Czym jest rodzina? Rodzina to grupa ludzi związana bliskimi więzami (M. Braun-Gałkowska). Albo inaczej "rodzina jest to system, który ma określoną strukturę, w którym panują określone reguły, i który dąży do homeostazy" (L. Feldman). Jan Paweł II w adhortacji apostolskiej Familiaris consortio pisze, iż "rodzina to wspólnota życia i miłości oparta na małżeństwie, której misją jest strzeżenie, objawianie i przekazywanie miłości". Aby poznać rodzinę, trzeba poznać wszystkie relacje pomiędzy poszczególnymi jej członkami. Rodzina jest systemem działającym w pewnym społecznym kontekście, dlatego podlega ciągłym zmianom społeczno-kulturowym, przechodzi przez szereg etapów rozwoju, przystosowuje się do zmiennych warunków, aby zachować swą ciągłość. Czym jest rodzina w oczach dziecka? W trzech opolskich szkołach przeprowadzono ankiety na temat rodziny. Badaniami objęto 73 osoby - 53 uczniów klas szóstych szkoły podstawowej i 20 uczniów trzeciej klasy gimnazjum. Po wypełnieniu ankiety przeprowadzono dyskusję na temat rodziny i zajęć "Wychowania do życia w rodzinie". Większość dzieci określiła rodzinę jako grupę osób powiązanych z sobą więzami krwi. Podkreślano znaczenie miłości, zaufania, szacunku. W klasie szóstej zdarzało się, że dzieci wymieniały osoby należące do rodziny, zaliczając tu również posiadane zwierzęta. Tylko dwie osoby określiły rodzinę negatywnie, jako coś złego, denerwującego, bezsensownego. Były to osoby, które przyznały dalej, iż są bite w rodzinie, a rodzice stosują bardzo rygorystyczne metody wychowawcze. Jednym z podstawowych warunków rozwoju życia emocjonalnego jest zaspokojenie potrzeb psychospołecznych dziecka, takich jak: miłość, poczucie bezpieczeństwa, zrozumienie, czułość, radość. Według M. Ziemskiej zaspokojenie wymienionych potrzeb w dzieciństwie ma doniosłe znaczenia dla wyznaczania kierunku rozwoju osobowości. Prawidłowa więź oparta jest na przypisywaniu przez rodziców ważnego miejsca potrzebom dziecka i trafnym reagowaniu na te potrzeby (A. Miller). Od prawidłowego rozwoju emocjonalnego dziecka w dzieciństwie zależy, czy dorosły człowiek będzie zdolny do przyjaźni, miłości, czy będzie koleżeński, uczynny, dojrzały społecznie, aktywny i samodzielny. W swojej rodzinie znajduję: miłość, zainteresowanie, zrozumienie, czułość, radość, poczucie bezpieczeństwa, rozczarowanie, bezradność, ból, smutek, niemoc. (Podkreśl właściwą odpowiedź). Z uzyskanych odpowiedzi wynika, iż uczucia negatywne w niewielkim stopniu towarzyszą dzieciom w ich rodzinach i tylko u czterech osób dominują nad uczuciami pozytywnymi. Zdecydowana większość dzieci znajduje w swoim domu poczucie bezpieczeństwa, miłość, czułość (w mniejszym stopniu zrozumienie). Poczucie braku zrozumienia nasila się u uczniów trzeciej klasy gimnazjum. Aż 10% osób uważa swoje dzieciństwo za nieudane, a jednym z powodów są problemy finansowe rodziców i niemożność zaspokojenia wszystkich potrzeb materialnych. Dzieci te silnie odczuwają bezradność, rozczarowanie. Zdecydowana większość oceniła swoje dzieciństwo jako szczęśliwe. U kogo szukasz pocieszenia, kiedy jesteś smutny, zmartwiony? Około 12% dzieci szukałoby pocieszenia poza rodziną - głównie u kolegów. Wszystkie dzieci, które oceniły swoje dzieciństwo jako nieudane, szukają wsparcia poza rodziną. W większości jednak dzieci zwracają się do matek. Tylko jedna osoba napisała, że czasami zwraca się do ojca. Czy to jest kryzys ojcostwa? Na ile ojciec bierze udział w codziennym życiu swoich dzieci? K. Pospiszyl wyraźnie rozgranicza miłość matki i ojca. Twierdzi, iż matka kocha bez zastrzeżeń, bez względu na to, czy dziecko spełnia jej oczekiwania, czy nie. Ojciec natomiast kocha proporcjonalnie do spełnianych oczekiwań. Ale ma to ogromne znaczenie dla rozwoju dziecka. Poprzez stawianie wymagań i aprobatę po ich spełnieniu staje się osobą znaczącą, umożliwiającą zaspokojenie potrzeby sukcesu. Ojciec zapewnia dziecku również potrzebę bezpieczeństwa, i to głównie dlatego, iż jest tzw. "wymiarem sprawiedliwości". Ojciec karzący to ojciec silny, a więc można się schronić u niego w razie niebezpieczeństwa (oczywiście, jeżeli kary będą adekwatne do przewinień). Z dyskusji z dziećmi wynika, że ojciec to osoba nieobecna w domu, zapracowana, odpowiedzialna za status materialny rodziny, często zmęczona z gazetą przed telewizorem, zajęta własnymi sprawami. Czego dzieci oczekują od ojca? Tego, iż będzie wprowadzał ich w świat, oswajał ich z nim, hartował na trudy, wskazywał drogę. Chcą, aby ojciec kształtował ich wolę (obowiązkowość, panowanie nad sobą, wierność zasadom), żeby formował sumienie, wskazywał prawdy moralne i religijne. Gdy mówisz: moja rodzina, co najbardziej cię smuci, a co cieszy? CIESZY: - moja rodzina, - że mam rodzeństwo, - że w domu jest miłość i zrozumienie, - że mogę polegać na rodzinie, - że w rodzinie jest wesoło, - że rodzina jest dla mnie oparciem, - wspólnie spędzony czas z rodziną. SMUCI: - kłótnie rodziców, - że rodzice zmuszają do nauki, - że rodzice mnie biją, - że rodzina nie zawsze jest wyrozumiała dla mnie, - że rzadko wychodzimy gdzieś razem, - świadomość że niektórzy, opuszczą nas wkrótce, - że nie mam taty, - że nie mam rodzeństwa. Jednak większość dzieci jest zadowolona z życia w swojej rodzinie i na pytanie, co go smuci, odpowiada "nic". O czym i z kim najczęściej rozmawiasz? Większość odpowiada: z mamą, a głównym tematem, który się porusza, jest szkoła i oceny. Natomiast w rozmowach z ojcem dominuje polityka. Dzieci mają żal do rodziców o to, iż właśnie szkoła jest głównym tematem ich rozmów. Uważają, że często wynika to nie z troski o wyniki w nauce, ale z braku zaufania i braku wiary w ich możliwości. Zdarza się również zarzut wobec rodziców, że mają nadmierne wymagania, nieadekwatne do możliwości dziecka. Istotnym elementem oceny rodzica przez dziecko jest sposób ich reagowania na jego porażki. Z ankiety wynika, iż około 50% rodziców akceptuje pomyłki i błędy swoich dzieci, oczekując jednocześnie poprawy. Jednak aż 27% rodziców w rozmowach z dzieckiem używa najczęściej zdań karzących typu: "jak zwykle ci nie wyszło" lub nie wierzy w możliwości swoich dzieci: "nie dasz rady". Tak surowe oceny prowadzą do poczucia mniejszej wartości, pogarszają kontakty z rodzicami, dzieci chcąc uniknąć przykrych słów uciekają się do kłamstwa. Dzieci bardzo surowo oceniają swoje relacje z rodzicami. Rodzicom zarzucają brak zrozumienia, często uważają, że są przez nich źle osądzane. A poglądy rodziców są zbyt sztywne. Źle czują się z nadopiekuńczą postawą matek. Mają żal do rodziców o to, że nie słuchają tego, co do nich mówią, że zbyt często podnoszą głos w rozmowach, poświęcają dzieciom zbyt mało czasu. Gimnazjaliści uważają, że rodzice nie mają do nich zaufania, nie są konsekwentni w wymaganiach z jednej strony, a narzucają im obowiązki ponad ich siłę. Konflikty w rodzinie W czasie konfliktów osoby działają pod wpływem silnych emocji i słabiej kontrolują swoje wypowiedzi. Konflikt ma miejsce najczęściej wtedy, kiedy rodzice czegoś odmawiają, na coś nie chcą pozwolić, coś przykrego nakazują, wypowiadają negatywne oceny. W konsekwencji powstaje stan frustracji, która w relacjach dzieci - rodzice wyraża się w postaci agresji słownej. Co jest źródłem krytycznego stosunku młodzieży do dorosłych? Dziecko bardzo szybko spostrzega fałsz. Dziedziną, w której zachodzi rozbieżność między tym czego rodzice uczą dzieci, a co realizują we własnym postępowaniu jest system wartości: pieniądze są najważniejsze, dla nich rodzice rezygnują z wielu ważnych rzeczy. Dzieci - chociaż same krytykują rodziców - bronią ich i usprawiedliwiają, gdy ich słabości dostrzegają inni. Dziecko krytykując pragnie, aby jego rodzice byli lepsi, doskonalsi. Liczą na to, że uda im się zmodyfikować zachowania ojca lub matki (H. Filipczuk). Obraz przyszłej rodziny kształtuje się na podstawie tego, czego doświadcza się w swojej rodzinie. Dziecko, które otrzymuje od rodziców miłość bezwarunkową, pełną szacunku dla jego uczuć i potrzeb, akceptacji dla trudności, dostrzegania jego starań, obdarzania zaufaniem, uczy się kochać siebie i innych, rozpoznawać swoje uczucia potrzeby, ufać sobie. Dziecko takie będzie umiało również kochać miłością dojrzałą, bezwarunkową. Wypowiadając się na temat swojej przyszłej rodziny ankietowani często powielali model swojej aktualnej rodziny. Dzieci dużo pisały o miłości, zaufaniu, zgodzie, zrozumieniu. Przewijał się problem pokojowego rozwiązywania konfliktów. Nieomal nikt nie wyobrażał sobie swojej rodziny bez dzieci. Większość chce mieć dwoje dzieci. Dzieci boją się bezrobocia, biedy. Dużą wagę przywiązują do sytuacji materialnej rodziny. Tylko cztery osoby stwierdziły że nie założą rodziny, a następne cztery nie miały jeszcze obrazu swojej rodziny. Spora grupa dzieci wprost napisała, że ich przyszła rodzina będzie podobna do obecnej. W 90% obraz idealnej rodziny dokładnie odpowiada wyobrażeniu rodziny, którą w przyszłości dziecko chce założyć. Czy udział w zajęciach "wychowania do życia w rodzinie" miał wpływ na twoje spojrzenie na rodzinę? Generalnie odpowiedź brzmiała "nie". Dzieci podawały różne powody: już wszystko wiedziałem, nie słucham pani, zajęcia są nudne, pani nie potrafi nam tego wytłumaczyć. Dzieci potrafiły bardzo jasno sprecyzować, jakie mają oczekiwania w stosunku do prowadzącego, czego chciałyby się dowiedzieć, jakie tematy są dla nich ważne: dowiem się czegoś więcej o rodzinie, mogę dowiedzieć się o rzeczach, o których rodzice nie zawsze chcą mówić, nie zawsze rozumiem pewne sytuacje domowe, chciałbym nauczyć się rozwiązywać konflikty, chciałbym zrozumieć, dlaczego - chociaż nie chcę - sprzeciwiam się mamie, co to jest konflikt pokoleń. Dlaczego młodzież tak źle oceniła te zajęcia? Odpowiedzieć powinni nauczyciele uczący tego przedmiotu, służąc pomocą rodzicom w przygotowaniu młodzieży do życia w rodzinie. Młodzież uważa, że główny ciężar w tym trudnym zadaniu spoczywa jednak na rodzicach. Wyniki ankiety wskazują, iż dobrobyt materialny, troska o realizację potrzeb biologicznych, a nawet o spokój nie są czynnikami wystarczającymi do uczynienia dziecka szczęśliwym. Dzieci potrzebują przede wszystkim zainteresowania, serdeczności, miłości. Pragną, by matka i ojciec wspólnie z nim przeżywali jego sprawy, radości i smutki, trudności i problemy, aby rodzina była szkołą uczestniczenia w życiu. W miarę jak dorastają, chcą coraz bardziej brać udział w sprawach dorosłych, być przez nich poważnie traktowani. Aniela Sawulska Aniela Sawulska - psycholog, pracownik Miejskiej Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej oraz Publicznej Szkoły Podstawowej nr 14 w Opolu   Bibliografia: Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Familiaris consortio. M. Braun-Gałkowska, Psychologia domowa, Olsztyn 1990. L. Feldman, Łączenie terapii indywidualnej i rodzinnej, Gdańsk 1996. H. Filipczuk, Rodzice i dzieci dorastające, Warszawa 1987. A. Miller, Mury milczenia, Warszawa 1991. H. Misiewicz, Rola rodziny w kształtowaniu postaw, Warszawa 1986. K. Pospiszyl, Psychologiczna analiza wadliwych postaw społecznych młodzieży, Warszawa 1973. J. Rembowski, Więzy uczuciowe w rodzinie, Warszawa 1972. Internetowe Centrum Zasobów Edukacyjnych MEN Zaloguj | Pomoc Start > `Sprawy szkoły - Poradnik dla nauczyciela` > Diagnoza środowiska ucznia jako element opisu i analizy wybranego przypadku Diagnoza środowiska ucznia jako element opisu i analizy wybranego przypadku Materiały dla nauczycieli do opracowania analizy przypadku TEMAT: Diagnoza środowiska ucznia jako element opisu i analizy wybranego przypadku CELE:  wyznaczenie obszarów diagnozy środowiska. wykorzystanie zdobytych informacji do opisu i analizy indywidualnego przypadku ucznia. TREŚĆ: Podstawą do opisu i analizy indywidualnego przypadku ucznia jest dokonanie trafnej diagnozy rozwoju ucznia a również jego środowiska rodzinnego. Na rozwój psychoruchowy ucznia mają wpływ następujące czynniki : Wrodzone zadatki anatomiczno - fizjologiczne organizmu; Własna aktywność dziecka; Środowisko; Wychowanie łącznie z nauczaniem. Warunki środowiskowe mogą znacznie przyśpieszyć rozwój jednostki, z drugiej jednak strony mogą również hamować tempo tego rozwoju. Podkreśla się doniosłą rolę wczesnego doświadczenia społecznego w rozwoju dziecka, nabytego w najbliższym środowisku społecznym, jakim jest rodzina. Rodzina porównywana jest bowiem do pierwszego „laboratorium psychologicznego”, w którym dziecko uczy się kontaktów z drugim człowiekiem, poznaje swoje możliwości i rozwija osobowość. Dlatego ustalając przyczyny zaburzeń stwierdzonych u dziecka dokonać powinniśmy nie tylko diagnozy badanego ucznia, ale i diagnozy rodziny, w której wychowuje się. Analizy dokonujemy z punktu widzenia tkwiących w nim  społecznych przyczyn zaburzeń zachowania i rozwoju dziecka. Poznaniu rodziny najlepiej służy wywiad. Istnieją również metody badania ucznia, dzięki którym poznajemy „obraz rodziny w oczach dziecka”. Pomocna będzie tu rozmowa z dzieckiem oraz analiza jego wytworów np. rysunku na temat „Moja rodzina”. Przygotowując pytania do wywiadu  diagnozującego  rodzinę  możemy  je  uporządkować w następujące grupy: Podstawowe dane o rodzinie; Historia życia i rozwoju dziecka; Formalna struktura rodziny; Nieformalna struktura rodziny;   Dane o rodzicach obejmować powinny wiek, wykształcenie, zawody wykonywane przez rodziców, wymiar godzin pracy zawodowej. Te informacje są nam potrzebne ze względu na zależność między poziomem wykształcenia i poziomem kulturalnym rodziny a rozwojem dziecka. Przeciążeni pracą rodzice narażają swoje dziecko na zaniedbania. Sytuacja materialna obejmuje informacje na temat dochodów (wysokich, średnich, wystarczających, niewystarczających), a interesują nas głównie skrajne przypadki, gdyż mają niejednokrotnie niekorzystny wpływ na wychowanie dziecka. Sytuacja mieszkaniowa  ma znaczenie ze względu na higienę, zdrowie dziecka oraz stosunek emocjonalny dziecka do jego domu. Częste problemy powoduje brak  samodzielnego mieszkania, co stwarza konflikty między rodzinami zamieszkującymi wspólnie. Ciąża i poród interesuje nas ze względu  na przebieg ( prawidłowy , nieprawidłowy ) oraz na stosunek rodziców do  mającego pojawić się nowego członka rodziny. Przebieg wczesnego dzieciństwo to wady rozwojowe, przebyte choroby mogące mieć wpływ na rozwój dziecka,  informacja na temat, kto opiekował się dzieckiem w pierwszym roku życia, czy dziecko uczęszczało do przedszkola. Obecny stan zdrowia. Zapytamy rodziców na jakie choroby najczęściej dziecko choruje i czy znajduje się pod opieką poradni specjalistycznej, czy było hospitalizowane. Aktywność dziecka w domu szczególnie nas powinna interesować. Poprosimy o informację na temat: co obejmuje plan codziennych zajęć dziecka, o dostęp do książek, czasopism, komputera i sposobu ich wykorzystania, ilości czasu poświęcanego nauce w domu, jakie zajęcia zajmują najwięcej czasu kosztem innych, które zajęcia podejmowane są raczej z konieczności, czy dziecko ma wyznaczone obowiązki domowe, jak przebiegają jego kontakty z rówieśnikami.               Sytuacja rodzinna określa nam czy dziecko posiada rodzinę, kto je wychowuje.             Stan rodziny dotyczy tego czy rodzina jest pełna, niepełna,  rozbita. Duże znaczenie ma informacja czy to jest rodzina naturalna , adopcyjna, zastępcza czy zrekonstruowana, czy rodzina niepełna jest skutkiem śmierci, separacji lub rozwodu.             Skład rodziny poznamy pytając o rodzeństwo i jego wiek oraz o inne osoby zamieszkujące z dzieckiem. Ustalamy jakie osoby w rodzinie mają na dziecko istotny wpływ.      Atmosfera w rodzinie to charakter wzajemnych stosunków między jej członkami.   Diagnozy atmosfery dokonać może przeprowadzający wywiad na podstawie obserwacji. Więź rodzinna świadczy o poziomie integracji rodziny. Interesować tu nas będzie: czy członkowie rodziny wykazują przywiązanie, unikają sytuacji zmuszających do krytykowania własnej rodziny, starają się usprawiedliwiać fakty świadczące przeciwko rodzinie. Układ stosunków między rodzicami zależy od osobowości rodziców. Chodzi o określenie jaka jest atmosfera domowa (konfliktowa napięta, spokojna , życzliwa), czy rodzice rozmawiają ze sobą w sposób przyjazny i swobodny, czy wspólnie omawiają ważniejsze sprawy dotyczące członków rodziny i jak często, czy potrafią kwestie sporne rozwiązywać w atmosferze spokojnej  i bez obecności dziecka.  Układ stosunków między rodzicami a dziećmi to reprezentowane przez nich postawy rodzicielskie. Sposobem ich określenia niech będzie reakcja rodziców w sytuacji niepowodzenia dziecka w nauce. Rodzice o postawie nadmiernie chroniącej przypiszą za nie winę nauczycielowi, rodzice nadmiernie wymagający od razu uznają winę dziecka, rodzice o postawie odrzucającej wymierzą dziecku karę fizyczną , rodzice unikający  pozostaną obojętni, nie wyrażą zainteresowania. Układ stosunków między dzieckiem i innymi członkami rodziny. By otrzymać pełny obraz stosunków w rodzinie należy poznać stosunki między rodzeństwem. Zapytamy: czy rodzeństwo kontaktuje się ze sobą i w jakich sprawach najczęściej, czy dochodzi do konfliktów i na jakim podłożu. Zdarza się bowiem, że liczba rodzeństwa i ich wiek rzutuje na ich kontakty . Charakterystyka oddziaływań wychowawczych to określenie stosowanego systemu wychowania w rodzinie. Wynika on z reprezentowanych przez rodziców postaw. Musimy dowiedzieć się czy dziecko ma spełniane wszelkie życzenia (wychowanie liberalistyczne), czy rodzice decydują w różnych sprawach za dziecko (postawa nadmiernie ochraniająca), jakie wymagania stawiają dziecku i czy nie są one za wysokie (wychowanie rygorystyczne), czy konsekwentnie przestrzegane są ustalone zasady wychowania, kto ma dostateczną ilość czasu na opiekę wychowawczą. Styl życia w rodzinie. Rodzina może funkcjonować jako: grupa zamknięta, zwrócona „do wewnątrz”, a dzieci z takiej rodziny  bywają mało dojrzałe społecznie, mają trudności z nawiązaniem kontaktów z innymi. Są też rodziny o małej spójności, w której dzieci bywają pozostawione same sobie. Zebranie tak szerokich informacji o dziecku i jego środowisku ma istotne znaczenie, dla nauczyciela, gdyż na tej podstawie może on właściwie zaplanować i zorganizować proces dydaktyczno - wychowawczy. Lucyna Kędzior, Szkoła Podstawowa nr 23, Rzeszów Literatura: Bogdanowicz M., Psychologia dziecka w wieku przedszkolnym Dziecko w świecie rodziny, red. Dymary B. Popielarska M., Dlaczego nasze dzieci sprawiają trudności wychowawcze Scholaris | Zadania | e-Szkoła | Forum | Poprzednia wersja portalu Nasza misja | O nas | Kontakt | Regulamin | Współpraca Copyright © 2006 Scholaris do góry Świat widziany oczami dziecka data publikacji: 02-11-2006 r. | strona: 1 | 2 Wszyscy wiemy, że rzeczywistość, w której żyjemy nie jest idealna. Jak wyglądałby świat, w którym dzieci mogłyby decydować o wszystkim? Jetix postanowił to sprawdzić. W ramach akcji „Jetix Kids Awards – dzieci mają głos” ponad 200 dzieci ze szkół podstawowych opowiedziało swoją wizję świata, rządzonego przez najmłodszych. Okazuje się, że nasze dzieci są bardzo roztropne i wrażliwe na krzywdę ludzką. Gdyby miały wpływ na sytuacje panującą na świecie, chciałyby zapobiec biedzie, przemocy i cierpieniu oraz zanieczyszczeniu środowiska. Świat pod rządami maluchów byłby zdecydowanie bardziej zielony i radosny a postęp technologiczny jeszcze bardziej zaawansowany. Ziemia natomiast byłaby... zupełnie płaska, a wśród jej mieszkańców znalazłyby się ożywione postaci z bajek. Każde dziecko miałoby w domu ukochanego czworonoga oraz „wypasiony zestaw gier komputerowych”. W idealnym świecie, rządzonym przez dzieci ludzie mieszkaliby przede wszystkim w luksusowych apartamentach i willach z ogrodem. Większość z domów mieściłaby się wysoko w chmurach, na wielkiej górze z poduszek, na górze z czekolady lub w „niebie na siódmym piętrze”. Część z ankietowanych maluchów chciałaby mieszkać na Marsie, lub innej planecie w kosmosie, w jaskini, a nawet na pajęczynie czy w skórce od banana. Gdyby dzieci mogły decydować o sposobie, w jaki podróżowaliby ludzie, większość z nas jeździłaby do pracy samochodami na wodę lub też latającymi automobilami. Podróżowalibyśmy również latającymi dywanami, w bańkach mydlanych lub po prostu teleportowalibyśmy się z miejsca na miejsce. A co najmłodsi chcieliby zmienić w zachowaniu starszych? Większości maluchów nie odpowiada przemądrzałość, brak poczucia humoru, zachłanność, zrzędliwość i wieczne zmęczenie osób dorosłych. Spora część młodych respondentów zmusiłaby dorosłych do odrabiania lekcji za dzieci i z chęcią dodałaby im więcej energii do zabawy. Jedynie 10-letnia Olga stwierdziła, że nie zmieniałaby nic, gdyż dorośli, „tacy jak są dziś, są najlepsi".