Cechy i dziedziny wychowania

Istnieje wiele określeń i prób definiowania pojęcia wychowanie. Większość autorów przyjmuje, że proces wychowania polega na oddziaływaniu na jednostkę w celu przekształcania jej osobowości. Pojęcie osobowości jest także różnie określane, ale dominuje, zwłaszcza wśród psychologów społecznych i socjologów, określanie osobowości jako zespołu stosunkowo trwałych indywidualnych cech jednostki, kształtujących się w procesie jej biologicznego, psychologicznego i socjologicznego rozwoju przez bliższe i dalsze środowisko społeczne oraz jej własną aktywność. W takim ujęciu osobowość tworzą m.in. zdolności, zainteresowania, postawy, pragnienia, zainteresowania, poglądy, potrzeby, motywacje, wartości, temperament i inne.

Jeżeli wychowanie dąży do oddziaływania na osobowość jednostki w celu przekształcania jej, zgodnie z przyjętymi założeniami, to wychowanie jest niewątpliwie złożonym procesem w którym istotna rolę odgrywają czynniki zewnętrzne (otoczenie) i wewnętrzne, zależne od jednostki.

Złożoność wychowania:

O złożoności wychowania, jak to podkreśla Zarzecki, świadczą wielorakie uwarunkowania zachowań ludzkich. Uwarunkowań egzogennych i uwarunkowań endogennych, zależnych od samej jednostki. Jeżeli celem wychowania jest na przykład wdrażanie określonych norm społecznych, to w ich przyswajaniu przez jednostkę mają pewne znaczenie już utrwalone normy oraz adaptacja do nowych wdrażanych norm. Znany pedagog Łobocki podkreślał, że w wychowaniu chodzi nie tylko o zapamiętywanie i rozumienie pożądanych norm postepowania, lecz także o ich pełną akceptację i uwewnętrznienie, a więc uczynienie z niej przewodniej idei w codziennym postępowaniu.

Trzeba dodać, że w procesie przyswajania wychowawczych treści istotną rolę odgrywa wpływ środowiska społecznego, w jakim uczestniczy wychowywana jednostka.

Intencjonalność wychowania:

Wychowanie, jeżeli jest świadomym, celowym procesem oddziaływania na innych, cechuje go intencjonalność. Oznacza to, że wychowawca jest świadomy celów jakie, pragnie osiągnąć w procesie wychowania. Intencjonalność wychowania charakteryzuje działalność wychowawców zawodowych, a także niezawodowych, np. rodziców, zwierzchników pracy, czy pracowników różnych ośrodków opiekuńczych. Intencjonalne działania wychowawcze to działania świadomie ukierunkowane na rozwój społeczny i moralny wychowanków, lub wspomaganie ich w tym rozwoju.

Interakcyjność wychowania:

Interakcja społeczna to wzajemne oddziaływanie ludzi na siebie. W wychowaniu chodzi o współdziałanie ze sobą wychowawcy i wychowanka. Zarzecki podkreśla, że wychowanek jest godnym partnerem swego wychowawcy, że nie jest i nie może być jedynie przedmiotem zewnętrznych oddziaływań zasługujących tylko na wysłuchanie.

Cechy interakcyjnego wychowania można skrótowo określić, jako:

-aktywizowanie i usamodzielnianie wychowanka,

-otwartość wychowawcy na reakcje wychowanka, na artykułowanie jego opinii, uwag, potrzeb,

-wykorzystywanie relacji wychowanka z innymi osobami (rówieśnikami), a także, co podkreśla Łobocki, samowychowania i samorealizacji.

Długotrwałość wychowania:

Długotrwałość wychowania, podkreśla Zarzecki, to proces przemiany własnej osobowości dokonujący się przez całe życie. Obejmuje więc nie tylko najmłodszych i młodzież, ale także ludzi dorosłych.

Ujmując proces wychowania i samowychowania w całym cyklu życiowym człowieka trzeba podkreślić znaczenie nie tylko oddziaływania zewnętrznego, ale także własną refleksję nad sobą, nadi zmianami siebie. Utrwalanie takiej postawy poznawczej, ukierunkowanej na siebie i własne relacje z otoczeniem, sprzyja edukacja permanentna i ustawiczne samokształcenie.

Dziedziny wychowania:

Wśród głównych dziedzin wychowania, za cytowanym już Zarzeckim, trzeba wymienić dziedziny szczególnie ważne:

Wychowanie umysłowe:

Celem wychowania umysłowego jest niewątpliwie kształtowanie zdolności człowieka. Zajmuje się tym dydaktyka, jako nauka o nauczaniu i uczeniu się.

Uwzględniając społeczne aspekty wychowania umysłowego, podkreślić trzeba znaczenie takich działań, które:

-sprzyjają rozwojowi potrzeb poznawczych jednostki i utrwalaniu się w niej nawyku do samokształcenia,

-zwiększają aktywność intelektualną jednostki i osób z którymi łączą ją ścisłe więzi osobowe, co sprzyja wymianie poglądów, dzieleniu się wiedzą i umiejętnościami, rozwijaniu kreatywności,

-sprzyjają otwartości na poglądy innych ludzi, ciekawość innych ludzi, których wiedza i doświadczenie może być inspiracją dla własnych działań rozwijających intelektualnie,

-sprzyjają zainteresowaniu ludźmi innych narodowości i innych kultur, co sprzyja przenikaniu różnych wartości z innych kręgów kulturowych, rozszerzając własne horyzonty życiowe.

Wychowanie estetyczne:

W dobie dominacji kultury masowej szczególnego znaczenia nabiera wychowanie estetyczne, będące wynikiem kontaktów z wartościowymi treściami różnych dziedzin sztuki. Sprzyja to utrwalaniu wrażliwości na piękno tkwiące w wytworach i działaniach o rzeczywistych walorach estetycznych: plastycznych, muzycznych, teatralnych, malarskich, literackich, filmowych i innych.

Jakże często obecnie treści przekazywane, zwłaszcza przez telewizję i film, epatują sensację i ekscytującą wizualność wzbudzającą podniecenie, dreszcz emocji. Utrwalanie w wyniku wychowania estetycznego wrażliwości na piękno i bogate artystyczne treści ma istotne znaczenie w wzbogacaniu osobowości ludzi.

Wychowanie zdrowotne:

W dobie licznych chorób cywilizacyjnych często podkreślane jest znaczenie w ich przezwyciężaniu zachowań prozdrowotnych ludzi. Zachowania te zależą od postaw wobec zdrowie, a postawy te można ująć w następujących wymiarach:

a) Świadomość jednostkowa zdrowia (subiektywna koncepcja zdrowia) i jej przejawy:

• Niechęć do przyswajania wiedzy o chorobach, obawa, że ich symptomy mogą wystąpić u mnie.

• Lekceważenie wiedzy o chorobach: „mnie to nie dotyczy, jestem człowiekiem zdrowym”, lekceważenie sygnałów, symptomów zagrażających zdrowiu.

• Zainteresowanie wiedzą o chorobach; często z tym się wiąże percepcja sygnałów zagrażających własnemu zdrowiu i reakcja na te symptomy.

b) Aspekt emocjonalny ( intuicja, motywacje):

- postrzegany poziom zagrożenia zdrowotnego;

- spostrzegany poziom własnej wrażliwości na sprawy zdrowia;

- postrzegane korzyści nowego, postulowanego zachowania i poczucie jego skuteczności.(Rogers).

Np. przekonanie, że mamy wpływ na zmniejszenie wagi ciała, może wyzwolić zachowanie

dietetyczne, nawet bez wyraźnej intencji.

c) Uczenie się zachowań prozdrowotnych. Rozwijanie własnych umiejętności służących zdrowiu.

Ważne elementy tego procesu według Meichenbauma:

• Zdolność do realistycznego postrzegania sytuacji.

• Dysponowanie właściwym repertuarem reakcji i zachowań.

• Umiejętność ich stosownego użycia w konkretnych sytuacjach.

Ważne znaczenie mają też:

- postrzeganie korzyści zachowań prozdrowotnych,

- postrzeganie przeszkód w zachowaniu zdrowia.

1

---