PRAWO DZIECKA DO PRYWATNOŚCI

Każdemu dziecku przysługują prawa dziecka tak jak każdemu dorosłemu przysługują prawa człowieka. Prawa dziecka są więc naturalną konsekwencją praw człowieka. Praw tych nikt nie może dziecka pozbawić.

Państwo musi zapewnić dziecku możliwość korzystania z przysługujących mu praw, a wszystkie instytucje państwowe i ich przedstawiciele: np. policjanci, sędziowie, lekarze, nauczyciele, urzędnicy muszą przestrzegać praw dziecka bo tak stanowi prawo. Na przykład jeżeli mówimy o prawie do prywatności oznacza ono między innymi, że pielęgniarka nie może przekazywać danych o zdrowiu dziecka osobom nieupoważnionym, informacje o problemach z nauką powinny być przekazywane bezpośrednio rodzicom czy opiekunom dziecka a nie podczas spotkania z innymi rodzicami.

Prywatność- termin, który w najszerszym znaczeniu określa możliwość jednostki lub grupy osób do utrzymania swych danych oraz osobistych zwyczajów i zachowań nieujawnionych publicznie.

Prawo do prywatności – zaliczane jest do podstawowych praw i wolności obywatela.

Można mówić o prywatności bliższej i dalszej lub ścisłej i otwartej. Do pierwszej zaliczylibyśmy intymność i takie stany, cechy, procesy, które są znane tylko nam. Prywatność w tym kontekście jest bliska pojęciu ,,sekret” czy ,,tajemnica” i dotyczy związków emocjonalnych, niepełnosprawności itp. Bliska temu rozumieniu jest potrzeba zachowania intymności związanej z własnym ciałem, uczuciowymi relacjami, doświadczeniami z innymi. Prywatność w szerszym znaczeniu (mniej ścisła) odnosiłaby się do posiadanego terytorium, poglądów wypowiadanych publicznie, wytworów np. patent, książka, które są znane innym, których używanie czy ingerowanie może mieć miejsce tylko za zgodą właściciela.¹

Uważa się, że ojczyzną prawa do prywatności jest Ameryka. Charakterystyką tego prawa jako pierwsi zajęli się amerykańscy profesorowie prawa w 1890r. – V. Brandeis oraz E. Warren. Ich koncepcja spotkała się z dużym uznaniem.

Przyczyny rozwoju koncepcji Brandeisa i Warrena:

1) Wojny i systemy totalitarne – negujące prawa człowieka. Sprowadziły tym samym rolę jednostki do przedmiotu prawa.

2) Ogromny rozwój techniczny i wynalazki – miały duży wpływ na poprawę życia ludzkiego.

Kategorie naruszeń prywatności wg W.L. Prossera:

1. Ingerencja w sferę odosobnienia i samotności oraz w sferę spraw prywatnych.

2. Publiczne ujawnianie faktów prywatnych dotyczących danej osoby.

3. Ujawnianie faktów, które stawiają publicznie daną osobę w fałszywym świetle.

4. Przywłaszczanie sobie, dla osiągnięcia własnych korzyści elementów tożsamości danej osoby (np. nazwiska, wizerunku).

Naruszenia prawa do ochrony życia prywatnego dopuszcza się ten kto:

1. Ingeruje w życie prywatne, rodzinne lub domowe.

2. Narusza integralność psychiczną lub fizyczną jednostki.

3. Narusza wolność przekonań lub obyczajów człowieka.

4. Narusza cześć, honor lub zdobytą opinię.

5. Ukazuje inną osobę w niekorzystnym dla niej świetle.

6. Ujawnia krępujące lub intymne fakty z życia prywatnego jednostki.

7. Przywłaszcza sobie cudze nazwisko, pseudonim lub osiągnięcia.

8. Niepokoi drugą osobę przez jej śledzenie, narzucanie swego towarzystwa lub w jakikolwiek inny sposób.

9. Dopuszcza się naruszenia korespondencji i rozpowszechnia cudzy wizerunek bez zezwolenia osoby portretowanej.

10. Nadużywa informacji uzyskanych prywatnie (ochrona wypowiedzi).

11. Ujawnia informacje uzyskane od zainteresowanego lub udzielone mu w warunkach poufności.²

Jeśli ochronę prywatności rozumiemy jako ochronę wartości obejmującej różne dobra możemy wyróżnić:

1. Zewnętrzny zakres ochrony – obszar zakazu podejmowania takich działań, które jako naruszające prywatność są jednocześnie zakazane przez procedurę ochronną któregoś z dóbr (lub kilku z nich), będących elementami sfery prywatności

2. Wewnętrzny zakres ochrony – obszar tych naruszeń prywatności, przy których nie dochodzi do równoczesnego naruszenia dóbr ,,składowych”, a jeżeli dochodzi to są to naruszenia na tyle nieznaczne, że uruchomienie specjalnych procedur ochrony tych dóbr jest możliwe po stwierdzeniu że jednocześnie nastąpiło naruszenie prywatności.

Prawo dziecka do prywatności w Polsce:

Prawo do prywatności przysługuje każdemu człowiekowi.

Zawarte jest w artykule 8. Konwencji o Ochronie Praw i Podstawowych Wolności:

1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji.

2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa, z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju , ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób.

Głosiła je także Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, Art. 12 mówi, że:

1. Nie wolno ingerować samowolnie w czyjekolwiek życie prywatne, rodzinne, domowe ani w jego korespondencję, ani też uwłaczać jego honorowi lub dobremu imieniu. Każdy człowiek ma prawo do ochrony prawnej przeciwko takiej ingerencji lub uwłaczaniu.

Tę samą treść dotyczącą prawa do prywatności zawiera Pakt Praw Cywilnych i Politycznych (art.17). Różnicą miedzy tymi sformułowaniami jest to, iż ingerencja taka nie może mieć nie tylko charakteru arbitralnego, ale i bezpiecznego.

Prawo do prywatności jest konkretnie przypisane dziecku w Konwencji o Prawach Dziecka w artykule 16, który głosi, iż:

1. Żadne dziecko nie będzie podlegało arbitralnej lub bezprawnej ingerencji w jego życie prywatne, rodzinne, mir domowy lub jego korespondencję, ani bezprawnym zamachom na jego honor i reputację.

2. Dziecko ma prawo do ochrony prawnej przed tego rodzajami ingerencjami lub zamachami.

W pewnych kwestiach dziecko może korzystać z prawa do prywatności w takim samym zakresie jak osoba dorosła. Postanowienie to znajduje odniesienie w artykule 5. Konwencji, która mówi, że rodzice lub opiekunowie mają prawo do właściwego ukierunkowania dziecka w korzystaniu i z tego prawa w sposób odpowiadający, rozwijającym się zdolnościom dziecka. Mając prawo, ponoszą zarazem odpowiedzialność za owo ukierunkowanie dziecka. Przy korzystaniu przez dziecko z prawa do prywatności, sprawą nadrzędną jest dobro dziecka.

Prywatność dziecka powinna być zapewniona we wszystkich sytuacjach i środowiskach w jakich się ono znajduje – przede wszystkim w rodzinie, instytucjach opiekuńczych, w szkole, miejscach pracy, zakładzie służby zdrowia, jak również w zakładach, w których są umieszczone dzieci, które weszły w konflikt z prawem karnym lub są o to podejrzane. Prywatność ma być zapewniona w kontaktowaniu się z innymi osobami, również gdy dziecko poszukuje rady, poszukuje pomocy lub doradztwa, a przede wszystkim w sytuacjach, gdy dziecko jest krzywdzone, również w rodzinie. Prywatność ma też być zapewniona, gdy idzie o dostęp do informacji o dziecku.

Środki masowego przekazu mają obowiązek szanować prywatność dziecka. Zabronione jest upowszechnianie wizerunku oraz nazwiska dziecka w przypadku gdy miałoby to być niekorzystne dla dziecka. Dziecko ma prawo odmówić udzielenia informacji dotyczących własnych przekonań religijnych oraz swojego pochodzenia. Szczególnie istotną sprawą jest szanowanie prywatności dziecka w sprawach higieny osobistej, edukacji seksualnej oraz spraw antykoncepcji. Instalowanie kamer wideo narusza prywatność dziecka, zwłaszcza gdy są one montowane w łazienkach czy pomieszczeniach gdzie dzieci się przebierają.

Poważnym naruszeniem prywatności dziecka jest upowszechnianie opinii na temat dziecka, które to naruszają dobro dziecka, np. stwierdzenie typu: ,,Ten chłopak jest złodziejem, chuliganem, nieukiem”; „Ta lub inna dziewczyna prowadzi mało obyczajowe życie”, itp.³

Nie tylko dorośli, ale również i małe dzieci mają prawo do korzystania z prawa do prywatności, mogą mieć swoje własne tajemnice, które są zgodne z ich wiekiem. Dotyczy to dzieci dorastających, które w szczególny sposób chcą chronić swoje poczucie intymności. Starają się ustrzec ingerencji rodziców w ich własne sprawy. Niekiedy problemem takiej ingerencji nie jest sama ingerencja, ale sposób jej sprawowania.

Wypytywania znajomych dziecka o samo dziecko, (zastępuję rozmowę rodzica z dzieckiem), przeszukiwanie rzeczy pod jego nieobecność, dyskretne podsłuchiwanie jego rozmów telefonicznych, takie i podobne zachowania nie sprzyjają kontaktom relacji typu rodzic-dziecko, wręcz przeciwnie – wywołują sprzeciw.⁴

Dziecko może dysponować własnymi rzeczami, ma prawo do tajemnicy korespondencji, nikomu niewolno bez bardzo ważnych powodów wkraczać w jego sprawy osobiste i rodzinne. Rodzice chcą wiedzieć, co robią ich dzieci, żeby poznać ich potrzeby. Jednak nawet mały człowiek ma prawo mieć swój świat i odrobinę prywatności. Potrzebuje miejsca, które będzie tylko dla niego. To nieprawda, że dziecko nieodczuta wstydu. Nie należy mówić publicznie o problemach dziecka z nauką czy siusianiem do łóżka. Upokorzysz je tym. Wołając dziecko chcesz, żeby natychmiast się pojawiło. Dziecko też ma prawo powiedzieć: ,,Za chwilę, chcę skończyć to, co robię”.

Prawo dziecka do prywatności nie oznacza, że wszelka ingerencja w jego prywatność jest niedopuszczalna. Jednakże zarówno Pakt, jak i Konwencja o Prawach Dziecka zabraniają przede wszystkim ingerencji bezprawnej. Gdy w danej sytuacji ingerencja jest prawnie przewidziana i dopuszczalna, nie stanowi ona zamachu na prywatność dziecka. Ale prawnie dopuszczalna ingerencja może być w określonej sytuacji arbitralną.

Ustawodawstwo krajowe powinno przewidywać skuteczne dostępne dla dziecka środki ochrony prawnej przeciwko zamachom na prywatność dziecka. Komitet Praw Dziecka rozpatrując sprawozdania państw z realizacji postanowień Konwencji bacznie zwraca uwagę na to, czy ustawodawstwo danego państwa należycie ochrania prywatność dziecka.

Prawa ucznia w szkole na przykładzie prawa do prywatności

Środowisko szkolne, obok środowiska rodzinnego spełnia bardzo ważną rolę w kształtowaniu osobowości młodego człowieka w przygotowaniu go do poszanowania własnej godności oraz godności i praw innych ludzi – kolegów, nauczycieli, rodziców. To właśnie w szkole młody człowiek poznaje istotę praw wolności i obowiązków, to w niej doświadcza tego, czy i jak jego prawa są realizowane oraz uczy się poszanowania praw i wolności innych ludzi.

Edukacja dotycząca praw człowieka – praw ucznia może być efektywna pod warunkiem łączenia wiedzy o tych prawach z praktyką wychowawczą. Poszanowania praw człowieka najlepiej uczyć w praktyce, tzn. przez takie organizowanie środowiska szkolnego w którym uczniowie będą doświadczali poszanowania przysługujących im praw, a tym samym uczyli się zachowań zgodnych z prawem.

Ochrona prawa do prywatności uzyskała po raz pierwszy w polskim systemie prawnym rangę konstytucyjną z chwilą wejścia w życie Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997r. Zawarte w niej przepisy gwarantują każdej jednostce prawną ochronę życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz decydowania o swoim życiu osobistym.⁵ Prywatność, której najbardziej istotnym składnikiem jest prawo do odosobnienia, w sensie normatywnym zakłada uprawnienie jednostki do takiego kształtowania sfery prywatnej aby była ona niedostępna dla innych i wolna od ingerencji. Najczęściej prawo do prywatności naruszane jest przez ingerencje w sferę spraw prywatnych, ujawnienie informacji o życiu prywatnym danej osoby oraz fałszywych faktów na jej temat. W praktyce szkolnej realizacja prawa do prywatności obejmuje przede wszystkim poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego. Zatem wszelkie informacje na temat sytuacji materialnej rodziny ucznia, wyników badań psychologiczno-pedagogicznych oraz sytuacji zdrowotnej ucznia nie mogą być rozpowszechniane.⁶

Bibliografia:

1. Braciak Joanna , Prawo do prywatności, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2004

2. Kasdepke Grzegorz, Mam prawo! Czyli nieomal wszystko, co powinniście wiedzieć o prawach dziecka, a nie macie kogo zapytać!, Wydawnictwo G+J RBA, 2007

3. Kwak Anna, Mościskier Andrzej, Rzeczywistość praw dziecka w rodzinie, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2002

4. Łopatka Adam, Dziecko. Jego prawa człowieka, Polskie Wydawnictwo Prawnicze Sp. z.o.o., Warszawa 2000

Dokumenty:

1. Konwencja o Prawach Dziecka

2. Konwencji o Ochronie Praw i Podstawowych Wolności

3. Pakt Praw Cywilnych i Politycznych

4. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

Czasopisma:

1. Bocian Beata, Prawo ucznia w szkole na przykładzie prawa do prywatności, [w:] Czasopismo Nowa Szkoła, Nr 2/2008

2. Safjan Marek, Prawo do ochrony życia prywatnego, HFPC, Zeszyt 4. Szkoły Praw Człowieka, Warszawa 1998

3. Zaleski Zbigniew, Prawo do prywatności. Spojrzenie psychologiczne, [w:] Czasopismo Psychologiczne, Tom 4, Nr 3-4, 1998

---

1. Czasopismo Psychologiczne, Tom 4, Nr 3-4, 1998, s.218.↩

2. Joanna Braciak, Prawo do prywatności, Wydawnictwo Sejmowe Warszawa 2004, s.306-308.↩

3. Adam Łopatka, Dziecko. Jego prawa człowieka, Polskie Wydawnictwo Prawnicze Sp. z.o.o., Warszawa 2000, s.82-84.↩

4. Anna Kwak, Andrzej Mościskier, Rzeczywistość praw dziecka w rodzinie, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2002, s.138.↩

5. M. Safian, Prawo do ochrony życia prywatnego, HFPC, Zeszyt 4. Szkoły Praw Człowieka, Warszawa 1998, s.81.↩

6. Beata Bocian, Prawa ucznia w szkole na przykładzie prawa do prywatności, Czasopismo Nowa Szkoła, Nr 2/2008, s. 31-33.↩