Zakład pracy strefą bezalkoholową

Wynikający z przepisów prawa oraz z zasad współżycia społecznego obowiązek zachowania trzeźwości w czasie pracy należy do podstawowych obowiązków pracownika i ciąży na nim nie tylko wówczas gdy wykonuje on pracę w siedzibie zakładu pracy, lecz także wtedy gdy przebywa w jakimkolwiek innym miejscu w czasie przeznaczonym na wykonywanie pracy. Realizacja pracowniczego obowiązku trzeźwości polega m.in. na pozostawaniu w gotowości do wykonywania pracy w stanie trzeźwości przez cały okres, w ramach którego, konkretnego dnia pracodawca może od pracownika – w normalnym przebiegu wydarzeń – wymagać świadczenia pracy – orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 lipca 1987 r., I PRN 36/87, OSNC 1989 r., nr 2, poz. 32.

fot. Thinkstock

Nie powinno być żadnego marginesu tolerancji dla spożywania przez pracowników alkoholu w czasie przeznaczonym na wykonywanie pracy, nawet jeśli w przeszłości spożywanie alkoholu było praktykowane lub tolerowane przez przełożonych pracownika. Przebywanie pracownika w stanie nietrzeźwości na terenie zakładu pracy lub w innym miejscu wykonywania pracy może stwarzać poważne niebezpieczeństwo nie tylko dla innych zatrudnionych, lecz często również dla infrastruktury zakładu. Stawienie się do pracy po spożyciu alkoholu, w stanie nietrzeźwości, spożywanie alkoholu w czasie pracy uzasadnia rozwiązanie umowy o pracę w trybie art. 52 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) - dalej k.p., chyba że zachodzą jakieś wyjątkowe okoliczności, które umożliwią wykazanie, iż wina pracownika w konkretnym przypadku przybycia do pracy w stanie po użyciu alkoholu była w ogóle wyłączona.
Napojem alkoholowym – w myśl legalnej definicji – jest produkt przeznaczony do spożycia zawierający alkohol etylowy pochodzenia rolniczego w stężeniu przekraczającym 0,5% jednostek objętościowych napoju. Wnoszenie napojów alkoholowych (napojem alkoholowym jest również piwo!) na tereny objęte zakazem, w szczególności na teren zakładu pracy rozumiany jako obszar podległy konkretnemu pracodawcy objęty jego sferą działania, jest zabronione. Zakaz wnoszenia napojów alkoholowych dotyczy nie tylko pracowników, lecz także innych osób wchodzących na teren zakładu, bez względu na cel wejścia. O zakazie wnoszenia napojów alkoholowych oraz rygorach w razie niezastosowania się do tego zakazu pracodawca jest obowiązany zapewnić niezbędną informację, a w odniesieniu do pracowników – doprowadzić ją do wiadomości w trybie przyjętym w zakładzie pracy.
Straż przemysłowa, ochrona obiektu lub inne osoby upoważnione przez pracodawcę powinny nie wpuścić na teren zakładu osób, w stosunku do których powzięły uzasadnione podejrzenie, że wbrew zakazowi wnoszą napoje alkoholowe, chyba że przeprowadzona na żądanie tych osób kontrola nie potwierdzi podejrzenia. W przypadku, gdy osoba mająca zamiar wejścia na teren zakładu posiada przy sobie napój alkoholowy jest obowiązana przekazać napój do depozytu. Do depozytu mogą być przyjęte napoje alkoholowe wyłącznie w zamkniętych, oryginalnych naczyniach. Osobie, która przekazała napoje alkoholowe, wydaje się pokwitowanie zawierające: wyszczególnienie ilości, rodzaju i gatunku alkoholu oraz pouczenie o terminie odebrania depozytu i skutkach niedotrzymania tego terminu. Odebranie napoju alkoholowego z depozytu następuje za zwrotem pokwitowania. Nieodebrane z depozytu w terminie pięciu dni od daty oddania na przechowanie napoje alkoholowe podlegają niezwłocznemu komisyjnemu zniszczeniu. Z czynności tej sporządza się protokół. Pracodawca jest obowiązany prowadzić ewidencję depozytów i opłat za przechowywanie napojów alkoholowych oraz sporządzać protokoły zniszczenia napojów alkoholowych. Pracodawca lub osoba przez niego upoważniona, jeżeli powzięły uzasadnione podejrzenie, że pracownik stawił się do pracy w stanie po użyciu alkoholu lub w stanie nietrzeźwości albo doprowadził się do takiego stanu w czasie pracy, mają obowiązek niedopuszczenia takiego pracownika do pracy. Okoliczności stanowiące podstawę decyzji powinny być podane pracownikowi do wiadomości.
Stan po użyciu alkoholu obejmuje przypadki, w których stwierdzona zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do stężenia we krwi od 0,2‰ do 0,5‰ alkoholu albo obecność w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1dm3. Stan nietrzeźwości zachodzi wtedy gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do stężenia we krwi powyżej 0,5‰ alkoholu albo obecność powyżej 0,25 mg alkoholu w 1dm3 w wydychanym powietrzu.
Badanie konieczne do ustalenia zawartości alkoholu w organizmie może być wykonywane metodą badania na zawartość alkoholu w wydychanym powietrzu albo krwi lub moczu. Najbardziej powszechną, bo najmniej skomplikowaną metodą jest badanie wydychanego powietrza atestowanym probierzem trzeźwości (alkomatem) przez przedmuchiwanie go przez osobę poddaną badaniu. W miarę możliwości badanie (probierzem trzeźwości) na zawartość alkoholu w organizmie powinno być przeprowadzone w pierwszej kolejności, jako poprzedzające badania przeprowadzane innymi metodami. Badanie przeprowadza się z zachowaniem norm sanitarnych przy użyciu jednorazowego ustnika do przedmuchiwania alkomatu. Badanie wydychanego powietrza na zawartość alkoholu może przeprowadzać osoba upoważniona przez pracodawcę. 
Badanie pracownika niedopuszczonego do pracy z powodu uzasadnionego podejrzenia, że stawił się do pracy po spożyciu alkoholu albo spożywał alkohol w czasie pracy przeprowadza się na jego żądanie. Pracownik może domagać się przeprowadzenia badania w obecności osoby trzeciej. Nie ma przeszkód, aby to pracodawca zaproponował pracownikowi poddanie się badaniu. Złożenie takiej propozycji może być szczególnie uzasadnione w sytuacji, gdy pracodawca – w związku z niedyspozycją pracownika – ma zamiar wyciągnąć konsekwencje, np. rozwiązać stosunek pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika z powodu ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych (art. 52 § 1 pkt 1 k.p.).
Pracownik może odmówić poddania się badaniu, jednakże taka odmowa w warunkach uzasadnionego podejrzenia pracodawcy co do stanu trzeźwości pracownika, w szczególności popartego oświadczeniami świadków może być poczytana – szczególnie w postępowaniu przed sądem – za okoliczność obciążającą.
Z przebiegu badania sporządza się protokół. W protokole należy opisać objawy lub okoliczności uzasadniające przeprowadzenie badania. Nie ma przeszkód, aby osoba zainteresowana odniosła się do treści protokołu, np. poprzez zamieszczenie adnotacji w protokole albo w odrębnym piśmie. Pracownik, który nie zgadza się z wynikami badania, może domagać się ponownego przeprowadzenia badania inną metodą np. badania krwi.
Brak atestu probierza trzeźwości (legalizacji urządzenia pomiarowego) może być podniesiony w przypadku ewentualnego sporu przed sądem, w ramach oceny przedstawionych przez pracodawcę środków dowodowych. Jednakże użycie przez pracodawcę nieatestowanego urządzenia do badania zawartości alkoholu w organizmie nie wyklucza zarzucenia pracownikowi stawienia się do pracy po użyciu alkoholu, jeżeli przemawiają za tym inne okoliczności, a pracownik nie skorzystał ze stworzonej mu możliwości weryfikacji wyniku badania. 

Bardziej skomplikowane jest ustalenie zawartości alkoholu w organizmie metodą pobrania krwi do badań. Pobranie krwi powinno być dokonane przez lekarza lub na jego zlecenie przez innego pracownika medycznego w zakładzie publicznym służby zdrowia lub w izbie wytrzeźwień. Pobranie krwi do badań może również nastąpić poza zakładem publicznym służby zdrowia, pod warunkiem że krew będzie pobrana przez lekarza. W razie powzięcia uzasadnionego podejrzenia, że pobranie krwi spowoduje zagrożenie życia lub zdrowia, decyzję o dokonaniu zabiegu podejmuje lekarz. W razie niepobrania krwi z tego powodu lub utrudniania pobrania krwi przez badanego, należy o tym zamieścić wzmiankę w protokole. O pobraniu krwi bądź odstąpieniu od pobrania sporządza się protokół. Badania chemiczne krwi wykonują:
•laboratoria (pracownie, zakłady) analityczne wyznaczone przez terenowe organy administracji państwowej stopnia wojewódzkiego na wniosek sądu albo organów właściwych do prowadzenia śledztwa lub dochodzenia,
•Instytut Ekspertyz Sądowych Ministerstwa Sprawiedliwości i wydziały kryminalistyki komend wojewódzkich Policji,
•zakłady medycyny sądowej lub inne zakłady akademii medycznych – na podstawie umowy zawartej z organami ścigania lub wymiaru sprawiedliwości albo zakładami pracy.
Koszty związane z badaniami krwi i moczu przeprowadzonymi na żądanie pracownika ponosi pracodawca. W razie dodatniego wyniku badania pracodawca obciąża pracownika kosztami związanymi z badaniami.
Osoby w stanie nietrzeźwości, które swoim zachowaniem dają powód do zgorszenia w zakładzie pracy lub znajdują się w okolicznościach zagrażających ich życiu lub zdrowiu albo zagrażają życiu lub zdrowiu innych osób, mogą zostać doprowadzone do izby wytrzeźwień, zakładu opieki zdrowotnej lub innej właściwej placówki utworzonej lub wskazanej przez jednostkę samorządu terytorialnego albo do miejsca zamieszkania lub pobytu. W razie braku izby wytrzeźwień osoby takie mogą być doprowadzone do jednostki policji. Osoby doprowadzone do izby wytrzeźwień lub jednostki policji pozostają tam aż do wytrzeźwienia, nie dłużej niż 24 godziny. 

Wykaz aktów prawnych:
-ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1231 z późn. zm.)
-rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 11 maja 1983 r. w sprawie zasad i trybu postępowania w razie wnoszenia napojów alkoholowych na tereny objęte zakazem ich wnoszenia (Dz. U. Nr 25, poz. 105)
-rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 6 maja 1983 r. w sprawie warunków i sposobu dokonywania badań na zawartość alkoholu w organizmie (Dz. U. Nr 25, poz. 117)
-rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 lutego 2004 r. w sprawie trybu doprowadzania, przyjmowania i zwalniania osób w stanie nietrzeźwości oraz organizacji izb wytrzeźwień i placówek utworzonych lub wskazanych przez jednostkę samorządu terytorialnego (Dz. U. Nr 20, poz. 192 z późn. zm.)
-wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 września 2004 r., I PK 576/2003, OSNP 2005 r., nr 7, poz. 91.

Jan Pióro