UKŁAD NERWOWY

ośrodkowy obwodowy

Obwodowy układ nerwowy
AUTONOMICZNY
Kontroluje środowisko wewnętrzne ustroju
Podwójne unerwienie narządów
zwoje poza OUN (poza mózgiem, rdzeniem kręgowym)
Unerwienie: mięśnie gładkie mięsień sercowy gruczoły
Nie podlega kontroli woli

Autonomiczny układ nerwowy odpowiada za homeostazę organizmu, kontroluje:

• układ krążenia

• trawienie

• temperaturę ciała

• metabolizm

• wydzielanie gruczołów

Autonomiczny układ nerwowy

współczulny

(sympatyczny)

ERGOTOROWY = związany z wysiłkiem fizycznym

przywspółczulny

(parasympatyczny)

TROFOTROPOWY = wiązany z odżywianiem

Większość narządów unerwiona jest podwójnie nerwami układów współczulnego i przywspółczulnego.

Hamowanie jednego = pobudzenie drugiego

Korzyści wynikające z podwójnej kontroli:

• zwiększone możliwości regulacyjne organizmu

• lepsze przystosowanie organizmu do zmian środowiska

• utrzymanie homeostazy

UKŁAD WSPÓŁCZULNY

• Wzmożona aktywność występuje w sytuacjach alarmowych, w stanach zagrożenia, podczas stresu, wysiłku fizycznego, w przebiegu tzw. reakcji emocjonalno – obronnej. Np. produkcja potu przed egzaminem , duży wyrzut kortyzolu

• W tych stanach dominują procesy wydatkowania energii i katabolizmu

• Układ współczulny wzmaga dopływ krwi z tlenem i substancji odżywczych (glukoza) do tkanek pracujących dzięki:

• Przyspieszenie rytmu serca

• Zwiększenie kurczliwości mięśnia sercowego

• Wzrost pojemności minutowej serca

• Mobilizuje zapasy energetyczne organizmu – podnosi stężenie glukozy i wolnych kwasów tłuszczowych we krwi

• Fizjologiczne pobudzenie układu współczulnego wiąże się z działaniem biogennych amin katecholowych

• Adrenalina (hormon rdzenia nadnerczy)

• Noradrenalina (przekaźnik w pozazwojowych synapsach współczulnych)

• Dopamina (prekursor obu)

TYROZYNA

↓ monooksygenaza tyrozynowa

DOPA

↓ dekarboksylaza DOPA

DOPAMINA

↓ monooksygenaza dopaminowa

NORADRENALINA (wytwarzana w rdzeniu nadnerczy, ….. 80& adrenaliny, 20% noradrenaliny)

↓ N-metylotransferaza noradrenaliny

ADRENALINA

Adrenalina produkowana jest w komórkach rdzenia nadnerczy – komórki chromochłonne -80% adrenalina, 20%NorA

Biologiczna degradacja amin katecholowych odbywa się przy udziale dwóch enzymów:

• COMT (katecholo-O-metylotransferazy) – rozkłada katecholaminy uwolnione do szczeliny synaptycznej

• MAO (monoaminooksydazy) – rozkłada monoaminy wewnątrz neuronów poza pęcherzyk

Enzymy te występują w większości narządów, ale najwięcej jest ich w wątrobie i nerkach.

Za działanie układu współczulnego odpowiadają 2 grupy receptorów: α i β.

Receptory adrenergiczne należą do grupy rec. metabotropowych (związanych z białkiem G).

α1 β1

α β β2

α2 β3

Receptory α:

• α1 :

są to rec. postsynaptycznie umieszczone w:

• mięśniach gładkich naczyń krwionośnych

• mięśniach gładkich oskrzeli

• mięśniach gładkich jelit

• zwieraczach układu moczowego i pokarmowego

• rozwieraczu macicy

• rozwieraczu źrenicy

• gruczołach (np. ślinowych)

pobudzenie tych receptorów wywołuje:

• skurcz naczyń krwionośnych, oskrzeli, jelit, zwieraczy

• nasilenie skurczu macicy u ciężarnej

• rozszerzenie źrenicy

• zwiększone wydzielanie śliny

• α2:

są to rec. presynaptyczne, umieszczone w tych samych miejscach, co receptory α1

pobudzenie tych receptorów powoduje

• hamowanie uwalniania noradrenaliny w pozazwojowych zakończeniach współczulnych na zasadzie sprzężenia zwrotnego

• hamowanie wydzielania insuliny

• efekt hipotensyjny i sedatywny

Receptory β:

• β1: występuja głównie w mięśniu sercowym.

Pobudzenie ich wywołuje:

• wzrost częstości i siły skurczu serca

• wzrost pobudliwości serca

• rozkurcz mięśni gładkich naczyń krwionośnych i jelit

• nasilenie wydzielania reniny i wazopresyny

• aktywację lipazy proteinowej

• uwalnianie wolnych kwasów tłuszczowych (aktywuje lipazę proteinową)

• β2: występują głównie w mięśniach gładkich

pobudzenie ich wywołuje:

• rozkurcz mięsni gładkich oskrzeli, naczyń krwionośnych, jelit, układu moczowego i macicy

• nasilenie glikogenolizy (przez aktywację fosforylazy glikogenu) a co za tym idzie wzrost stężenia glukozy we krwi i w następstwie wzrost wydzielania insuliny, nasilenie lipolizy

• β3: występują głównie w tkance tłuszczowej (w adipocytach)

pobudzenie ich wywołuje:

• nasilenie lipolizy

• zwiększenie stężenia WKT we krwi

tu mniejsze znaczenie w:

• gruczoł krokowy

• pęcherzyk żółciowy

• jelita

LEKI DZIAŁAJĄCE NA UKŁAD WSPÓŁCZULNY (2 grupy):

1. adrenomimetyki (pobudzają układ współczulny)

2. adrenolityki (blokują układ współczulny)

Ad.1 . Adrenomimetyki = sympatykomimetyki = agoniści receptorów adrenergicznych

Mogą działać selektywnie wobec receptorów α albo β lub działać nieselektywnie i pobudzać receptory α i β

1. agoniści receptorów α i β

EPINEFRYNA = ADRENALINA

• stosuje się chlorowodorek epinefryny

• zarówno na α i β

• w małych dawkach pobudza głównie rec.β2 i powoduje skurcz mięśni gładkich naczyń krwionośnych skóry a rozszerzenie tętniczek w mięśniach szkieletowych, w wątrobie i innych narządach miąższowych [wzrost ciśnienia skurczowego i delikatne obniżenie ciśnienia rozkurczowego]

• w dużych dawkach powoduje uogólniony skurcz wszystkich naczyń krwionośnych [wzrost ciśnienia skurczowego i rozkurczowego]

• wzmaga siłę skurczu mięśnia sercowego (działanie inotropowe dodatnie) i zwiększa częstość skurczów (chronotropowo dodatnie) – związane z pobudzeniem rec. β1

• powoduje duży wzrost zużycia tlenu przez serce

• rozkurcza mięśnie gładkie np. przewodu pokarmowego z wyjątkiem zwieraczy – pobudzenie rec. β2

• zmniejsza skurcze macicy podczas ciąży i w porodzie – pobudzenie rec. β2

• rozszerzenie oskrzeli

• nasilenie glikogenolizy i lipolizy (wzrost poziomu glukozy i WKT we krwi)

• zastosowanie:

  • w nagłych zagrożeniach życia, np. w nagłym zatrzymaniu serca – podaje się do lewej komory,

  • we wstrząsie anafilaktycznym – podanie podskórne (podana doustnie szybko ulega rozkładowi w przewodzie pokarmowym)

  • w kroplach do oczu i nosa (czasem)

  • jako dodatek do środków znieczulających (kurczy naczynia i tym samym przedłuża działanie środka znieczulającego w danym miejscu)

• działania niepożądane: zaburzenia rytmu komorowego, nadmierny wzrost p tętniczego (powikłany nawet wylewem śródczaszkowym), zaburzenia oddychania, bóle głowy, drżenia mięśniowe. U osób otrzymujących leki β adrenolityczne może wywołać nadmierne działanie hypertensyjne, ponieważ jej działanie będzie nakierowane niemal wyłącznie na niezablokowany receptor adrenergiczny α1.

NOREPINEFRYNA (NORADRENALINA)

• silny agonista rec. α, słaby agonista rec. β

• prawie nie przenika do OUN

• powoduje skurcz naczyń krwionośnych (zwłaszcza skóry, nerek, mięśni szkieletowych i wątroby)

• wywołuje silny wzrost ciśnienia tętniczego skurczowego i rozkurczowego w wyniku wzrost oporu obwodowego

• działa na tętnice, żyły, naczynia wieńcowe

• pomimo stymulacji rec. β adrenergicznych rytm serca ulega zwolnieniu wskutek pobudzenia nerwu błędnego. Przepływ przez naczynia wieńcowe na ogół się zwiększa jednak w niektórych sytuacjach (np. angina naczynioskurczowa Prinzmetala) może maleć, co jest związane zwiększoną wrażliwością rec.α (tak jest napisane w Kostowskim)

• kurcząco na mięśnie gładkie macicy u kobiet ciężarnych

• jednocześnie zwiotczenie mięśni gładkich oskrzeli i jelit

• podanie: we wlewach kroplowych (zachować ostrożność ponieważ podanie poza żyłę wywołuje martwicę tkanki)

• zastosowanie: zapaść naczyniowa, sporadycznie do leków miejscowo znieczulających w celu przedłużenia ich działania

EFEDRYNA:

• związek alkaloidowy

• silnie zwęża naczynia krwionośne obwodowe - podnosi ciśnienie tętnicze krwi (rozwija się tolerancja na to działanie czyli przy podawaniu zmniejsza się działanie o wzrasta ciśnienie krwi)

• pośrednio zwiększa uwalnianie noradrenaliny w zakończeniach nerwów współczulnych

• rozszerza oskrzela

• przyspiesza akcję serca

• rozszerza źrenice

• hamuje skurcze macicy i ruchy jelit

• głównie w syropach, tabletkach przeciwkaszlowych oraz w preparatach rozszerzających źrenicę

PSEUDOEFEDRYNA:

• w środkach przeciwkatarowych np. Ibuprom zatoki – hamuje katar

• podnosi ciśnienie krwi p/wskazanie dla osób z nadciśnieniem

• poprawia nastrój (związane z tym działaniem nadużycia) „całe opakowanie sudafedu na raz”

DOPAMINA

• prekursor adrenaliny i noradrenaliny

• działanie specyficzne:

  • w małych dawkach pobudza receptory dopaminergiczne D1 i powoduje rozszerzenie naczyń nerkowych i wieńcowych

  • w większych dawkach pobudza rec. β1 i działa stymulująco na czynność serca

  • dawki największe wpływają pobudzająco na rec. α1 i prowadzą do skurczu naczyń krwionośnych i zwiększenia oporu obwodowego

• wskazania: zaburzenia koordynacyjne występujące we wstrząsie kardiologicznym, pourazowym, septycznym, po operacjach kardiochirurgicznych, w dekompensacji przewlekłej zastoinowej niewydolności serca oraz we wstrząsie prowadzącym do niewydolności nerek

• działania niepożądane: nudności, wymioty, przyspieszenie akcji serca, zaburzenia rytmu serca

• wpływ na wyniki badań:

  • poszerzenie zespołu QRS w obrazie EKG

  • azotemia (wzrost stężenia azotowych substancji niebiałkowych, takich jak mocznik, kreatynina w osoczu krwi)

1. Agoniści rec. α:

Nieselektywni: (działają na α1 i α2)

OKSYMETAZOLINA

NAFAZOLINA

• Stosowane miejscowo jako krople do nosa, obkurczają naczynia krwionośne wzrost ciśnienia tętniczego krwi

Selektywni:

-agoniści rec. α1 (brak składowej mieszanej przez co silniejsze działanie)

FENYLEFRYNA

METOKSAMINA

MEFENTERAMINA

• Zwężają naczynia krwionośne

• Są stosowane miejscowo jako krople do oczu lub nosa w celu zmniejszenia przekrwienia i obrzęku spojówek oraz błony śluzowej nosa

• Mogą być stosowane jako dodatek do środków miejscowo znieczulających aby przedłużyć działanie w czasie zabiegów chirurgicznych (zmniejszenie krawienia w trakcie zabiegów)

• Stosowane z połączeniu z Ibuprofenem : Coldrex, Fervex

- agoniści rec. α2 (presynaptyczne)

KLONIDYNA

• Agnonista obwodowy i ośrodkowy

• Działanie hipotensyjne (czyli działanie odwrotne – receptor presynaptyczny) przy lekach na nadciśnienie

1. Agoniści rec.β

Nie ma agonistów/ antagonistów β w 100% działających selektywnie

Leki β – adrenomimetyczne – zastosowanie:

• Zaburzenia przewodnictwa przedsionkowo-komorowego

• Zatrzymanie akcji serca, zabiegi reanimacyjne

• Astma oskrzelowa , stany skurczowe oskrzeli

• Rozedma płuc

• Stany skurczowe obwodowych naczyń krwionośnych

• Choroba Bϋrgera i choroba Reynaulda czyli choroby naczyń krwionośnych

• U kobiet w ciąży przy zagrożenia przedwczesnym porodem, żeby zahamować skurcze macicy

Nieselektywni agoniści β1 i β2:

IZOPRENALINA

• Modelowy lek

• Zwiększa kurczliwość serca, przyspiesza jego czynność

• Zwiększa ciśnienie krwi

• Rozszerza oskrzela

• Zastosowanie: do przerwania ataku astmy oskrzelowej, w bloku przedsionkowo-komorowym, w rzadkoskurczu aby przyspieszyć akcję serca

ORCYPRENALINA

• Podobne działanie do izoprenaliny, rzadko stosowana

Przez to, że są to leki nieselektywne są rzadko stosowane

Selektywni agoniści β1:

DOBUTAMINA

• Zwiększa kurczliwość mięśnia sercowego i pojemności minutowej

• Nie wpływa na ciśnienie krwi !!!!! , mimo, że zwiększa kurczliwość serca!!!

• Zastosowanie: wstrząs kardiogenny i septyczny , zapaść, niewydolność serca, zawał, po operacjach kardiologicznych

• Wpływ na wyniki badań – hipokaliemia

• Podawanie: wlew dożylny kroplowy

PRENALTELOL

KSAMOTELOL

Selektywni agoniści rec. β2:

SALBUTAMOL

FENOTEROL
TERBUTAMINA

SALMETEROL

FORMETEROL

• Zastosowanie: wziewnie w astmie, przy zagrożeniu przedwczesnym porodem, bo obniżają siłę skurczu macicy!!! (fenoterol – lek z wyboru), zapobiegawczo przed zabiegami chirurgicznymi na macicy kobiety ciężarnej, np. przed cesarskim cięciem – stosuje się we wlewie kroplowym

• Wpływ na wyniki badań – hipokaliemia, w cukrzycy mogą nasilać hiperglikemię i kwasicę ketonową

Ad.2. Adrenolityki = symaptykolityki

Są to antagoniści receptora postsynaptycznego α1 i β

1. α – adrenolityki

• leki nieselektywnie blokujące rec. α postsynaptyczne

FENTOLAMINA

• słabsze działanie uboczne sympatykomimetyczne na mięsień sercowy, ale mocniejsze adrenolityczne

• stosowana w diagnostyce oraz przy zabiegach i operacjach (nowotworów nadnerczy – guz chromochłonny nadnerczy powoduje zwiększone wydzielanie noradrenaliny; fentolamina działa przeciwstawnie do NA)

TOLAZOLINA

• znaczny spadek oporu naczyniowego (obwodowego) i wypełnienia mięśnia sercowego (serca) krwią

• działanie histamino podobne, w wyniku którego wzrasta pojemność minutowa serca

• nasila przepływ krwi przez serce

• podwyższa ciśnienie tętnicze krwi

• Zastosowanie: zaburzenia ukrwienia kończyn w chorobie Bϋrgera, odmrożeniach, owrzodzeniach podudzi, działania poprawiające ukrwienie poprzez wzrost ciśnienia krwi; ogólnie działanie poprawiające ukrwienie

• Przeciwwskazania: choroba wrzodowa żołądka ponieważ wzrost wydzielania soku żołądkowego, astma

• Działania niepożądane: bóle głowy, zaburzenia rytmu serca

Fentolamina i tolazolina to pochodne imidazoliny. Wywołują działanie uboczne typu sympatykomimetycznego na mięsień sercowy ponieważ blokują rec. α1, ale również α2 przez co w jakimś stopniu pobudzają układ sympatykomimetyczny, zwiększają wydzielania soków żołądkowych (przeciwwskazane w chorobie wrzodowej)

FENOKSYBENZAMINA

• Działa silnie na rec. α1 (silniej na α1 niż na α2)

• W nadciśnieniu średnim i ciężkim

• W niewydolności mięśnia sercowego

• Typowo obniża ciśnienie tętnicze krwi

• Działania niepożądane: wzrost ciśnienia ortostatycznego, wzrost czynności serca, przekrwienie i obrzęk błony śluzowej

• Selektywni agoniści rec. α1 postsynaptycznego starsi panowie po 40-50 roku życia

PRAZOSYNA

TRINAZOSYNA

DOKSAZOSYNA

TERAZOSYNA

• Wszystkie mają prawie takie samo działanie α1 adrenolityczne

• Zwiotczają mięśnie gładkie naczyń krwionośnych

• Obniżają ciśnienie tętnicze krwi ( zarówno skurczowe i rozkurczowe)

• Stosowane w nadciśnieniu

• Zmniejszają zastoje w krążeniu krwi

• Powodują spadek ciśnienia podczas napełniania lewej komory serca (mogą być stosowane w niewydolności mięśnia sercowego)

• Poprawiają gospodarkę lipidową (podwyższają frakcję HDL, obniżają poziom LDL oraz cholesterolu)

• Zastosowanie: w nadciśnieniu, w niewydolności mięśnia sercowego, w przeroście gruczołu krokowego (ułatwiają oddawanie moczu)

• Działanie niepożądane: efekt 1 dawki (mogą bardzo silnie obniżyć ciśnienie krwi, możliwe omdlenia – dlatego podawane na noc albo leżeć do 1 godziny po przyjęciu leku)

• Doksazosyna – najbardziej popularna, zwiększa aktywność wątroby, działania uboczne to m.in. niedokrwistość, hipoglikemia, skaza moczanowa

• Selektywni antagoniści rec. α2

Należą do nich alkaloidy sporyszu (dihydroergotamina, dihydroerg toksyna) i johimbina. Działają tak samo jak agoniści rec. α1. Stosowane do podwyższenia ciśnienia krwi.

1. β – adrenolityki

blok rec. β1, β2 i β3

Bardzo często stosowane w społeczeństwie jako dobre leki ALE! Należy uważać!

Działanie:

• stabilizują błonę komórkową – umiarowienie czynności serca, np. propranolol (zastosowanie w arytmiach)

• hamują przewodnicto przedsionkowo-komorowe

• obniżają ciśnienie tętnicze krwi (zastosowanie w nadciśnieniu)

• zmniejszają kurczliwość serca

• zmniejszają pojemność wyrzutową serca

• zmniejszają zużycie tlenu przez serce (zastosowanie w chorobie niedokrwiennej serca)

• hamują uwalnianie reniny

• zmniejszają uwalnianie insuliny

Zastosowanie:

• blokowanie układu współczulnego przez blok rec. β

• arytmia

• nadciśnienie tętnicze krwi

• choroba niedokrwienna serca bo zmniejszają zapotrzebowanie na tlen

• nadczynność tarczycy (Propranolol) – jako leki pomocnicze

• jaskra (obniżają ciśnienie sródgałkowe)

• migreny

• abstynencje alkoholowe (do zniesienia stanu pobudzenia układu współczulnego np. zmniejszenie pocenia się jednocześnie nie ogłupiając)

• przed występami (propranolol)

Działanie niepożądane:

• nadmierne obniżenie ciśnienia, omdlenia ortostatyczne,

• zaburzenia rytmu serca (np. rzadkoskurcz),

• zaburzenia metaboliczne zmiany gospodarki lipidowej ( wzrost poziomu LDL, spadek HDL),

• skurcz oskrzeli (nie wolno stosować w astmie oskrzelowej), duszności, uczucie zmęczenia u osób bez astmy

• depresje!!!,

• zaburzenia snu

• zmęczenie

β-adrenolityków nie można odstawić nagle!! grozi to tachykardią, zaburzeniami rytmu, niepokojem, drżeniami (jak objawy abstynencji)

I GENERACJA – nieselektywni antagoniści β1 i β2

1. Leki nie mające aktywności wewnętrznej:

PROPRANOLOL

TYMOLOL

SOTALOL

• lepsze w prewencji pierwotnej i wtórnej zawału, w leczeniu zawału, zapobiegają komplikacjom pozawałowym, zapobiegają spadkowi K+ w surowicy

• mniej bezpieczne u osób z niewydolnością mięśnia sercowego

1. Leki z aktywnością wewnętrzną:

PINDOLOL

OKSPRENOLOL

ALPRENOLOL

• aktywność wewnętrzna – szczątkowe działanie sympatykomimetyczne, które powoduje lekkie rozszerzenie oskrzeli i naczyń krwionośne

• mniej działań niepożądanych – mniej niekorzystne działanie na lipidy

• są bezpieczniejsze i polecane osobom z chorobą niedokrwienną serca oraz niewydolnością serca

II GENERACJA – antagoniści rec. β1, kardioselektywne, β-blokery

1. Leki bez aktywności wewnętrznej:

ATENOLOL

METOPROLOL

BISPRPOLOL

ESMOLOL

BETAKSOLOL

1. Leki z aktywnością wewnętrzną:

ACEBUTOLOL

PROKTOLOL

CELIPROLOL (dodatkowe słabe działanie α1-adrennolityczne)

• Nie powodują skurczu oskrzeli

• Nie mają dużego wpływu na cholesterol

III GENERACJA – antagoniści rec. β1 z dodatkowym działaniem α1 adrenolitycznym (kardioselektywne)

najnowsza generacja

Przez działanie na α1:

• Powodują rozkurcz naczyń krwionośnych, rozkurcz oskrzeli

• Korzystny wpływ na lipidy krwi

• Wykazano, stosowane przy niewydolności serca wydłużają długość życia

CELIPROLOL (czasem zaliczany do II a czasem do III generacji)

BUCINDOLOL

KARWEDILOL - coraz częściej stosowany

LABETOLOL – antagonista α1, β1, β2 – trudno go określić,

• Zastosowanie: w nadciśnieniu tętniczym, przed operacją guza chromochłonnego nadnerczy, nadciśnieniu tętniczym, chorobie niedokrwiennej serca, wzroście aktywności reninowej osocza. Działanie: zmniejsza opór obwodowy, pojemność obwodową, minutową, zmniejsza wydzielanie reniny, może kurczyć oskrzela (działanie niekorzystne)

Β – adrenolityki stosowane w leczeniu jaskry.

Podawane miejscowo do worka spojówkowego

↓ objętość cieczy wodnistej w ciele rzęskowym i tym samym

↓ ciśnienie śródgałkowe

BETAKSOLOL – w leczeniu nadciśnienia i jaskry

LEWOBUNOLOL – w leczeniu jaskry z otwartym kątem przesączania oraz w zwiększonym ciśnieniu śródgałkowym z innych powodów

TYMOLOL – popularny, stosowany w różnych postaciach jaskry: jaskrze będącej następstwem cukrzycy, po urazach, stosowany w połączeniu z pilokarpiną

Działania niepożądane:

• Zmniejszają wydzielanie łez – tzw. zespół suchego oka

• Podawane w dużych dawkach mogą dostawać się do krwioobiegu i dawać ogólne działania niepożądane: zmęczenie, obniżenie nastroju

Przeciwwskazania:

• astma

• blok przedsionkowo-komorowy

• bradykardia

1. Inne :

Leki blokujące neurony adrenergiczne o działaniu postsynaptycznym:

GUANETYDYNA

REZERPINA

METYLDOPA

• Stosowane w leczeniu nadciśnienia.