6.1. Zaklad pracy oraz jego właściciele i pracownicy
Produkcja określonych dóbr, jak również świadczenie szeroko rozumianych usług, a szczególnie usług przemysłowych, stanowi najistotniejszy, podstawowy czynnik kształtujący oblicze współczesnego społeczeństwa. Wiadomo, że proces produkcji a także proces usług odbywa się zawsze w określonych warunkach - Ą społecznych oraz jest ujęty w szeroko rozbudowany system organizacyjny.
Podstawową jednostką organizacyjną jest zakład pracy, zwany często przedsiębiorstwem, fabryką, firmą, spółką, spółdzielnią, ajencją itp.
Potocznie przez zakład pracy rozumie się każdą w określony sposób wyodrębnioną jednostkę organizacyjną „ która zatrudnia pracowników i funkcjonuje na zasadach określających jej powstanie i działanie.
W rzeczywistości każdy zakład pracy może być rozpatrywany z wielu różnych punktów widzenia. Dlatego też inna będzie definicja zakladu pracy podana przez: ekonomistę, prawnika, socjologa, technika, prakseologa czy pedagoga pracy Tego ostatniego interesuje przede wszystkimkład pracy rozumiany jako określony układ społeczny i określone środowisko wychowawczej Wprawdzie zaznaczoną przed chwilą właściwość środowiska wychowawczego akcentowano szczególnie silnie w przypadku zakładów w ustroju socjalistycznym [24],jednakże doświadczenia wyniesione z krajów zachodnich także pozwalają mówić o powyższej właściwości, a na pewno o funkcji edukacyjnej i humanizacyjnej zakładu kapitalistycznego.
Najogólniejszym i podstawowym zadaniem każdego zakIadyst-. — dukowanie dóbr i pełnienie usług zm zaspokajaniu stale roych potrzeb Zagadnienie potrzeb ludzkich sta nowi częsty przedmiot rozważań reprezentantów różnych dyscyplin naukowych, a szczególnie psychologów, socjologów i pedagogów. Toteż w literaturze przedmiotu spotkać się można z odmiennymi sposobami ich definiowania i klasyfikowania, Wrócimy do tej sprawy w dalszej części rozdziału.
W tym miejscu wyjdziemy od stwierdzenia, że zadaniem jadg a]łą acest zas kaSa nie pot rzeb_paco wnik ic V ich rodzin które to potrzeby winien zaspokajać w trzech dopełniających się płasze zia—ogólnospołecznej, bowiem stanowi on cząstkę całej gospodarki narodowej i .1 niającego maksimum dyspozycyjności elementów systemu.
Z powyższego wynika, że do istotnych problemów współczesnego zakladi pracy, interesujących zarówno właściciela i kierownictwo zakładu, jak i cal aparat służb pracowniczych należą:
— zagadnienia szeroko rozumianej jakości pracy, jakości produkcji i usług,
— stwarzanie właściwych warunków, motywujących do rzetelnej i wydajne pracy oraz wysokiej jakości produkcji i usług,
— społeczna wartość wytwarzanych dóbr materialnych i duchowych,
— zagadnienia intelektualizacji i humanizacji pracy i jąj warunków,
— sprawy stosunków międzyludzkich i zasady współżycia spolecznego,
— właściwy dobór zespołów pracowniczych oraz kadry inżynieryjno-technicznej i administracyjnej,
— problemy rozwoju i ciągłej modernizacji zakładu pracy.
Co się tyczy określenia system społeczny”, kojarzonego także z zakładem niezmiernie wymowne jest stanowisko J. Szczepańskiego, który pisze m.in,
Możemy rozpatrywać każdą fabrykę czy też każdy zakład jako system techniczn (...] lub ekonomiczny. Lecz fabryka jest także systemem społecznym, tj. zespołem stosunków międzyludzkich, układem poszczególnych grup i organizacji, syste mem stanowisk i pozycji społecznych”2. Interpretując tę wypowiedźt. GzaiJ pisze: cz przyjętego przez nas punktu widzenia akłud pracy jest okrelon °- dbpną rgnJacyjnie zbiorowością ludzi, którzy s wzajemnie zesob d „i j jązani w różnorodypQs6b i którzy czują swoją przynależność douw L zbiorowości” [241y
W literaturze wyróżnia się następujące cechy tej zbiorowości: wspólnot celów realizowanych przez tę zbiorowość, środki materialne i niematerialn
tr którymi posługują się członkowie zbiorowości, pozycje i role społeczne charakter:
styczne dla danej zbiorowości oraz zasady organizacyjne, według których anałiz wana zbiorowość funkcjonuje.
Najważniejszym więc czynnikiem systemu społecznego zakładu pracy je człowiek — pracownik oraz człowiek — użytkownik dóbr i usług.
7 Społeczną strukturę każdego zakląraymożna rozpatrywać4c
2 j Szczepa: Społeczne czynniki wydojności procy. „Przeg1ąd Techniczny” — 1969, nr Spec. listopad, s. 13
298
niającego maksimum dyspozycyjności elementów systemu.
Z powyższego wynika, że do istotnych problemów współczesnego zaklad pracy, interesujących zarówno właściciela i kierownictwo zakładu, jak i ca1 aparat służb pracowniczych należą:
— zagadnienia szeroko rozumianej jakości pracy, jakości produkcji i usług, stwarzanie właściwych warunków, motywujących do rzetelnej i wydajne
pracy oraz wysokiej jakości produkcji i usług,
— społeczna wartość wytwarzanych dóbr materialnych i duchowych,
— zagadnienia intelektualizacji i humanizacji pracy i jej warunków,
— sprawy stosunków międzyludzkich i zasady współżycia społecznego,
— właściwy dobór zespołów pracowniczych oraz kadry inżynieryjno-technicz nej i administracyjnej,
— problemy rozwoju i ciąglej modernizacji zakładu pracy.
Co się tyczy określenia system społeczny”, kojarzonego także z zakładem niezmiernie wymowne jest stanowisko J. Szczepańskiego, który pisze m.in,
fMożemy rozpatrywać każdą fabrykę czy też każdy zakład jako system techniczn 1...] lub ekonomiczny. Lecz fabryka jest także systemem społecznym, tj. zespolez
stosunków międzyludzkich, układem poszczególnych grup i organizacji, syste mem stanowisk i pozycji społecznych”2. Interpretując tę wypowiedźt. QziJ pisze: cz przyjętego przez nas punktu widzenia nakiad pracy estokrelom
O rąQrgncyjniezbiorowościąludzi,kt6rzy są wzajemnie zeoh
d kĄ” oi ązani w różn2n sosób i którzy czują swoją przynależność do OWE L zbiorowości” [241k
W literaturze wyróżnia się następujące cechy tej zbiorowości: wspólnot celów realizowanych przez tę zbiorowość, środki materialne i niematerialn
tr którymi posługują się członkowie zbiorowości, pozycje i role społeczne charakter:
styczne dla danej zbiorowości oraz zasady organizacyjne, według których analiz wana zbiorowość funkcjonuje.
Najważniejszym więc czynnikiem systemu społecznego zakładu pracy je człowiek — pracownik oraz człowiek — użytkownik dóbr i usług.
Społeczną strukturę ażo zakląray_można rozpatrywać4c 2 j Szczepańs: Społeczne czynniki wydolności procy. „Przeg1ąd Techniczny” — 1969,
nr Spec. — hstopad, s. 13
299
zzch:
zesnego zakładu —jako organizację formalną,
dadu, jak i cały —jako organizację nieformalną.
F o r in a I n a o r g a n i z a cj a zakładu pracy, to inaczej mówiąc, układ odukcji i usług, stosunków oficjalnych określonych przepisami, regulaminami i statutami. W telnej i wydajnej szczególności formalną organizację zakładu pracy stanowi system oficjalnych
stanowisk (od właściciela i naczelnego dyrektora, aż do stanowiska strażnika czy chowych, sprzątaczki włącznie) oraz zależności i stosunków służbowych.
.runków, Organizacji formalnej każdego zakładu pracy właściwe są cztery podstawowe polecznego, elementy. Są to:
ieryjno-technicz- — specjalizacja — będąca następstwem społecznego podziału pracy i porządkująca podział funkcji i czynności;
— hierarchia władzy — określajaca układ stanowisk i zależności służbowych; kże z zakładem, — procedura w zakresie łączności i przepływu infmmacji, warunkująca óry pisze min.: sprawne działania zarówno kierownictwa, jak ogółu praco\\ ów; „sten techniczny — koordynacja — gwarantująca prawidłowe współdziałanie poszczególnych iym, tj. zespołem ogniw organizacyjno-produkcyjnych i usługowych zakładu pracy. ganizacji, syste- Znaczenie organizacji formalnej przedsiębiorstwa jest kapitalne. Układ for- zjedź, St Czajka mainy powoduje bowiem, że z luźnej zbiorowości ludzkiej powstaje zwarty kolejest oiuoną, ktyw pracowników) jakim jest załoga fabryczna (zakładu pracy), która poczuwa ajemnie z sobą się do pewnej wspólnoty. Od intensywności poczucia tej wspólnoty (inaczej — eżność do f)we) stopnia integracji) zależą w znacznej mierze. wyniki techniczno-produkcyjne każdego zakładu pracy.
yości: wspólnotę 0 r ga n i Z a ej a n i e fo r m a I n a zakładu pracy to układ stosunków i niematerialne, nieoficjalnych, składających się z sieci stosunków osobistych i grupowych, które zne charaktery- w przeciwieństwie do ukladu formalnego, nie są regulowane oficjalnymi przepiktóryc analizo- sami, lecz jedynie przez zespół norm i reguł tzw. niepisanych lub zwyczajowych. Organizacja nieformalna (pozaformalna) różni się więc od organizacji formalnej
kładu pracy jest rodzajem więzi, odmiennością norm, sposobem regulowania ludzkich zachowań i typem kształtowania się stosunków międzyludzkich [9,24].
;rywać w dwóch Wyróżnienie organizacji formalnej i nieformalnej zakładu pracy prowadzi do pojęcia grupy społecznej. Z socjologicznego punktu widzenia grupę społeczną
Stanowi zbiór ludzi (co najmniej trzy osoby) zespolonych więzią społeczną i psychiczną.
3