(grec. óu - nie; topós - miejsce, kraj)
Termin ten został użyty przez Th. Morusa w 1516 r. w dziele De optimo rei publicae statu, deque nova insula Utopia. Autor przedstawił w nim wizję społeczeństwa angielskiego, dokonując z jednej strony krytyki jego nieracjonalności i niesprawiedliwości, a z drugiej, przedstawiając propozycję nowego ładu zdolnego rozwiązać ludzkie i społeczne problemy.

Pojawiły się też inne tego typu wizje: F.T. Campanelli Civitas solis (1623); F. Bacona Nova Atlantis (1627); J. Harringtona Oceana (1656). Na szczególną uwagę ze względu na szeroki zakres oddziaływania zasługuje koncepcja utopii E. Belamy'ego zawarta w książce Looking Backward (1888), upowszechnionej w wielomilionowym nakładzie w USA. Dopatrywano się w niej idei utrwalonych w europejskich ruchach socjalistycznych i przenoszonych na teren amerykański. W XIX w. pojawiły się nowe koncepcje utopii: Ch. Fourier, Phalanges, w: Nouveau monde industriel (1829); E. Cabet, Voyage en Icarie (1840); Th. Hertzka, Feiland (1890). Wszystkie te utopie i związane z nimi proroctwa przetrwały do I wojny światowej. Do nich należą też poglądy socjalistów utopijnych i "naukowych".

Społeczne funkcje dawnych utopii mają zarówno pozytywne, jak i negatywne aspekty. Do pozytywnych należą:
a) oddziaływanie na poprawę zdegenerowanych stosunków społecznych przez budzenie sumienia społecznego i kształtowanie świadomości koniecznych zmian;
b) pomoc w ocenie status quo społeczeństw i w poszukiwaniu możliwości ich odnowy.
Do negatywnych zaś należą:
a) przyczynianie się, poprzez głoszenie fikcyjnych celów dalekosiężnych, do oderwania się od rzeczywistości hic et nunc;
b) przeakcentowanie jednych wartości i niedocenianie innych, np. poprawa warunków materialnych przy jednoczesnym pomijaniu kwestii natury moralno-duchowej.
Wspomniane utopie, mimo pozytywnych i negatywnych funkcji społecznych, miały zasadniczo pozytywny charakter. Zawierały bowiem idee naprawy ówczesnych społeczeństw i przebudowania ich w duchu sprawiedliwości. Po nich pojawiły się inne, które miały wyłącznie negatywny charakter. Wiązało się to z odkryciami w dziedzinie nauki i techniki, jednostronnym rozumieniem postępu, zagrożeniami przez wojny itd. Miejsce nadziei na poprawę warunków życia i losów ludzkich społeczeństw zajął strach, beznadziejność, destrukcja, śmierć. Znalazło to wyraz w następujących utopiach XX w.: J. London The Iron Heal; G. Orwell Rok 1984; Zamiatin We i A. Huxley Nowy wspaniały świat. Wszystkie one poszukują odpowiedzi na pytanie, czy naturę ludzką moźna tak zmienić, by człowiek zapomniał o swych dążeniach do godnego życia, wolności i sprawiedliwości.

Społeczne dokumenty Kościoła nie poświęcają wiele uwagi utopiom. Jeśli już to czynią, koncentrują się na utopijnych ideologiach i systemach społecznych, m.in. przestrzegają przed wiarą w odrodzenie utopii (OA, 37; DM, 10).