Rycerstwo Ślaskie
Rycerstwo śląskie do 1300 r. zachowało polski charakter etniczny, bowiem napływ obcych feudałów ograniczył się do 55 rodzin niemieckich przybyłych głównie z pobliskich Łuzyc i Misni oraz kilku rodzin czeskich. Feudałowie niemieccy osiedlali się głównie w księstwach dolnosląskich, a na opolszczyźnie ich obecnośc była raczej symboliczna. Rycerstwo czeskie osiedlało się natomiast głównie na ziemiach pogranicznych. Przybysze z niemiec w przeważającej mierze wywodzili się z warstwy ministeriałów. Odsetek obcych, zwłaszcza w pierwszym pokoleniu, sprawujących odpowiedzialne urzędy na Śląsku jest znikomy.
Wkład rycerstwa śląskiego do kultury był nie mały. Wiek XII jest uznawany za okres przełomowy, ponieważ dzięki rycerstwu śląskiemu:
Umocniło się chrześcijaństwo , za sprawą wielkich fundacji;
Przybyli do Polski cystersi, premonstratensi i zakony związane z Ziemia Świętą, prawdopodobnie także franciszkanie trafili na Śląsk za przyczyną możnowładczej rodziny;
Powstały wiejskie świątynie z największą z nich w Wierzbnej. Kościoły te stały się podstawa sieci parafialnej która pozwalała na skuteczną chrystianizację kraju, która była do połowy XII wieku powierzchowna. Upowszechniły się imiona chrześcijańskie i słowiańskie związane z religijnymi pojęciami.
Upowszechniła się kultura rycerska ściśle związana z religia. Przejawami jej były np., herby upowszechnione w tym samym czasie co turnieje , których treści stanowiły symbole związane z religią chrześcijańską.
Dotarła na Śląsk literatura europejska, opiewająca czyny rycerza króla Artura.
Była popularna kultura niemiecka, za sprawą elity śląskiej, lecz uleganie wpływom Zachodu było, wynikiem świadomego wyboru dokonanego przez rodzima elitę feudalną. Ślązacy zdecydowanie wyprzedzili rycerstwo pozostałych ziem polskich w przyswojeniu zachodniej kultury. Różnice te przejawiają się przy porównaniu poziomu artystycznego rycerskich pieczęci.
Zainteresowanie nowościami kulturalnymi przez śląskich feudałów było wynikiem świadomości ich o potrzebie zdobycia użytecznej wiedzy politycznej. Przejawem tego były wyjazdy młodzieży arystokratycznej na studia zagraniczne.
Poprzez istnienie wiecu który był najwyższą instancją konieczne stało się posiadanie odpowiedniej wiedzy i umiejętności przekonywania. Do tego celu niezbędna była znajomość retoryki, która prowadziła do wyczulenia na piękno słowa, popularność poezji i upowszechnienie się pisma .
Rycerskie zasady
Tym co najkrócej charakteryzuje rycerstwo są zasady: honor, duma, odwaga, męstwo, wierność danemu słowu, hojność, obrona Kościoła oraz szczególny stosunek do kobiet, pomoc ubogim
Honor
Honor stał się podstawą ideału rycerskiego. Rycerze chętnie wyruszali na wojny nie z obowiązku wasala ani chęci zdobycia łupów ale z poczucia honoru. Honor kazał walczyć w pierwszych szeregach i ginąć dla króla. Stosowanie zasadzek, zabijanie bezbronnych, używanie broni niegodnej pozycji społecznej rycerza, podejmowanie walki z nie w pełni uzbrojonym przeciwnikiem i ucieczka z pola bitwy były niehonorowe. Honor wymagał od rycerzy niesienia pomocy ludziom potrzebującym.
Duma
O wartości rycerza stanowiła duma, zabraniająca rzeczy "niegodnych", np. grabieży. Ale duma była równocześnie powodem pychy, zawiści, czasem nawet zdrady. Duma - podobnie jak honor - nie pozwalała na ucieczkę z pola bitwy czy walkę niedozwoloną bronią.
Odwaga i męstwo
Odwaga to zdolność do stanięcia naprzeciw niebezpieczeństwu, nawet gotowość do oddania życia gdy może przyczynić się to do obrony innych. Odwaga i męstwo często były nagradzane. Ci rycerze którzy nie byli szlachcicami mieli szansę na nobilitację i uzyskanie herbu dla siebie i potomków, szlachcice zaś mogli zyskać wzbogacenie herbu o nowe elementy.
Wierność
Rycerz stawał się wasalem przez złożenie uroczystej przysięgi królowi lub księciu: "Na wierność swą przyrzekam być dla mojego pana, wielce pobożnego męża, oddanym wasalem i zachowywać dlań swe mężne przywiązanie w niezmienności, szczerze i bez podstępu."
Hojność
Rycerz miał być hojny wobec Kościoła, osób ze swojej sfery, ubogich, a zwłaszcza wobec osób rozsławiających jego szczodrobliwość i chwalebne czyny. Kodeks rycerski jako jedną z najistotniejszych cech wymienia pogardę dla bogactw. Większość rycerstwa żyła ubogo, często jedynie z datków możnych protektorów. Zaś bogaci prześcigali się, rywalizowali między sobą w hojności, z czego korzystali ludzie ich dworu, damy, panny, rycerze, śpiewacy, grajkowie i poeci. Warto zauważyć że hojność a nawet rozrzutność była aprobowana wobec Kościoła i ludzi równie zamożnym a nawet zamożniejszym. Natomiast rozdawanie majątku ubogim było źle widziane.
Siła fizyczna
Siła fizyczna, tężyzna była podstawą sukcesów na polu walki. Rycerze spędzali połowę życia w siodle, bez względu na pogodę, czasem przez wiele dni. Nie było to zajęcie dla słabeuszy, utrzymaniu tężyzny służyły liczne turnieje.
Damy
Wybawienie damy lub panny z ciężkiej sytuacji stanowiło powinność rycerza. W literaturze dworskiej i częściowo w praktyce kobiety były inspiracją różnych działań rycerzy. Wielu rycerzy oddawało swe serca kobietom i nie miało znaczenia, czy były one mężatkami czy pannami. Spełnieniem miłości dworskiej wobec panny miało być małżeństwo. Zwykle ten rodzaj miłości polegał na adorowaniu kobiety i dokonywaniu dla chwały jej imienia czynów chwalebnych tak w bojach jak i na turniejach.
Droga do godności rycerskiej
Droga do rycerstwa rozpoczynała się już w wieku siedmiu-ośmiu lat, kiedy to chłopca z rycerskiej rodziny posyłano do zamku możnego suzerena. Jako paź lub giermek chłopiec podlegał i służył panu odpowiedzialnemu za jego wychowanie. Obowiązkami chłopca było nabycie dobrych manier, usługiwanie przy stole, nauka pisania, czytania, jazdy konnej, polowania, władania mieczem i - czasem - pływania i zapasów.
Po ukończeniu 14 roku życia paź był mianowany na giermka. Oprócz kształcenia cnót rycerskich zadaniem giermka było również zajmowanie się koniem, bronią i ekwipunkiem pana.
Pasowanie - to ceremonia przyjęcia nowego rycerza do rycerstwa. O promocji decydował nie wiek lecz znaczące osiągnięcia militarne lub inne o dużym znaczeniu, zasługi. Różne ważne wydarzenia w życiu suzerena były często okazją do pasowania. Pasowanie wzięło swoją nazwę od pierwotnej ceremonii polegającej na przypięciu rycerskiego pasa i uderzeniem ręką w kark lub ramię. Z czasem ceremonia ta uległa przekształceniu w uderzenie nie ręką ale mieczem w ramię, wręczenie miecza i przypięcie ostróg.
Ziemia i szlachta
Pod koniec wieków średnich w miejsce problemów wojennych coraz większego znaczenia dla rycerstwa nabierała ziemia. Tak jak wcześniej wielką wagę przykładano do właściwego wyszkolenia we władaniu orężem, tak później podobną wagę przykładano do sprawnego zarządzania majątkiem, czyli do zarządzania gospodarstwem. Ponieważ wojna przestała być źródłem dochodu, rycerstwo zaczęło zabiegać o posiadanie jak największych majątków ziemskich. Zaczęto urządzać folwarki aby szybko zwiększyć płynące z majątków dochody. Zmniejszenie się roli militarnej i zaangażowanie w sprawy gospodarcze sprawiło że polskie rycerstwo w XV i XVI w. przekształciło sie w tzw. nową szlachtę - warstwę uprzywilejowaną i panującą.
Sposoby zdobywania ziemi:
Rozradzające się rodziny nie były w stanie utrzymac się z niewielkich dziedziczonych majatków. Normalnym zjawiskiem było wykupywanie najdrobniejszych posiadaczy przez bogatsze jednostki – w tym także przez bogatych rycerzy.
Prawo dziedziczenia – dziedziczenie ziemi po przodkach.
Prawo lenne – było to prawo na mocy którego nadawano t.z. wasalowi określone dobra (ziemię, pieniądze) w zamian za obowiązek wierności, służby wojskowej i pewnych świadczeń na rzecz nadającego. W państwie polskim prawo lenne było rzadkim zjawiskiem, prawo lenne wystepowało głównie na śląsku.
Turniej rycerski
Wartości etosu rycerskiego są najwyraźniej uchwytne w turniejach rycerskich. Szczególnie podkreślane są :
siła (wygrywa najsprawniejszy i najwytrzymalszy z rycerzy).
odwaga (nie każdy zmierzy się z zawodnikiem, który ma sławę niezwyciężonego; oprócz tego istniało poważne ryzyko śmierci.
etyka walki (szczegółowe przepisy dotyczące zadawania ciosów, uzbrojenia itp.).
żądza sławy (rycerze robili to w końcu głównie dla osobistego rozgłosu).
W turniejach późnego średniowiecza na pierwszy plan wysuwają się takie wartości jak się służba damie (turniej rozpoczyna się i kończy na skinienie dam, w których obronie walczą ich faworyci) i hojność (organizacja turnieju oraz nagrody fundowane przez organizatora były bardzo drogie). Można stwierdzić, że średniowieczny turniej był zabawą, w której uobecniał się ideał średniowiecznego rycerza. Stanowił kwintesencję rycerskości; każdy jego element stanowił manifestację istotnych wartości etosu rycerskiego.
Pierwszy turniej rycerski na Śląsku, wzmiankowany w źródłach historycznych, zorganizował książę Bolesław Rogatka we Lwówku Śląskim), w dniu 14 maja 1241r.
Bibliografia:
Świeży Marian ,,Zamki, twierdze, warownie”