Czym różni się do stosunek do śmierci poety XX – lecia międzywojennego –

J. Tuwima od średniowiecznego przekazu anonimowego autora.

1. Wstęp (0-3p.)

• Wskazanie, ze tekst średniowieczny ma charakter dydaktyczny.

• „Dusza z ciała wyleciała….” Jako przykład średniowiecznego ars moriendi.

• Wskazanie typu liryki bezpośredniej (z elementami liryki opisowej) – „Piosenka umarłego.”

• Wiersz Tuwima jako polemiczne nawiązanie do tekstu średniowiecznego – świadoma stylizacja.

1. Rozwinięcie

„Dusza z ciała uleciała” (0-6p.)

1. Wiersz jako przykład średniowiecznej parenezy. (1p)

2. Omówienie sytuacji lirycznej (2p)

1. wskazanie, że opisywany jest moment śmierci – dusza opuściła ludzkie ciało: „z ciała wyleciała…”;

2. spotkanie ze św. Piotrem;

3. pomoc Piotra w odnalezieniu przez duszę raju.

1. Personifikacja duszy – płacze, rozmawia ze św. Piotrem. (1p)

2. Ukazanie zagubienia ludzkiej duszy po śmierci: (2p)

1. stoi samotnie na zielonej łące;

2. jest bezradna – płacze, choć nie chce płakać – „nie wola mi rzewno płakać”;

3. nie wie, gdzie się podziać.

1. Konieczność posiadania przewodnika, orędownika w pośmiertnej wędrówce – tu św. Piotr – „Powiedę cię” (1p)

„Piosenka umarłego” (0-13p.)

1. Wskazanie w tytule wiersza nawiązania do gatunku piosenki jako utworu przynależącego do gatunku poezji ludowej – rytmicznej, prostej (stylizacja na ludową piosenkę): (2p)

1. rytmizacja piosenki – rymy parzyste dokładne;

2. zdrobnienie jako zabieg stylizacyjny;

3. nawiązania do sztuki ludowej – „anioł jak z obrazka”, nawiązania do rzeźby ludowej: „w srebrnym gaju cię postawię(…) z papierowa lilią w rączce”;

4. nawiązanie do języka ludowego, potocznego: „anioł jak z obrazka”, „niech nie mówią żem ja umarł”, „trumniarz”, „zatracona duszka";

1. Cytowanie jako zabieg literacki świadczący o świadomej stylizacji (dwa pierwsze wersy). (1p)

2. Omówienie sytuacji lirycznej: (4p)

1. opisanie momentu śmierci – podobnie jak w średniowieczu jest to opuszczenie duszy przez ciało;

2. spotkanie po śmierci człowieka ze swoja duszą – „pobiegłem, patrzę na nią”

3. dusza człowieka zmarłego ma anielską postać – zaskoczenie podmiotu lirycznego: „nie wiedziałem, żeś ty anioł”;

4. prośba zmarłego, by dusza wróciła z nim do miasta pod postacią owieczki;

5. przedstawienie sposobu na życie duszy po śmierci – jako upostaciowanego anioła na wystawie u „trumniarza”;

1. Wskazanie, że podmiot liryczny naiwnie chce oszukać śmierć i ludzi, by myśleli, że ciągle żyje. (1p)

2. Opis anioła stylizowany na postać z ludowej rzeźby, obrazka, wskazujący na naiwność potocznych wyobrażeń na temat życia po śmierci i wyobrażenia anioła (3p)

1. nad głową „wieniec” łaski (aureola), „szklane oczy, lniane oczy”

2. postaci towarzyszą religijne pieśni błagalne wyśpiewywane „wniebogłosy” (suplikacje)

3. anioł na wystawie u trumniarza stoi na „drewnianej, twardej łączce, z papierową lilią w rączce”, rusza skrzydełkami i stuka „sztywną nóżką.

1. Omówienie językowych środków przekazu, podkreślających naiwność wyobrażeń na temat śmierci: (3p)

1. porównania: „anioł jak z obrazka”, „pobekując jak owieczka”;

2. deminutywy i określające je epitety, które kontrastują z powagą sytuacji życia duszy po śmierci:

• „białoruna owieczka” jako wyobrażenie bieli i niewinności,

• „drewniana łączka” jako wyobrażenie raju,

• „rączka” z lilią, „skrzydełka” jako atrybuty alegorii duszy,

• „sztywna nóżka” upostaciowanej duszy

• epitet „sztywna” – wykorzystanie dwuznaczności wyrazu („sztywna”, bo trupia, ale „sztywna „ również jako drewniana noga rzeźby, która ma anielską duszę obrazować)

1. Omówienie znaczenia zwrotu „zatracona duszka” (2p)

1. zagubiona dusza;

2. potocznie „zatracona” jako przeklęta, bo nie dotarła do raju, pokutuje na ziemi jako figurka na wystawie, która oglądają gapie;

3. dusza, która przestała się orientować, gdzie jej miejsce, straciła kontakt z zaświatami;

4. „zatracona” jako ta, która przestała istnieć w sferze duchowej.

1. Wskazanie przywiązania człowieka do swojej duszy – zwraca się do niej pieszczotliwie „moja duszko.” (1p)

III Podsumowanie, np.: (0-3p)

- pełne podsumowanie – (stosunek do śmierci w dobie średniowiecza jest przesycony powagą i wskazuje na wyobrażenie o wędrówce duszy po śmierci jako drogi do raju („królestwa niebieskiego”), którą pomaga przejść św. Piotr (ma charakter parenetyczny); wiersz Tuwima jest pastiszem średniowiecznego moralitetu, na co wskazuje kontrast pomiędzy poważnym tematem a zastosowanym środkami poetyckiego wyrazu – stylizacja na prostą ludową piosenkę; liryk nie ośmiesza jednak potocznych wyobrażeń na temat życia po śmierci, lecz wskazuje, że zagadnienie to pozostanie dla człowieka zawsze tajemnicą wobec której staje bezradny i skazany na uproszczenia rodem z ludowych i potocznych wyobrażeń) (3p)

- częściowe podsumowanie – (stosunek do śmierci w dobie średniowiecza jest przesycony powagą, poucza, jaką dusza ma drogę do przebycia i jak może jej pomóc orędownik – św. Piotr, zaś w wierszu Tuwima mamy do czynienia ze świadomą stylizacją, pokazującą w sposób uproszczony wyobrażenia na temat życia po śmierci, na które składają się ludowe i potoczne obrazy) (2p)

- próba podsumowania – (stosunek do śmierci w dobie średniowiecza jest przesycony powagą, poucza, zaś w wierszu Tuwima mamy do czynienia ze stylizacją motywu wędrówki duszy po śmierci częściowo pozbawioną powagi) (1p)