczucie młodych artystów, że klasyczny styl wczesnego Rafaela i Bramantego się przeżył. Nowy styl miał stworzyć możliwości do tworzenia dzieł, które nie rywalizowały by z powstałymi już tylko wnosiłyby coś bardziej ekscytującego. W architekturze zaczęto eksperymentować z klasycznymi formami, które mogły dawać ciekawsze rezultaty niż antyczne. Styl między harmonią a dramatyzmem. Dzieła wyrafinowane, frustrujące lub neurotyczne. Terminem manieryzm północny lub niderlandzki określa się także architekturę pn. Europy, operującą w sposób antyklasyczny witruwiańską teorią porządków architektonicznych, rozbudowaną i interpretowaną charakterologicznie. Decydującą rolę pełnił tu antyrealistyczną i abstrakcyjną - ornament z elementami groteski (tzw. okuciowy i zawijany), czerpany z wzorników, gł. C. Florisa i J. Vredemana de Vries (C. Floris, ratusz w Antwerpii, 1561-65; A. van Obbergen, Wielka Zbrojownia w Gdańsku, 1600-05).
Rafael - Kaplica w Sta Maria del Popolo
-Palazzo Vidoni - Caffarelli, Rzym
- Dom artysty - dekoracja konstrukcyjna, podkreślająca różnice faktur.
- Palazzo Branconio dell'Aquila, budynek manierystyczny, znany tylko z rysunków, bogata faktura, szczególnie na fasadzie, dekoracja nie konstrukcyjna - przeciwieństwo do domu artysty, kolumny przeniesione na dolną kondygnacje, złudzenie noszenia ciężaru, pod każdą kolumną nisza, piano nobile - alternacja okien z segmentowymi i trójkątnymi naczółkami, pomiedzy festony - skrajne bogactwo.
- Palazzo Pandolfini, Florencja, prostsza wersja Branconio, raczej willa podmiejska, niż pałac miejski - budowana na przedmieściach,
Giulio Romano - Palazzo del Te 1526r. ukończony ok. 1534. Willa suburbana, Mantua, nieregularny plan, ciekawe rozwiązanie krzyżujących się pod kątem prostym osi ogrodu i osi głównego wejścia, cztery skrzydła z dziedzińcem w środku, powtarzające się elementy jednej elewacji, ale przekształcone w innych, 3 arkady pośrodku i po 4 okna z każdej strony, połączone ze sobą elementy gzymsu = podokiennik+ lico pilastrów + zworniki głównej kondygnacji, tworzą powierzchniowy wzór, delikatnie przesunięta oś okien, niesymetryczne, rożne szerokości arkad, rytm: okno, okno, okno, para pilastrów z niszą między nimi, okno, para pilastrów. Rozmyślna asymetria, subtelność. Na podobnej zasadzie założona jest elewacja ogrodowa. Wielce wyrafinowana komplikacja struktury elewacji. Zaskakująca dekoracja: ześlizgujące sie zworniki okien, zsuwające sie tryglify przy belkowaniu, niepokój konstrukcyjny, wnętrze - sala gigantów, zaokrąglone rogi i połaczenia ściany sufitem, iluzjonizm.
- Palazzo cicciaporci, Rzym, przypisywany Rafaelowi
- Palazzo Maccarani, Rzym
Antonio da Sangallo Starszy - Willa Madama, wspólna dla nich trzech, Stok Monte Mario, pod Rzymem, wybudowana w połowie, założenie willi z wewnętrznym dziedzińcem i ogrodem otwierającym się na stok, najpiękniejsze malowidła
Rafaela i uczniów w loggi, wzrowana dekoracja na Złotym Domu Nerona,
Peruzzi - Palazzo Massimo, 1532, Rzym, dwie osie lekko ugięte, co niezauważalne jest w samej budowli, wygięta fasada, rustyka na całej wysokości, kolumny na parterze, symetria.
Da Sangallo Młodszy - Palazzo Farnese w Rzymie , ogromny, blokowy, kwadratowy dziedziniec w środku, rustykalne naroża zmniejszają się ku górze, jak we Florencji, gzymsy, wielki gzyms wieńczący, zaakcentowanie okna z herbem - pozornie głębiej w ścianie, pozornie mniejsze.
Michał Anioł - Kaplica Medyceuszy przy kościele S. Lorenzo, manieryzm: negatywne akcentowanie, ślepe aedikule nad drzwiami, nie proporcjonalnie duży naczółek między pilastrami, brutalno połączone elementy klasyczne w niestandardowy sposób.
- Biblioteka Laurenziana, przedsionek - kolumny wciśnięte w ścianę, niższy poziom podłogi przedsionka niż podłogi biblioteki,
Wzgórze Kapitolu w Rzymie, w formie trapezu, krótszym bokiem otwierające sięa schody, po środku tego placu owal z posagiem konnym Marka Aureliusza, wprowadzenie wielkiego porządku,
Ammanati - przebudowa Palazzo pitti
Varasi - pałac Uffizi