Dwa pomysły na budowanie kapitału społecznego w środowisku lokalnym.
Program „Działaj lokalnie”
Program „Działaj lokalnie” jest programem, który ma na celu dofinansowywania lokalnych inicjatyw na małym terenie, co sprzyjać ma powstawaniu efektu synergii.
„Działaj lokalnie” jest programem polsko – amerykańskiej fundacji wolności, który realizowany jest już o 9 lat przez Akademię Rozwoju Filantropii w Polsce. W tej chwili trwa VI edycja. Dążeniem programu jest aktywizowanie lokalnych społeczności wokół różnych celów o charakterze dobra wspólnego. Program finansowany jest ze środków Polsko - Amerykańskiej Fundacji Wolności. Dodatkowo dotacje oraz koszty realizacji lokalnych konkursów grantowych są częściowo wspierane przez samorządy, firmy, lokalne organizacje pozarządowe oraz mieszkańców. Jest to więc program grantodawczy, którego odbiorcami mają być organizacje pozarządowe, lokalne instytucje i grupy nieformalne.
Program jest zdecentralizowany. W pierwszych trzech edycjach dotacje były przyznawane na poziomie ogólnopolskim, lecz w 2004 roku zdecydowano, ze będzie się to odbywać na poziomie lokalnym, co umożliwia współpraca z partnerem programu, którym są Lokalne Organizacje Grantowe. Sieć lokalnych organizacji grantowych obejmuje stowarzyszenia oraz fundacje wyłaniane w otwartych konkursach. Obecnie w programie biorą udział 52 lokalne organizacje grantowe. Każda obejmuje kilka gmin. Decyzje o dofinansowaniu projektów zapadają więc na poziomie lokalnym, jako efekt pracy lokalnej komisji grantowej skupiającej niezależne autorytety. Gwarantuje to, że dotacje przyznawane są organizacjom i grupom nieformalnym, które mają pomysł na działania odpowiadające na faktyczne potrzeby mieszkańców. LOG przekazują środki na realizację nagrodzonych projektów i czuwają nad ich prawidłowym rozliczeniem.
Co roku środki Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności przekazywane są każdemu partnerowi sieci, który przeprowadza na swoim terenie konkursy. Lokalne konkursy prowadzone są według jednakowych zasad. Nacisk położony jest przede wszystkim na jawność, przejrzystość i otwartość. Każdy LOG pozyskuje dodatkowo własne fundusze na sfinansowanie minimum 50% kosztów realizacji lokalnego konkursu grantowego. Pochodzą one od samorządów, firm, innych instytucji lub od mieszkańców (m.in. z kampanii 1 %). Co roku LOG ogłaszają na swoim terenie lokalne konkursy grantowe. W ramach każdego konkursu LOG przyznaje około 10 grantów (w kwocie maksymalnie 6 tysięcy złotych) na realizację projektów, które:
aktywizują lokalne społeczności wokół różnych celów o charakterze dobra wspólnego
przyczyniają się do rozwiązania określonego lokalnego problemu lub zaspokojenia pewnej potrzeby mieszkańców
mają jasno określony cel, dobrze zaplanowane działania, mierzalne rezultaty i rozsądne koszty realizacji
są realizowane wspólnymi siłami mieszkańców i instytucji lokalnych
w przemyślany sposób angażują zasoby lokalne (naturalne, społeczne, ludzkie i finansowe).
Aby wziąć udział w takim konkursie trzeba sprawdzić czy na terenie danej gminy działa LOG, jeśli jest taka – kiedy organizuje jakiś konkurs. Jeżeli działania, które dana organizacja chciałaby przeprowadzić zgadzają się z założeniami konkursu należy napisać odpowiedni wniosek i czekać na rozwiązanie konkursu i przyznanie grantów.
O dotację mogą ubiegać się organizacje pozarządowe posiadające osobowość prawną i grupy nieformalne, w których imieniu wniosek złoży organizacja pozarządowa lub jedna z następujących instytucji publicznych: przedszkole publiczne, szkoła publiczna, dom kultury, biblioteka publiczna, ośrodek pomocy społecznej, urząd gminy. Projekt musi spełniać wszelkie wymogi formalne (złożony w terminie, przez odpowiednie jednostki, zgodnie z wnioskiem itp.). Ważne jest, aby powyżej wymienionych kryteriów organizacja czy grupa ubiegająca się o granty planowała opierać się na współpracy z partnerami instytucjonalnymi i wolontariuszami oraz zamierzała kontynuować wybrane działania projektu i podtrzymywać aktywność grup społecznych także po zakończeniu realizacji projektu.
Dotację mogą być przeznaczona na projekty związane z: pomocą społeczną, nauką, edukacją, oświatą i wychowaniem, kulturą, sztuką, ochroną dóbr kultury i tradycji, ochroną zdrowia, działaniem na rzecz osób niepełnosprawnych, promocją zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy, upowszechnianiem i ochroną praw kobiet, krajoznawstwem oraz wypoczynkiem dzieci i młodzieży, ekologią i ochroną zwierząt, ochroną dziedzictwa przyrodniczego, porządkiem i bezpieczeństwem publicznym, przeciwdziałaniem patologiom społecznym, upowszechnianiem i ochroną wolności i praw człowieka oraz swobód obywatelskich, a także działaniami wspomagającymi rozwój demokracji, promocją i organizacją wolontariatu, działalnością charytatywną oraz działalnością wspomagającą rozwój wspólnot i społeczności lokalnych.
W konkursach organizowanych przez LOGi następuje koncentracja i synergia kilku dofinansowywanych projektów na jednym obszarze, która zdaniem konstruktorów programu przyczyniać się powinna do rozwoju kapitału społecznego i w konsekwencji zwiększenia efektywności społeczności w zakresie rozwiązywania problemów społecznych.
LOGi przyczyniają się do tego pozyskując lokalne środki finansowe, wspierając projekty mieszkańców, angażują środowisko biznesu i przedstawicieli samorządu. Skłaniają do działań organizacje i grupy do tej pory uśpione, uczą mało doświadczone grupy i organizacje jak przygotowywać i realizować projekty.
„Działaj lokalnie” to już ponad dwa tysiące zrealizowanych projektów i dotacji w wysokości 11 361 563,58 zł.
Konkretne projekty
W VI, obecnej edycji programu, wzięło udział Stowarzyszenie Forum Oświatowe 'KLUCZE”. Obejmuje ono cztery gminy, 3 w powiecie Olkuskim w woj. małopolskim (Klucze, Bolesław, Wolbrom) i jedną w powiecie zawierciańskim w woj. Śląskim (Ogrodzieniec). Zrealizowano w sumie 9 projektów. Były to projekty retrospektywne, najczęściej nastawione na integrację międzypokoleniową.
Koło gospodyń wiejskich Podlipianki z Bolesława „Rarytasy prababci Jagody” – wspólne gotowanie, przekazywanie sobie przepisów, wydanie książki kucharskiej.
Ochotnicza straż pożarna w Laskach „Strażacka izba tradycji” – utworzono strażacką izbę tradycji, która stała się miejscem spotkań, założono kółko historyczne przy szkole w Laskach, mieszkańcy przeznaczali na eksponaty własne pamiątki rodzinne
Ochotnicza Straż Pożarna w Kolbarku, „Źródło integracji” – adaptacja miejsca wokół zbiornika strażackiego – ławeczki, stojak na rowery, nowa pompa z możliwością pobierania wody. Miejsce spotkań i integracji.
Stowarzyszenie ziemia kluczewska „Kraina zabaw we dworze” – stworzenie placu zabaw i miejsca do spotkań w parku w centrum wsi Klucze. Zagospodarowaniem zajęli się rodzice i dziadkowie.
Grupa Nieformalna z Klucz „Ismena” „Tradycja łączy pokolenia” spotkania seniorów z młodzieżą, stare zdjęcia, opowieści, żywe lekcje historii. warsztaty fotograficzne, komputerowe.
Rada sołecka wsi Cieślin, „Szach i mat – impuls do dalszych działań”, zakup szachów plenerowych, prowadzenie rozgrywek i innych zajęć plenerowych. Wyrównanie terenu, zagospodarowanie ławeczki itp.
Rada Sołecka w Strzegowie, „Świetlica wiejska w Strzegowie” , dzieci mają możliwość odrobić lekcje, pobawić się z rówieśnikami. Zagospodarowanie dzieciom wolnego czasu i odkrycie drzemiących w nich talentów. W działania objęte projektem zaangażowały się: Klub Sportowy „Pogoń”, Koło Gospodyń Wiejskich oraz OSP Strzegowa.
Stowarzyszenie na rzecz rozwoju wsi Załęże, „Regionalna sala pamięci i tradycji – świetlica Nasze Załęże”, stworzenie miejsca integrującego wszystkich mieszkańców. Zajęcia raz w tygodniu. Młode dziewczyny uczyły się szycia i malowania szkle, a chłopcy sklejania modeli. zrobione przez dzieci rzeczy sprzedano 11 listopada, a pieniądze przekazano na dalsze funkcjonowanie świetlicy.
Rada Rodziców, Ochotnicza Straż Pożarna, Rada Sołecka, Kolo Gospodyń Wiejskich, „Bezpieczne i radosne dzieci – szczęśliwa wieś” – plac zabaw na terenie wsi Chrząstowice. wcześniej dzieci biegały po ulicy.
Spojrzenie krytyczne
Realizacja projektu przyczynia się do budowania struktur współpracy pomiędzy instytucjami i powstawaniu kapitału społecznego, lecz należy również dostrzec pewne niebezpieczeństwa związane z realizacją tego programu.
Do dobrych stron, sprzyjających budowie kapitału społecznego zaliczyć można bardzo dużą różnorodność partnerów (co pozwala budować kapitał społeczny typu bridging). Wzrasta poziom zaufania do organizacji i do samorządów. Pojawia się pewien rodzaj etosu grantobiorców chętnych zrobić coś dla społeczności lokalnej. Podnoszą się kompetencje w zakresie foundrisingu.
Jednakże pojawiające się duże trudności z pozyskaniem wkładu własnego mogą skutkować przyjęciem niekorzystnych, z punktu widzenia kapitału społecznego, rozwiązań, np. opierania wkładów własnych na samorządach powoduje uzależnienie LOGa od samorządu (w sensie wytwarzania parytetów na granty z poszczególnych gmin: może pojawić się niechęć samorządu, najczęstszego partnera, do współfinansowania projektów, które wykraczają poza teren gminy. Pojawiają się trudności w zdobyciu środków od lokalnych sponsorów na finansowanie inicjatyw wykraczających poza obszar jednej gminy.). Powinny się pojawić granty na projekty partnerskie dla większej ilości gmin.
Mogą się pojawić trudności w komunikacji między grantobiorcami: duże odległości między miejscowościami, przy jednoczesnym braku powszechnego dostępu do Internetu. Trzeba tez dostrzec zróżnicowanie potrzeb na obszarze działania LOG – różna specyfika gmin np. miejskich i wiejskich rodzi zupełnie inne potrzeby.
Problemem może być niedostateczna przejrzystość działania komisji grantowych.
Sieć buduje bardzo silny lecz zaraz enklawowy charakter kapitału.
Bibliografia:
B. Lewenstein, M. Theiss „Kapitał społeczny in statu nascendi. Rola lokalnych organizacji grantowych w rozwoju kapitału społecznego środowiska lokalnego. Na podstawie analizy efektów IV edycji programu „Działaj lokalnie” końcowy raport z badań, Warszawa, październik 2007
http://www.dzialajlokalnie.pl/repository/informacje%20o%20ProgramieDL.pdf (02.12.2009r.)
http://www.forumoswiatowe.com.pl/articles.php?article_id=3, 02.12.2009r.