Procesy ludnościowe miasta i wsi-egzamin
1.Pierwsze przejście demograficzne zapoczątkowano w końcu XVIII w. Sądzono, że w końcowej fazie tego przejścia dzietność ustabilizuje się na poziomie gwarantującym zastępowalność pokoleń. Niemniej jednak zmiany dzietności, które nastąpiły w latach 60. w wysokorozwiniętych krajach europejskich dalece odbiegały od tych oczekiwań.
Pierwsze przejście demograficzne cechowało się przede wszystkim spadkiem umieralności na skutek postępu w naukach medycznych. Był to okres rozkwitu instytucji rodziny, w której rodzice skupiali uwagę w pierwszej kolejności na przede wszystkim na zapewnieniu dobrobytu dziecku (era królewskiego dziecka z rodzicami), wypełnianiu swych ról społecznych oraz życiu zgodnym z wzorcami kulturowymi. powyższych uwagi na swoje cechy, pierwsze przejście demograficzne zostało nazwane przez profesora van de Kaa przejściem altruistycznym.
Drugie przejście demograficzne to podsumowanie przemian demograficznych, jakie zachodzą od lat 60tych poprzedniego wieku w wysokorozwiniętych krajach Europy, a od lat 90 XX w zachodzą również w krajach Europy Środkowo - Wschodniej. Jest ono skutkiem przemian politycznych i światopoglądowych, przejawiających się w rozwoju egalitaryzmu społecznego, wzroście autonomii jednostki i liberalizacji życiaZwiązane jest również z poprawą warunków i jakości życia wskutek rozwoju sektora usług, nowoczesnych technologii i medycyny. Zmiany te przyczyniły się do nasilania chęci samorealizacji jednostki. Z tej przyczyny drugie przejście demograficzne zostało nazwane przez profesora van de Kaa przejściem indywidualistycznym.
Procesy drugiego przejścia demograficznego przejawiają się w spadku dzietności poniżej poziomu gwarantującego zmienność pokoleń, preferowaniu związków niesformalizowanych, spadkiem umieralności, wydłużaniem się trwania życia, nasileniem migracji, dążeniu do maksymalnego korzystania z wykształcenia, dochodów, w podnoszeniu poziomu życia i zadowolenia z niego.
2.Ruch naturalny
Podstawowymi elementami ruchu naturalnego ludności są: liczba urodzeń, liczba zgonów i przyrost naturalny będący różnicą pomiędzy urodzeniami i zgonami.
W całym okresie powojennym współczynnik urodzeń i współczynnik zgonów na wsi był wyższy niż wśród ludności miejskiej.
Wielkość przyrostu naturalnego od zakończenia II wojny światowej ulegała znacznym wahaniom i tak w latach:
- 1946-1950 - przyrost naturalny wykazuje tendencję wzrostową od 16,0‰ w 1946 r. do 19,1‰ w 1950 r.;
- 1951-1958 - przyrost utrzymuje się na poziomie 19-19,5‰ - okres powojennego wyżu demograficznego, zwanego również wyżem kompensacyjnym;
- 1959-1969 - systematyczny spadek współczynnika przyrostu naturalnego do 8,6‰ w wyniku szybkiego spadku liczby urodzeń;
- 1970-1983 - stały wzrost współczynnika przyrostu naturalnego spowodowany wchodzeniem w wiek rozrodczy bardzo licznych roczników powojennego wyżu demograficznego - „echo” wyżu kompensacyjnego;
- po 1984 r. - stałe, dość szybkie zmniejszanie się przyrostu naturalnego do poziomu 0,1‰ w 2001 r. przy minimalnym wzroście (0,3‰) w następnych latach. Od 1995 r. bardzo wyraźne zróżnicowanie wielkości przyrostu naturalnego w miastach i na wsi (-0,5‰ dla miast i 0,4‰ dla ludności zamieszkującej wieś).
3.Związki demografii z innymi naukami.
socjologią dotyczy badania prawidłowości formowania rodziny i uwarunkowań płodności, badania migracji i skutków urbanizacji, mobilności społecznej ludności itp.
statystyką polega na posługiwaniu się metodami statystycznymi przy pomiarze procesów demograficznych.
ekonomią ze względu na zależności rozwoju demograficznego i ekonomicznego oraz ze względu na fakt, że analizy i prognozy demograficzne wykorzystywane są do tworzenia programów rozwoju społeczno-gospodarczego.
psychologią społeczną dotyczą badań społecznych i kulturowych uwarunkowań postaw prokreacyjnych.
medycyną, szczególnie w odniesieniu do określania uwarunkowań przeciętnego dalszego trwania życia, w badaniach nad śmiertelnością niemowląt, umieralności według przyczyn zgonów, płodności kobiet itp.
Powiązana jest również z antropologią, etnografią, genetyką, naukami politycznymi, geografią i ekologią
4.Demografia potencjalna
Demografia potencjalna - rozpatruje zjawiska demograficzne, przyjmując za jednostkę liczenia nie osobę, a tzw. Osobo-rok. Dla każdego człowieka skonstruowano swoistą „wagę” pomiaru i oceny procesów demograficznych
5. migracje- przemieszczanie się ludności. Polegają na zmianie miejsca zamieszkania na stałe lub na pewien okres. Głównymi przyczynami ruchu wędrówkowego ludności są:
dążenie do poprawy bytu materialnego (migracje ekonomiczne),
wysiedlenia oraz repatriacje (migracje polityczne),
konflikty zbrojne,
klęski żywiołowe,
pielgrzymki (migracje religijne).
Migracje dzieli się na zewnętrzne i wewnętrzne.Migracje zewnętrzne to przemieszczanie się ludności pomiędzy różnymi krajami.
Przykładami największych migracji starożytności i średniowiecza są:
ruchy ludności krajów śródziemnomorskich (Grecji, Fenicji, Rzymu) w kierunku Azji, północnej Afryki i Europy Zachodniej;
rozprzestrzenianie się ludów germańskich i celtyckich w Europie;
ruchy ludów mongolskich w Azji i Europie;
ekspansja Arabów i Turków do północnej Afryki i południowo-zachodniej Azji.
Nowym impulsem do masowych migracji zewnętrznych były wielkie odkrycia geograficzne. Zapoczątkowana została wówczas trwająca przez wiele wieków ekspansja ludności europejskiej (głównie Portugalczyków, Hiszpanów i Anglików) do Ameryki Północnej i Południowej, Australii i Nowej Zelandii. Znaczącym ruchem migracyjnym w tamtych czasach był także wywóz murzyńskich niewolników z Afryki do obu Ameryk.
W XIX i XX wieku głównym celem migracji były Stany Zjednoczone, a następnie Kanada, Australia, Nowa Zelandia, Brazylia, Argentyna, Wenezuela i Afryka Południowa. Szczyt tych migracji przypadł na pierwszą dekadę XX wieku.
Po II wojnie światowej migracje do Stanów Zjednoczonych zdominowali Azjaci - głównie Chińczycy i Japończycy. Współcześnie obok Ameryki Północnej głównym regionem imigracyjnym jest Europa Zachodnia. Migruje do niej ludność z Europy Wschodniej oraz dawnych kolonii afrykańskich i azjatyckich.
Migracje wewnętrzne zachodzą w granicach danego kraju. Przykładami tego typu migracji mogą być:
ruchy ludności ze wschodnich do zachodnich stanów USA;
przemieszczanie się ludności murzyńskiej z południowych do północnych stanów USA;
ekspansja Rosjan na Syberię i Daleki Wschód;
zachodząca prawie we wszystkich krajach migracja ludności ze wsi do miast, głównie w poszukiwaniu pracy.
6.