Temat: Ryzyko zawodowe zakażenia mikrobiologicznego w zakładzie pracy, oraz działalność profilaktyczna w tym zakładzie.
Źródła zakażeń mikrobiologicznych w zakładach produkcyjnych.
Zakażenie może nastąpić z wielu źródeł np.:
Zakażenie krzyżowe produktów od nieprzetworzonych surowców poprzez pracowników za pomocą rak, ubrań i narzędzi,
Z miejsc wzrost organizmów patogennych na terenie fabryki,
Zakażenie krzyżowe z otoczenia zakładu. Patogeny wnoszone na jego teren przez pracowników lub wnikające poprzez uszkodzenia budynków, np.: Salmonella spp z odchodów ptaków dostające się na teren hal produkcyjnych wraz z wodą deszczową,
Pracownicy mogą być takim żródłem jeżeli są nosicilami bakterii patogennych Staphylococcus aureus, Salmonella or Shigella, lub zakażonych żółtaczką typu A lub wirusem Norwalk),
Zakażenia mogą następować ze źle umytych powierzchni i urządzeń,
Zakażenia krzyżowe ze źle uprzątniętego otoczenia zakładu,
Zakażenia z powodu źle zaprojektowanych lub przerobionych elementów zakładu lub urządzeń np.: zakażenie poprzez mikroorganizmy wzrastające w ślepych zakończeniach rur,
Zakażenie z powodu złego zarządzania zakładem i urządzniemi np.: Salmonella spp. wzrastające w izolacji pieca rozpyłowego i zakażającego produkt poprzez otwory korozyjne w ścianie pieca,
Zakażenie poprzez defekty połączeń w puszkach i defekty zamknięcia w innych opakowaniach pozwalające na wniknięcie mikroorganizmów.
Zatrucie lub zakażenie pokarmowe jest spowodowane spożyciem patogennych drobnoustrojów lub toksyn wytwarzanych przez niektóre z tych organizmów. Uwolnienie toksyn lub namnożenie się mikroorganizmów w jelitach może spowodować wystąpienie wymiotów lub biegunki. Ilość mikroorganizmów powodująca powstanie objawów chorobowych jest różna dla poszczególnych osób, w zależności od ich wieku, stanu zdrowia i wielu innych czynników.
Mikroorganizmy patogenne potencjalnie można znaleźć wszędzie w większych lub mniejszych ilościach. Mogą one być obecne w produktach surowych, które będą następnie przetwarzane, takich jak mięso, drób, jaja i warzywa. Zwykle nie jest to żaden problem, ponieważ staranne gotowanie świeżych produktów spożywczych powoduje, że te mikroorganizmy stają się nieszkodliwe. Ryzyko zakażenia krzyżowego pojawia się wówczas, gdy szkodliwe mikroorganizmy przechodzą z produktów surowych do potraw gotowych do spożycia, takich jak sery, sałatki, kanapki, itp. lub gotowych do spożycia dań. Przykładem drogi, na której może dochodzić do zakażenia krzyżowego w lodówce jest kapanie płynnej treści ze świeżego mięsa lub drobiu na produkty gotowe do spożycia.
Istnieje wiele różnych mniej oczywistych innych dróg, które mogą wybrać mikroby. Niemyte ręce, ubrania robocze, deski do krojenia lub każde inne narzędzie kuchenne, które pozostawało w kontakcie z surowymi produktami, stwarzają ryzyko zakażenia. Na szczęście istnieją proste sposoby, dzięki którym można zapobiegać zakażeniu krzyżowemu.
Przede wszystkim, zawsze należy myć ręce przed zabraniem się do przygotowywania żywności oraz po przygotowywaniu surowych produktów. Wszelkie rany powinny być zaopatrzone bandażem nie przepuszczającym wody. Nie przygotowuj jedzenia dla innych osób, jeżeli sam jesteś chory lub masz infekcje dotyczące skóry. Pamiętaj, że wszystkie produkty surowe są potencjalnym źródłem zakażenia i przechowuj je w innym miejscu niż produkty gotowe do spożycia. Na przykład w lodówce przechowuj świeże mięso i drób na niższej półce niż inne produkty i umieszczaj je na podstawce, aby uniknąć skapywania płynu. Nie ma znaczenia, czy świeży produkt jest produktem pochodzenia zwierzęcego czy roślinnego. Ryzyko jest takie same.
Nigdy nie używaj tych samych przyrządów kuchennych do przygotowywania surowych produktów I gotowej do spożycia żywności. Można łatwo zapomnieć o tej zasadzie np. podczas grillowania. Używaj innych narzędzi kuchennych i naczyń dla świeżego i ugotowanego mięsa. Nie przygotowuj sałatek na desce do krojenia, która była używana do przygotowywania surowego mięsa. Dobrym pomysłem jest oddzielna deska, która służy tylko do mięsa. Po użyciu myj starannie gorącą wodą wszystkie zastosowane przyrządy kuchenne.
Podstawowe znaczenie ma czystość. Powierzchnie robocze w kuchni powinny być regularnie myte za pomocą gorącej wody z detergentem. Nie powinny tam przebywać zwierzęta domowe. Należy często myć w wysokiej temperaturze fartuchy kuchenne, ręczniki i ścierki do naczyń. Po użyciu szybko je wysusz, aby zapobiec namnażaniu się ewentualnych mikroorganizmów. Ścierki do podłogi oczywiście powinny być trzymane oddzielnie, ale należy z nimi postępować w ten sam sposób. W warunkach idealnych sztućce i naczynia stołowe powinny obciekać i suszyć się w sposób naturalny, lub przy użyciu zmywarki.
Wreszcie należy wspomnieć o płynach do mycia i innych środkach, które zawierają składniki przeciwbakteryjne. Mogą one być skuteczne w zapobieganiu zakażenia krzyżowego, ale nie zabezpieczają w pełni. Zatem powinny one być stosowane jako dodatkowe zabezpieczenie a nie jako podstawowa obrona.
Szkodliwe czynniki biologiczne pod względem rodzaju działania chorobo- twórczego na organizm człowieka, można podzielić na następujące grupy:
Czynniki wywołujące choroby zakaźne i inwazyjne np. wirusy, bakterie, grzyby
Alergeny biologiczne np. cząsteczki roślinne i zwierzęce
Czynniki rakotwórcze (aflatoksyny - toksyny o właściwościach rakotwórczych, wytwarzane głównie przez grzyby Aspergillus flavus i Aspergillus parasticus)
Biologiczne wektory, czyli stawonogi przenoszące zarazki chorób transmisyjnych np. kleszcze, komary
W zależności od zdolności wywołania zakażenia, szkodliwe czynniki biologiczne podzielono na cztery grupy ryzyka zawodowego:
Grupa 1. - czynniki, które prawdopodobnie mogą być przyczyną chorób u ludzi
Grupa 2. - czynniki, które mogą wywoływać chorobę u ludzi i mogą być szkodliwe dla pracowników; jest mało prawdopodobne, że występują powszechnie w środowisku; istnieją skuteczne metody profilaktyki i leczenia
Grupa 3. - czynniki mogące wywoływać ciężki przebieg choroby u ludzi i ich obecność jest poważnym zagrożeniem dla zdrowia pracowników; mogą występować powszechnie w środowisku; istnieją skuteczne metody profilaktyki i leczenia
Grupa 4. - czynniki, które wywołują ciężki przebieg chorób u ludzi i są poważnym zagrożeniem dla zdrowia pracowników; ich obecność w środowisku pracy wiąże się z dużym ryzykiem; brak skutecznych metod profilaktyki i leczenia
Drobnoustroje w powietrzu występują najczęściej w postaci bioaerozoli, czyli układów zawierających fazę rozpraszającą oraz fazę rozproszoną w postaci drobnych cząstek cieczy, kurzu pochodzenia roślinnego, zwierzęcego czy też mineralnego. W powietrzu atmosferycznym znajdują się między innymi zarodniki i konidia grzybów oraz bakterie i ich przetrwalniki. Organizmy te, w wyniku procesów chemicznych wydzielają także różne substancje chemiczne o bardzo złożonym składzie- endotoksyny, enterotoksyny, enzymy i miko toksyny.
Mikro toksyny to bardzo toksyczne metabolity wtórne wytwarzane przez niektóre gatunki grzybów pleśniowych. Substancje te u ludzi powodują zapalenie skóry oraz zatrucia z następującymi objawami: bóle głowy, biegunki, zaburzenia mechanizmów i immunologiczne oraz uszkodzenia wątroby i nerek. Znaczna grupa miko toksyn ma działanie mutagenne i rakotwórcze . Miko toksyny wywołują także zaburzenia w funkcjonowaniu o środkowego układu nerwowego.
Endotoksyny są związkami wytwarzanymi przez ściany komórkowe bakterii. Należą do związków o szerokim spektrum działania toksycznego i decydują o właściwościach patogennych bakterii. Endotoksyny wdychane przez człowieka wraz z kurzem mogą być przyczyną podwyższonej temperatury ciała, trudności z oddychanie, zmiany licznych leukocytów we krwi, hipoglikemii, hipotensji.
W ciągu ostatnich lat w Polsce nastąpił wzrost liczby obiektów budowlanych przeznaczonych do pracy biurowej. Wzrosła również liczba pracowników zatrudnionych w takich obiektach. Osoby zatrudnione na takich stanowiskach biurowych często skarżą się na zmęczeni, uczucie duszności, bóle i zawroty głowy , drażliwość, obniżenie zdolności koncentracji, zaburzenia pamięci, podrażnienia błon śluzowych oczu i górnych dróg oddechowych, zmiany skórne oraz nieżyty dróg oddechowych. Dolegliwości te zostały nazwane ,, zespołem chorego budynku”. Przyczynami opisanych objawów mogą być zanieczyszczenia chemiczne, a także czynniki biologiczne, niewłaściwe parametry mikroklimatu, hałas, drgania mechaniczne, pola elektromagnetyczne, promieniowanie optyczne oraz elektryczność statyczna.
Źródła zanieczyszczeń biologicznych w powietrzu. Środowiska pomieszczeń pracy biurowej mogą być ludzie, pyły pochodzenia organicznego, materiały gromadzone w budynkach oraz powietrze przenikające w systemy przez wentylacyjno- klimatyzacyjne. Szacuje się że większość problemów zdrowotnych związanych z jakością powietrza wewnętrznego w pomieszczeniach biurowych wiąże się z narażeniem na grzyny, głównie na grzyby pleśniowe. Stanowią one około 70% całkowitej mikroflory powietrza w pomieszczeniach. Badania powietrza w budynkach biurowych w USA i Brazylii pokazały obecnie trzy gatunki grzybów. Grzyby pleśniowe często czynnikiem alergizującym, mogącym wpływać na rozwój astmy, alergicznych nieżytów nosa, zapalenia spojówek i nieżytów przewodu pokarmowego
Bakterie stanowią na ogół 19-26% mikroflory powietrza w pomieszczeniach zamkniętych, w tych pomieszczeniach biurowych. Większość bakterii nie stanowi zagrożenia zdrowotnego w normalnych warunkach środowiskowych, czyli przy niskich stężeniach tych mikroorganizmach w powietrzu, jednak część z nich pokazuje właściwości chorobotwórcze, alergizujące lub toksyczne. W powietrzu wewnętrznym może występować kilkadziesiąt gatunków bakterii np. bacillus i inne.
Ocena zanieczyszczenia powietrza szkodliwymi czynnikami biologicznymi jest problemem bardzo aktualnych i istotnym z uwagi na ludzi, która dotyczy ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na czynniki biologiczne w miejscu pracy. Dyrektywa określa obowiązki pracodawcy w zakresie ochrony pracowników przed narażeniem na czynniki biologiczne, zawiera klasyfikacje czynników biologicznych, które stanowią zagrożenia w miejscu pracy oraz środki bezpieczeństwa i strefy bezpieczeństwa w miejscach pracy, gdzie występuje narażenia na czynniki szczególnie niebezpieczne. Wobec zagrożeń z obecnością szkodliwych czynników biologicznych w pomieszczeniach konieczna jest regularna jakościowa i ilościowa kontrola poziomu mikrobiologicznego zanieczyszczenia powietrza. Warunki pobierania mikrobiologicznych prób powietrza na stanowiskach pracy w odniesieniu do mikroorganizmów i endotoksyny bakteryjne. Norma zawiera podstawowe definicje, zaleca stosowanie metod wolumetrycznych, dopuszcza oceny stopnia mikrobiologicznego skażenie powietrza przez oznaczenie składników komórek mikroorganizmów oraz pierwotnych i wtórnych metabolitów
Obecnie nie ma na świecie uregulowań prawnych, które podawały by wartość dopuszczenia stężeń mikroorganizmów na stanowisku pracy. Oceny narażeń zawodowego na czynniki biologiczne można dokonać na podstawie wartości zalecanych dopuszczalnych stężeń mikroorganizmów i endotoksyny w powietrzu pomieszczeń zamkniętych. Od wielu lat krajowe komitety specjalistów, niezależne grupy naukowców i indywidualni badacze proponują zakresy wartości dopuszczalnych stężeń szkodliwych czynników biologicznych w pomieszczeniach zamkniętych.
3