Organizacja pozarządowa jest to organizacja niezwiązana z żadną władzą państwową i niekorzystająca z rządowej pomocy finansowej. Jej członkami są zrzeszenia narodowe, stowarzyszenia o charakterze pozarządowym oraz osoby fizyczne lub prawne z różnych państw. Działalność jej opiera się na statutach, które nie mają charakteru umów międzynarodowych.. Organizacja pozarządowa nie jest nastawiona na osiąganie zysku, ale na zaspokajanie jakichś potrzeb. To nie znaczy jednak, że organizacja nie może prowadzić działalności gospodarczej. Może, tyle tylko, że dochody nie są dzielone pomiędzy osoby pracujące czy ochotników, ale są przeznaczane na dalszą działalność.

Cele organizacji pozarządowych:

dominujące są dwa podejścia do tego problemu. Są tacy, którzy uważają, że organizacje pozarządowe to nic innego jak efekt niewydolności państwa i rynku w zakresie zaspokajania potrzeb społecznych. Dodają oni również, że jest to sposób na minimalizowanie kosztów tego procesu. Chwała organizacji polega na tym, że robią to tanio i znacznie lepiej. Są też i tacy, którzy sądzą, że organizacje pozarządowe pełnią chyba nawet ważniejszą rolę. Ich zdaniem organizacje są poduszką powietrzną pomiędzy państwem a społeczeństwem. Rozwiązują one, bowiem trudne problemy społeczne, zmniejszają napięcia i sytuacje konfliktowe w społeczeństwie. Dzięki nim również obywatele mają możliwość wyrażania swoich opinii, niekoniecznie w sprawach wielkiej polityki.

Podział organizacji pozarządowych ze względu na profil działalności:

• organizacje samopomocy - ich specyfika sprowadza się do tego, że działają na rzecz swoich członków;

• organizacje opiekuńcze - te zaś świadczą usługi dla wszystkich, którzy tego potrzebują lub tylko dla pewnych kategorii osób, przykład: organizacja opieki nad dziećmi głuchymi;

• organizacje przedstawicielskie - na ogół reprezentują interesy jakiejś społeczności, przykład: społeczny komitet mieszkańców;

• organizacje mniejszości - reprezentujące interesy grup mniejszości na przykład religijnych, wyznaniowych, narodowościowych itp.;

• organizacje tworzone ad hoc - powstają dla przeprowadzenia określonej akcji;

• organizacje hobbystyczno-rekreacyjne - grupy osób zainteresowanych określoną sferą działalności, przykład: organizacja filatelistyczna;

• organizacje zadaniowe - często wykonują pewne funkcje zlecone przez władze, przykład: organizacja zajmująca się ochroną parku;

• organizacje "tradycyjne" - o szerokiej formule działalności jak i osób, na rzecz których działają.

Funkcje organizacji pozarządowych wg Ewy Leś:

1. Funkcja przeciwdziałania dehumanizacji otoczenia człowieka w społeczeństwie:

2. Funkcja umożliwiania swobody ofiarodawcy wyboru kierunku niesionej pomocy zgodnie z własnymi preferencjami;

3. Funkcja zmniejszania ograniczeń wynikających z systemu demokratycznego i rynku jako mechanizmu zaspokajania potrzeb społecznych;

4. Funkcja kontroli społecznej wyrażanej przez osłabienie i neutralizowanie napięć, grożących konfliktów z rządem wskutek kwestionowania przyjętych celów politycznych i niekonfrontacyjnych metod rozwiązywania spornych problemów w procesie utrwalania systemu demokratycznego;

5. Funkcja regulowania podaży i popytu na usługi społeczne.

Regulacje prawne obowiązujące w Polsce:

• Regulacje natury organizacyjnej;

• Regulacje finansowo- prawne;

• Regulacje ustrojowo- prawne;

• Regulacje związane z udziałem obywateli w trzecim sektorze.

Za najkorzystniejsze formy organizacyjno- prawne organizacji pozarządowych uważa się powszechnie stowarzyszenia i fundacje. Funkcjonowanie ich regulują dwie ustawy:

- Ustawa- Prawo o stowarzyszeniach z dnia 7 kwietnia 1989 roku.

- Ustawa o fundacjach z dnia 6 kwietnia 1984 roku.

Stowarzyszenie jest to dobrowolne i trwałe zrzeszenie osób, o celach nie zarobkowych, samodzielnie określające swoje programy i strukturę. Wyjątkowo może prowadzić działalność gospodarczą, przeznaczając dochód na cele statutowe z wyłączeniem członków stowarzyszenia. W Polsce mogą być stowarzyszenia zwykłe i zarejestrowane. Stowarzyszenie zwykłe może być utworzone, przez co najmniej 3 osoby. By mogło rozpocząć działalność, wystarczy poinformowanie administrację organu nadzoru. Takie stowarzyszenie nie ma osobowości prawnej i nie może prowadzić działalności gospodarczej, a także korzystać z datków publicznych i tworzyć związków. Stowarzyszenie zarejestrowane powinno być utworzone, przez co najmniej 15 osób, które muszą uchwalić statut określający cele, teren działania i władze. Po zarejestrowaniu przez sąd wojewódzki uzyskuje ono osobowość prawną.

Podstawowym aktem prawnym regulującym problematykę stowarzyszeń, ich zakładania i funkcjonowania jest ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 1989 r. Nr 20, poz. 104).

Najwyższym aktem prawnym regulującym istnienie stowarzyszeń w Polsce jest Konstytucja z 2 kwietnia 1997 r., która w artykule dwunastym stanowi, iż „Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji”.

Fundacja - forma prawna organizacji pozarządowej, której istotnym substratem jest kapitał przeznaczony na określony cel oraz statut zawierający reguły dysponowania tym kapitałem. Fundacje są po stowarzyszeniach w Polsce drugą co do popularności formą prawną wśród organizacji pozarządowych.

Według polskiego prawa Fundacja jest zakładem (osobą prawną typu zakładowego), a więc - w odróżnieniu od np. stowarzyszeń, związków zawodowych, partii, samorządów zawodowych i innych korporacji - nie ma członków (jest bezosobowa).

Fundacja jest to instytucja realizująca zadania społeczne, niemające charakteru działalności gospodarczej, które w akcie fundacyjnym określił założyciel (fundator), przeznaczając na tę działalność odpowiedni majątek. Fundacje mogą być ustanowione tylko w celu realizacji zadań społecznych lub gospodarczych. Utworzenie fundacji lub wpłata na konto fundacji już istniejącej umożliwia wyłączenie kwoty wydanej na ten cel spod opodatkowania, a ponadto umożliwia niższe opodatkowanie pozostałej części majątku. Fundacje spełniają ważną rolę w finansowaniu nauki, oświaty i kultury.

W Polsce podstawowym aktem prawnym regulującym problematykę fundacji, ich zakładania i funkcjonowania jest ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (Dz. U. z 1991 r., nr 46, poz. 203 z późn. zm.).

Rejestracji stowarzyszeń dokonuje się w sądach wojewódzkich, właściwych ze względu na siedzibę stowarzyszenia, fundacji natomiast tylko w Warszawie. Miejscem rejestracji wszystkich fundacji z całej Polski jest Sąd Rejonowy dla Miasta Stołecznego Warszawy, XIV Wydział Gospodarczy.

Na koniec III kwartału 2006 roku w rejestrze REGON zarejestrowanych było:

55 016 stowarzyszeń i 8 212 fundacji.

Ruch oddolnego tworzenia się organizacji pozarządowych w Polsce.

Ruchy społeczne wg Aleksandra Kamińskiego to spontaniczne i masowe wiązanie się ludzi z określonymi ideami społeczno- moralnymi, często ukierunkowanymi politycznie.

Ruchy społeczne można podzielić na kilka kategorii, uwzględniających punkt odniesienia:

- wg skali dokonywanych reform:

• Ruchy o celach ogólnoludzkich ( ekologiczne, gospodarcze, samorządowe, konsumenckie itp.),

• Ruchy ukierunkowane na pomaganie jednostkom (np. ludziom bezdomnym, samotnym matkom, niepełnosprawnym, uzależnionym itp.);

- wg stosunku do służb publicznych:

• Ruchy powodowane niemożnością przebicia się nowatorskich projektów do ośrodków decyzyjnych (ekologiczne, oświatowe, antynarkotyczne itp.);

• Ruchy o charakterze buntu przeciwko profesjonalistom i ich działaniu w służbie publicznej (grupy AA, ruchy hospicyjne, grupy samopomocy chorych itp.).

Ruchy społeczne wybuchają oddolnie, w celu załatwienia spraw uznanych za ważne. Charakteryzuje je aktywność większa od przeciętnej, określana mianem nadaktywności. Wynika ona z rozmaitych motywacji. Najgłębsza motywacja cechuje ruchy hospicyjne i ekologiczne, gdyż służą one najbardziej potrzebującemu człowiekowi i całej społeczności.

Czynniki motywujące do działań prospołecznych.

Działaniami prospołecznymi określa się dążenia do przekształcania swego otoczenia w imię przyjętych wartości lub idei. Są to działania na rzecz dobra wspólnego. Do najważniejszych cech działań prospołecznych należą dobrowolność, nieodpłatność i konstruktywność.

Prospołeczność pozbawia człowieka egoistycznego sposobu myślenia i uczy zbiorowego działania. Z tego względu bywa uznawana za wskażnik świadomości grupowej i poczucia wspólnoty interesów.

Podział czynników motywacyjnych ze względu na cel wg J. Supińskiej.

DOBRO JEDNOSTKI	DOBRO WSPÓLNE
- interes własny - zdobywanie doświadczeń zawodowych - zobowiązanie - potrzeby towarzyskie - rozwój zainteresowań	- altruizm - tzw. interesowny altruizm

Motyw własnego interesu odnależć można w działalności organizacji o charakterze pomocowym, grup wsparcia oraz organizacji samorządowych.

Zdobywanie doświadczeń zawodowych- charakterystycznym przykładem jest ochotnicza praca studentów, przyłączających się do rozmaitych inicjatyw jako wolontariusze.

Zobowiązanie- ludzie którzy doświadczyli sami kiedyś, ile znaczy pomocna dłoń podana w trudnej sytuacji, odczuwają nierzadko potrzebę niesienia pomocy innym. Traktują to jako swoisty dług wdzięczności za okazane wsparcie, który chcą „spłacić” pomagając komuś innemu.

Potrzeby towarzyskie- samotność bywa dla niektórych ludzi dokuczliwa. Wynika ona niekiedy z cech charakteru np. z nieśmiałości. Szansą jest nawiązanie nowych znajomości np. poprzez włączenie się w działalność stowarzyszeniową.

Rozwój zainteresowań wynika z potrzeby wyższego rzędu, jaką jest potrzeba samorealizacji. Ludzie pragną rozwijać swoje zamiłowania, pogłębiać wiedzę z interesujących ich dziedzin oraz spędzać czas zgodnie z własnymi upodobaniami, np. zakładają różne związki, kluby, towarzystwa itp.

Pojęcie „altruizm” oznacza bezinteresowność, kierowanie się w swoim postępowaniu dobrem innych ludzi i gotowość do poświęceń na rzecz innych. Altruistyczna działalność społeczna dotyczy więc zaspokajania potrzeb innych ludzi, wspomagania grup, kosztem swojego czasu, energii, pracy i czerpania z tego zadowolenia. Przykładem może być zaangażowanie w działalność charytatywną, ruch hospicyjny itp. Czasem jednak altruizm ten zostaje skażony elementami osobistymi. Wówczas nazywa się go altruizmem interesownym, łączy bowiem w sobie czynnik interesu zbiorowości z czynnikiem interesu własnego. Wzajemne proporcje obu czynników dają przy tym przewagę interesowi ogólnemu.

Altruizm interesowny występuje w dwóch odmianach: 1) altruizm w interesie „zbiorowości organicznej”, 2) altruizm w interesie zbiorowości samoorganizującej się według kryterium określonej potrzeby lub dążenia.

Człowiek działający w interesie zbiorowości organicznej kieruje się głównie interesem ogółu, chociaż działa również w interesie własnym. Przekracza on w tym momencie osobisty egoizm, nie rezygnując z niego całkowicie. Natomiast w zbiorowościach jednostek samoorganizujących się występuje już czynnik celowej aktywności. Proces samoorganizacji zależny jest od woli członków zbiorowości i następuje na skutek świadomych decyzji dotyczących celów działania. Podjęcie działalności w interesie zbiorowości samoorganizującej się służy wspólnemu interesowi, połączonemu z interesem własnym.

Organizacje samopomocowe.

W działalności samopomocowej można wyróżnić dwa zasadnicze aspekty:

1. Dążenie do osiągnięcia pewnej zmiany społecznej, polegającej np. na rozwiązywaniu ważnego problemu społecznego, istotnego dla danej społeczności lokalnej lab zaspokojeniu takich potrzeb społecznych, których nie zdołały załatwić służby publiczne;

2. Doskonalenie wewnętrzne jednostek, pomagające w radzeniu sobie z bieżącymi problemami, wzmocnienie psychologiczne przez wymianę doświadczeń, zaspokajanie potrzeby przynależności, wspólne działanie, np. walka z uzależnieniami.

Grupy samopomocowe są dobrowolnymi najczęściej luźnymi zgromadzeniami osób, których aktywne działanie skierowane jest na wspólne pokonywanie chorób, problemów natury psychicznej albo socjalnej, które dotyczą ich bezpośrednio albo ich bliskich. Celem ich pracy jest zmiana własnych osobistych warunków życia. Grupa jest środkiem prowadzącym do zniesienia izolacji zewnętrznej (społecznej, towarzyskiej) i wewnętrznej (osobistej, duchowej). Cele grupy samopomocowej skierowane są głównie na jej członków a nie na osoby z zewnątrz; jest to element odróżniający grupy od innych form zaangażowania obywatelskiego. Grup samopomocowych nie prowadzą osoby udzielające na co dzień profesjonalnej pomocy. Czasem zdarza się jednak, że na spotkanie grupy zapraszani są eksperci w danej dziedzinie.

Grupy samopomocowe:

- są dobrowolnym zgromadzeniem osób.

- są kręgami dyskusyjnymi osób w liczbie dającej się objąć wzrokiem (ok. 7 - 15),

- członkowie grupy sami ustalaja jak często będą się spotykać i czemu będą poświęcone te spotkania,

- wymagają od swoich członków aktywnej i trwałej współpracy,

- z reguły nie są prowadzone ani przez specjalistów ani przez profesjonalistów,

- spotykają się regularnie w ustalonych terminach (np. raz na tydzień, na dwa tygodnie albo raz w miesiącu).

Wyróżnia się trzy rodzaje organizacji samopomocowych:

- rozwojowe- mające na celu budowanie długofalowych programów służących dokonywaniu zmian społecznych, np. kluby myśli;

- adaptacyjne- nastawione są na pomoc w przetrwaniu i przystosowaniu do trudnej, najczęściej nieodwracalnej sytuacji, np. inwalidztwo, utrata kogoś bliskiego;

- terapeutyczne- pomagają w terapii, rehabilitacji, leczeniu uzależnień itp.

Grupy wsparcia.

Grupy wsparcia uznawane są za jedną z form pomocy psychologicznej, stosowaną wobec ludzi zdrowych psychicznie, a znajdujących się jedynie na trudnym etapie życia.

Grupa wsparcia jest to grupa równoprawnych uczestników, których podstawowym celem jest wzajemne zapewnienie pomocy i oparcia w radzeniu sobie z własnymi problemami, w udoskonaleniu swojego psychologicznego funkcjonowania oraz w zwiększaniu skuteczności własnych działań. Funkcjonowanie grupy wsparcia oparte jest na kilku podstawowych zasadach:

1. Dobrowolność uczestnictwa;

2. Partnerstwo;

3. Dobry kontakt interpersonalny;

4. Udział profesjonalisty na zasadzie pełnego partnerstwa;

5. Przestrzeganie przyjętych reguł działania grupy.

Funkcjonowanie grup wsparcia nie należy do rzeczy prostych. Pamiętać należy, że ich uczestnikami zostają ludzie obarczeni problemami, niełatwi w kontakcie i nierzadko pełni różnych kompleksów. Dlatego też tworzenie grupy przebiega zawsze dwuetapowo: z fazą wstępną, polegającą na stworzeniu warunków do dalszej pracy, czyli przełamaniu oporów, lęków, budowaniu zaufania, kształtowaniu norm itp. oraz z fazą właściwą, związaną z procesem rozwiązywania problemów.

Wolontariusze.

Wolontariat jest to dobrowolna i świadoma działalność na rzecz innych, wykraczająca poza związki rodzinno-koleżeńsko-przyjacielskie. Jest to również poświęcenie czasu i energii na rzecz społeczności lokalnej, osób spoza rodziny, na rzecz rozwoju środowiska itp. Działalność wolontarystyczna ma charakter bezpłatny, z wyjątkiem zwrotu kosztów poniesionych w związku z wykonywanym świadczeniem.

Wg Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie- wolontariuszem jest ten, kto dobrowolnie i świadomie, oraz bez wynagrodzenia angażuje się w pracę na rzecz osób, organizacji pozarządowych, a także rozmaitych instytucji działających w różnych obszarach społecznych.

Dzięki wolontariuszom możliwe jest zorganizowanie takich akcji jak Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, zbiórki środków dla osób potrzebujących pomocy. Wolontariusze wyjeżdżają z konwojami Polskiej Akcji Humanitarnej. Pomagają przy usuwaniu skutków kataklizmów w Polsce i poza jej granicami. Obecni są także w biurach: prowadzą korespondencję, umawiają petentów, udzielają informacji, czy - tak jak w Biurach Porad Obywatelskich - udzielają specjalistycznych porad. Wolontariuszem może być każdy: prawnik, lekarz, pielęgniarka, doradca finansowy, inżynier budowlany, mechanik, spawacz - niekoniecznie w swoim zawodzie.

Niezależnie od miejsca i czasu ludzie organizują się w grupy, przyjmują wspólne cele, zadania, podejmują działania i inicjatywy, które są zgodne z ich założeniami i mają przynieść im upragnione rezultaty. Człowiek jest istotą społeczną i jedną z jego potrzeb jest przynależność do grupy – formalnej bądź nieformalnej. W danej społeczności możemy wyłonić bardzo różne i liczne grupy, które skupiają osoby o podobnych zainteresowaniach, przyzwyczajeniach, z podobnymi doświadczeniami i charakteryzującymi się zbliżonymi potrzebami i celami. Grupy te wpływają na aktywność społeczności lokalnych. Wpływają na stan i pozycje społeczności, jej obraz we własnym środowisku jak i prestiż na zewnątrz. Jedne społeczności są bardziej inne mniej aktywne. Jedne mają więcej wspólnych działań, inne mniej i różnią się one też co do stopnia efektywności. Wśród członków danej społeczności można łatwiej lub trudniej zauważyć lidera lub liderów, dzięki którym powstają nowe pomysły, nowe cele i programy ich realizacji dla dobra całej społeczności. Niewątpliwie na poziom aktywności danej społeczności lokalnej wpływają organizacje pozarządowe.

Literatura:

Leś E., Niepaństwowe podmioty polityki społecznej i siły postępotwórcze w mikroskali, w: Terenowa polityka społeczna, Andrzej Piekara red., Warszawa 1991.

Kamiński A., Funkcje pedagogiki społecznej, Warszawa 1982.

Supińska J., Dylematy polityki społecznej, Warszawa 1991.

Boczoń J., Toczyska E., Rola organizacji samopomocowych w skali lokalnej, „Pomost” 1991 nr 6, Gdańsk.

Załuska M., Toczyński W., Leś E., Boczoń J., Organizacje pozarządowe w społeczeństwie obywatelskim, Katowice 1998.

www.serca.org.pl