PYTANIA I ODPOWIEDZI - PROCESY LUDNOŚCIOWE

1. Definicja demografii:

Demografia-nauka o prawidłowościach rozwoju ludności w konkretnych warunkach gospodarczych i społecznych badanego terytorium, zajmuje się statystyczno-analitycznym opisem stanu i struktury ludności oraz badaniem i oceną zmian wynikających z dotychczasowego i przewidywanego ruchu naturalnego i wędrówkowego ludności.

2. Subdyscypliny demografii:

Ogólny podział:

• Demometria (demografia matematyczna)-jest nauką o metodach pomiaru procesów demograficznych za pomocą wyspecjalizowanego aparatu matematyczno-statystycznego

• Demografia opisowa-zajmuje się naukowym opisem struktur i procesów demograficznych

Inne subdyscypliny:

• Demografia historyczna

• Demografia ekonomiczna

• Demografia społeczna

• Doktryny demograficzne

• Demografia potencjalna

3. Związki z innymi naukami:

• Statystyka

• Ekonomia

• Socjologia

• Psychologia

• Medycyna

• Antropologia

• Etnografia

• Genetyka

4. Teorie ludnościowe: Konfucjusz, Arystoteles, Platon, merkantylizm, fizjokratyzm, maltuzjanizm, neomaltuzjanizm:

Konfucjusz (551-479 p.n.e.):

• zajmował się przede wszystkim koncepcją „optimum ludności” szczególnie w stosunku do ludności zatrudnionej w rolnictwie, idealna proporcją ludności w stosunku do wielkości obszaru. Postulat: przenoszenie ludności z obszarów zaludnionych na obszary mniej zaludnione.

• zwracał uwagę na czynniki kształtujące przyrost ludności stwierdzając że:

• umieralność wzrasta wraz z niewystarczającą ilością żywności

• przedwczesne małżeństwa powodują wyższą umieralność niemowląt

• wojny zmniejszają przyrost ludności

• wysokie koszty ceremonii zaślubin zmniejszają częstotliwość zawierania związków małżeńskich

Platon (427-347 p.n.e.) i jego uczeń Arystoteles (384-322 p.n.e.):

• zajmowali się formułowaniem polityki i zasad postępowania w celu osiągnięcia „optimum” ludności w warunkach ówczesnego państwa niewolniczego w którym władzę sprawowała klasa właścicieli niewolników. „Optimum” ludności miało zapewnić najlepsze wykorzystanie ludzkich możliwości z punktu widzenia bezpieczeństwa państwa i klasy rządzącej

• Platon w rozprawie „Prawa” określał precyzyjnie że dla osiągnięcia „najwyższego dobra” liczba obywateli w greckim państwie-mieście powinna wynosić 5040

• metody osiągania „optimum” ludności:

• w przypadku małego stanu wprowadzenie nagród, doradztwa i nagan dla młodych w celu zwiększenia liczby urodzin oraz imigrację

• w przeciwnym wypadku kontrola urodzeń wielodzietnych rodzinach i kolonizacja innych obszarów

• Arystoteles w rozprawie „Polityka” stwierdził że państwo powinno być tak ludne aby możliwe było rozkoszowanie się czasem wolnym, nadmiar ludności powoduje biedę i społeczne niedomagania (środkami zapobiegawczymi są przerywanie ciąży i porzucanie dzieci)

Merkantylizm (XVI i XVII w.):

• Nie zawierał zdefiniowanej teorii ludnościowej jednak podnosił korzyści płynące z dużej i rosnącej liczby ludności propagując:

• zawieranie związków małżeńskich

• duże rodziny

• poprawę zdrowia publicznego

• kontrolę emigracji i imigracji

• G.Botero w pracy „The reason of State and the Greatness of Cities”

• siła państwa wynika z dużej liczby ludności i przewagi przemysłu nad rolnictwem

• ludność zdąża do maksymalnego wykorzystania potencjału życiowego ale środki zaspokojenia jej potrzeb życiowych są ograniczone i tym samym wyznaczają granicę liczebnego rozwoju ludności (wyrazem osiągania tych granic jest wzrost nędzy, epidemie, wojny)

Fizjokratyzm:

• F.Quesnay (1694-1774) wniósł do ekonomii koncepcję obiektywnych i niezmiennych „praw naturalnych” których punktem wyjścia było jedynie produktywne rolnictwo

• zdaniem fizjokratów rozwój gospodarki był uzależniony od rolnictwa

• fizjokraci nie popierali koncepcji merkantylnych o sile państwa wynikającej z dużej liczby ludności, przyrost ludności uznawali za korzystny tak długo jak długo powodował on możliwość zwiększenia produkcji rolnej i jednocześnie zachowanie dostatniego poziomu życia ludności

Maltuzjanizm:

• Theodor Malthus (1766-1834) liczba ludności wzrasta w postępie geometrycznym (1,2,4,8,16,…) i podwaja się co 25 lat, produkcja środków żywnościowych wzrasta w postępie arytmetycznym (1,2,3,4,5,…)

• epidemie i głód będące następstwem dysproporcji między wzrostem liczby ludności i środków żywnościowych pełnią rolę naturalnego regulatora utrzymującego stan liczebny ludności w granicach na które zezwalają istniejące środki żywności

• Malthus rozróżniał dwa rodzaje oddziaływania umożliwiającego utrzymywanie liczby ludności na właściwym poziomie:

• prewencyjne (zapobiegawcze) np. opóźnianie wieku zawierania związków małżeńskich, dobrowolny celibat (zwłaszcza wśród ubogich)

• „pozytywne przeszkody” skracające długość życia np. epidemie, wojny, klęski głodu

Maltuzjanizm - opowiada się za ograniczeniem tempa przyrostu na drodze przeszkód represyjnych i prewencyjnych

Neomaltuzjanizm - opowiada się za ograniczeniem przyrostu ludności za pomocą regulacji urodzeń

5. Fazy przemian demograficznych - teoria przejścia demograficznego:

Dla lepszego zrozumienia i poprawy opisu zmian zachodzących w populacji stworzono Model transformacji demograficznej (theory of demographic transition). Model ten dzieli transformację (zmianę) zachodzącą w populacji na 5 faz. Są to:

1. faza pretransformacyjna, w której współczynnik urodzeń i współczynnik zgonów są wysokie, a współczynnik przyrostu naturalnego lekko dodatni,

2. faza wczesnej transformacji - współczynnik zgonów maleje, podczas gdy współczynnik urodzeń pozostaje wysoki, malejąc dopiero pod koniec fazy. Faza ta wiąże się z intensywnym wzrostem liczby ludności. W Europie miała ona miejsce na początku rewolucji przemysłowej.

3. środkowa faza transformacji - współczynnik urodzeń maleje, jednakże nie tak szybko jak współczynnik zgonów. Fazy wczesna i środkowa to fazy szybkiego wzrostu ludności. Uśredniając populacje wszystkich krajów można zauważyć, że ludność świata zbliża się właśnie do końca fazy środkowej.

4. późna faza transformacji - współczynnik zgonów i współczynnik urodzeń wolno maleją, liczba ludności stabilizuje się, faza posttransformacyjna - współczynnik zgonów i współczynnik urodzeń stabilizują się na niskim poziomie. Liczba ludności pozostaje stała lub spada. Oczekiwana długość życia jest wysoka, co powoduje wzrost średniej wieku i duży odsetek ludzi starych.

Trzy typy przejścia demograficznego:

Typ francuski - w typie tym niemal jednocześnie następuje zmniejszanie się współczynników urodzeń i zgonów

Typ angielski - w tym typie dochodzi do znacznego wzrostu liczebnego populacji; jest to wynik utrzymywania się wysokiego współczynnika urodzeń przy zmniejszającym się współczynniku zgonów w I fazie

Typ japońsko-meksykański - typ ten charakteryzuje szybkie tempo przyrostu naturalnego w II fazie przejścia oraz późniejszy spadek współczynnika urodzeń w czasie, gdy współczynnik zgonów jest na niskim poziomie w III fazie

6. Spis powszechny: definicja, zasady, spisy w przeszłości, warunki dobrze przeprowadzonego spisu, rodzaje cech w spisach powszechnych, moment krytyczny spisu:

Spis powszechny ludności-pełne badanie statystyczne ustalające stan liczebny i strukturę ludności według określonych cech, w określonym momencie, na określonym terytorium, w drodze indywidualnego uzyskiwania informacji o wszystkich jednostkach podlegających badaniu.

Zasady spisu:

• Powszechność-dane spisu obejmują wszystkich obywateli zamieszkujących dany kraj

• Bezpośredniość-informacja statystyczna uzyskiwana jest w drodze bezpośredniego, osobistego kontaktu rachmistrza ze spisywaną osobą

• Imienność-każda osoba zajmująca mieszkanie i tworząca gospodarstwo domowe spisywana jest oddzielnie z imienia i nazwiska

• Jednoczesność-badanie zostaje przeprowadzone w ściśle określonym momencie tym samym dla całego obszaru spisu

Spisy w przeszłości:

• IV w.p.n.e. Egipt - spis ludności i jej majątku

• II w.p.n.e. Chiny - ustalono liczbę ludności i liczbę gospodarstw rolnych

• Imperium Rzymskie - przeprowadzano regularne spisy ludności, zwane cenzusami

• 1749 Szwecja - spis ludności, w sposób systematyczny, na zasadach, które uznać można za nowoczesne; badanie to powtarzano co 5 lat

• 1790 - I spis powszechny w USA; od tej pory odbywa się on co 10 lat

• 1897 - I spis powszechny w Rosji carskiej

• 1920 - spis ludności w byłym ZSRR :1929,1939, 1959, 1970, 1979, 1989 -kolejne spisy powszechne
  Polska

• 1777 I 1787 -spisy ludności miast polskich

• 1789 -I powszechny spis ludności, sumaryczny, określający liczbę ludności miast i wsi

• 1790 - I imienny spis powszechny

• 1808, 1810, 1811 -spisy w Księstwie Warszawskim

• 1921, 1931 - spisy w Polsce międzywojennej

• 1946 - spis sumaryczny ujmujący stan i strukturę ludności wg. płci i wieku

• 1950, 1960, 1970, 1978, 1988 - pełne Narodowe Spisy Powszechne

Warunki dobrze przeprowadzonego spisu:

• precyzyjne określenie danej zbiorowości pod względem terytorialnym i czasowym

• właściwy układ formularzy i instrukcji spisowych

• jasność i jednoznaczność ustalonych pytań

• właściwa organizacja procedury spisu

• pozytywny stosunek ludności do spisu

Rodzaje cech zawartych w spisach:

• cechy geograficzne:

• miejsce pobytu w czasie spisu

• miejsce stałego zamieszkania

• charakter miejsca zamieszkania

• informacje dotyczące gospodarstwa domowego:

• stosunek do głowy gospodarstwa domowego

• rodzaj gospodarstwa domowego

• wielkość gospodarstwa domowego

• cechy osobiste:

• płeć

• wiek

• stan cywilny

• obywatelstwo

• narodowość

• cechy ekonomiczne:

• zawód wykonywany

• główne źródło utrzymania

• gałąź gospodarki

• stosunek do pracy

• miejsce pracy

• cechy dotyczące wykształcenia:

• poziom wykształcenia

• rodzaj wykształcenia

Moment krytyczny spisu-ściśle określony moment, ten sam dla całego obszaru spisu, w którym spis zostaje przeprowadzony.

7. Ewidencja bieżąca i sprawozdawczość:

Ewidencja-podstawa sprawozdawczości bieżącej, która periodycznie w ustalonych z góry okresach sprawozdawczych dostarcza danych o ruchach naturalnych i wędrówkach oraz o będącym ich konsekwencją stanie , strukturze i rozmieszczeniu ludności. Cechy danych ewidencyjnych: ciągłość i aktualność.
Podstawowe fakty demograficzne rejestruje się w księgach stanu cywilnego (akty małżeństwa, urodzeń i zgonów) oraz w książkach meldunkowych; oba te rodzaje ewidencji prowadzone są w celach pozastatystycznych.
Aby ocenić kompletność i prawidłowość rejestracji oraz uzyskać dokładny obraz stanu liczebnego i struktury ludności wg określonych cech sporządza się wyczerpujące zestawienia aktualnego stanu nazywane badaniami jednoobrazowymi.
Rejestracja małżeństw, urodzeń i zgonów stanowi źródło danych sprawozdawczości.

8. Badania metodą reprezentacyjną:

Metoda reprezentacyjna-szacowanie wielkości liczbowych charakteryzujących zbiorowość ludzką na podstawie wylosowanej lub wybranej części tej zbiorowości( tzw. Próba reprezentatywna), metoda ta jest niezbyt dokładna i stosuje się ją wtedy, gdy pełne jest zbyt kosztowne lub długo trwa.
Próba reprezentatywna-część dużej zbiorowości wylosowana zgodnie z określonymi zasadami matematycznymi; posiada takie same cechy, jak dana zbiorowość.

9. Badania monograficzne:

Badanie monograficzne-jest badaniem wybranej ( wiodącej lub typowej) indywidualnej jednostki statystycznej o której sądzimy, że wyniki analizy pozwolą na jej generalizacje w zbliżonych strukturach. Jest to jednolity opis całej badanej społeczności pod kątem wszystkich możliwych cech.
Metoda monograficzna zajmuje się badaniem jednego, określonego zespołu ludzi np. w jakimś przełomowym momencie historycznym. Cechą charakterystyczną tej metody jest możliwość objęcia badaniem bardzo długiego okresu, co ma szczególny walor poznawczy.

10. Materiały wtórne:

Materiały wtórne-uzyskujemy poprzez przetworzenie danych pierwotnych(tj. materiały uzyskane w drodze przeprowadzenia badań metodami: reprezentacyjną , szacunkową, itp.) w drodze obróbki statystycznej, selekcji i agregacji.

11. Zasady budowy współczynników demograficznych:

Liczba faktów zarejestrowanych w danym roku „t” do średniej liczby ludności razy stała „c”

12. Rozmieszczenie ludności na świecie: główne obszary rozmieszczenia ludności, czynniki determinujące rozmieszczenie ludności:

Czynniki determinujące rozmieszczenie ludności:

• czynniki przyrodniczo-geograficzne (klimat, rodzaj gleby, ukształtowanie terenu, zasoby mineralne i energetyczne)

• czynniki społeczno-ekonomiczne (stopień rozwoju społeczno-ekonomicznego, formy społecznej organizacji, rozwój techniki)

• czynniki demograficzne (zróżnicowanie rodności i umieralności na różnych obszarach, migracje)

13. Rozwój liczby ludności na świecie:

Początek naszej ery - około 300 mln

Ok. 1800 roku - 1 mld

Od 1650 roku obserwuje się stałe zwiększanie tempa wzrostu ludności

Podwojenie liczby ludności z 1650 roku wymagało 200 lat

Podwojenie liczby ludności z 1850 roku wymagało 100 lat

Podwojenie liczby ludności z 1950 roku wymagało 38 lat

14. Obszary największego zagęszczenia ludności:

• Azja Wschodnia (Chiny Wschodnie, Korea, Japonia, Indochiny, Filipiny, Indonezja)

• Azja Południowa (Dolina Gangesu, Indie Południowe, Cejlon)

• Europa bez rzadko zamieszkanych obszarów północnych i wschodnich obszarów europejskich Rosji

• Północno-wschodnia część Stanów Zjednoczonych

• Dolina Nilu

• w okolicy ujścia Nigru

• w USA u wybrzeży Oceanu Spokojnego

• na wyspach Ameryki Środkowej

• w południowo-wschodnich nadatlantyckich rejonach Ameryki Południowej

15. Urbanizacja-największe zespoły miejskie na świecie:

Urbanizacja jest to zespół przemian ekonomicznych, przestrzennych, społecznych i kulturowych prowadzący do powiększenia się obszarów miejskich oraz do rozpowszechniania się zabudowy miejskiej, a także do wzrostu liczby ludności żyjącej w miastach lub przejmującej miejski tryb życia.

Największe zespoły miejskie świata (ponad 10 000 000 mieszkańców):
Meksyk, Seul, Czunking, San Paulo, Szanghaj, Bombaj, Buenos Aires, Tokio, Dżakarta, Kalkuta.
Inne, mniejsze: Nowy Jork, Los Angeles, Kair, Pekin, Delhi, Manila, Osaka.
Największe miasto Europy: Moskwa ( 9 000 000)

16. Konurbacja-aglomeracja-metropolia:

Konurbacja zespół leżących blisko siebie miast lub osiedli, powiązanych ze sobą gospodarczo i komunikacyjnie. Konurbacja składa się z kilku równorzędnych ośrodków, stymulujących rozwój innych, mniejszych miast. Przykładem konurbacji w Polsce jest Górnośląski Okręg Przemysłowy.

Aglomeracja - w urbanistyce jest to obszar o intensywnej zabudowie, charakteryzujący się również dużym zagęszczeniem ludności przebywającej na danym terenie periodycznie (np. w ciągu dnia) lub stale. Może to być aglomeracja przemysłowa (teren silnie zurbanizowany, z dużą ilością zakładów przemysłowych), lub aglomeracja miejska (teren o dużym zagęszczeniu budynków mieszkalnych, lub użyteczności publicznej). Aglomeracje charakteryzują się dużym przepływem osób i towarów, oraz znaczną wymianą usług. W brzmieniu bardziej potocznym aglomeracja jest skupiskiem sąsiadujących ze sobą miast, które stanowią wspólny organizm, poprzez zintegrowanie lub uzupełnianie się rozmaitych form infrastruktury tych miast, oraz wzajemne wykorzystywanie potencjałów, którymi te miasta dysponują.

Metropolia duże miasto, zwykle stolica, silnie oddziałujące pod względem gospodarczym i kulturalnym na znaczne obszary w swym otoczeniu.

17. Rozwój liczby ludności Polski:

18. Największe miasta Polski:

Warszawa, Łódź, Kraków, Wrocław, Poznań, Gdańsk, Szczecin, Bydgoszcz, Lublin, Katowice, Białystok, Gdynia, Częstochowa, Sosnowiec, Radom, Kielce, Gliwice, Toruń.

19. Struktura ludności wg płci - podstawowe mierniki:

• współczynnik feminizacji (liczba kobiet do liczby mężczyzn)

• współczynnik maskulinizacji (liczba mężczyzn do liczby kobiet)

20. Struktura ludności wg wieku - podstawowe mierniki:

Rozróżniamy następujące grupy wiekowe:

1. grupowanie demograficzne:

• podstawowe: 0,1,2,...100 lat

• pięcioletnie 0-4, 5-9, 10-14 lat...

• wydzielenie dużych grup wiekowych, np. kobiety w wieku rozrodczym: 15-49 lat

2. grupowanie urbanistyczne :

• 0-2 (żłobek), 3-6 (przedszkole), 7-15 (szkoła podst., gimnazjum), 16-19 (szk.średnia), 20-24 (studia), ...70 lat i więcej

3. grupowanie ekonomiczne

• 0-17 lat (wiek przedprodukcyjny), 18-59(K) lub 18-64(M) (wiek produkcyjny), ponad 60 lat (K) lub ponad 65 lat (M) (wiek poprodukcyjny. UWAGA: taki podział przyjęty jest w Polsce, zaś międzynarodowe grupy ekonomiczne to odpowiednio: 0-14, 15-59 i ponad 60 lat.

• współczynnik młodości demograficznej

• współczynnik starości demograficznej

21. Starość demograficzna, fazy starzenia się społeczeństw wg Rosseta:

STAROŚĆ DEMOGRAFICZNA - o starości demograficznej mówimy na podstawie proporcji liczby ludzi w wieku 60 lat (ewentualnie 65 lat) do ogólnej liczby ludności.

SKALA E. ROSERA:

• do 8% ludzi pow. 60 lat - brak oznak starości demograficznej

• 8 - 10% - wczesna faza przejściowa między stanem młodości a starości demograficznej

• 10 - 12% - późna faza przejściowa między stanem młodości a starości demograficznej

• 12 % i więcej - faza starości demograficznej

22. Piramidy wieku, ich budowa i rodzaje:

3 modelowe struktury wieku G.Sundbarga:

• Progresywna struktura wieku-której odpowiada piramida wieku o szerokiej postawie gwałtownie zwężająca się ku górze mająca kształt trójkąta równoramiennego, w piramidzie progresywnej szeroka postawa to grupy wieku dziecięcego piramida zwęża się ku górze na skutek wymierania lub migracji ludności, ludność o takiej strukturze nazywa się ludnością młodą ponieważ roczniki wieku niemowlęcego i dziecięcego są w niej najliczniejsze, regularny kształt trójkąta jest charakterystyczny dla populacji która w przeszłości miała wysoki poziom urodzeń i zgonów populacja taka w przyszłości będzie miała wysoki poziom urodzeń oznacza to szybki wzrost ludności w tym okresie w którym młodzi ludzie wejdą w wiek reprodukcji.

• Zastojowa lub stacjonarna struktura wieku-której odpowiada piramida wieku w kształcie dzwonu, piramida zastojowa obrazuje sytuację gdy liczba urodzeń jest niezmienna przy stałym porządku wymierania równa liczbie zgonów, przyrost naturalny jest równy zeru, liczebności grup wieku w miarę upływu czasu nie zmieniają się, taki ty piramidy wskazuje tendencję starzenia się populacji w razie utrzymywania się w przyszłości aktualnej relacji między poziomem urodzeń a zgonów.

• Regresywna struktura wieku-której odpowiada piramida wieku o wąskiej podstawie rozszerzająca się nieco ku górze a następnie ponownie zwężająca się, piramida regresywna obrazuje sytuację przeciwną do piramidy progresywnej, roczniki dziecięce i młodzieżowe są w niej najmniej liczne a udział roczników starszych jest duży, jest to typ ludności starej.

Współczesne odmiany struktur G.Sundberga:

• Piramida „a”-charakteryzuje się wklęsłymi bokami i dotyczy populacji w której liczba zgonów (szczególnie w młodych grupach wieku) jest wysoka, ze względu na liczne roczniki wieku dziecięcego i młodzieżowego taka piramida wskazuje na wzrost liczby ludności w przyszłości.

• Piramida „b”-wskazuje na stosunkowo niski udział osób w wieku reprodukcji co sugeruje niski poziom urodzeń odpowiednio wcześniej oraz wysoką liczbę urodzeń i zgonów w przyszłości.

• Piramida „c”-charakteryzuje populację w której od kilku lat maleje liczba urodzeń i zgonów.

23. Definicja małżeństwa:

Małżeństwo-związek dwojga osób płci odmiennej mających względem siebie określone prawa i obowiązki ustalone w przepisach prawa i zwyczajach.

24. Kryteria typologii małżeństw (typy małżeństw poligenicznych i poliandrycznych, lewirat, sororat):

1. Kryterium stosunku do obowiązujących norm prawnych:

1. formalne

2. nieformalne

2. Kryterium liczby osób tworzących małżeństwo:

1. monogamiczne

2. poligamiczne

• poligynia

• poliandria

3. kryterium doboru społecznego małżonków:

1. homogamiczne

2. heterogamiczne

4. kryterium stanu cywilnego osób wchodzących w związek małżeński:

1. mieszane

2. czyste

Lewirat-poślubienie wdowy przez brata (a niekiedy przez spadkobiercę) jej zmarłego męża, stanowiące u niektórych ludów (np. Żydów, Hindusów, Arabów) zwyczaj obowiązujący dla zapewnienia ciągłości rodu.

Sororat-zwyczaj nakazujący poślubienie przez mężczyznę siostry lub sióstr (zazwyczaj kolejno) swojej żony (lub narzeczonej), jeśli jest ona bezpłodna albo po jej śmierci.

25. Czynniki determinujące liczbę zawieranych małżeństw:

• struktura ludności według płci i wieku

• obowiązujące normy prawne określające dolną granicę zawarcia związku małżeńskiego

• normy zwyczajowe i religijne

26. Normy prawne wykluczające zawarcie związku małżeńskiego:

• odpowiednia granica wieku nowożeńców

• ubezwłasnowolnienie sądowe

• stopień pokrewieństwa

• pozostawanie w nie rozerwalnym związku małżeńskim

27. Mierniki analizy natężenia małżeństw:

Natężenie (częstość) związków małżeńskich mierzy się za pomocą:

• ogólnego współczynnika małżeństw brutto (to stosunek liczby małżeństw w danym okresie do liczby ludności w połowie badanego okresu lub do przeciętnej liczby ludności).

• współczynnik małżeństw netto (liczba małżeństw do liczby ludności w wieku 15 lat i więcej w połowie badanego okresu lub do średniej liczby ludności w wieku 15 lat i więcej w badanym okresie).

28. Dane dotyczące poziomu współczynników małżeństw dla Polski w 2007 roku:

6,5

29. Definicja rozwodu, rozwody formalne i nieformalne:

Rozwód-oznacza rozwiązanie związku małżeńskiego przez właściwy sąd w danym kraju w formie przypisanej prawem.

• rozwód formalny-nakazany przez prawo

• rozwód nieformalny-na podstawie wewnętrznej umowy współmałżonków

30. Czynniki determinujące wzrost liczby rozwodów:

• wzrost aktywności zawodowej

• upowszechniony partnerski model rodziny

• obniżenie praktyki wieku nowożeńców

• wydłużenie życia ludzkiego

• przepisy prawne dot. udzielania rozwodów

• patologia społeczna i cywilizacyjna

31. Współczynniki stosowane w demograficznej analizie rozwodów:

Ogólną charakterystykę natężenia rozwodów można przedstawić za pomocą:

• współczynnika rozwodów brutto-to stosunek liczby rozwodów do liczby ludności w połowie danego okresu albo pośredniej liczby ludności w danym okresie.

Dokładniejszy obraz natężenia rozwodów daje:

• współczynnik rozwodów netto-stosunek liczby rozwodów do liczby ludności, która znajduje się w wieku małżeńskim. Czyli jest to stosunek liczby rozwodów orzeczonych w danym okresie do przeciętnej liczby związków małżeńskich, które w danym okresie istnieją albo do liczby związków małżeńskich, które istnieją w połowie badanego okresu.

32. Dane dotyczące poziomu współczynnika rozwodów dla Polski w 2007 roku:

1,7

33. Czynniki determinujące poziom rozrodczości:

1. biologiczne

• Płodność fizjologiczna

• Uwarunkowania genetyczne

• Struktura ludności wg płci

• Stan zdrowotny

• Warunki środowiska geograficznego

2. społeczne

• Struktura ludności wg stanu cywilnego

• Poziom umieralności

• Model polityki ludnościowej

• Ogólne warunki społeczne, gospodarcze, polityczne

• Tradycyjna rola rodziny i jej model

• Wpływ i rola religii

34. Mierniki analizy natężenia urodzeń (płodność, rodność - wartości tych współczynników dla Polski w 2007 roku):

Rodność-to natężenie urodzeń w badanej zbiorowości w określonym czasie. Współczynnik rodności wyraża stosunek liczby urodzeń żywych z badanej zbiorowości w badanym okresie do liczby ludności do niej zaliczanej w połowie okresu lub do średniej liczby ludności.

10,2

Płodność-to natężenie urodzeń w badanej populacji kobiet będących w wieku rozrodczym. Miernikiem Płodności jest współczynnik płodności wyrażający stosunek liczby urodzeń żywych w danym okresie do liczby kobiet w badanej zbiorowości będących w wieku rozrodczym. W praktyce statystycznej przyjmuje się, że kobiety wchodzą w wiek rozrodczy po ukończeniu 15 lat i trwa on do ukończenia 49 lat.

1,31

35. Sezonowość urodzeń:

Sezonowość-są to zmiany w natężeniu określonych faktów ruchu naturalnego (np. urodzeń,

zgonów, małżeństw) w ciągu roku kalendarzowego obserwowane cyklicznie (wahania sezonowe).

36. Definicja zgonu:

Zgon-całkowite zaniknięcie wszelkich oznak życia stwierdzone przez osoby do tego uprawnione.

37. Umieralność i śmiertelność:

Umieralność-natężenie zgonów w badanej populacji.

Śmiertelność-natężenie zgonów spowodowanych określoną jednostką chorobową

38. Czynniki determinujące poziom umieralności:

1. biologiczne

• Starzenie się organizmu

• Uwarunkowania genetyczne

• Sposób odżywiania

• Warunki środowiska przyrodniczego

2. społeczne

• Postęp medycyny

• Zmiany w poziomie życia ludności

• Jakość życia

• Miejsce zamieszkania

• Stan cywilny

• Poziom infrastruktury społecznej

• Sposób życia (aktywny, bierny)

39. Mierniki analizy: ogólny współczynnik zgonów i współczynnik zgonu niemowląt (dane dla Polski w 2007 roku):

Najczęściej stosowaną miarą zgonów jest:

• współczynnik zgonów-stosunek liczby zgonów w okresie t, do liczby ludności w połowie tego okresu albo do średniej liczby ludności w tym okresie. Wyraża się go w przeliczeniu na 100, 1000 lub 10000 osób.

9,9

• współczynnik zgonów niemowląt-stosunek liczby zgonów niemowląt na 1000 urodzeń żywych w danym roku

6,0

40. Zgony endogenne i egzogenne:

Zgony endogenne-spowodowane wadami rozwojowymi oraz niektórymi przyczynami umieralności okołoporodowej.

Zgony egzogenne-wynikają z zaniedbań higieniczno-sanitarnych, nieodpowiedniej pielęgnacji niemowląt, schorzeń, wypadków oraz urazów.

41. Umieralność neonatalna i postneonatalna:

Umieralność neonatalna-umieralność noworodków

Umieralność postneonatalna-umieralność niemowląt

42. Główne przyczyny zgonów w Polsce:

• choroby układu krążenia

• choroby nowotworowe

• urazy i zatrucia

43. Syntetyczne miary reprodukcji ludności - ich istota i rodzaje:

Syntetyczne miary reprodukcji ludności-pozwalają ocenić tempo wzrostu ludności ogółem, liczby ludności określonych grup oraz wielkość potencjału demograficznego całej ludności lub poszczególnych grup.

Rodzaje:

• Przyrost naturalny i współczynnik-to liczba urodzeń minus liczba zgonów do całej ludności razy stała „c”.

• Współczynnik dynamiki demograficznej-liczba urodzeń do liczby zgonów razy stała „c”. Może przyjmować wartość 1 gdy liczba urodzeń nie zmienia się, jeżeli wartość jest poniżej 1 to liczba ludności będzie malała, jeżeli powyżej 1 liczba urodzeń będzie rosła.

• Współczynnik dzietności-suma rocznych współczynników płodności dla kolejnych roczników kobiet w wieku 15-49, wyraża przeciętną liczbę dzieci rodzonych przez kobietę podczas całego okresu rozrodczego, zakładając że poziom cząstkowych współczynników płodności nie ulega zmianie.

• Współczynnik reprodukcji brutto-średnia liczba urodzonych dzieci płci żeńskiej przypadających na jedną kobietę będącą aktualnie w wieku rozrodczym.

• Współczynnik reprodukcji netto-to średnia żywo urodzonych dzieci płci żeńskiej które dożyją wieku swoich matek przypadających na jedną kobietę będącą aktualnie w wieku rozrodczym.

44. Ludność zastojowa i ustabilizowana:

Ludność zastojowa-zbiorowość ludzi w której niezmienne natężenie urodzeń oraz niezmienny porządek umierania przy jednoczesnym braku migracji powodują że ogólna liczba jednostek nie ulega zmianie. Jest to zbiorowość w której umieralność równa się rodności a zatem przyrost naturalny równa się zero. Liczba osób w poszczególnych grupach wiekowych jest także stała.

Ludność ustabilizowana-zbiorowość ludzi której niezmienne natężenie urodzeń oraz niezmienny porządek umierania przy jednoczesnym braku migracji powodują że współczynnik przyrostu naturalnego jest wielkością stałą a liczba ludności stale rośnie lub stale maleje.

45. Definicja migracji:

Migracje-to przemieszczenia ludności związane ze zmianą miejsca zamieszkania połączone z przekroczeniem granicy administracyjnej podstawowej jednostki terytorialnej.

46. Kryteria klasyfikacji migracji - rodzaje migracji:

1. Ze względu na czas trwania migracji:

1. Stałe

2. Czasowe

3. Wahadłowe

2. Ze względu na obszar migracji:

1. Zewnętrzne

2. Wewnętrzne

• Międzyregionalne

• Wewnątrzregionalne

• Ze wsi do miast

• Z miast do wsi

• Z miast do miast

• Ze wsi na wieś

3. Ze względu na motyw migracji:

1. Zarobkowe

2. Rodzinne

3. Polityczne

4. Religijne

5. Osadnicze

6. Najemne

7. Narodowościowe

4. Ze względu na sposób migracji:

1. Planowe

2. Żywiołowe

3. Legalne

4. Nielegalne

5. Dobrowolne

6. Przymusowe

7. Indywidualne

8. grupowe

47. Mierniki natężenia migracji: współczynniki odpływu, napływu i przyrostu wędrówkowego oraz efektywności migracji:

Współczynnik napływu wędrówkowego-stosunek liczby osób, które przybyły na stałe do średniej liczby ludności.

Współczynnik odpływu wędrówkowego-stosunek liczby osób, które wyjechały na stałe do średniej liczby ludności.

Przyrost wędrówkowy-napływ minus odpływ wędrówkowy, jeżeli wielkość odpływu ludności przewyższa wielkość napływu to mamy do czynienia z ujemnym przyrostem wędrówkowym i mówimy o ubytku wędrówkowym

Współczynnik efektywności migracji -pokazuje ile procent ludności migrującej osiedla się na danym terenie. Mała wartość tego współczynnika świadczy o tym, że mimo silnego ruchu wędrówkowego niewielka część migrantów znajduje odpowiadające jej warunki zamieszkania.

48. Główne okresy i kierunki migracji ludności Polski w ostatnim stuleciu:

---