1. Pojęcie i cechy nowożytnej biurokracji.

Na przełomie XIX i XX wieku niemiecki uczony Max Weber sformułował neutralne rozumienie biurokracji. Oznacza określony typ organizacji państwa i nie przesądza z góry o jego zaletach lub wadach. Dziś kojarzone jest często w języku potocznym z wadami administracji. Przypisywał on idealnemu systemowi biurokratycznemu następujące cechy:

- zawodowy charakter administracji - powstał zawód urzędnik polegający na pełnieniu funkcji urzędnika w sposób profesjonalny, pełnienie funkcji administracyjnej stanowi podstawowe źródło utrzymania urzędnika, z tytułu pełnienia swej funkcji otrzymuje on stałe uposażenie pieniężne, stały charakter zatrudnienia aż do emerytury.

- specjalizacja w załatwianiu określonych kategorii spraw, a także związany z tym poziomy i pionowy podział pracy. Poziomy - polegać miał na rozgraniczeniu zadań pomiędzy urzędnikami tego samego szczebla, na podstawie kryterium rzeczowego. Pionowy - oznacza podział pracy pomiędzy urzędników różnych szczebli.

- hierarchiczność struktury władzy, zakładająca podległość organów niższego szczebla organom nadrzędnym pod względem osobowym i służbowym.

- tworzenie norm generalnych, określających działalność aparatu biurokratycznego w sposób jednolity.

2. Cechy charakterystyczne XIX-wiecznej administracji

- zasada resortowości (pyt. 3)

- zasada centralizacji i decentralizacji (pyt. 4)

- zasada koncentracji i dekoncentracji (pyt. 5)

- zasada hierarchicznego podporządkowania (pyt. 6)

- zasada kolegialności i jednoosobowego kierownictwa (pyt. 7)

- zasada biurokratyzmu (pyt. 1)

- korpus urzędniczy - w monarchii absolutnej doszło do wyodrębnienia sie nowej warstwy: urzędników, określanej też jako stan urzędniczy. Byli to najczęściej ludzie wywodzący sie z drobnej szlachty oraz mieszczaństwa, pobierający pensje ze skarbu państwa, z czasem także uposażenia emerytalne. Początkowo płacone urzędnikom wynagrodzenie było niskie. Inną cechą charakterystyczną powstającego stanu urzędniczego była sprzedawalność urzędów. Kupowano je wprost od monarchy bądź od dotychczasowych posiadaczy. Korpus urzędniczy posiadał odrębny status prawny, którego zasadnicza cechą była trwałość stosunku służbowego. Zawodowy charakter korpusu urzędniczego wynikał także z zasady fachowości. Dostęp do urzędów uzależniano od posiadania przez kandydata odpowiednich kwalifikacji. Prowadziło to do powstania formacji profesjonalnej kadry administracyjnej. Awans na wyższe stanowisko uzależniano od zdania egzaminu przed specjalna komisją. Stabilizacja zatrudnienia w administracji, zawodowy charakter korpusu urzędniczego, stałość uposażenia, z czasem także prawo do rent i emerytur, powodowały stopniowe alienowanie sie tej grupy od społeczeństwa.

3. Zasada resortowości w administracji.

Jedną z najważniejszych zasad, na których poczęto opierać działania administracji publicznej, była wykształcona we Francji zasada resortowości. Polegała on na tym , że wykonywanie administracji państwa podzielono pomiędzy niezależne od siebie struktury organizacyjne zwane resortami. Początkowo na ich czele stawały organy kolegialne, od XIX w. jednoosobowo działający ministrowie. Do najważniejszych resortów należały: sprawy zagraniczne, skarbowość, wojskowość, sprawy wewnętrzne i wymiar sprawiedliwości. Później dołączono do tego sprawy wyznaniowe i oświatowe. W każdym z resortów dochodziło do wykształcenie się metod i form wykonywania administracji. Nowy resortowy system organizacyjny administracji państwowej przyjął się w większości państw europejskich już w XVIII w. po Francji oparły się na nim Prusy, Austria, inne państwa niemieckie, księstwa włoskie, Belgia, Holandia, kraje skandynawskie, Rosja, a także Polska w II połowie XVIII stulecia. Założona pierwotnie równość wszystkich resortów nie przetrwała długo. Dominującą rolę zaczął odgrywać resort skarbu i spraw wewnętrznych. Prowadziło to do powstawania tzw. państw policyjnych, w których poddany pozbawiony był gwarancji respektowania swoich praw.

4. Zasada centralizacji i decentralizacji w administracji.

Zasada centralizacji oznacza podporządkowanie się organów niższego stopnia organom nadrzędnym oraz skupianie decyzji w organach centralnych i naczelnych. Centralizacja zakłada brak samodzielności organów niższego szczebla i ścisłe ich uzależnienie od struktur nadrzędnych, które kierują ich pracą. Na pojęcie centralizacji składają się zależności: osobowa i służbowa. Zależność osobowa związana była m.in. z decydowaniem o przyjęciu do służby. Zależność służbowa wiązała się z upoważnieniem do wydawania poleceń służbowych. Zasada centralizacji stosowana była w absolutnych państwach policyjnych.

Zasada decentralizacji oznacza brak podległości organów niższego rzędu organom wyższego rzędu i rozkład uprawnień decyzyjnych pomiędzy władze centralne i lokalne (terytorialne).Przyjmuje się tu domniemanie samodzielności i niezależności podmiotów. Organ taki nie może być adresatem poleceń służbowych, a jego decyzje nie mogą być zmieniane w trybie nadzoru. W XIX w podstawową formę decentralizacji stanowił samorząd, którego istotą było powierzenie zarządu zrzeszeniu obywateli.

5. Zasada koncentracji i dekoncentracji w administracji.

Zasady koncentracji i dekoncentracji zostały wykształcone na gruncie niemieckiej nauki prawa w XIX w.

Koncentracja - z koncentracją mamy do czynienia, gdy kompetencje przyznane administracji państwowej mają być spełniane przez szczeble wyższe, zwłaszcza przez szczebel centralny. następuje wówczas skupienie decyzji z reguły w jednych rękach ( np.: ministra, wojewody itp.).

Dekoncentracja - polega na powierzeniu kompetencji także organom terenowym, zwłaszcza szczebla podstawowego, co prowadzi do rozłożenia prawa decyzji i odpowiedzialności pomiędzy różne czynniki. Najczęściej obie te zasady wzajemnie się przenikają i w praktyce o koncentracji i dekoncentracji w organizacji administracji mówimy wówczas, gdy mamy do czynienia z przewagą jednego z tych elementów. Zdecentralizowany układ organizacyjny administracji państwowej związany jest ściśle z dekoncentracją. Koncentracja natomiast występuje wyłącznie w powiązaniu z zasadą centralizacji.

6. Zasada hierarchicznego podporządkowania w administracji.

Najwcześniej wykształconą zasadą organizacyjną była zasada hierarchicznego podporządkowania.

Początków jej stosowania dopatrywać się można w starożytności, zwłaszcza w despotach wschodnich gdzie panujący posiadał pełnie władzy nad podległym sobie aparatem terenowym. W czasach nowożytnych stosowano tę zasadę w monarchiach absolutnych. Panujący lub upoważnieni przez niego urzędnicy decydowali tu o obsadzie stanowisk, awansach, karach, odpowiedzialności służbowej. Cechą charakterystyczną był brak prawnej niezawisłości organów podległych w stosunku do nadrzędnych. System administracji oparty na zasadzie hierarchicznej zależności był zarazem systemem centralistycznym. Wiązał się także ściśle z zasadą koncentracji. System ten był charakterystyczny szczególnie dla Francji napoleońskiej oraz krajów czerpiących z niej wzory ustrojowe, zwłaszcza Księstwa Warszawskiego.

7. Zasada kolegialności i jednoosobowego kierownictwa w administracji.

Kolegialność i jednoosobowość rozpatrywać należy w dwu aspektach: strukturalnym i funkcjonalnym. Pierwszy ma charakter ilościowy i różnicuje pojęcia w zależności od liczby osób tworzących dany organ: gdy na czele stoi grupa osób, mówimy o strukturze kolegialnej, gdy jednostka - o organie jednoosobowym. Drugi odnosi się do uzależnienia podejmowania decyzji od aktywności grupy lub jednostki.

Zasada kolegialności - stanowiła charakterystyczną cechę administracji XVII i XVIII w. Decyzje podejmowane były większością głosów członków obecnych na posiedzeniu organu administracyjnego. System taki zapewnia samokontrolę osób wchodzących w skład kolegium, utrudnia działania sprzeczne z prawem. Zgodnie z tą zasadą kształtowana była administracja w monarchiach absolutnych a także w XVIII- wiecznych republikach.

Zasada jednoosobowości - wprowadzona została w początkach XIX w. Polegała na ześrodkowaniu całego zakresu przekazanej władzy oraz powierzeniu wyłącznego prawa podejmowania decyzji jednej osobie. Zaletą tej zasady była niewątpliwie szybkość i sprawność działania, jak również wyraźnie określenie osoby odpowiedzialnej za wydaną decyzję. Zasadę jednoosobowości za napoleońską Francją przyjęły: Rosja w latach 1802-1811, Prusy w 1808 roku, Bawaria w latach 1799-1808, Wirtembergia w 1805 roku, natomiast Austria i Dania dopiero w roku 1848.

8. Granice działalności administracyjnej. Od XIX wieku granice działalności administracyjnej określały dwie nowe zasady: zasada legalności oraz zasada odpowiedzialności za wyrządzone szkody. Zasadę legalności, polegającą na związaniu administracji prawem, próbowano wprowadzić w schyłkowej fazie monarchii absolutnej. Fizjokraci domagali się przestrzegania przepisów prawnych przez cały aparat państwowy. Dopiero w XIX wieku wprowadzono wymóg zgodności aktów administracyjnych z ustawami oraz, stojące na straży tej zgodności, sądownictwo administracyjne. Zasada odpowiedzialności zarówno urzędnika, jak i państwa, za szkody wyrządzone obywatelom pojawiła się również w XIX wieku. W monarchii absolutnej jednostka pozostawała bezbronna wobec nadużyć ze strony administracji. Dopiero francuska doktryna rewolucyjna spowodowały, że szkody wyrządzone obywatelom przez organ administracji państwowej zaczęły rodzić określone skutki prawne.

9. Charakterystyka monarchii absolutnej.

Monarchia absolutna charakteryzowała się skupieniem w jednym ręku pełni władzy, a także utożsamieniem osoby monarchy z najwyższym organem państwa. Reprezentant tej formy ustrojowej Ludwik XIV miał wyrazić tę zasadę w formule: "państwo to ja". Władca absolutny był jednocześnie najwyższym ustawodawcą, wykonawcą praw i sędzią. Administracja publiczna oparta została na dwóch zasadach: centralizmu i biurokratyzmu. Pierwsza związana była z obowiązkiem podporządkowania się organu niższego organowi wyższemu. Zasadę biurokratyzmu cechował zawodowy charakter administracji i profesjonalizm jej przedstawicieli. Stopniowo kształtowały się dalsze zasady organizacji aparatu władzy, takie jak: resortowość, hierarchiczne podporządkowanie oraz kolegialność. Zasady te charakterystyczne dla administracji państwa absolutnego, wykształciły się w XVII-wiecznej Francji. Najbardziej znani praktycy, a zarazem teoretycy francuskiego absolutyzmu to: kardynał Armand de Richelieu, pierwszy minister na dworze Ludwika XIII, sam król Ludwik XIV oraz biskup Jacques Bossuet.

10. Cechy charakterystyczne światłego absolutyzmu.

Główne cechy absolutyzmu: - Publiczno - prawny charakter państwa - Nieograniczona władza monarchy

- Zarząd państwa oparty na centralizmie i biurokratyzmie - zarówno w szczeblu centralnym i lokalnym, kierowany przez zawodowych, nominowanych urzędników - Rozbudowa armii (coraz częściej stałej i zawodowej)- W strukturze społecznej nadal dominowała szlachta, lecz swoje uprawnienia rozszerzyło mieszczaństwo - Starano podporządkować się religię państwu, Kościoły miały służyć monarchii

- Monarcha stanowił prawo - Reprezentował państwo na zarządzie - Występował w roli sędziego

11. Monarchia konstytucyjna i jej rodzaje. Monarchia konstytucyjna - monarchia, w której władca jest najwyższym organem państwa, lecz jego władza w zakresie stanowienia prawa jest ograniczona w sposób określony przez konstytucję np. Francja od 1791 r, Polska 1791r

Koncepcja Konstytucji wyłoniła się w Oświeconej Europie pod wpływem poglądów filozoficznych określonych „szkoła prawa natury”.

Przedstawiciele tej szkoły głosili poglądy:

- Teorię umowy społecznej

- Suwerenności ludu;

- Równości ludzi;

- Naturalnych praw obywatelskich;

- Podziału władzy.

Pierwszą konstytucją była Konstytucja USA (1787r.).

Cechy monarchii konstytucyjnej:

-Konstytucje były nadawane przez głowę państwa;

- Konstytucje były aktami łaski monarchów i utrzymywały silną władzę monarszą, ale jednocześnie stanowiły wyraz jej samoograniczenia;

-Wyodrębniły się urzędy ministrów, którzy stanowili ciało doradcze i wykonawcze wobec monarchy.

12. Konstytucyjna monarchia ograniczona a monarchia parlamentarna - różnice i podobieństwa. Monarchia ograniczona - monarchia, w której władze absolutnego dotychczas króla ogranicza zgromadzenie ustawodawcze lub niekiedy organ zastępujący parlament np. Francja w 1789r

Monarchia parlamentarna - monarchia, w której władza państwowa należy do parlamentu natomiast monarcha pełni funkcję symbolicznej głowy państwa głównie rolę reprezentacyjną np. Anglia XVIII,

W Anglii, w ciągu XVIII w. stopniowo przyjęła się zasada, że „król panuje, ale nie rządzi”. Król

zachował wprawdzie wielki autorytet i szereg uprawnień, tzw. prerogatyw, ale w praktyce pełnia władzy wykonawczej przeszła na rząd i tylko on ponosił odpowiedzialność przed parlamentem. Ministrowie odpowiadali przed parlamentem za naruszenie prawa w drodze impeachmentu.

System ten nazywamy systemem parlamentarno-gabinetowym.

Cechy:

-Skupienie władzy wykonawczej w rękach gabinetu;

-Skupienie władzy ustawodawczej w parlamencie;

-Istnienie odpowiedzialności prawnej i politycznej gabinetu;

-Symboliczna władza nieodpowiedzialnego króla, ograniczona do reprezentowania kraju na zewnątrz;

-Zależność i współpraca władzy ustawodawczej (parlament) i wykonawczej (rząd).

Więcej znajdziesz na stronie www.administracja.cba.pl na płycie CD Student.