SOCJOLOGIA LUDNOŚCI- ZWYCIĘSKIE PODEJŚCIE, 10.00, 20.02.2015, dr Krystyna Kluz
1.Scharakteryzuj wpływ procesu starzenia się społeczeństwa na strukturę rodzin i panujące w nich relacje.
Ogólnie można powiedzieć, że świat się starzeje, zaczynamy mówić o generacji ludzi siwiejących.
Z analizy sytuacji w tych krajach, w których proces starzenia się ludności urósł do rangi problemu społecznego, zdaje się wynikać, że społeczna ocena ludności starych nie jest wysoka, a ich rzeczywista sytuacja życiowa (w wymiarze ekonomicznym, mieszkaniowym, kulturalnym) jest o wiele gorsza, niż innych grup.
1) spadek udziału kobiet w wieku rozrodczym, kurczenie się ludności w wieku bardzo młodym i powiększanie ilości osób w wieku starym
2) obciążenie ludności w wieku produkcyjnym kosztami utrzymania ludności starej i starzenie się zasobów siły roboczej na rynku pracy ludziom w wieku produkcyjnym ciężej jest na rynku pracy co może mieć konsekwencje w zakładaniu rodzin
3)konieczność udzielania zabezpieczeń społecznych, więcej osób korzysta z owych świadczeń – rosnące podatki też nie są prorodzinne
4)„faza pustego gniazda rodzinnego” - z jednej strony gniazdo zostaje opustoszałe ze względu na odchodzenie i usamodzielnianie się dzieci, a z drugiej strony może zostać opustoszałe w wyniku śmierci jednego z partnerów, zwykle jest to związane z nadumieralnością mężczyzn (feminizacja starości), czyli wynika z tego, że kobiety są częściej narażone na przeżywanie „fazy pustego gniazda”
5) od spisu w 2002 roku wzrosła liczba gospodarstw domowych z osobami starszymi na dzieci spada obowiązek opieki nad rodzicami. Często ma miejsce tzn. pokolenie kanapkowe, czyli takie w którym jedno pokolenie opiekuje się swoimi dziećmi i jednocześnie rodzicami
2. W formularzu badania reprezentacyjnego prowadzonego w ramach NSP 2011 zawarto kilka pytań dobrowolnych. Wymień trzy zagadnienia, których one dotyczyły.
Dzietność kobiet [1. liczba wszystkich żywo urodzonych dzieci 2. liczba dzieci urodzonych przez matkę kobiety 3. liczba dzieci jaką planuje urodzić kobieta (plany prokreacyjne)]
Wyznanie (przynależność do kościoła lub związku wyznaniowego)
Niepełnosprawność prawna i biologiczna
Formalne zawarcie związku w urzędzie stanu cywilnego lub w kościele (związku wyznaniowym).
3. Uzupełnij brakujące wyrazy, a następnie zdefiniuj utworzone pojęcia:
a) małżeństwo homogeniczne – podobieństwo partnerów pod względem pochodzenia społecznego, statusu ekonomicznego, wykształcenia itp.
b) ODSTĘP intergenetyczny - odstęp między kolejnymi urodzeniami dzieci, [jaki interwał upływa między urodzeniem pierwszego, drugiego, trzeciego potomstwa itd. Zwykle jest 1- 3 lata po sobie, dzisiaj mając 30 lat prokreacja dopiero się zaczyna - stąd krótkie ostępy. Ogromny rozstrzał między urodzeniem pierwszym, a drugim - nowy wzór późnej prokreacji.]
c) ZGONY, [UMIERALNOŚĆ] postneonatalne - umieralność niemowląt, które ukończyły miesiąc życia [powyżej 28 dni], ale nie ukończyły jednego roku życia.
d) WIEK chronologiczny [kalendarzowy]- mierzy życie od urodzin do momentu badania: 0, 1, 2, 3.... 21 itd. - to, że podajemy wiek w latach jest umowne; wiek podawany w ten sposób jest podstawą normotwórczą (osiągnięcie pełnoletności, możliwość zawarcia związku małżeńskiego). Kwestią sporną pozostaje okres prenatalny (Japończycy go uznają).
e) PRZYROST naturalny- różnica między liczbą urodzeń i liczbą zgonów w danej populacji w określonym czasie
f) polityka pronatalistyczna - zachęca do urodzeń np. becikowe, zasiłek na dziecko
4. E. Gee oraz E. Lee, autorzy dwóch różnych koncepcji. Przedstaw główne tezy tych koncepcji.
E.Gee
demografia apokaliptyczna – Od momentu zainteresowania się konsekwencjami procesu starzenia się ludności ludzie nauki i polityki postrzegali wzrost udziału seniorów i wydłużanie się trwania życia w okresie starości jako zjawiska niepokojące. Owo jednomyślne w przeszłości w zasadzie mniemanie – nazwane przez E. Gee „demografią apokaliptyczną” – iż wzrastająca liczba osób starszych mieć będzie katastrofalne skutki dla społeczeństwa, zasadzało się na pięciu „aksjomatach”:
homogenizacji zbiorowości seniorów,
„obwinianiu” osób starszych,
postrzeganiu procesu starzenia się w kategoriach problemu społecznego,
rozbudzaniu konfliktów międzypokoleniowych na bazie dyskusji o międzypokoleniowej (nie)sprawiedliwości i (nie)równości,
bezwzględnym i stałym łączeniu procesu starzenia się z polityką społeczną.
Lee emigracji
W typowym procesie przejścia demograficznego przy poprawie poziomu życia i warunków zdrowotnych „początkowo wysoka śmiertelność zaczyna spadać, po czym zwykle po upływie kilku dziesięcioleci zaczyna spadać początkowo wysoka dzietność. W tej wczesnej fazie tempo wzrostu populacji początkowo wzrasta, a następnie spada, a odsetek populacji w wieku produkcyjnym początkowo spada, a następnie wzrasta. Niska dzietność i śmiertelność nieuchronnie prowadzą ostatecznie do starzenia się populacji, a to starzenie jest skutkiem końcowym. Ale starzenie się populacji jest procesem rozpoczynającym się z dużym opóźnieniem, zaczyna się bowiem po dziesięcioleciach od czasu, kiedy zaczyna spadać dzietność.
5. Podaj synonimy używane w socjologii ludności:
a) migracja netto= SALDO MIGRACJI
b) mediana wieku nowożeńców =ŚREDNIA WIEKU, WIEK ŚRODKOWY
c) analiza wzdłużna = longitudinalna KOHORTOWA- analiza w czasie, dynamiczna, diachroniczna
d) ogólny współczynnik urodzeń= RODNOŚĆ, DZIETNOŚĆ
e) wiek funkcjonalny= WIEK SPOŁECZNY
f) wiek chronologiczny= WIEK KALENDARZOWY
wiek biologiczny
g) analiza poprzeczna - badanie zjawisk demograficznych w danym miejscu i czasie, analiza statystyczna
6. Scharakteryzuj główne kierunki zmiany w strukturze gospodarstw domowych i rodzin w Polsce w okresie międzyspisowym (2002-2011).
Gospodarstwa domowe to zespół osób (spokrewnionych lub nie) wspólnie zamieszkałych i utrzymujących się.
W okresie między spisowym liczba gospodarstw domowych nie zmieniła się znacząco – zanotowano wzrost o 1,7% do 13 568 tys, natomiast nastąpił spadek gospodarstw rodzinnych (0,7%)
Zmniejszyła się wielkość gosp. dom. Zmniejszyła się średnia liczba osób w gospodarstwie domowym: spadek zanotowano w miastach, na wsiach proces zahamował – spowodowane jest to spadkiem dzietności i dużą liczbom gospodarstw jednoosobowych.
Największe zmiany nastąpiły w gospodarstwach dwuosobowych – ich odsetek wzrósł o 2,5 pp – najczęściej były to bezdzietne małżeństwa i kohabitanci
Zmalał odsetek gospodarstw 4 i więcej osobowych o 1,8 pp, bo spadła liczba urodzeń i zmniejszyła się liczba zawieranych małżeństw
Widoczne są duże różnice między miastem i wsią: w miastach przeważają gosp. jedno i dwuosobowe 55%, na wsiach 4 i więcej osobowe 44%
Największy spadek gosp. dom. odnotowuje się w województwie Opolskim (skąd wyemigrowało najwięcej ludności) i Łódzkim (gdzie znacząca jest liczba osób starszych w regionie)
Największy odsetek gospodarstw domowych 4 i więcej jest w województwie Podkarpackim
Znacząco wzrósł odsetek gosp. dom. samodzielnych (pojedynczych) o 8,1%, ale większą dynamikę wykazują miasta
Nastąpiła duża zmiana w strukturze gosp. wg. grup pokoleniowych: w 2011 największy udział miały rodziny w młodym i średnim wieku (35,7%), ale w porównaniu do 2002 rok nastąpił spadek o 5pp.
22% stanowią gospodarstwa w których skład wchodzi osoba starsza, wzrost o 5pp
Zdecydowanie częściej samotnie mieszkają osoby starsza niż młode
Nastąpił spadek gosp. dom. wyłącznie młodych o 1,5 pp
Wzrósł odsetek gosp. nierodzinnych
Spadł odsetek gosp. w ogóle i jednorodzinnych, wzrósł dwurodzinnych i więcej – głównie na wsi
Reprezentantami gosp. dom. częściej są kobiety, ale jest to uzależnione dużą liczbą wdów, w małżeństwach i na wsiach częściej mężczyźni
W 2011 liczba rodzin wzrosła o 5%, ale większy wzrost miał miejsce na wisi
Obniżyła się liczba małżeństw o 1%
Spadły małżeństwa z dziećmi o 7%, 6,3pp - 49%
Wzrosły małżeństwa bez dzieci o 14%, 2pp głównie w miastach - 24,6
Wzrosła liczba związków partnerskich (o 60%), ale w strukturze ich udział jest niewielki 3%
Wzrosła liczba samotnych rodziców z dziećmi o 3,4 pp – 23%
Zmniejszyła się liczna rodzin wielodzietnych – efekt wyboru (rodzice najpierw dbają o wykształcenie i stabilność finansową)
7. Wskaż, jakie dane empiryczne są potrzebne do obliczania poniższych wskaźników, określając jednocześnie przynależność tych danych do kategorii strumieni i zasobów:
a) współczynnik małżeństw powtórnych.......
b) współczynnik śmiertelności.......
c) współczynnik skolaryzacji I stopnia.....
d) współczynnik płodności kobiet, które aktualnie w Polsce reprezentują grupę najwyższym, poziomie płodności (wskaż tę grupę)....
[współczynnik reprodukcji]
e) współczynnik opieki nad rodzicami/wsparcia osób starszych.....
8. Wyjaśnij co to jest polityka ludnościowa, wskaż główne kierunki działania. Opisanie polityki ludnościowej i jej instrumentów urodzenia/płodność/dzietność netto vs brutto.
POLITYKA LUDNOŚCIOWA - zespół oddziaływań prowadzonych przez państwo zmierzających do kształtowania optymalnej liczby ludności, do kształtowania przestrzennego rozmieszczenia ludności (miasto / wieś) oraz kształtowanie odpowiedniej struktury demograficznej / kształtowanie stosunków ludnościowych na danym terenie jak odpowiedzieć na pewne potrzeby, które wynikają ze struktury demograficznej
Rodzaje polityki ludnościowej
1. Polityka odpowiadająca zapotrzebowaniu ludności (population responsive policies) - wynikają ze stanu struktur demograficznych (najważniejsza struktura wg wieku). Polityka ludnościowa tej kategorii często przypomina politykę społeczno - ekonomiczną. Na jej podstawie kształtuje się:
• polityka edukacyjna
• polityka mieszkaniowa (przed 20 , po 40 spada)
• polityka zdrowotna (wiek 0 lat duże potrzeby, koło 20 lat niskie potrzeby, wraz z kolejnymi latami coraz większe)
• polityka rynku pracy
2. Polityka kształtująca procesy ludnościowe (population - influencing policies) - polityka związana z procesami demograficznymi, kształtująca owe procesy:
• urodzenia
- polityka pronatalistyczna - zachęca do urodzeń np. becikowe, zasiłek na dziecko
- polityka antynatalistyczna - Chiny, Indie, punkty za jedno dziecko, urlopy po aborcji, darmowa
antykoncepcja - polityka niehumanitarna pogwałcająca prawa człowieka
- polityka neutralna - państwo nie ingeruje
• umieralność - polityka zdrowotna
• małżeństwa i rozwody
• migracje
- polityka restrykcyjna - USA
- polityka liberalna - nie ma takiego kraju!
- polityka selektywna - regulowanie przepływów ludności określając pewne warunki np. Australia (system punktowy - wiek, płeć, zawód, wykształcenie, posiadanie członków rodziny), Kanada
Polska polityka ludnościowa - 3 strategiczne cele:
1. Zagwarantować prostą zastępowalność pokoleń dla osiągnięcia ustabilizowanej bądź w dalszej perspektywie zastojowej struktury ludności
2. Stale podnosić stan jakościowy ludności w rozumieniu kondycji zdrowotnej, poziomu bytowego i kulturowego
3. Stymulować wewnętrzny napływ i odpływ migracyjny w taki sposób, by nie dopuścić do terytorialnych zniekształceń struktury ludności wg płci i wieku
Polityka prorodzinna - systemowe, a więc całościowe oddziaływania państwa za pomocą całej masy instrumentów, które pomagają rodzicom w sposób jakościowy wychować dzieci – wspieranie jakościowe - polityka dot. urodzeń kładzie nacisk na ilość, nie można ich utożsamiać!
np. polityka mieszkaniowa - kredyty mieszkaniowe z oprocentowaniem 3%, dziecko w kl. 1 - 3 ma darmowe podręczniki, dobrze płatne opiekuńczo - wychowawcze urlopy
9. Przedstaw na siatce Lexisa i opisz zbiorowość małżeństw rozpadających się w 2011 roku, po trzech latach istnienia. Dlaczego się rozwodzą (okres ich trwania i moment zawarcia).
10. Przewidywanie ludności kontynentów
11. Podaj definicję, małżeństwa transnarodowego
Rodziny transnarodowe są definiowane jako rodziny, których członkowie żyją jakiś czas lub większość czasu oddzielnie, tworząc jednak poczucie wspólnoty i troszcząc się o wspólne dobro.
13. reprodukcja- określić z podanych lat, w którym roku współczynnik jest większy i dlaczego.. poziom efektywności reprodukcji (stosunek współczynnika reprodukcji netto do brutto), były podane wartości i trzeba było wskazać gdzie ten poziom był wyższy 0,633 porównanie, które oznacza że była większa dzietność
Współczynnik reprodukcji brutto - ile przeciętnie dziewczynek urodziłaby kobieta w ciągu wieku rozrodczego przydanych / niezmiennych / współczynnikach płodności wg wieku.
tWrb = (tUż / tU) x tWdz
brutto - bo nie uwzględnia umieralności dziewczynek!
Współczynnik reprodukcji netto - przy obliczeniu którego uwzględnia się umieralność, wyraża średnią liczbę żywo urodzonych dziewczynek przypadających na jedną kobietę w wieku rozrodczym, które dożyją do wieku swoich matek, przy założeniu niezmiennego aktualnego poziomu cząstkowych współczynników płodności i umieralności zgodnej z tablicami płodności i wymieralności.
Wrn = (tUż / tUog) x Σ Wpłx x (kLx / klo)
x/15
gdzie: tUż / tUog - przeciętna częstotliwość urodzeń żeńskich w ogólnej liczbie urodzeń,
kLx - średnia liczba kobiet dożywająca do wieku x ukończonych lat / wg tablic wymieralności/
klo - liczba kobiet jednocześnie urodzonych / w tablicach wymieralności/
Wpłx - cząstkowe współczynniki płodności
Lo = modelowe, hipotetyczne tablice
Lo - 100 000 tys
Lx - średnia liczba osób dożywających do danego wieku
Prawdopodobieństwo urodzenia dziewczynki x suma cząstkowych współczynników płodności razy prawdopodobieństwo przeżycia (brane z tablic umieralności!)
Na podstawie Wr netto wyróżniamy 3 typy reprodukcji ludności *nie pomyl z modelowymi typami struktur wieku!
1. Wr netto = 1 REPRODUKCJA PROSTA (1 matka zastępowana przez 1 córkę)
2. Wr netto < 1 REPRODUKCJA ZAWĘŻONA (1 matka nie jest zastępowana nawet przez 1 córkę)4
3. Wr netto > 1 REPRODUKCJA ROZSZERZONA (1 matka zastępowana jest więcej niż 1 córkę)
nie ma krajów w Europie o reprodukcji prostej i rozszerzonej!
UWAGA! Reprodukcji podaje się po 3 miejscach po przecinku!
POLSKA dla 2010 / reprodukcja zawężona
Wr brutto - 0,665
Wr netto - 0,663
* lekko rozszerzona - baby boom stanu wojennego, po raz ostatni w historii Polski (1,006)
14. Nierówność wobec śmierci.
Koncepcja nierówności społecznej wobec śmierci - do XIX w. nierówność społeczna powiększała w sposób umiarkowany ryzyko śmierci wśród ludności ubogiej. Wielkie epidemie nie oszczędzały nikogo, a poziom higieny był wszędzie bardzo niski. W XIX w. uprzywilejowane warstwy ludności zaczęły korzystać z postępów medycyny i higieny.
Dopiero wiek XX przyniósł zmniejszenie rozpiętości społecznego ryzyka śmierci w krajach wysoko rozwiniętych.
Rozpiętości ekonomiczne między krajami rozwijającymi się, a rozwiniętymi pogłębiają się, jednak maleją różnice w przeciętnym dalszym trwaniu życia.
Okólski, „Demografia”, s.80
„Umieralność jest zróżnicowana we współczesnym świecie. Wprawdzie jej poziom w Ameryce Północnej, Australii, większości krajów Europy, Japonii i kilku innych krajach jest względnie niski (wartość e(0) często przekracza 75 lat) i zbliżony, ale utrzymuje się tam wyraźne zróżnicowanie społeczne umieralności; osoby z niższych warstw społecznych żyją krócej niż osoby z wyższych warstw. W innych częściach świata (np. w większości krajów afrykańskich) poziom umieralności jest często nieporównanie wyższy; są kraje, w których e(0) nie przekracza 50 lat lub nadal zdarzają się katastrofy umieralności. Od końca lat 60. Znamienną cechą tendencji umieralności jest nieoczekiwane na ogół przyspieszenie jej spadku w krajach o najwyższym poziomie e(0) oraz zwolnienie spadku, stagnacja lub w pewnych przypadkach nawet wzrost umieralności w krajach, w których poziom e(0) jest względnie niski. Do tej drugiej grupy należała do niedawna również Polska i inne byłe kraje komunistyczne.”
15. Ruch wędrówki emigracja, liczba małżeństw, trwanie życia
Przeciętne dalsze trwanie życia - jedna z podstawowych charakterystyk liczbowych tablic trwania życia, służy do oceny poziomu umieralności, uznawana za podstawowy syntetyczny miernik umieralności, szeroko stosowany do porównań międzynarodowych, im większa jest umieralność, tym mniejsza wartość e(0) i odwrotnie. Przeciętne dalsze trwanie życia osoby w wieku x ukończonych lat e(x) jest średnią arytmetyczną lat, które mają jeszcze do przeżycia łącznie osoby w wieku x ukończonych lat.
• mężczyzna w Polsce - 71 lat
• kobiety - ponad 80 lat
• najdłuższy wiek - Japonia 84 lata
16.Współczynniki obrazujące częstotliwość
Współczynnik urodzeń, zgonów, rozwodów, małżeństw
17. Małżeństwo ponowne, rozrodczość kobiet.
Tabela z liczbą ludności:
- ludność świata wzrośnie na każdym kontynencie
- zmieni się procentowy udział poszczególnych kontynentów w ogólnej liczbie ludności świata
Wzrośnie procentowy udział Afryki (z 15% w 2014 40% w 2100)
Wszystkich pozostałych kontynentów udział spadnie: najwięcej Azji (17pp) i Oceanii (8 pp);
Europa (4 pp)
- spadnie procentowy udział regionów najbardziej rozwiniętych (z 17% w 2014 12% 2100)
- wzrośnie procentowy udział regionów najsłabiej rozwiniętych (12% 27%)
Tabela przeciętnego trwania życia:
- przeciętna długość życia wzrośnie wszędzie
Świat: Mężczyźni 66, Kobiety 71 M 80, K 84
Regiony rozwinięte: M 73, K 80 M 86, K 91
Regiony nierozwinięte: 58 78
Tabela udziału grup wiekowych:
- Świat: spadnie udział dzieci (26% 18%), wzrośnie udział osób 60+ (12 27%). Trend ten widoczny jest w prognozach dla poszczególnych kontynentów
- w regionach rozwiniętych procentowy udział dzieci pozostanie bez zmian (!), ale zwiększy się udział osób 60+
Tabela dzietności:
- współczynnik dzietności wpadnie wszędzie (dla świata, wszystkich regionów i kontynentów) w regionach najmniej rozwiniętych z 4,53 w 2010 2,11 w 2100
Tabela migracji:
- saldo migracji ujemne dla regionów słabo rozwiniętych, dodatnie dla rozwiniętych
- saldo migracji dodatnie w Ameryce Północnej, Europie i Oceanii, pozostałe ujemne
Prognoza dla Polski:
- w 2025 ludność Polski spadnie do 38 mln, w 2050 do 34 mln
- współczynnik feminizacji spadnie o 1,6 pp, ale i tak w grupie wiekowej 55+ pozostanie wysoki (133 118)
- mediana wieku podniesie się ogólnie o 13 (!) 39 w 2013 52 w 2050
- współczynnik potencjalnego wsparcia spadnie
- współczynnik opieki nad rodzicami wzrośnie
- wzrośnie przeciętne trwanie życia:
2014: M 73, K 81
2050: M 82, K 93
- przyrost naturalny cholernie spadnie! Od -20 w 2014 do -180 w 2050
współczynnik reprodukcji netto i brutto
Współczynnik reprodukcji netto – charakteryzuje on aktualną płodność i umieralność, wyrażając średnią liczbę żywo urodzonych dzieci płci żeńskiej, które dożyją wieku swych matek, przypadających na jedną kobietę w wieku rozrodczym, przy założeniu niezmiennego aktualnego poziomu płodności i umieralności zgodnego z tablicami płodności i umieralności
Współczynnik reprodukcji brutto – jest on miarą charakteryzującą aktualną płodność za pomocą średniej liczby żywo urodzonych dzieci płci żeńskiej, przypadających na jedną kobietę w wieku rozrodczym. Jest on iloczynem ogólnego współczynnika dzietności i współczynnika wyrażającego częstość rodzenia dziewcząt
Czyli jak była tam jakaś liczba 0,6 tzn że liczba urodzonych dziewczynek nie równa się liczbie matek?
Proces reprodukcji ludności – odtwarzanie populacji w procesie zastępowania pokoleń – rodziców przez dzieci
Typy reprodukcji:
- prosta- pokolenie dzieci równe jest pokoleniu rodziców
- rozszerzona – gdy pokolenie dzieci przekracza liczbę rodziców
- zwężona – gdy pokolenie dzieci jest mniejsze niż rodziców
1,5 – kraje rozwinięte
2,5 – Świat
1,4 – Polska
Everetta Lee (1966) migracja jest określana jako
trwała lub pÛłtrwała zmiana miejsca zamieszkania, przy czym nie czyni się żadnych
ograniczeń jeśli chodzi o odległość ruchu, jego przymusowy lub dobrowolny, wewnętrzny
lub zewnętrzny charakter. D
Lee (1966)21
:
1) Wielkość strumienia migracyjnego jest odwrotną funkcją odległości, tzn. częstsze są
migracje na krÛtsze dystanse. Jeśli odległość jest duża wybierane są najczęściej duże
centra handlowe lub przemysłowe (głÛwne ośrodki absorpcji).
2) Migracja przebiega etapami w kierunku ośrodkÛw o coraz wyższym poziomie
rozwoju. Jako typowy przykład może służyć cykl: migracje ludności wiejskiej do
miast, potem do innych, większych i lepiej rozwiniętych ośrodkÛw miejskich,
wreszcie poza granice danego kraju. Jednocześnie miejsca pracy na obszarach
wiejskich mogą zostać zajęte przez ludność z dalszych regionÛw.
3) Każdy przepływ (current, stream) wywołuje rÛwnoważny przepływ powrotny
(counter-current, counter-stream).
4) Mieszkańcy miast cechują się mniejszą skłonnością do migracji niż mieszkańcy wsi.
5) WśrÛd migrantÛw przebywających krÛtkie odległości dominują kobiety.
6) Ważnym czynnikiem sprzyjającym migracji jest technologia (zmiana
technologiczna? ñ ag i pk).
7) ÑZłe lub uciążliwe prawa, wysokie podatki, nieatrakcyjny klimat, nieodpowiednie
otoczenie społeczne, a nawet przymus (handel niewolnikami, transport), wszystko to
tworzyło i nadal tworzy przepływy migracyjne, lecz żaden z tych przepływÛw nie
może rÛwnać się w swej masie z tym, ktÛry powstaje z pragnienia tkwiącego u
większości ludzi do poprawienia sobie bytu pod względem materialnymî
(Ravenstein 1889: 286).
Teoria migracji Lee – migracja określana jako trwała lub półtrwała zmiana miejsca zamieszkania , przy czym nie czyni się żadnych ograniczeń jeśli chodzi o odległość ruchu, jego przymusowy lub dobrowolny, zewnętrzny lub wewnętrzny charakter.