Cechy dobrego wychowawcy

Rola nauczyciela wobec uczniów nie sprowadza się wyłącznie do przekazywania informacji. Nauczyciel jest w szkole również wychowawcą - osobą znaczącą w życiu ucznia, wywierającą trwały i istotny wpływ na rozwój jego psychiki.

Musi on spełniać trzy podstawowe zadania być doradcą, przyjacielem i terapeutą.

Mając na uwadze jak wielka to odpowiedzialność często zadawałam sobie pytanie jakie cechy powinien mieć dobry wychowawca. To pytanie kierowałam również do uczniów, rodziców i nauczycieli. Szukałam odpowiedzi w literaturze. Zazwyczaj odpowiedzi były stereotypowe dające wyidealizowany obraz wychowawcy. Oczekuje się że nauczyciel wychowawca ma być: sprawiedliwy, dobry, mądry, ciepły, sympatyczny, cierpliwy, do tego wesoły, uprzejmy itd. Powstała w ten sposób bardzo obszerna lista cech odnosząca się nie tylko do zawodu nauczyciela. Po dogłębnej analizie zebranych danych oraz po ocenie swoich dotychczasowych doświadczeń i obserwacji udało mi się wybrać kilka cech, moim zdaniem najważniejszych, które sprawiają, że wychowawca będzie doradcą, przyjacielem i terapeutą dla swoich uczniów.

Pierwsza bardzo ważna cecha to dobra kondycja psychiczna, pozwalająca ustalić swój poziom energetyczny oraz wydajność bez obwiniania siebie i innych. Każdy wychowawca musi mieć samoświadomość - kim jest, jaką rolę pełni. Powinien znać swoje cele, potrzeby, motywacje i ograniczenia. Wiedzieć, jakie ma zalety i wady. Rozwiązywać osobiste problemy i radzić sobie z uczuciami, mieć świadomość, dokąd zmierza i kim się staje. Musi umieć poznać nie tylko ucznia, ale i samego siebie. Musi umieć ocenić, jakimi zasobami psychicznymi dysponuje, co może mu utrudniać funkcjonowanie, co wykorzystać, a co „podciągnąć” na wyższy poziom. I nie chodzi tu o permanentne podnoszenie kwalifikacji, a raczej o permanentny rozwój osobowy, o rozwijanie w pierwszym rzędzie tzw. umiejętności interpersonalnych, czyli takich umiejętności psychologicznych, które odgrywają istotną role we współżyciu z innymi ludźmi.

Moim zdaniem nauczyciel powinien być odważny. To znaczy gotowy do okazywania słabości. Powinien posiadać umiejętność przyznawania się do błędów i niedoskonałości. Powinien „umieć być” z uczniami i rodzicami. Odważny - oznacza gotowy do wzruszeń emocjonalnych, do analizy własnego postępowania i ujawniania własnych obaw i oczekiwań.

Kolejna cecha to otwartość - przede wszystkim na uczniów, na rodziców, na siebie, na innych nauczycieli, na nowe doświadczenia, odmienne style życia i systemy wartości. Nie oznacza to, oczywiście, ujawniania wszystkich aspektów swojego życia.

Moc osobista to cecha, która wyklucza manipulowanie uczniem i dominację. To poczucie wiary we własne możliwości, źródło uznania i charyzmy. W parze ze szczerością daje możliwość własnego rozwoju.

Nieodłączną cechą dobrego pedagoga jest gotowość do modelowania zachowań. Należy tworzyć normy otwartości, ranking celów, akceptacji dla innych i chęci podejmowania ryzyka. Uczyć głównie poprzez dawanie przykładu i robienie tego, czego oczekujemy sami - np. taktu, kultury osobistej, równowagi emocjonalnej itp.

Następna cecha to empatia czyli gotowość na kontakt z kłopotami, bolączkami, radościami uczniów, współodczuwanie i zrozumienie umiejętności oderwania się od własnych rozterek. Troska i dobra wola pozwalają szczerze zainteresować się dobrem uczniów, pomóc im w osiągnięciu wszechstronnego rozwoju. To szacunek, zaufanie i docenianie młodych ludzi. To również świadomość, komu pomagam i jakie mogą być trudności. Jest to wreszcie zainteresowanie i wsparcie ucznia a nie wzmacnianie własnego ego kosztem ucznia.

Szalenie ważną cechą jest pomysłowość, aby unikać skostnienia, mitów, schematów i z góry zaprogramowanych efektów, gotowość na eksperymenty, zwłaszcza w relacjach z uczniami - bycie „tu i teraz”. Aby to zrobić, należy dysponować dużą wiedzą merytoryczną, psychologiczną i pedagogiczną. Istotna jest wiara w proces grupowy, czyli ufność w siłę zespołu nauczycieli, siłę klasy szkolnej i wiara w to, co robię. Jednym słowem to entuzjazm w pracy. Równie ważna jest gotowość do poszukiwania nowych rozwiązań. Tu mieści się akceptacja i szacunek dla odmienności dzieci, nie narzucanie własnego widzenia świata, poznawanie i kierowanie uczniowskimi zmaganiami, otwartość na trudności dziecka.

Wreszcie jak w życiu tak i w pracy każdemu przydałoby się poczucie humoru - umiejętność śmiania się z samego siebie, dystans, unikanie „sztywności”, a zwłaszcza poczucie humoru w chwilach słabości.

Oprócz cech osobowości każdy nauczyciel powinien mieć pewne - niezbędne umiejętności i predyspozycje. Niewątpliwie należy do nich umiejętność aktywnego słuchania - wsłuchiwania się w to, co inni mówią, dostrzeganie gestów, subtelnych zmian głosu, wyczuwanie podtekstów, uchwycenie treści.

Aby dobrze kierować procesami grupowymi, klasowymi - ważne są umiejętności: klasyfikacji - czyli koncentracji na najważniejszych problemach, wyodrębnienie treści najważniejszych, najistotniejszych emocji, odzwierciedlenie - wychwycenie istoty odpowiedzi, zachowań dzieci, empatia - wyczuwanie subiektywnego świata dziecka, troska, doświadczenie, interpretowanie - np. zachowań uczniów, propozycje dla innych, stawianie hipotez w czasie prowadzenia dyskusji.

Konieczne, moim zdaniem są - wydawałoby się prozaiczne - umiejętności zadawania pytań, znajdowanie wspólnych mianowników, czyli uogólnianie, łączenie różnych dziedzin wiedzy, życia, teorii i praktyki.

Wychowawcę winny cechować znakomite umiejętności interpersonalne, aby wspierać w kryzysie, w dokonywaniu zmian, aby nie dopuszczać do pewnych zachowań, np. plotkowania, wtrącania się w prywatność, intymność, naruszanie dyskrecji, gadulstwa.

Dobry nauczyciel umie konfrontować, ale bez etykietowania (np. wyzywania, oceniania), dzielić się własnym odczuciem związanym z zachowaniem ucznia. Pełniąc rolę wychowawcy winien być dobrym diagnostą - nazywać zachowania, identyfikować objawy np. dysfunkcji, znać objawy trudności szkolnych i kierować do specjalistów, rozmawiać z rodzicami. Niezbędną umiejętnością jest wspomaganie rozwoju procesu grupowego, czyli tworzenie klimatu zaufania, bezpieczeństwa, akceptacji, zachęcanie do analiz problemów i prób zmiany zachowań. Wciąganie do otwartego komunikowania się i kontrowersji. Równie ważna jest ocena pracy grupy, czyli procesu, dynamiki grupy, sukcesów, porażek itd.

Można by tutaj w nieskończoność wymieniać szlachetne cechy charakteru, które powinien posiadać dobry wychowawca. Przede wszystkim powinien być to "człowiek szlachetny". Należy jednak pamiętać, że wychowawca jest „tylko człowiekiem”. Ma prawo do słabszej formy psychicznej, ma osobiste problemy, indywidualne predyspozycje i umiejętności lub ich brak. Ktoś jednak o silnej psychice, który z tymi problemami sobie radzi. Bo jeśli nie to nie powinien brać na siebie odpowiedzialności za trudny proces wychowawczy młodego człowieka, wynika z tego że praca wychowawcy jest dla wybranych, osób o silnej osobowości.

Bibliografia

S. Górski, Psychoterapia w wychowaniu, IWZZ, Warszawa 1984

H. Rylke, W zgodzie z sobą i uczniem, WSiP Warszawa 1993

Z. Włodarski, Człowiek jako nauczyciel i wychowawca, WSiP Warszawa 1992

Z. Włodarski, Psychologia nauczania, WSiP Warszawa 1995

Opracowania z Internetu