MOWA
przekazywanie i odbiór informacji
nadawca i odbiorca znają ten sam język
mowa to inaczej zespół czynności jakie przy udziale języka wykonuje człowiek poznając rzeczywistość i przekazując jej interpretację innym uczestnikom życia społecznego (Grabias)
3 rodzaje zachowania związane z mową
czynności poznawcze językowe czynności czynności socjalizacyjne
człowieka komunikacyjne i grupotwórcze
ujęcia socjolingwistyczne:
MOWA – układ kompetencji i sposobów realizowania wypowiedzi językowej
kompetencja językowa budowanie zdań (sprawności dźwiękowe, gramatyczne)
kompetencja komunikacyjna budowanie wypowiedzi dialogowych i narracyjnych
JĘZYK : zespół znaków (kod), którym się posługuje dana społeczność i który musi przyswoić sobie każdy jej członek, aby rozumiał innych i sam był rozumiany (Demelowa).
Mózgowe sterowanie fonacją rozpoczyna się w zakręcie przedśrodkowym mózgu, w jego polach
głoski – to dźwięki mowy.
Miejscem artykulacji nazywamy nieruchomy narząd mowy, przy którym dochodzi do największego zbiżenia lub zwarcia w czasie artykulacji głoski.
dykcja – artykulacja – kategorie:
wyrazistość – precyzyjna artykulacja
słyszalność (nośność) – techniczna wytrzymałość
giętkość - swobodna artykulacja trudnych grup spółgłoskowych czy zestawień wyrazowych
prawidłowość – rozłożenia akcentów logicznych, frazowania, pauzowania
barwa brzmienia – decyduje o skali modulującej brzmienia żywego słowa
3 grupy dzieci z nieprawidłowym rozwojem mowy:
mówienie z opóźnieniem, choć wymowa jest od razu prawidłowa
mowa we właściwym czasie, ale nieprawidłowa
mowa z opóźnieniem i od razu nieprawidłowa
Jeśli do 3 r.ż. mowa się nie rozwinie – trzeba podejrzewać ORM
KLASYFIKACJE ZABURZEŃ MOWY
OBJAWOWE -> PRZYCZYNOWE -> PRZYCZYNOWO-OBJAWOWE
Klasyfikacja OBJAWOWA zaburzeń mowy: (wg Kaczmarka)
- zaburzenia treści (to, co mówimy)
- zaburzenia językowe (to, jak mówimy)
- zaburzenia substancji fonicznej (to, za pomocą czego mówimy)
Klasyfikacja przyczynowa: (wg Styczek)
- zaburzenia mowy zewnątrzpochodne (egzogenne, środowiskowe),
- zaburzenia mowy wewnątrzpochodne (endogenne) w tym:
dysglosja
dyzartia
dyslalia
afazja
jąkanie
nerwice mowy
digofazja
schizofazja
Logopedyczna klasyfikacja:
- związana z niewykształconymi sprawnościami percepcyjnymi (np. głuchota, niedosłuch)
- związana z brakiem lub niedowładem sprawności realizacyjnych
- związana z rozpadem systemu komunikacyjnego (np. afazja, schizofazja)
OPÓŹNIONY ROZWÓJ MOWY:
na skutek uszkodzeń obwodowego narządu mowy
na skutek uszkodzeń narządu słuchu i wzroku
w niedorozwoju umysłowym
w braku motywacji do mówienia
w uszkodzeniach ośrodkowego układu nerwowego
uwarunkowany rodzinnie
ORM wg H. Spionek: !!
późniejsze pojawienie się gaworzenia,
późniejsze pojawienie się pierwszych słów,
ubóstwo słownictwa,
późniejsze pojawienie się zdań prostych i złożonych,
nieprawidłowa gramatyka,
przedłużająca się mowa dziecięca.
ORM - PRZYCZYNY
ENDOGENNE:
dziedziczność,
nieprawidłowość motorycznych i kojarzeniowych włókien nerwowych w układzie centralnym
EGZOGENNE:
choroby wcześniej przebyte hamujące rozwój ruchowy
środowisko
dyslalia:
szafa – afa
mogilalia: sprawdzić i dopisać poprawne przykłady
ryba – lyba
paralalia
deformacja
Prawidłowy rozwój mowy to:
sprawnie działający słuch
przebieg i poziom rozwoju ruchowego
poziom intelektualny
czynniki emocjonalne
Różnica między wadą, a błędem wymowy:
Przy wadzie zazwyczaj nie ma warunków do prawidłowej wymowy i istnieje świadomość zaburzenia. Przy błędzie istnieją wszelkie podstawy, by mówić prawidłowo, ale brak jest świadomości.
przyczyny dyslalii:
zaburzenia anatomiczne aparatu artykulacyjnego,
nieprawidłowe funkcjonowanie narządów mowy,
brak pionizacji języka, tzw. infantylne połykanie (język między zębami).
podział dyslalii na poszczególne wady wymowy (wg Jastrzębowskiej):
sygmatyzm – niepr. realizacja głosek dentalizowanych (ś, ć, ź, dź, sz, c, dz, ż, cz, dż) – seplenienie (?)
rotacyzm – niepr. realizacja głoski r
kappacyzm – niepr. realizacja głoski k
gammacyzm – niepr. realizacja głoski g
lambdacyzm – niepr. realizacja głoski l
betacyzm – niepr. realizacja głoski b
mowa bezdźwięczna – wymawianie głosek dźwięcznych jak ich bezdźwięczne odpowiedniki (np. ‘g’ jak ‘k’)
Jak postępować, aby rozwój mowy przebiegał prawidłowo?
poprawna wymowa osób z najbliższego otoczenia
reakcja dziecka na aktywność uczuciową i słowną otoczenia
uważne słuchanie wypowiedzi dziecka
zakaz poprawiania wymowy dziecka
częste opowiadanie dziecku bajek, czytanie, wspólne oglądanie filmów dla dzieci i rozmowa na ich temat
dbanie o uszy, gardło i nos!
ZESPÓŁ NADPOBUDLIWOŚCI PSYCHORUCHOWEJ U DZIECI:
pojęcie ADHD:
zespół nadruchliwości
zespół nadpobudliwości psychoruchowej
zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi
zespół zaburzeń hiperkinetyczno-odruchowych
zaburzenie z deficytem uwagi i hiperaktywności
termin ADHD:
Świat. Org. Zdrowia Międzynarodowej klas. chorób (IDC-10) – Hiperkinectic Disorder – ‘zespół hiperkinetyczny’
Amerykańskiego Tow. Psych. (DSM-IV) – Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) – ‘zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi’
ADHD: * grupa zaburzeń, która charakteryzuje się wczesnym początkiem (zazw. w pierwszych 5 latach życia), brakiem wytrzymałości w realizacji zadań wymagających zaangażowania poznawczego, tendencją do przechodzenia z jednej aktywności do drugiej bez ukończenia żadnej z nich oraz zdezorganizowaną, słabo kontrolowaną, nadmierną aktywnością”.
* jest choroba, a raczej zaburzeniem neurologicznym, w którym na pierwszy plan wysuwa się niezwykła łatwość rozpraszania uwagi, impulsywność w działaniu, a także poszukiwanie sytuacji pełnych mocnych wrażeń.
* nadpobudliwość psychoruchowa przeważnie jest zaburzeniem psychicznym wieku dziecięcego.
TYPY ADHD:
z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi
typ z przewaga nadpobudliwości
typ mieszany, stwierdzony w przypadku, gdy występują zarówno nasilone objawy nadpobudliwości psychoruchowej, jak i zaburzenia koncentracji uwagi.
Przyczyny zaburzeń hiperkinetycznych:
od strony filozoficznej jest dominacja w systemie nerwowym procesów pobudzania nad procesami hamowania (nadzorowanie i regulowanie zachowania itd.)
z biologicznego punktu widzenia mogą być różne czynniki uszkadzające c.u.n. (narkotyki, alkohol w czasie ciąży, zatrucia itd., choroby zakaźne np. żółtaczka, świnka)
czynniki genetyczne (dopamina i noradrenalina źle funkcjonują)
OBJAWY NADPOBUDLIWOŚCI PSYCHORUCHOWEJ:
nadruchliwość – nadmierna, w porównaniu z innymi osobami na tym samym poziomie rozwoju i w tym samym wieku aktywność ruchowa. Osoby z ADHD mają bardzo dużą potrzebę ruchu, nie potrafią przez dłuższą chwilę pozostać w miejscu.
impulsywność – gwałtowność, porywczość spowodowana skłonnością do ulegania impulsom. Jest niemożnością powstrzymywania się przed działaniem oraz odczekania do momentu, gdy wykonanie czynności będzie łatwiejsze, bądź akceptowane przez otoczenie. Osoby z ADHD działają pod wpływem impulsu, którego nie potrafią kontrolować.
zaburzenia uwagi – związane są ze zmniejszoną umiejętnością skupienia się na realizowanych czynnościach, szybkim rozpraszaniem się pod wpływem bawet najmniejszych bodźców.
wszystkie te symptomy wystepują w 3 sferach:
ruchowej, poznawczej i emocjonalnej
SFERA RUCHOWA:
- nadruchliwość jest długo trwała, przeciągająca się w czasie
- intensywność wyraża się poprzez stan niepokoju ruchowego i nadmiernej aktywności ruchowej, ale świadome kontrolowanie go jest ograniczone
- u osób z ADHD jest zawsze podwyższony poziom aktywności
FIZJOLOGICZNE OBJAWY TO:
- szybszy puls, wzmożona potliwość i napięcie mięśni oraz podwyższone ciśnienie krwi
- trudności z wykonywaniem długotrwałych i złożonych zadań, wymagających pracy w miejscu i skupieniu
- poruszanie palcami rąk itd.
- są niezorganizowane, zapominają i niezbędnych przyborach, książkach, zeszytach lub gubią je
- bezustannie rozmawiają, są gadatliwe, wykrzykują, uniemożliwiają innym wykonywanie zadań
SFERA POZNAWCZA:
- wyst. zaburzenia skupienia uwagi, pojawia się męczliwość w pracy umysłowej i związana z tym nierównomierna wydajność
- pomimo ponadprzeciętnego p. int. często osiągają słabsze wyniki
- specyficzne zaburzenia umiejętności szkolnych, szczególnie w pisaniu i czytaniu
- nie są w stanie utrzymać uwagi na 2 czynnościach jednocześnie
- brak im wytrwałości w przypadku małego zainteresowania i niedostrzegania bezpośredniej korzyści działania
- brzydki charakter pisma
- trudności w pisemnym wyrażaniu myśli i słowa
- brak zdolności do planowania, kłopoty syntetyzowania w myśleniu
- łatwo rozpraszają się poprzez hałas
SFERA EMOCJONLNA:
- trudności z przystosowaniem się do oczekiwań szkolnych, takie dzieci są często konfliktowe
- nieopanowane, intensywne, głębokie, niekontrolowane reakcje emocjonalne
- drażliwe, często obrażają się z byle powodu, używają agresji słownej i fizycznej
- labilność uczuć, huśtawka nastrojów
- kapryśne, uparte, czasami złośliwe
- przez swoją kłótliwość i agresywność często są odrzucone przez inne dzieci
- zachowują się w niedojrzały sposób, mają niska samoocenę i często nie angażują się we wspólną pracę i zabawę
CECHY OSOBOWOŚCI DZIECKA Z ZABURZ. KONCENTRACJI UWAGI:
niepr. ocena siebie, swojej pozycji w grupie
nieumiejętność spostrzegania siebie na tle innych ludzi
każda porażka, bezradność związana z codziennymi zajęciami szkolnymi i domowymi – wpada we frustrację (aż 33% dzieci z ADHD popada w depresję)
zahamowani psychoruchowe wg M. Bogdanowicz – to zaburzenia dynamiki procesów ruchowych
Siła układu nerwowego – zdolność komórek nerwowych do pracy z określonym natężeniem, procesów pobudzania i hamowania.
Równowaga procesów nerwowych – określony stosunek do siły pobudzania do siły hamowania
Ruchliwość prac nerwowych –
Rodzaj i stopień zaburzeń będą wypadkową predyspozycji ograniczonych oraz war. środ. danej rodziny.
Symptomy typowe:
sfera ruchowa: ograniczona spontaniczność aktywności ruchowej, symptomy niepokoju ruchowego i dezorganizacja czynności wykonywanych
sfera poznawcza: zwężenie aktywności poznawczej, brak zainteresowania otaczająca rzeczywistością
sfera emocjonalna: ograniczenia wyrażania uczyć przy jednoczesnym wzmożeniu pobudliwości emocjonalnej
sfera somatyczna: wzmożona reaktywność układu wegetatywnego (np. łatwość czerwienienia się, blednięcia, brak apetytu, bóle brzucha itd.) – nie powie co się dzieje, ale przestanie np. jeść