1. Analiza podstawowa- weendeńska

Klasyczna analiza składników pokarmowych pasz obejmuje oznaczenie: wody białka ogólnego tłuszczu surowego włókna surowego związków bezazotowych wyciągowych i popiołu surowego. Została opracowana w Niemczech w drugiej połowie XIX wieku.

Oznaczanie wody: oznacza się metodami wagowymi, destylacją, w bliskiej podczerwieni, pomiaru oporności elektrycznej i chromatograficznie. Metoda wagowa polega na suszeniu próbki paszy w temp 105 st C w ciagu 3-5h do masy stałej. Metoda destylacji stosowana jest do oznaczenia zawartości suchej masy w paszach fermentowanych oraz w treści treści przewodu pokarmowego z wykorzystaniem toluenu lub ksylenu.

Oznaczanie związków azotowych: do oznaczenia zawartości azotu stosowana jest metoda Kjeldahla. Polega na mineralizacji paszy w stężonym kw siarkowym z dodatkiem utleniaczy. Powstaje siarczan amonowy. Następnym etapem jest pomiar ilości amoniaku uwalnianego z mineralizatu.

Oznaczanie tłuszczu surowego: oznaczany metodą wagową. Polega na ciągłej ekstrakcji badanej próbki w ekstraktorze Soxhleta w rozpuszczalniku organicznym. Zawartość tłuszczu surowego w próbce wylicza się z różnicy masy próbki przed i po analizie.

Oznaczanie włókna surowego: oznaczane wagowo jako pozostałość po gorącej hydrolizie w 5% kw siarkowym a następnie w 5% ługu sodowym i przemyciu acetonem.

Oznaczanie popiołu: polega na mineralizacji paszy w temp 550-600 st C.

Oznaczanie związków bezazotowych wyciągowych : wyliczane są z różnicy miedzy zawartością masy organicznej a sumą białka ogólnego, tłuszczu sur i włókna sur.

1. Dla jakich pasz wyznacza się współczynnik podsuszenia? Wyjaśnij przyczynę, dla której trzeba podsuszać próbki pasz:
   WPP jest to stosunek masy paszy po podsuszeniu i przed podsuszeniem. Jest wyrażony w %, służy do przeliczenia zawartości oznaczonych skł w próbce paszy podsuszonej (powietrznie suchej masie paszy) na ich zawartość w paszy świeżej. Oblicza się go dla pasz objętościowych. Pasze zostają podsuszone, co częściowo pozbawia je wody i pozwala na łatwiejsze mielenie. Dzięki podsuszeniu i rozdrobnieniu otrzymujemy materiał jednorodny, który można również długo przechowywać. W takim materiale wykonujemy większość analiz chemicznych.

2. Woda metaboliczna – opisz powstawanie i rolę fizjologiczną:

Woda metaboliczna jest o 14 do 17 % większa od tej pobieranej . wydziela się podczas spalania związków organicznych.

Funkcje wody:. Rozpuszczalnik związków organicznych i nieorganicznych. Ośrodek dyspersyjny w układach koloidalnych. Wchodzi w skład szeregu reakcji biochemicznych. Dzięki dużemu ciepłu właściwemu zapobiega gwałtownym zmianom temperatury w komórkach. Czynnik transportujący związki między komórkami a tkankami. Cząsteczka wody ma charakter dipolowy dzięki wiązaniom wodorowym, na rozszczepienie których potrzebna jest niewielka ilość energii. Dzięki nim woda może tworzyć połączenia z udziałem cząsteczek spolaryzowanych tj. kwasy, zasady, sole organiczne i nieorganiczne, aminokwasy, białka, kwasy nukleinowe, cukrowce. Przebieg procesów metabolicznych w komórkach jest czuły na zmiany pH. Woda pomaga utrzymać obojętne pH w komórkach i płynie ustrojowym.

1. Białko surowe:
   Wszystkie skł zawierające azot i będące białkiem, oraz zw azotowe niebiałkowe. Białko ogólne dzieli się na białko właściwe(białko proste- proteiny i białka złożone-proteidy) oraz zw azotowe niebiałkowe (wolne aminokwasy, wolne peptydy, amidy kwasowe, asparagina, glutamina, mocznik, sole amonowe, zasady organiczne i ich związki- aminy, puryny, alkaloidy). Metoda Kjeldahla, określenie ilości azotu zawartego w próbie.
   a) spalenie próbki w stężonym H2SO4 z dodatkiem katalizatorów, podwyższających temp wrzenia kw siarkowego, utlenienie substancji organicznych do związków prostych – azot redukuje się do amoniaku który z nadmiarem kw siarkowego tworzy siarczan amonowy
   b) destylacja NH4; siarczan amonowy po rozcieńczeniu płynnej zawartości próbki wodą destylowaną przenosi się ilościowo do aparatu destylacyjnego Parnesa – Wagnera i działa stężonym r-rem NaOH, co prowadzi do uwolnienia amoniaku
   c) miareczkowanie – nadmiar nie związanego przez amoniak kw borowego miareczkuje się mianowanym roztworem H_­2­­SO­_4­. Z ilości związanego przez amoniak kwasu określa się ilość N w badanej próbce:
   zaw N% = V­­_bad­ * 1,4008 * n/masa próbki świeżej (g)
   d) ilość azotu * 6,25 = ilość białka ogólnego

2. Włókno surowe:
   trudno strawne i trudno rozpuszczalne. Nazywamy zespół substancji ścian kom. roślin nie trawionych i nie wchłanianych w przewodzie pokarmowym zwierząt i człowieka. Jest to kompleks heterogennych subst. O charakterze polisacharydowym (celuloza, hemiceluloza, pektyny, gumy i śluzy) i ligniny. Ma istotny wpływ na wartość pokarmową paszy, zdrowie zwierząt i produkcje. Włókno surowe w analizy pasz należy do subst organicznych, zw bezazotowych do których wlicza się węglowodany.
   Oznacza się wagowo poprzez jego pozostałość po gorącej hydrolizie w 5% kw siarkowym a następnie 5% ługu sodowym i przemyciu acetonem (nie przechodzi do roztworu)
   .

3. Tłuszcz surowy:
   (ekstrakt eterowy), zalicza się do substancji i związków bezazotowych. Frakcja substancji: zw. chemicznych, rozpuszczalnych w rozpuszczalnikach organicznych takich jak alkohole, estry, alkany, ketony , kw. Karboksylowe, a nie rozpuszczalnych w wodzie oznaczonych metodą Soxhleta:
   a) próbka powietrznie suchej masy ekstrahuje się eterem dwumetylowym w aparacie Soxhleta a do całkowitej ekstrakcji
   b) oddestylowuje się w tym samym aparacie eter z kolby ekstrakcyjnej
   c) pozostałości jako tłuszcz surowy suszy się do stałej masy i waży
   tłuszcz surowy = suma związków które przeszły do ekstraktu
   Oprócz triacylogliceroli - tłuszcze właściwe stałe i ciekłe, - wyższe kwasy tłuszczowe - fosfolipidy – sterole - witaminy A D E K – karotenoidy -a także związki towarzyszące – nie tłuszczowe np. chlorofile

4. Analiza węglowodanów wg van Soesta:
   Frakcjonowana analiza włókna pasz metodą Van Soesta uwzględnia podział masy organicznej pasz na dwie grupy:
   a) składniki wnętrza komórkowego; 100-NDF (białko, azot niebiałkowy, tłuszcz, cukry rozpuszczalne, skrobia)
   b) składniki ściany komórkowej:
   * NDF – włókno naturalne detergentowe (celuloza, hemiceluloza, lignina)
   * ADF – włókno kwaśno detergentowe (celuloza, lignina, kutyna)
   * ADL – lignina kwaśno detergentowa (lignina, kutyna, suberyna, woski)
   Aby otrzymać frakcje ADF musimy NDF poddać hydrolizie w słabym detergencie.
   Gdy ADF potraktujemy 72% H2SO4 rozpuszczeniu ulegnie hemiceluloza, celuloza i zdegradowane chemicznie białka i uzyskujemy frakcję ADL składającą się z ligniny, kutyny, wosku i popiołu ścian komórkowych. Aby uzyskać czystą ligninę musimy potraktować ADL nadmanganianem potasu.

5. Jakie substancje chemiczne znajdują się we frakcji NDF:
   włókno neutralne detergentowe, skład: celuloza, hemiceluloza, lignina, popiół ścian, produkty reakcji Mailarda

6. Jakie substancje chemiczne znajdują się we frakcji ADF:
   włókno kwaśno detergentowe – celuloza, lignina, kutyna, produkty reakcji Mailarda(białka + cukry), popiół ścian

7. Podział węglowodanów z przykładami:
   Ze względu na budowę chemiczną węglowodany dzielą się na proste (monosacharydy) i złożone (oligo- i polisachararydy). Klasyfikacja węglowodanów:
   -Jednocukrowce (monosacharydy, cukry proste): triozy (aldehyd glicerynowy), tetrozy (erytruloza, erytroza,treoza),pentozy(arabinoza, ksyloza, ryboza), heksozy(glukoza, fruktoza, mannoza, galaktoza)
   -Kilkucukrowce (oligosacharydy): dwurcukrowce (sacharoza, maltoza, laktoza, celobioza), trójcukrowce(rafinoza)
   -Wielocukrowce jednoskładnikowe: pentozany (arabany, ksylany), heksozany(skrobia, celuloza, glikogen, inulina, dekstryna)
   -Wielocukry wieloskładnikowe: hemiceluloza, pektyny, gumy, śluzy i zwyczajowo zaliczana lignina

8. Podaj definicję włókna pokarmowego. Wymień podstawowe frakcje włókna pokarmowego:
   Pojęcie włókna pokarmowego jest nadrzędne względem włókna surowego. Obejmuje bowiem, oprócz substancji wchodzących w skład włókna surowego, także rozpuszczalne frakcje niestrawnych pentoz i heksoz oraz pektyny, czyli całą grupę polisacharydów nieskrobiowych.
   W skład włókna surowego wchodzą następujące frakcjec:
   -NDF(włókno neutralne detergentowe)
   -ADF(wł. kwaśne detergentowe)
   -ADL(Lignina kwaśna detergentowa)
   -CEL(sama celuloza)
   - HCEL(sama hemiceluloza)
   Rozpuszczalne poliasacharydy nieskrobiowe:
   -gumy i kleje roślinne
   - pektyny
   -alginiany, agar, karageny

9. Nierozpuszczalne w wodzie polisacharydy nieskrobiowe:
   a) celuloza - nierozgałęziony biopolimer, polisacharyd zbudowany liniowo z cząsteczek glukozy połączonych wiązaniami β-1,4-glikozydowymi; jest składnikiem budulcowym ściany komórkowej roślin wyższych oraz niektórych glonów, grzybów i bakterii. Występuje z innymi substancjami podporowymi (np. ligniną, pektyną, hemicelulozą).
   b) β-glukany - organiczny związek chemiczny, polisacharyd, jeden ze składników błonnika pokarmowego.
   c) chityna - polisacharyd glukozy (β-glukozy). organiczny związek chemiczny, z którego są zbudowane szkielety zewnętrzne stawonogów. Posiada mery acetyloglukozoaminowe. Tworzą one długie łańcuchy polimerowe poprzez wiązania β-1,4-glikozydowe.

10. Rozpuszczalne w wodzie polisacharydy nie skrobiowe – opisz właściwości antyżywieniowe:
    obniżają stopień wykorzystania paszy, pentozany, β-glukany i śluzy powodują powstawanie w przewodzie pokarmowym roztworów o dużej lepkości co obniża wchłanianie
    Rozpuszczalne arabinoksylany powodują wzrost lepkości treści jelitowej. Wzrost ten ma negatywny wpływ na strawność, a także może pogarszać jakość odchodów.

11. Enzymy biorące udział w rozkładzie węglowodanów świni:
    *Jama ustna:
    a) amylaza ślinowa – zapoczątkowuje wstępne trawienie węglowodanów, rozcina długołańcuchowe polisacharydy (skrobię i glikogen) na dekstryny (oligosacharydy) i maltozę.
    * Dwunastnica:
    a) amylaza trzustkowa - Kontynuuje rozkład polisacharydów na dekstryny (oligosacharydy) i maltozę
    b) maltaza - Rozkład maltozy (disacharydu) na 2 cząsteczki glukozy.
    * Jelito cienkie:
    a) amylaza jelitowa - Rozkłada polisacharydy na disacharydy (np. maltozę).
    b) laktaza - Rozkłada disacharyd laktozę do glukozy i galaktozy.
    c) sacharaza - Rozkłada disacharyd sacharozę do glukozy i fruktozy.

12. Klasyfikacja tłuszczy:

Ze względu na pochodzenie wyróżniamy tłuszcze:

* naturalne

- roślinne (np. oliwa, olej słonecznikowy)

- zwierzęce (np. masło, smalec, tran)

* sztuczne

Ze względu na stan skupienia:

* stałe (tłuszcze zwierzęce za wyjątkiem tranu), których głównymi składnikami są glicerydy wyższych nasyconych kwasów tłuszczowych

* ciekłe (głównie tłuszcze roślinne, np. oliwa, olej rzepakowy, słonecznikowy oraz tran), w skład których wchodzą głównie glicerydy wyższych nienasyconych kwasów tłuszczowych

Ze względu na budowę chemiczną:

* proste

- lipidy właściwe proste i mieszane

- woski

* złożone

- fosfolipidy (np. glicerofosfolipidy)

- glikolipidy (np. glikoglicerolipidy, glikosfingolipidy)

* lipidy izoprenowe

- steroidy

- karotenowce

* pochodne

- kwasy tłuszczowe (nasycone, jednonienasycone, wielonienasycone)

1. Lipidy proste - budowa, przykłady związków wchodzące w skład, tłuszcze zwierzęce i roślinne – różnice:
   -Lipidy proste to estry kwasów tłuszczowych i alkoholu.
   -produkty nietrwałe; ulegają tzw. jełczeniu, przez co są niezdatne do spożycia
   *niekorzystne zmiany zachodzą pod wpływem: tlenu atmosferycznego, światła, wilgoci lub enzymów wydzielanych przez drobnoustroje
   -Rozróżnia się dwie podgrupy:.
   *Tłuszcze właściwe- estry wyższych kwasów tłuszczowych- nasyconych i nienasyconych i gricerolu);
   głównie tracylogrcelore, ale też diacylo- i monoanylogricerole
   *Woski to estry wyższych kwasów tłuszczowych i alkoholi jednowodorotlenowych o długim łańcuchu węglowodorowym np. wosk pszczeli- złożony z melisynianu mirycylowego i palmitynianu mirycolowego
   -zdolność do wytwarzania wosków mają też kręgowce –ssaki, ptaki, ryby
   -> np. lanolina(wosk cholesterolowy) wytwarzana w skórze owiec - mieszanina nienasyconych kwasów tłuszczowych i sterolu zwierzęcego
   -Tłuszcze roślinne i zwierzęce składają się przeważnie z triacygliceroli w których wszystkie grupy alkoholowe są zestryfikowane kwasami tłuszczowymi.
   -W tłuszczach roślinnych zwanych olejami występuje przewaga kwasów nienasyconych, natomiast w lipidach zwierzęcych przewaga kwasów nasyconych (głównie stearynowy i palmitynowy, powodujące, że tłuszcze te są stałe w temperaturze pokojowej).
   -W tłuszczach zwierzęcych z nienasyconych kwasów występują kwasy oleinowy, linolowy i palmitylodienowy.
   -tłuszcze mleka zawierają dużo kwasów nienasyconych i nasyconych (przewaga kwasu palmitynowego i oleinowego), stosunkowo dużo kwasów krótkołańcuchowych np. masłowy, laurynowy
   -najwięcej tłuszczów właściwych w nasionach lnu, rzepaku, soi, w owocach wiesiołka, amarantus, oliwek, kokosa, nasionach słonecznika i orzeszkach ziemnych -> zapasowe tłuszcze właściwe (oleje)
   -to jakie kwasy tłuszczowe i w jakiej ilości wchodzą wskład lipidów prostych zależy od gatunku

2. Nasycone kwasy tłuszczowe:
   to kwasy tłuszczowe nie zawierające podwójnych wiązań w cząsteczce. W warunkach normalnych są zwykle białymi ciałami stałymi. Kwasy zawierające w łańcuchu więcej niż 10 atomów węgla są nierozpuszczalne w wodzie i są nielotne.

3. Nienasycone kwasy tłuszczowe:
   są to kwasy tłuszczowe zawierające wiązania podwójne. Są one z reguły bezbarwnymi cieczami.
   Wśród nienasyconych kwasów tłuszczowych wyróżnia się grupę wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, które, jak sama nazwa wskazuje, zawierają więcej niż jedno wiązanie podwójne. Są one niezbędnym elementem diety człowieka (stanowią grupę tzw. witamin F, inaczej egzogenne lub niezbędne kwasy tłuszczowe), gdyż są nam potrzebne do tworzenia ważnych związków (np. prostaglandyn), a nie są syntezowane przez nasze organizmy (mogą je syntezować jedynie rośliny i część zwierząt (np.: olej rybny). Izomery cis kwasów tłuszczowych występują w naturze, natomiast izomery trans powstają w wyniku przemysłowej przeróbki tłuszczów. Stwierdzono, że tłuszcze zawierające postać trans kwasów tłuszczowych są szkodliwe dla zdrowia doprowadzając do miażdżycy tętnic i z tego względu należy ograniczyć ich spożycie.
   - Ważniejsze nienasycone kwasy tłuszczowe to:
   * kwasy jednonienasycone (monoenowe), zawierające jedno wiązanie podwójne:
   kwas oleopalmitynowy 16C

kwas oleinowy 18C
kwas erukowy 22C
kwas nerwonowy 24C

* kwasy dwunienasycone (dienowe), zawierające 2 wiązania podwójne:

kwas linolowy 18C
* kwasy trójnienasycone (trienowe), zawierające 3 wiązania podwójne:

kwas α-linolenowy 18C

kwas γ-linolenowy 18C

* kwasy czteronienasycone (tetraenowe), zawierające 4 wiązania podwójne:
kwas arachidonowy 20C

1. Kwasy tłuszczowe z grupy omega – 3:
   Nienasycone kwasy tłuszczowe, których ostatnie wiązanie podwójne w łańcuchu węglowym znajduje się przy trzecim od końca atomie węgla. Do tej grupy należą m.in. wielonienasycone kwasy pełniące ważną rolę w odżywianiu:
   - kwas α-linolenowy (ALA) - źródłem tego kwasu w pożywieniu są: tłoczone na zimno oleje: lniany i rzepakowy, nasiona lnu i rzepaku, siemię lniane, orzechy włoskie, kiełki pszenicy
   - kwas eikozapentaenowy (EPA) - jest niezbędny do przekazywania informacji między włóknami nerwowymi

- kwas dokozaheksaenowy (DHA) - Jego źródło stanowią algi oraz ryby, które odżywiają się algami. Występuje też w nasionach lnu. DHA wykazuje szereg pozytywnych oddziaływań na organizm. Spożywane w pokarmach powoduje obniżenie poziomu triacylogliceroli we krwi. Z kolei niedobór kwasu dokozaheksaenowego powoduje niski poziomu serotoniny w mózgu.

1. Kwasy tłuszczowe niezbędne:
   Istnieją dwa Niezbędne Nienasycone Kwasy Tłuszczowe. Niezbędne to znaczy musimy pozyskiwać je z pożywienia ponieważ organizm nie potrafi ich sam wytworzyć. Pierwszym takim kwasem jest α-linolenowy należący do rodziny kwasów omega-3. Źródłem tego kwasu w pożywieniu są: tłoczone na zimno oleje: lniany i rzepakowy, nasiona lnu i rzepaku, siemię lniane, orzechy włoskie, kiełki pszenicy. Drugim Niezbędnym Kwasem Nienasyconym jest kwas linolowy należący do rodziny omega-6. Możemy go znaleźć w tłoczonych na zimno oleju sojowym i kukurydzianym, nasionach słonecznika, nasionach dyni, nasionach sezamu i w większości orzechów. Poza kwasami: α-linolenowym (omega-3) i linolowym (omega-6) istnieją inne kwasy należące do rodziny kwasów omega-3 i omega-6.

2. Opisz proces utleniania kwasów tłuszczowych:
   Zachodzi na drodze stopniowej degradacji w serii reakcji, w których odszczepiane są po dwa atomy węgla począwszy od karboksylowego końca ich łańcucha. Pierwszym etapem tej reakcji jest połączenie grupy acylowej kw. Tłusz. Z CoA i utworzenie acylo-CoA (aktywny kw. Tł.). Następnie pod wpływem enzymu dehydrogenazy następuje usunięcie 2 atomów wodoru z wytworzeniem podwójnego wiązania w pozycji alfa, beta i powstanie nienasyconego acylo-CoA. W wyniku działania odpowiednich enzymów do podwójnego wiązania dołącza się cząsteczka wody tworząc (np. w przypadku kw stearynowego) nasycony beta-hydroksystearylo-CoA, nastepnie powstaje beta-ketostearylo-CoA,, który jest rozszczepiany w pozycji alfa , beta na palmityno-CoA i acetylo-CoA. Utworzony palmityno-CoA jest dalej w ten sam sposób skracany o dwa węgle, reakcja ta przebiega do czasu, aż z cząsteczki utlenianego kw. Tłuszczowego pozostaną wyłącznie dwuwęglowe cząst acetylo-CoA(aktywny kwas octowy). Ten ostatni wchodzi w reakcję z kwasem szczawiooctowym, tworząc kwas cytrynowy, a następnie jest utleniany do CO2 i H2O w cyklu Krebsa.

3. Klasyfikacja steroidów i rola fizjologiczna:
   * w zależności od budowy:
   - pochodne estranu, np. estradiol, estron stanowiące żeńskie hormony płciowe
   - pochodne androstanu, np. testosteron i androsteron, stanowiące męskie hormony płciowe

- pochodne pregnanu, np. aldosteron, kortekson, kortykosteron i kortyzon, będące przedstawicielami hormonów kory nadnerczy oraz progesteron − hormon wydzielany m.in. w przebiegu cyklu miesiączkowego kobiety i w czasie ciąży

- pochodne cholanu, np. kwas cholanowy i kwasy cholowe − substancje obecne w żółci

- pochodne cholestanu, np. cholesterol, stigmasterol, ergosterol.
* w zależności od funkcji i zastosowań:

- sterole (np. cholesterol) − obecne we krwi i błonach komórkowych

- hormony płciowe − sterujące zachowaniami seksualnymi
- kortykosteroidy − sterujące metabolizmem, równowagą elektrolityczną

- sterydy anaboliczne − grupa sterydów, mających zdolność sterowania anabolizmem organizmu i wykorzystywanych w dopingu wydolnościowym (niedozwolonych w sporcie)

1. Aminokwasy egzogenne:
   aminokwasy, których organizm nie może syntetyzować samodzielnie, więc muszą być dostarczane w pożywieniu, w przeciwieństwie do aminokwasów endogennych: Phe, Ile Leu,Lys, Met, Thr, Trp, Val
   Istnieją również aminokwasy warunkowo niezbędne w pożywieniu (tzw. względnie egzogenne), które mogą być syntetyzowane wewnątrz ustroju z innych aminokwasów egzogennych, jednak przy nieodpowiedniej diecie lub innych zmianach metabolizmu, ich synteza wewnątrzustrojowa może być niewystarczająca, stąd wymagane może być ich przyjmowanie z zewnątrz. Należą do nich:
   - arginina – może być wytwarzana z ornityny w cyklu ornitynowym,
   - histydyna – może być wytwarzana w przemianach zasad purynowych,
   - tyrozyna – może być wytwarzana z fenyloalaniny.

2. Aminokwasy endogenne:
   aminokwasy które organizm sam syntetyzuje. Zaliczamy tutaj: Ala, Asn, Gly, Ser, Glu, Gln, Asp, Pro, Hyp

3. Arginina:
   warunkowo zbędna w pożywieniu (tzw. względnie egzogenne), które mogą być syntetyzowane wewnątrz ustroju z innych aminokwasów egzogennych, jednak przy nieodpowiedniej diecie lub innych zmianach metabolizmu, ich synteza wewnątrzustrojowa może być niewystarczająca, stąd wymagane może być ich przyjmowanie z zewnątrz

4. Aminokwasy niebiałkowe:
   aminokwasy, które nie występują w białkach, pełnią natomiast inne funkcje biologicznie. Do tej grupy należą wszystkie aminokwasy, które nie są α-aminokwasami, np. allicyna, kw GABA u zwierząt nieliczne, np. beta-alanina czy tauryna. U mikroorganizmów występują jako produkty metabolizmu i są składnikami antybiotyków (np. D-seryna, D-leucyna), homocysteina, homoseryna, ornityna. Niektóre z aminokwasów niebiałkowych roślin mogą wywoływać zaburzenia u zwierząt.

5. Białka:
   biopolimery wielkocząsteczkowe zbudowane z reszt aminokwasowych połączonych wiązaniami peptydowymi tworzącymi podjednostki wchodzące w struktury wielorzędowe z których najwyższy stopień uporządkowania wykazują białka 4 rzędowe. Ich synteza zachodzi w rybosomach. Mogą wiązać inne związki w postaci koenzymów lub jonów metali za pomocą wiązań wodorowych, jak i kowalencyjnych wieksze cząsteczki np. cukry. Wiążą też wodę (hydratacja) część z nich również jest w niej rozpuszczalna (prócz bialek fibrylarnych). Podatne na działanie temperatur, ph, soli metali ciężkich, mocnych kwasów i zasad, promieniowania - łatwo ulegają denaturacji. Pełnią praktycznie wszystkie funkcje w ogranizmach: katalizy enzymatycznej, transportową, budulcową, buforową, immunologiczną, regulatorową, enzymatyczną.
   Ze względu na rozpuszczalność i kształt, białka dzielą się na globularne (kuliste) i fibrylarne (włókienkowate, skleroproteiny). Do białek fibrylarnych należą: α-keratyny włosów, wełny, piór, paznokci, kolageny zawarte głównie w tkance łącznej, elastyny, fibroina jedwabiu. Białka globularne obejmują: białka obojętne (albuminy, globuliny), białka kwaśne (prolaminy, gluteiny) oraz białka zasadowe (histony, protaminy).

6. Proces trawienia białek u zwierząt monogastrycznych:
   Trawienie białek zachodzi dzięki specyficznym enzymom proteolitycznym. Enzymy proteolityczne żołądka i trzustki wydzielane są w nieaktywnej postaci, które ulegają aktywacji w świetle odpowiednio żołądka i dwunastnicy. Trawienie białek rozpoczyna się w żołądku i jest kontynuowane w jelicie cienkim. W żołądku gruczoły właściwe żołądka wydzielają pepsynogen i chymozynogen, które ulegają aktywacji pod wpływem kwasu solnego. Pepsyna wstępnie trawi białko pokarmowe, proces ten jest kontynuowany w jelicie cienkim. Istotną rolą pepsyny jest hydroliza białek prowadząca do powstania biologicznie aktywnych peptydów. U młodych osobników występuje chymozyna (podpuszczka), której rolą jest ścinanie białka mleka, kazeiny w parakazeinian wapnia. Kwas solny w żołądku także wykazuje silne działanie hydrolityczne, czym wspomaga procesy enzymatyczne. Enzymy żołądka i HCL mają minimalny udział w trawieniu białek. Trawienie białek kontynuowane jest w świetle jelita dzięki enzymom zawartym w soku trzustkowym (trypsyna i chymotrypsyna). Nieaktywne enzymy soku trzustkowego ulegają aktywacji na zasadzie reakcji przebiegającej kaskadowo. Czynnikiem aktywującym trypsynogen do trypsyny jest enterokinaza(wytwarzana przez enterocyty).Na etapie trawienia w świetle jelita dzięki aminopeptydazie, karboksypeptydazie A,B i dipeptydazie dochodzi do rozpadu białek do oligopeptydów, a następnie w rąbku szczoteczkowym do krótkich peptydów i aminokwasów.

7. Współczynnik strawności:
   - jest liczbą wskazującą w jakim stopniu składnik pokarmowy pobrany przez zwierzę został strawiony w jego przewodzie pokarmowym. Zależy od zwierzęcia (wiek, gatunek, stadium fizjologiczne, płeć, stan zdrowia) i od paszy (skład chemiczny, sposób przechowywania, rozdrobnienie, gotowanie, wielkość pobrania paszy, skład komponentowy dawki pokarmowej)
   -Wartości od 0-100% (0-1)
   - Strawność POZORNA: Opiera się na założeniu, że strawność jest równa różnicy składników pobranych z paszy i wydalonych w kale
   - RZECZYWISTA: Przyjmujemy, że część składników pokarmowych pochodzi z procesów metabolicznych zachodzących w organizmie zwierzęcia (ponieważ z kałem wydalane są również substancje wytwarzane przez organizm zwierzęcia, np. złuszczający się nabłonek, czy soki trawienne).
   -Strawność poszczególnych składników pokarmowych jest określana na podstawie współczynnika strawności
   - oznacza się go metodami in vivo (Metoda bilansowa, wskaźnikowa, in sacco) i in vitro (dzieli się na metody z zastosowaniem płynu żwacza, enzymatyczne, chemiczno-enzymatyczne i chemiczno-fizyczne)

8. Czym się różni współczynnik strawności pozornej od rzeczywistej?
   Strawność pozorna: opiera się na założeniu, że strawność jest równa różnicy składników pobranych z paszy i wydalonych w kale.
   Strawność rzeczywista: przyjmujemy, że część składników pokarmowych pochodzi z procesów metabolicznych zachodzących w organizmie zwierzęcia np. złuszczający się naskórek czy soki trawienne.
   Strawność poszczególnych składników pokarmowych jest określana na podstawie współczynnika strawności, natomiast jedyna różnica w tych współczynnikach opisana jest wyżej.
   Współczynnik strawności jest liczbą wskazującą w jakim stopniu składnik pokarmowy pobrany przez zwierzę został strawiony w jego przewodzie pokarmowym. Wartość o 0-100%.

9. Przemiany białka paszowego w żwaczu:
   a) degradacja białka paszowego w żwaczu i szybkość przepływu.
   Białko częściowo rozkładane przez enzymy proteolityczne. Następuje dekarboksylacja i deaminacja. Aminokwasy z rozłożonego białka są zużywane do syntezy białek bakteryjnych lub ulegają dalszym przemianom ulegają daminacji, powstaje amoniak i LKT (w środowisku obojętnym lub lekko zasadowym); do krwi – mat. energ.,równowaga kw-zas.
   Przy dużych spadkach pH poniżej 5,5 aminokwasy ulegają dekarboksylacji, w czasie której postają trujące dla zwierzęcia aminy.
   b) Synteza białka bakteryjnego: do syntezy białka mikroorganizmów potrzebna jest podaż składników azotowych i podaż łatwo dostępnej energii. Konieczne jest dostarczenie niektórych składników mineralnych, głownie siarki, fosforu i kobaltu. Siarka wykorzystywana jest w syntezie aminokwasów siarkowych (metioniny, cystyny). Fosfor niezbędny w syntezie kwasów nukleinowych znajdujących się w kom drobnoustrojów.
   Bakterie w namnażaniu się wykorzystują energię z ATP.
   Efektywność syntezy białka zależy od pożywienia, np. jest niska w przypadku z kiszonek z traw.

10. Wyjaśnij pojęcie wartości biologicznej białka:
    * Wartość biologiczna białka
    - Stopień przyswajalności białek, ich przydatność żywieniową oraz ocenę jakościową określa się jako wartość odżywczą (biologiczną) białka. Im wyższa wartość biologiczna białka, tym wyższy stopień jego wykorzystania.
    - Pod pojęciem wartości odżywczej (biologicznej) białka należy rozumieć z jednej strony stopień w jakim białko teoretycznie pokrywa zapotrzebowanie organizmu, a z drugiej strony stopień w jakim organizm to białko wykorzysta.
    - wartość biologiczna białka jest to zdolność podawanego w paszach białka do zaspokojenia wszystkich potrzeb bytowych i produkcyjnych zwierząt.
    * Wartość biologiczna białka – metody biologiczne bezpośrednie:
    - Metody biologiczne (bezpośrednie) polegają na oznaczaniu wartości białka doświadczalnie na zwierzętach rosnących (w oparciu o przyrost masy ciała). Wśród metod biologicznych bezpośrednich stosowanych do oceny wartości białka wyróżnia się: metodę bilansową; metody wzrostową ; metodę ubojową .
    * Wartość biologiczna białka – metody biologiczne pośrednie:
    - Metody biologiczne pośrednie oparte są na pomiarze szybkości regeneracji białka w tkankach (narządów i krwi) i zmianach w aktywności enzymów pod wpływem badanego białka. Obejmują one oznaczenia pewnych wskaźników w wyciągach wątrobowych (ilości białek labilnych - białka ogólnego, fosfolipidów lub RNA lub stosunek RNA : DNA), w krwi (ilość wolnych aminokwasów w surowicy krwi, wskaźnik aminokwasowy osocza krwi lub stosunek albumin do globulin) i w moczu (wskaźnik kreatyninowy, wartośd N - restytucyjnego).
    * Wartość biologiczna białka – metody chemiczne:
    - Metody chemiczne polegają na ocenie wartości odżywczej (biologicznej) białka na podstawie składu aminokwasowego, a ściślej zawartości aminokwasów egzogennych w tym białku i porównaniu każdego z nich do ilości tego samego aminokwasu w białku wzorcowym jaja kurzego lub białku mleka.
    * Wartość biologiczna białka – metody mikrobiologiczne
    - Wartość odżywczą białka można również ocenić metodami mikrobiologicznymi w oparciu o np.: szybkość wzrostu bakterii na pożywce zawierającej badane białko, w porównaniu do szybkości wzrostu bakterii na kazeinie przyjętej jako białko standardowe. Jest to jedna z najszybszych i stosunkowo wysoce miarodajnych metod biologicznych. Inne metody mikrobiologiczne polegają na ocenie wartości odżywczej białka na podstawie ilości kwasów organicznych bądź też ilości amoniaku wyprodukowanego przez pierwotniaki (Tetrahymena pyriformis). Wartość badanego białka wyraża się w procentach wartości białka standardowego (kazeiny).

11. Przeżuwacze w mniejszym stopniu niż monogastryczne reagują na wartość biologiczną białka:
    Przeżuwacze są w mniejszym stopniu uzależnione od WBB paszy z uwagi na obecność mikroflory saprofitycznej zasiedlającej ich przedżołądki (głównie żwacz). Bakterie bytujące w żwaczu dostarczają przeżuwaczowi niezbędnych aminokwasów egzogennych (m.in. lizyny oraz metioniny). W pierwszej kolejności ww. aminokwasy są wykorzystywane do biosyntezy białek bakteryjnych, a następnie białek pierwotniaczych (pierwotniaki żywią się bakteriami zasiedlającymi żwacz). Dzięki czemu ciała pierwotniaków ulegając strawieniu w trawieńcu stają się źródłem białka o wysokiej strawności oraz wartości biologicznej . Zwierzę staje się mniej uzależnione od WBB paszy, którą jest skarmiane.

12. Enzymy proteolityczne u świni:
    enzymy rozkładające białka(enzymy proteolityczne) tj.trypsyna, chymotrypsyna(endopeptydazy) i karboksypeptydazy(egzopeptydazy) . Procesy trawienia białek zaczynają się już w żolądku. Nastepuje tu pęcznienie białka i denaturacja pod wpływem niskiego pH soku żoładkowego. W żoładku wydzielane są enzymy proteolityczne, które rozpoczynają proces rozkładu enzymatycznego. W dwunastnicy, do której ujście ma trzustka, nastepuje dalszy rozkład białka na aminokwasy, dzięki enzymom proteolitycznym soku trzustkowego. Szybkość rozkładu i wchłaniania białka jest tak duża, że ponad 50% białka jest trawione i wchłaniane już w dwunastnicy, dalsze 40% w jelicie czczym. Oprócz enzymów proteolitycznych w procesie rozkładu białka na aminokwasy i peptydy dużą rolę odgrywa rąbek szczoteczkowy enterocytów. Zawiera on szereg enzymów- peptydaz- rozkładających białka.

13. Regulacja chemostatyczna pobierania pasz u przeżuwaczy:
    O pobieraniu pasz nie decyduje sam poziom glukozy, a różnica stężenia glukozy w krwi tętniczej i żylnej, szczególna rola receptorów znajdujących się w wątrobie → przekazują do mózgu. Chemoreceptory też w ścianie żwacza, dwunastnicy i jelita cienkiego. Stęż. Glukozy we krwi przeżuwaczy jest wysokie, następuje wzrost poziomu insuliny. Chemoreceptory wrażliwe na obniżenie pH płynu żwacza, wynikające z gromadzenia się w nim nadmiernej ilości kwasu mlekowego. Obniżenie pH powoduje natychmiastowe zmniejszenie pobrania paszy. Role odgrywają kwas octowy i propionowy, w dużo mniejszym masłowy. Wymienione kwasy po wchłonięciu w żwaczu przedostają się do podwzgórza, gdzie produkowana jest CCK, która może obniżać łaknienie. Oprócz glukozy decydują inne składniki znajdujące się we krwi, mogą to być wolne kwasy tłuszczowe, peptydy, aminokwasy, składniki mineralne a także witaminy. Kwas mlekowy, prostanglandyny, niedobór białka-> obniżenie poziomu pobierania pokarmu. Dodatek białka do dawki powoduje intensyfikację trawienia żwaczowego, co przyspiesza przepływ dawki pokarmowej i przez to zwiększa pobierania dawki pokarmowej ( znaczenia nabiera regulacja mechaniczna. Udział białka poniżej 7% s.m → zmniejszenie pobierania paszy.

14. Definicja trawienia:
    to złożony proces enzymatyczny polegający na rozkładzie wielkocząsteczkowych związków chemicznych w prostsze, w celu ich wchłonięcia i przyswojenia przez organizm. Trawienie przebiega etapami na nieomal całej długości przewodu pokarmowego. Fizyczne rozdrabnianie pokarmu odbywa się w jamie ustnej podczas żucia i jest kontynuowane w żołądku za pomocą pepsyny i soku żołądkowego. W jelicie cienkim trawienie polega na chemicznym oddziaływaniu na pokarm(hydroliza składników pokarmowych).

15. Definicja wchłaniania:
    Wchłanianie pokarmu – pobieranie substancji pokarmowych przez powierzchnię błon śluzowych i błon komórkowych, np. wchłanianie produktów trawienia w jelicie. Zachodzi dzięki pracy komórek, głównie ich swoistej wybiórczości, wspomagane jest przez procesy dyfuzji i osmozy. Niewielkie cząsteczki obojętne elektrycznie bądź rozpuszczalne w tłuszczach przenikają bezpośrednio przez błonę komórkową zgodnie z gradientem stężeń. Jony i większe cząsteczki (np. glukoza, aminokwasy) przenikają przez błonę na zasadzie transportu aktywnego. U człowieka podstawowa część wchłaniania składników pokarmowych ma miejsce w jelicie cienkim (dwunastnica, jelito czcze i jelito kręte).Tylko nieliczne substancje wchłaniane są w innych częściach przewodu pokarmowego: jama ustna, żołądek, jelito grube.

16. Enzymy hydrolizujące tłuszcze:
    Głównym enzymem rozkładającym tłuszcze jest lipaza trzustkowa. Enzym ten hydrolizuje triacyloglicerole w pozycji 1 i 3 glicerolu, czego skutkiem jest rozkład na wolne kwasy tłuszczowe i monoacyloglicerole. Sole żółciowe i jony wodorowęglanowe pełnia kluczową rolę w procesie trawienia tłuszczy. Sole żółciowe emulgują tłuszcze i tworzą micele tłuszczowe rozpuszczalne w wodzie. Micele wędrują w kierunku rąbka szczoteczkowego enterocytów i tam ulegają rozpadowi, a uwolnione produkty rozpadu ulegają wchłanianiu na drodze dyfuzji prostej.
    * Żołądek:
    a) lipaza żołądkowa - Zapoczątkowuje rozkład zemulgowanych tłuszczów (np. mleko, śmietana) na diacyloglicerole, monoacyloglicerole, glicerol i kwasy tłuszczowe.
    * Dwunastnica
    a) lipaza trzustkowa - Rozkład zemulgowanych tłuszczów na diacyloglicerole, monoacyloglicerole, glicerol i kwasy tłuszczowe. Żółć pomaga w emulgacji tłuszczów.
    * Jelito cienkie:
    a) lipaza jelitowa - Rozkład zemulgowanych tłuszczów na monoacyloglicerole, glicerol i kwasy tłuszczowe.

17. Skład i funkcje śliny:
    * Skład śliny:
    - 99.5 % woda
    - 0.5 % składniki stałe w tym:

• sole (NaCI, KCI), dwuwęglan sodu, kwaśny i zasadowy fosforan sodu, fosforan wapnia,

• białka surowicy krwi- albuminy, globuliny, glikoproteidy, substancje grupowe krwi, enzymy (lizozym, amylaza, fosfataza), parotyna, substancje parotynopodobne

• Białka enzymatyczne - a-amylaza, maltaza, lipaza językowa

• niebiałkowe substancje azotowe- mocznik, aminokwasy, kwas moczowy, kreatynina

• bezazotowe subst. Organiczne- cukier (glukoza)

• lipidy- trójglicerydy, dwuglicerydy, cholesterol, estry cholesterolu, fosfolipidy

• składniki nieorganiczne-jony (Na⁺, K^­+, Ca⁺, Mg⁺, Cl^-, HCO3^-, C03^2-)

- IgA, lizozym, defensyny: ochrona przeciwko mikroorganizmom

• Czynniki wzrostowe (EGF, IGF, NGF), neuroprzekaźniki (VIP, NPY, s.P), hormony (gastryna, somatostatyna, glukagon, leptyna)

* Funkcja śliny:
- wypłukiwanie resztek pokarmowych i bakterii z jamy ustnej i powierzchni zębów,

- ślina resztkowa tworzy cienki film, ochraniający błonę śluzową przed mikrourazami i wysuszeniem,

- neutralizuje kwaśne pH

- wpływa na zachowanie równowagi wodnej organizmu,

- współdziała w odbieraniu bodźców smakowych,

- bierze udział w tworzeniu kęsa pokarmowego,

- bierze udział we wchłanianiu niektórych leków,

- jest drogą eliminacji szkodliwych substancji z organizmu,

- zwilża powierzchnię zębów i błony śluzowej,

- bierze udział w połykaniu pokarmów,

- zapoczątkowuje trawienie węglowodanów i lipidów,

- zawiera szereg enzymów i substancji czynnych, które niszczą bakterie i inne drobnoustroje,

- pomaga w rozdrabnianiu i żuciu pokarmów.

1. Rozkład mikrobiologiczny węglowodanów w jelicie grubym monogastrycznych - przebieg i znaczenie żywieniowe:
   W jelicie grubym, zachodzą przede wszystkim procesy fermentacyjne, związane z aktywnością bakterii zasiedlających ten odcinek przewodu pokarmowego. W ich w efekcie z węglowodanów strukturalnych (celulozy , hemicelulozy) powstają lotne kwasy tłuszczowe (LKT). Szczególne znaczenie ma trawienie w jelicie grubym u konia i królika. Funkcjonalnie jelito grube czy ślepe odpowiada żwaczowi. Powstałe LKT stanowią główne źródło energii dla konia. Za odczyn zasadowy odp. NaHCO3 , Na2HPO4. W przypadku (świni i mięsożernych) nie ma większego znaczenia w bilansie energii ale jest niezbędna dla bytujących tam bakterii . W jelicie grubym odbywa się również fermentacja węglowodanów nieskrobiowych , które nie mogły być strawione w jelicie cienkim. Odbywa się tu synteza witamin z grupy B oraz K, ale zbyt mała aby pokryć zapotrzebowanie zwierząt, oraz rozkład białek pochodzenia endogennego w wyniku czego powstaje amoniak.

2. Opisz etapy rozkładu węglowodanów w żwaczu:
   Przemiany węglowodanów w żwaczu odbywają się w dwóch etapach. W etapie pierwszym następuje rozkład węglowodanów złożonych (celuloz, hemiceluloz, fruktozy, skrobi) do dwucukrów a następnie do cukrów prostych (heksoz). Rozkład celulozy: rozpoczyna się od rozkładu celulozy przez celulazę do celobiozy. Następnie celobiaza rozkłada celobiozę do glukozy lub glukozo-6-fosoforanu (bierze tu także udział enzym fosforylaza). Rozkład skrobi i amylaz: pod wpływem amylaz powstają maltoza i izomaltoza. Te pod wpływem maltaz, 1,6-gklukozydaz i fosforylaz są przekształcane także do glukozy lub glukozo-6-fosforanu. Rozkład sacharozy i fruktanów: rozkład do fruktozy a po jej fosforylacji do frukotozo-6-fosforanu. Rozkład hemicelulozy: do pentoz (ksyloz) lub do kwasów uronowych a te do ksylanów. Enzymy: ksylulaza i ksylobiaza. Pektyny rozkładane także do kwasów uronowych. Pentozany rozkładane do pentoz. Na zakończenie I etapu następuje glikoliza, beztlenowy rozkład heksozy do 2 cząsteczek kwasu pirogronowego.

II etap przemian węglowodanów: rozkład kwasu pirogronowego do lotnych kwasów tłuszczowych (kw. octowy, propionowy. masłowy). Powstanie kw. octowego: poprzez acetylo-P. Powstają tutaj też pewne ilości kw. mrówkowego, który rozkłada sie do CO2 i H2. Powstanie kw. masłowego: poprzez acetylo-CoA. Powstanie kwasu propionowego: poprzez kwas szczawiooctowy. W tym etapie może też powstać kwas mlekowy, który jest następnie przekształcany do kw. propionowego.

1. Proces lipolizy w żwaczu:
   Procesowi przemiany tłuszczu w żwaczy towarzyszą 2 przemiany:
   1) działanie lipazy – która ma zdolność rozkładu tłuszczu i związków tłuszczopochodnych na glicerol i kwasy tłuszczowe.
   2) Rozpad glicerolu – na krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe
   Tłuszcze ulegają hydratacji (uwodornieniu). Uwodornienie nienasyconych kwasów tłuszczowych może silnie oddziaływać na zawartość tłuszczu w mleku, czyli poprzez żywienie można oddziaływać na skład chemiczny mleka. Kwasy tłuszczowe absorbowane są na cząsteczki paszy, dostają się do jelita cienkiego a następnie jest trawione.
   Odkładanie tłuszczu u zwierząt jest spowodowane depresją strawność (depresja strawności włókna surowego, celulozy – gdy do dawki dodamy kwasy tłuszczowe i przekroczymy granice). Dawki zawierające do 700-800 g tłuszczu przy przyroście 300 g powodują zatrzymanie produkcji kwasu octowego na rzecz produkcji propionowego.

2. Przemiany lotnych kwasów tłuszczowych w żwaczu:
   lotne kwasy tłuszczowe głównie: octowy (50-70%), propionowy (10-30%), masłowy (10-20%). Występują one w postaci zdysocjowanej w żwaczu. gazy: CO2, CH4 , H2, H2S. LKT zobojętniane są przez węglany i fosforany napływające ze śliną do przedżoładków. W wyniku powstają sole tych kwasów: octan, propionian i maślan sodu. LKT oraz sole wchłaniane są do krwi lub w dalszych przedżoładkach i są wykorzystywane energetycznie (stanowią 70% energii z przewodu pokarmowego) oraz wpływają na równowagę kwasowo-zasadową krwi.

3. Skład i funkcje soku trzustkowego u monogastrycznych:
   a) trypsyna, chymotrypsyna – trawi białka do polipeptydów. Wydzielana przez trzustkę;
   - trypsyna (rozrywa wiąz.peptydowe, w których grupa-COOH pochodzi od Lys i Arg, TRAWI BIAŁKA)
   - chymotrypsyna (rozrywa wiąz., w których grupa –COOH pochodzi od tyrozyny, tryptofanu, fenyloalaniny i leucyny), dalej trawione przez karboksypeptydazy, które odrywają końcowe aminokwasy od łańcucha peptydowego.
   b) elastaza (skleroproteiny) rozkłada wiąz. peptydowe trudno strawnych elastyn (białka ścięgien, mięśni itd.)
   c) enzymy trawiące cukry: amylaza trzustkowa i disacharydazy
   - alfa-amylaza (skrobia do dekstryn)
   - beta-amylaza (dekstryny do monocukrów gł. maltoza)
   d) enzymy trawiące tłuszcze - lipaza trzustkowa
   - (triacyloglicerole) hydrolizuje wiązania estrowe monoacyloglicerole i 2 x wolne kw. tłuszczowe
   e) enzymy rozkładające kwasy nukleinowe- nukleazy
   - rybonukleazy (RNA) – do nukleotydów
   -deoksyrybonukleaza (DNA) – do nukleotydów
   Sok trawienny produkowany przez trzustkę ma charakter alkaliczny i neutralizuje kwaśny odczyn treści pokarmowej napływającej do dwunastnicy z żołądka.

4. Skład i funkcje żółci u monogastrycznych:
   Żółć – płynna wydzielina wątroby, jedna z substancji wspomagających soki trawienne. Jest to zielonkawo-brunatny, lepki i kleisty płyn. Zawiera barwniki żółciowe (biliwerdyna, bilirubina), kwasy żółciowe i ich sole, cholesterol, lecytynę, mocznik, sole mineralne, sole kwasów tłuszczowych. Żółć jest niezbędna w procesie emulgowania tłuszczów, czyli rozbijania ich na drobną zawiesinę umożliwiającą trawienie.
   Wydzielana przez wątrobę, a magazynowana w pęcherzyku żółciowym, z którego spływa do dwunastnicy po zadziałaniu cholecystokininy, w czasie trawienia pokarmów.
   Żółć wspomaga trawienie i wchłanianie tłuszczów oraz witamin rozpuszczalnych w tłuszczach: A, D, E, K i F. Razem z żółcią wydalany jest cholesterol, kwasy żółciowe, leki, toksyny, barwniki żółciowe i substancje nieorganiczne, takie jak związki miedzi, cynku i rtęci.
   Wydzielone do jelita kwasy żółciowe po zakończeniu swego udziału w trawieniu podlegają reabsorpcji w procesie krążenia wątrobowo-jelitowego.

5. Sposoby wchłaniania produktów trawienia:
   Wchłanianie następuje w jelicie cienkim, głównie czczym.
   * Sprawność wchłaniania warunkują:
   - pofałdowane ściany,
   - kosmki i mikrokosmki
   - przenośniki błonowe.
   * Wchłanianie:
   – Polega ono na transporcie produktów trawienia przez błonę komórek nabłonka jelita do krwi lub limfy.
   – Wchłanianie odbywa się:
   na drodze dyfuzji ułatwionej – zgodnie z różnicą stężeń, np. fruktoza,
   na zasadzie aktywnego transportu przy udziale przenośników i ATP – pozostałe produkty trawienia, np. aminokwasy i glukoza do krwi, triglicerydy do limfy.
   przy udziale pinocytozy - niektóre składniki mogą być wchłaniane na zewnątrz powierzchni komórek błony śluzowej jelita cienkiego i następnie otaczane lipidową błoną komórkową. Tak "zamknięte" wchłaniane są do wnętrza komórki.
   * Wchłanianie w pozostałych odcinkach przewodu pokarmowego następuje w:
   - jamie ustnej – nikotyna, alkohol, trucizny, np. cyjanki,
   - żołądku – alkohol, trucizny,
   - jelicie grubym – głównie woda, niektóre jony i witaminy (wytwarzane przez bakterie), leki, narkotyki, niewielkie ilości glukozy i aminokwasów.

6. Ślina przeżuwaczy, skład i rola:
   * Skład - oprócz normalnego składu dodatkowo zawiera:
   - dwuwęglan sodu
   - węglan wapnia
   - fosforan sodu
   - fosforan wapnia
   Nie zawiera amylazy i nie wpływa na przebieg trawienia węglowodanów.
   * Funkcje: mechaniczne ułatwienie wejścia pokarmu do przewodu pokarmowego, zlepianie pokarmu w kęs, mechaniczne spłukiwanie śluzówki, rozcieńczanie soli w pokarmach, zabezpiecznie przed czynnikami osmotycznymi, buforowanie kwaśnych/zasadowych składników pokarmowych, wytwarzanie nabłonkowego czynnika EGF - szybka regeneracja nabłonków w przewodzie pokarmowym, udział w regulacji wodnej organizmu, termoregulacji, regulacja pH w przedżołądkach (wodorowęglany neutralizują LKT), bierze udział w przekazywaniu mocznika do żwacza

7. Wit A – retinol:

· Retinol jest związkiem podstawowym, jest to alkohol

· Dehydroretinol, czyli Wit A2, ma o dwa atomy wodoru w pierścieniu mniej i jedno podwójne wiązanie więcej niż retinol.

Występuje w różnych produktach zwierzęcych. W roślinach wit A występuje, jako prowitaminy: alfa, beta, gamma –karotenoidy i kryptoksantyna. Beta karoten jest najważniejsza prowitaminą wit A, gdyż jest go najwięcej w roślinach i jest najbardziej wydajny w przetwarzaniu na wit A. Dobrze karoteny na wit A przetwarza drób (2: 1), a Ru przetwarzają źle (8:1). Zapotrzebowanie na wit A 100-200jm/1kg masy ciała jest zależny od wielu czynników(1jm=0,3mcg retinolu=10 do -6 potęgi g retinolu)

Wit A jest tylko w paszach pochodzenia zwierzęcego, gdyż może być magazynowana, podobnie jak karotenoidy w wątrobie i tłuszczach. Najbogatszy w wit A jest tran i mleko pełnotłuste. Karoteny gromadzą się w poroście łąkowym, roślinach zielonych, sianie, kiszonkach.

* Wit.A odpowiada za:

· Prawidłowy wzrok

· regenerację nabłonka

· tworzenie purpury oka

· bierze udział w przemianach tłuszczy, syntezie białek, procesie zapłodnienia

* Niedobór wit A powoduje:

· Kseloflaturię

· Kurzą ślepotę

· Zaburzenia regeneracji nabłonków i ich złuszczania

· Obniżenie odporności na choroby

· Drgawki

· Osłabienie lub zahamowanie wzrostu

· Skazę białkową

· Duże wydalanie kw. Moczowego

* Nadmiar jest szkodliwy głównie dla kurcząt.

Zapotrzebowanie:

· Krowy 50-100 tyś j.m./dobę

· Cielęta 20-300 tyś/dobę

· Tuczniki 5-8 tyś j.m/dobę

· Kury 10-12 tyś j.m/dobę

* Niedobór występuje u cieląt i kur karmionych całym ziarnem. Hiperwitaminozę możemy wywołać tylko doświadczanie.

1. Witamina D – kalcyferol:
   Witamina D2 występuje w roślinach, jej prowitaminą jest ergosterol. Witamina D3 powstaje z 7-dehydrocholesterolu, występuje w zwierzętach, może być magazynowana w wątrobie. Wit D2 i D3 są oporne na ogrzewanie. Wit D jest bardzo mało w paszach. A u zwierząt występuje w jajach i mleku, rybim tranie oraz niektórych maczkach rybnych. Spotyka się go w sianie z lucerny i w sianie suszonym na łące. Głównym źródłem jej powstawania jest słońce. Powstaje tak głownie Wit D3. Może być zlizywana ze skóry i przenoszona do środka organizmu, a zależy to od oświetlenia i barwy skóry.
   * Rola Wit D3:
   - Mineralizacja kości
   - Regulacja gospodarka wapnia i fosforu
   * Przy reprodukcji niedobór Wit D3 powoduje: krzywicę, deformację embrionów i młodych
   - Syndrom zmęczenia klatkowego,
   - Słabe skorupki i lęgi
   * Szczególnie wrażliwe na niedobory są zwierzęta młode.
   * U osobników dorosłych dochodzi do rozmiękczania kości – łomikostu
   * Wit D3 nie ma wpływu na laktację. Zapotrzebowanie jest zaspakajane dzięki syntezie pod wpływem słońca lub poprzez karmienie dobrym ziarnem. Przy nadmiarze Wit D3 dochodzi do odwapnienia kości, wzrostu stężenia wapnia i fosforu we krwi, chudnięcia. Antagonistycznie wobec tej Wit działa Wit A i dlatego stosunek Wit A do D, powinien wynosić 10:1.

2. Witamina E:
   Jest pochodną tokoferolu i tokotrienolu, towarzyszących tłuszczom roślinnym. Najważniejszy jest alfa tokoferol. Wit jest bardzo odporna na ogrzewanie. Pod wpływem tlenu atmosferycznego łatwo się utlenia. Zwierzęta mają zdolność zatrzymywania dużej ilości tokoferolu. Jest silnym utleniaczem i działa, jako biologiczny antyoksydant.
   * Niedobór Wit E:
   - pogłębia się, gdy w dawce pokarmowej jest dużo NNKT
   - powoduje okresową niepłodność
   - przyczynia się do rodzenia martwych płodów, powstania zmian w jądrach, obniżenia wylęgowości jaj
   - zmiany takie występują nie u wszystkich gatunków.
   - spotyka się też skaże wysiękową i encefalomację, czyli rozmiękczenie mózgu objawiającymi się drgawkami, odrzucaniem głowy do tyłu. Wynika to z zaburzeń w ruchu i z kruchości naczyń krwionośnych w móżdżku.
   - dystrofia mięsni, uszkodzenia mięśnia sercowego (choroba morwowego serca), krwotoczna martwica wątroby, zmiany w odkładaniu tłuszczu, zmiany w zabarwieniu zębów.
   * Najwięcej Wit E występuje w kiełkach ziarniaków i roślinach zielonych. Mało jest w paszach odzwierzęcych.
   * Aminokwasy siarkowe, selen, antyoksydanty, NNKT obniżają przyswajanie Wit E.
   * Wit jest antyoksydantem Wit A i NNKT. Wit E obniża zapotrzebowanie kurcząt na selen przez obniżenie jego strat. Chroni lipidy błon kom przed autooksydacją, hamuje tworzenie nadtlenków, które uszkadzają kom zwierzęcej stymulują powstawanie przeciwciał.
   * Zapotrzebowanie:

Su Na zapotrzebowanie wpływa skład paszy, zawartość aminokwasów siarkowych, ilość i jakość tłuszczów w dawce, zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych oraz poziom wydajności, dlatego różne zapotrzebowanie. 2-3 mg na 1 g nienasyconych kw.tł. , dla tuczników mięsnych 50-100mg wit E /kg mieszanki. Ogólnie zapotrzebowanie jest nieznaczne.

Psy- 1,1 iu/kg masy ciała (2 razy więcej dla szczeniąt i psów rosnących).

Bydło: krowy zasuszone- 80j.m./ kg sm paszy, krowy do 3tyg po wycieleniu 88j.m./kg sm paszy, krowy w środkowymokresie laktacji 23j.m/kg sm paszy. Kury nioski- 3mg/kg zadawanej paszy. Szczególna rola w żywieniu kur hodowlanych.

1. Witamina K:
   Wit grupy K są zbudowane z układów chininowych z bocznymi łańcuchami z jednostek izoprenowych, tj.
   - Filochinon – witamina K1
   - Menachinon – witamina K2
   - Menadion – witamina K3
   * Są wrażliwe na tlen i ulegają rozkładowi pod wpływem światła. Bez tlenu znoszą długie ogrzewanie. Obecność Wit K jest niezbędna do prawidłowej krzepliwości krwi.
   * Niedobór:
   - obniża poziom protrombiny – prekursora trombiny
   * Wit K transportuje elektrony i bierze udział w fosforylacji oksydacyjnej
   * Jest syntezowana w przewodzie pokarmowym zwierząt, jako jedyna z litofilnych witamin, u przeżuwaczy w żwaczu a u innych w jelicie grubym lub ślepym, dlatego niedobory tej Wit nie występują. Spotyka się je jedynie u ptaków, które mają krótki przewód pokarmowy, a w nim żyje niewielka ilość bakterii
   * antywitaminą jest dikumarol, powstający z kumaryny, związku pospolitego w roślinach.

2. Witamina B₁:
   *Funkcje:
   - odgrywa istotną rolę w przemianie węglowodanów – umożliwia prawidłowe spalanie glukozy. Przy niedoborze witaminy B1 wskutek niecałkowitego utleniania glukozy gromadzi się w ustroju toksyczny kwas pirogronowy, który powoduje uszkodzenie najwrażliwszych tkanek ustroju: nerwów i śródbłonków włośniczek, porażenia mięśni okoruchowych
   - wspomaga funkcjonowanie układu nerwowego, wspomaga układ sercowo - naczyniowy, wspomaga proces wzrostu.
   * Niedobór:
   - pojawia się w wyniku zbyt małego dostarczenia jej z pożywieniem. Objawy występują głównie w układzie nerwowym i układzie krążenia. Zaburzenia wynikające z niedoboru tej witaminy to: zaburzenia trawienia (utrata łaknienia, nudności, wymioty oraz biegunki), niewydolność krążenia (przyspieszony rytm serca - tachykardia, obrzęki kończyn), zanik gruczołów dokrewnych, zaburzenia w funkcjonowaniu centralnego układu nerwowego (zaburzenia pamięci, oczopląs, zaburzenia koncentracji, zakłócenia równowagi emocjonalnej), porażenie nerwów i atrofia mięśni kończyn (choroba beri beri).
   * W naszym kraju głównym źródłem witaminy B1 są: produkty zbożowe, mięso, wędliny (szczególnie wieprzowina) oraz rośliny strączkowe - groch, fasola. Ponieważ tiamina jest zgromadzona głównie w warstwie zewnętrznej ziaren zbóż, procesy technologiczne polegające na łuskaniu i polerowaniu zubażają mąkę w tę witaminę. Bogatym źródłem witaminy B1 są również drożdże. U bydła jest ona wytwarzania przez mikroorganizmy w żwaczu. Trzoda chlewna: 4,5 mg na 100 kg masy zwierzęcia. Brojlery: 2 mg na 1 kg paszy.

3. Witamina B₂ – ryboflawina:
   * Słabo rozpuszcza się w wodzie; jest dość trwała w środowisku kwaśnym i obojętnym.
   * Odporna na ogrzewanie.
   * Rozkłada się w środowisku alkalicznym i pod wpływem UV.
   * Wchodzi w skład koenzymów m.in. Dwunukleotydu flawinoadeninowego, które mogą stanowić grupy prostetyczne dla wielu enzymów z grupy oksydoreduktaz biorących udział w oddychaniu tkankowym.
   * jest też składnikiem oksydazy L-aminokwasowej, która katalizuje końcowy rozkład białek i ureazy
   * Niedobór:
   - występuje częściej niż innych wit z grupy B
   - Wstrzymanie wzrostu
   - Obniżenie wykorzystanie paszy
   - U kur prowadzi do typowego objawu paralitycznego(skrzywienie pleców, zaciśnięcie w pięści, utrudnione poruszanie), biegunki
   - obniżenie nieśności możliwości wylęgowej jaj u świń utrudniony chód; skóra na bokach grubieje, pokrywa się wypryskani utrata apetytu, wymioty zaburzenia w rozrodzie
   - u Ru niedobór nie występuje
   - Zapotrzebowanie na B2 zależy od rodzaju węglowodanów w dawce pokarmowej.
   - Ziarna zbóż mają mało wit B2, a dużo jej w roślinach zielonych suszonych, drożdżach.

4. Witamina PP – kwas nikotynowy:
   * amid kwasu nikotynowego, niacyna
   * Wchodzi w skład dwóch koenzymów, współdziałających z dehydrogenazami
   * Bierze udział w przemianie białek, tłuszczy i układach dostarczających energię.
   * Jej brak powoduje pelagrę, która objawia się zaczerwieniem skóry, biegunką, zapaleniem błony śluzowej w jamie ustnej, ogólnym wyczerpaniem.
   * Wit PP może być syntezowana z tryptofanu.
   * Niedobór:
   - wrażliwy jest drób, kurczęta, kaczki, indyki.
   - Brak powoduje objawy krzywiczo podobne.
   - U psów występuje choroba czarnego języka.
   - Podwyższona śmiertelność u ryb.
   - Dużo witaminy PP jest w drożdżach, lucernie, makuchach, paszach odzwierzęcych.
   - Mało w mleku, ziarnie owsa i żyta. Niedobór rzadko spotykany przy dużym udziale kukurydzy w żywieniu – hipowitaminoza.

5. Wapń - funkcje fizjologiczne, niedobory (objawy), pasze bogate w Ca, zapotrzebowanie zwierząt

* reguluje przepuszczalność błony komórkowej,
* jest składnikiem tkanek i reguluje pracę serca
* warunkuje pobudliwość nerwową
* bierze udział w mineralizacji kości i skorupy jaj
* bierze udział w krzepnięciu krwi (przy przechodzeniu protrombiny w trombinę) i utrzymaniu równowagi kwasowo zasadowej
* wpływa na wchłanianie składników mineralnych
* występuje w płynach ustrojowych, w wiązkach włókien kolagenowych
* aktywizuje enzymy metabolizmu składników pokarmowych
* Poziom wapnia reguluje: parahormon, kalcytonina, witamina D i C.

* Niedobór:
- nadmierna pobudliwość układu nerwowego
- zahamowanie wzrostu
- osłabienie
- ospałość u ptaków
- osteomalacja
- krzywica
- wybroczyny
- zmniejszenie liczby i masy jaj, pogorszenie wylęgowości i wytrzymałości skorupy jaj, spadek produkcji mleka, wzrost selekcji ponad normę, zwiększenie pobrania paszy, gorączka poporodowa
* Miernikiem zaopatrzenia organizmu w Ca jest jego ilość w kościach.
* Wysokie zapotrzebowanie: krowy mleczne i nioski, które powinny dostawać taką ilość Ca aby mogła go pobrać na produkcję jaja,
- u ptaków w końcowej fazie intensywnej nieśności zmniejsza się absorpcja i wykorzystanie Ca, dlatego więcej podajemy w paszy
* Źródłem są rośliny motylkowe, pasz poch. zwierzęcego, dodatki mineralne
* Pasze bogate w Ca: siano z lucerny (18,3 g/kg sm), liście buraka cukrowego (12,4 g/kg sm), siano łąkowe (7,15 g/kg sm), mączka mięsna (6,79g/kg sm), mleko chude (12,43 g/kg sm)

* Zapotrzebowanie: bydło - 35g/dzień, trzoda - 13g/dzień, owce - 2-4g/dzień

1. Fosfor - funkcje fizjologiczne, niedobory (objawy), pasze bogate w P, zapotrzebowanie zwierząt
   * Zapotrzebowanie:
   - optymalny poziom w paszy: 0,4-0,6% fosforu ogólnego lub 0,23-0,46% fosforu przyswajalnego
   - kozy wykazują większe zapotrzebowanie
   - normowanie P musi być skorelowane z poziomem energetycznym paszy
   - zapotrzebowanie bytowe krów mlecznych 23 mg/kg MC/dzień, na produkcję 1kg mleka netto 0,90g, w 3 ostatnich miesiącach ciąży zwiększa się zapotrzebowanie o 4 g/dzień
   - duże zapotrzebowanie na P wykazują bakterie trawiące włókno w żwaczu
   * Dostępność w paszach:
   - najlepiej przyswajalny z uwodnionych ortofosforanów jednowapiowych (MCP), trochę gorzej z dwu- i trójwapniowych (TCP), mieszaniny jedno- i dwuwapniowych (DCP) fosforanów, mączek mięsno – kostnych i mączek rybnych,
   - z fosforanów bezwodnych wykorzystywany gorzej o 8-12%,
   - w ziarnie zbóż i innych paszach pochodzenia roślinnego w formie fitynianów i jest prawie nieprzyswajalny przez monogastryczne,
   - P niefitynowy wchłaniany w jelicie cienkim w 40% u bo, 60-70% u drobiu
   - u Bo: większość pasz objętościowych (zielonki, pastwisko) zawiera zbyt mało P, więcej w ziarnach zbóż – czyli pasze treściwe, w tym otręby pszenne,
   - zaleca się stosowanie enzymu pochodzenia roślinnego – fitazy, który umożliwia wykorzystanie fosforu fitynowego oraz korektę norm w zawartości fosforu w dawkach pokarmowych zwierząt, a przez to zmniejszenie wydalania P w odchodach i redukowanie obciążenia środowiska, P = eutrofizacja

2. Sód - funkcje fizjologiczne, niedobory (objawy), pasze bogate w Na, zapotrzebowanie zwierząt
   - Reguluje odczyn ustroju, homeostazę, ciśnienie osmotyczne, struktury koloidów, odczyn płynów ustrojowych, funkcje pompy sodowo – potasowej
   - reguluje poziom K w komórkach, gospodarkę wodną i cieplną, ciśnienie krwi i jej objętość
   - ma wpływ na syntezę białek, apetyt, pobieranie paszy
   - Poziom Na jest kontrolowany przez aldosteron.
   * NADMIAR: zatrucia, wzrost wydalania wody w odchodach, odwodnienie, wzrost ciśnienia tętniczego, spadek pobierania paszy, nerwowość ptaków i śluzowy wyciek z nosa, wole wypełnione płynem, wzrasta śmiertelność, na nadmiar wrażliwe także świnie
   * NIEDOBÓR: zmniejszenie objętości płynów ustrojowych i osocza, zmiany czynnościowe w kom, spadek ciś tętniczego, spadek syntezy białek, elastyczności tkanki podskórnej, mniejsza mleczność, rośnie poziom wydalanego azotu, gorsze zużycie paszy- słabsze wykorzystanie białka i energii.
   * Zapotrzebowanie na sód 0,11 - 0,2% (max0,5%) paszy suchej
   * Mieszanki złożone z pasz roślinnych powodują niedobory Na i wystarczający poziom Cl
   * Krowy mleczne i nioski mają większe zapotrzebowanie na Na, bo wydalają go w mleku i jajach. Krowy mleczne mogą go dostawać w postaci kwaśnego węglanu sodu, trzoda i drób- chlorek sodu, można też dawać siarczan sodu.

3. Żelazo - funkcje fizjologiczne, niedobory (objawy), pasze bogate w Fe, zapotrzebowanie zwierząt:
   * Część składowa hemu, niezbędny do syntezy enzymów, aktywuje cytochromy, peroksydazy, katalazy, odpowiada za transport elektrolitów.
   * Wchłaniane jest głównie w żołądku i dwunastnicy. Absorpcja Fe z przewodu pokarmowego rośnie przy deficycie Fe, a zmniejsza się w przypadku obniżenia intensywności procesu erytropoezy.
   *Organizm traci Fe przez złuszczanie nabłonków, w moczu, przez skórę lub produkty wydzielania w przew. pok, w okresie rui
   * NADMIAR: zbyt intensywne wchłanianie w stanach chorobowych, Fe uszkadza narządy- hemochromatoza.
   * NIEDOBÓR: uruchamianie rezerw ze szpiku kostnego, niski poziom hemoglobiny- anemia.
   * Zapotrzebowanie 30 - 70 mg. Krowa mleczna 50 mg/kg powietrznie suchej masy; koń 80-100, locha 80-90, tucznik 50-60, drób rzeźny 40-60, nioski 30 - 50
   * Prosięta i cielęta są bardzo wrażliwe na niedobór Fe występujący przy schorzeniach przewodu pokarmowego,
   * u drobiu anemia występuje w wyniku chorób wirusowych, zarobaczenia, kokcydiozy i syndromu upośledzonego wchłaniania Fe.
   * Ru lepiej wykorzystują Fe ze względu na bakterie w żwaczu, nie ma niedoborów, ale u cieląt anemia może występować, bo mleko zawiera mało Fe.
   * Mleko loch nie pokrywa zapotrzebowania na Fe szybko rosnących prosiąt.
   * Wpływ składników paszy na wchłanianie żelaza:, (-) Ca, P, fityniany, szczawiany, tanina, Mn, Zn, Co, (+) EDTA, witamina C, aminokwasy (tworzą z Fe zw chelatowe), subst redukujące (zamieniają jony żelazowe w żelazawe).
   * Źródła: mączki z krwi, podrobów, mięsne, roślina strączkowe, produkty skrobiowe i nasiona roślin oleistych.

4. Cynk - funkcje fizjologiczne, niedobory (objawy), pasze bogate w Zn, zapotrzebowanie zwierząt
   * Obecny we wszystkich narządach, tkankach, w nasieniu i w płynach ustrojowych, 90% w kościach i mm szkieletowych.
   * Udział w stabilizacji błon kom, w synt i przemianie białek, tłuszczów, kw. nukleinowych.
   * Niezbędny w procesach wzrostu, w ekspresji genów.
   * Składnik wielu enzymów: karboanhydrazy, karboksypeptydazy, fosfatazy alkalicznej, insuliny.
   * u krów enzymy decydujące o implantacji zarodka, chroni prosięta w okresie okołoodsadzeniowym przed biegunkami spowodowanymi zmianą żywienia, u drobiu to czynnik prawidłowego rozwoju zarodka, regeneracji nabłonków, wytworów skóry
   * Bierze udział w wykorzystaniu Witaminy. A, B2, biotyny, B6, regeneracji naskórka, w prawidłowym przebiegu lęgu i w wykształcaniu się piór.
   * aktywator insuliny i reakcji immunologicznej
   * Przy zakazie wprowadzania antybiotyków paszowych dajemy 40 - 100 mg/kg paszy, a przy reakcji immunologicznej organizmu więcej.
   * NADMIAR: kumulacja w wątrobie i wzrost stężenia glukozy we krwi
   * NIEDOBÓR: zakłócenia metabolizmu kom, synt kw nukleinowych i białek, zmniejszenie tempa wzrostu, brak apetytu, gorsze wykorzystanie paszy, parakeratoza skóry i ścian żwacza, schorzenia wymienia i racic krów, zaburzenia regeneracji nabłonków i procesów keratynizacji wytworów skóry, słabe gojenie się ran, słabe libido, * Absorbowany w dwunastnicy i magazynowany w metalotioninie
   * nadmiar wydalany przez żółć, straty przez skórę, mocz, mleko i jaja. (-) : Ca, Cu, Cd, P, fityniany, szczawiany, tanina., (+) : EDTA, lizyna, glicyna, białko.
   * Przyswajalny cynk jest w mączkach zwierzęcych i produktach mlecznych, premiksy ze zbilansowaną dawka Ca:Zn

5. Jod - funkcje fizjologiczne, niedobory (objawy), pasze bogate w I, zapotrzebowanie zwierząt:
   *Jest składnikiem tyroksyny, tri- i tetrajodotyroniny,
   * 80% jodu znajduje się w tarczycy
   * reguluje wzrost i rozwój narządów, produkcję ciepła, syntezę białek, produkcję mleka, jaj, wpływa na rozrodczość zwierząt i prawidłową spermatogenezę.
   * NIEDOBÓR: zmniejszenie tworzenia hormonów tarczycy-niedoczynność- rozrost gruczołu-wole, trudność w zachodzeniu w ciążę, zwiększona śmiertelność zarodków, ronienia, wypadanie sierści, obniżona mleczność.
   * Na wchłaniania wpływa: Se, wit A, Fe
   * Jest resorbowany w żwaczu i przew pok z wszystkich poł nieorganicznych, w połączeniach organicznych (z białkami) tylko 50%
   * Wydalanie z moczem, mlekiem, jajami, kałem-z poł organ.
   * Zapotrzebowanie zależy od położenia geograficznego 0, 3 - 1 mg.

6. Miedź - funkcje fizjologiczne, niedobory (objawy), pasze bogate w Cu, zapotrzebowanie zwierząt
   * składnik antyoksydacyjny enzymów, wys. w dysmutazie nadtlenkowej, oksydazie cytochromu c, ceruloplazminie (synteza hemoglobiny)
   * Bierze udział w hemopoezie, (anemia,) tworzeniu barwników, (pigmentów)
   * występuje w metaloenzymach w wątrobie, mięśniach, szkielecie
   * bierze udział w tworzeniu piór, w syntezie kolagenu, produkcji katecholamin i neuropeptydów
   * Niezbędna w rozrodzie samic i procesie spermatogenezy
   * Absorpcja zachodzi w żołądku ale gł. w dwunastnicy i j. biodrowym, jest stosunkowo niska u zw młodych a rośnie u starszych, (40 - 60%.)
   * wydalana gł w kale.
   * NIEDOBÓR: zmniejszenie przemian Fe i występowanie anemii, zwłóknienie m. sercowego, słaby wzrost, zmiany struktury włosa (zanikanie karbikowatości), dysfunkcja ukł. nerwowego (neonatalne ataksje), zamieranie zarodków, zaburzenia w rozrodzie i spermatogenezie, nieprawidłowe tworzenie kości, depigmentacja, zmniejszenie tworzenia melaniny z tyrozyny (fenolooksydaza), osłabienie procesów tworzenia tk. łącznej(u Fe słabe więzadła kończyn), obniżenie mleczności, aktywność antymikrobiologiczna w przew pok.
   * Duża ilość Ca w diecie obniża poziom wchłaniania Cu.
   * NADMIAR: jest toksyczny, (kumulacja w wątrobie i mięśniach.) Wysoką tolerancję wykazują Su, bardzo dobrze wykorzystują miedź jako środek przeciw robakom, stymulujący wzrost, wspierający tworzenie hemoglobiny. Ov są wrażliwe na nadmiar - nekroza kom wątrobowych, utrata apetytu, śmierć w wyniku śpiączki wątrobowej.
   * Zawartość Cu w paszach zależy od ilości w glebie. Ilość w mleku jest niska.
   * Zalecany poziom 4 - 10mg. Dla dorosłych Su do 35 mg/kg, a dla Su do 16 tyg. 175 mg/kg.
   * Cu ma silnie stymulujące działanie, (stymulacja wzrostu.)
   * W czasie tuczu zwierząt nie wolno przekraczać tej dawki.
   * Dla indyków do 50 mg/kg, one intensywnie rosną ok. 14 - 16 tyg. życia i mogą chorować na pękanie aorty.

7. Schemat energii:
   Energia brutto:

*Energia kału

*Energia strawna:

-Energia moczu i gazów

- Energia metaboliczna:

• Energia termiczna

• Energia netto

1. Poziom wykorzystania energii brutto zależy od:
   - wieku
   - masy ciała
   - kierunku użytkowości
   - strat energii w kale -E. STRAWNA (ES)
   - strat energii w moczu i gazach jelitowych -E. METABOLICZNA (EM)
   - strat energii cieplnej -E. NETTO (EN); przeznaczona na potrzeby bytowe i produkcyjne (mleko, jaja, wełna).
   * Energia strawna [ES] -Ilość energii strawnej (ES) zależy od rodzaju skarmianej paszy, a przede wszystkim od zawartości włókna surowego.
   [100%] -Suma ciepła spalania wszystkich składników organicznych w bombie kalorymetrycznej;

2. Poziom metabolizmu- definicja:
   Metabolizm są to kolejno zachodzące procesy chemiczne w organizmie żywym. Poziom metabolizmu jest wyrażany w jednostkach met (1met=58,2 W/m2), odpowiada metabolizmowi osoby w stanie spoczynku. Zależy od wieku, aktywności, uwarunkowań genetycznych. Poziom metabolizmu jest odwrotnie proporcjonalny do masy ciała zwierzęcia. To dobowa produkcja ciepła zwierzęcia podzielona przez metaboliczną jednostkę masy ciała (czyli masa ciała podniesiona do potęgi 0,75.

3. Utrzymywanie stałej temperatury ciała w strefie gorąca:
   rozszerzenie naczyń krwionośnych, położony włos/sierść, dyszenie, zianie, chowanie się w cieniu, leżenie na ziemi – jak największa powierzchnia, wypijanie wody, taplanie się w błocie

4. Zasady kalorymetrii pośredniej:
   Zasada kalorymetrii pośredniej opiera się na zależności między ilością pobieranego przez organizm tlenu w jednostce czasu a ilością energii uwolnionej w procesach metabolicznych. Wartość energetyczna 1 litra tlenu wynosi ok. 5 kcal. Do pomiarów wykorzystuje się worek Haldena- Douglasa oraz respirometry. Działanie worka Douglasa polega na oznaczeniu składu i mierzeniu objętości wydychanego powietrza do specjalnego worka. Porównując skład powietrza atmosferycznego i skład powietrza zebranego w worku wyznacza się ilość zużytego tlenu i wydzielanego przez badany organizm dwutlenku węgla. Konstrukcja wymienionego aparatu pozwala przeprowadzić pomiar wydatków energii w czasie wykonywania pracy, co ma duże znaczenie przy obliczaniu zapotrzebowania na energię na podstawie znajomości zapotrzebowania na energię.

5. Współczynniki k w systemie INRA:
   W systemie INRA występuje kilka współczynników K ze względu na to, że stosuje się odmienny sposób przeliczania energii netto dla zwierząt w zależności od charakteru produkcji w jakiej uczestniczą.
   EM (EN = EM * k)
   Wyróżniamy:
   - Kb – współczynnik wykorzystania energii met. w procentach bytowych
   - Kl – współczynnik wykorzystania energii met. zużytej na produkcję mleka
   - Kp- współczynnik wykorzystania energii met. w procentach wzrostu w opasie ekstensywnym
   - Kbp- współczynnik wykorzystania energii met. w opasie intensywnym

6. Energetyczne potrzeby produkcyjne krowy mlecznej w systemie INRA zależą od:
   wydajności mleka oraz jego wartości energetycznej. W systemie przyjęto, że mleko o zawartości 40 g. tłuszczu w 1 kg ma wartość 740 kcal EN­₁ , co odpowiada 0,44 JPM ( 740/1700). Gdy zawartość tłuszczów w mleku różni się od tego standardu, zapotrzebowanie oblicza się ze wzoru:
   JPM/kg mleka = 0,44 * (0,4+0,15 * % tłuszczu)
   * JPM – jednostka produkcji mleka Ilość energii netto w wyprodukowanym mleku (ENl), którą dostarcza 1 kg standardowego ziarna jęczmienia podawanego krowom jako pasza w okresie laktacji

7. Energetyczne potrzeby bytowe krowy mlecznej w systemie INRA:
   Energetyczne potrzeby bytowe krowy mlecznej w systemie INRA wyrażane są w jednostkach kcal EN/kg MC0,75 i zależą od metabolicznej masy ciała MC0,75 - jest równa masie ciała zwierzęcia podniesionej do potęgi 0,75 mierzona w jednostkach metabolicznych, Zapotrzebowanie to można podać w JPM, korzystając ze wzoru JPM/dzień = 1,4 + 0,006
   * JPM – jednostka produkcji mleka Ilość energii netto w wyprodukowanym mleku (ENl), którą dostarcza 1 kg standardowego ziarna jęczmienia podawanego krowom jako pasza w okresie laktacji

8. Pasze objętościowe w systemie INRA mają przypisane dwie wartości białkowe. Jakie i dlaczego?
   Każdej paszy przypisane są 2 wartości BTJN i BTJE. Część białka ogólnego ulega rozkładowi w żwaczu, a część przechodzi do jelita cienkiego. Uwolniony z białka paszy azot w żwaczu wykorzystywany jest na budowę białka mikroorganizmów. Białko mikroorganizmów i nie strawionej w żwaczu paszy podlega trawieniu w jelicie cienkim. Białko mikroorganizmów trawione jelitowo i część białka nie ulegającego rozkładowi w żwaczu stanowi wspólnie białko trawione jelitowo pochodzenia azotowego (BTJN). Część strawnej masy organicznej paszy podlega rozkładowi w żwaczu. Białko mikroorganizmów powstałe z uwzględnieniem dostępnej energii trawione jelitowo i część białka nie ulegającego rozkładowi w żwaczu tworzą wspólnie białko trawione jelitowo pochodzenia energetycznego (BTJE). Przy układaniu dawki pok. w zakresie normowania białka podstawowe znaczenie ma jak najlepsze zbilansowanie obu wartości BTJN oraz BTJE pochodzących z wszystkich pasz dawki.

9. BTJ(N):
   wspólnie białko trawione jelitowo pochodzenia azotowego - białko mikroorganizmów trawione jelitowo i część białka nie ulegającego rozkładowi w żwaczu

10. BTJ(E):
    ilość białka trawionego w jelicie cienkim wynikająca z dostępnej w żwaczu energii; suma białka mikroorganizmu żwacza (BTJME) i białka paszy nie ulegającego rozkładowi w żwaczu (BTJP)

11. Wartość wypełnieniowa paszy:
    W systemie INRA jest to wyrażony w odpowiednich jednostkach wypełnieniowych (JWK – dla krów, JWB – dla bydła, JWO – dla owiec) miernik służący ocenie pobrania pasz, charakterystyczny dla danej paszy. Wartość wypełnieniową pasz objętościowych ustala się, porównując DPSM (dowolne pobranie suchej masy) badanej paszy przez standardowe zwierzę z DPSM porostu pastwiskowego (jest to pasza standardowa, o określonej zawartości BO, WS, strawności i wartości energetycznej wyrażonej w JPM/kg SM). Przyjęto, że 1 kg SM porostu pastwiskowego ma wartość wypełnieniową równą 1JW. Wartość wypełnieniowa pasz uwzględnia ich skład chemiczny (zwłaszcza zawartość ścian komórkowych i stopień ich lignifikacji) i im jest większa, tym gorsze jest pobranie paszy przez zwierzę.
    Pasze treściwe nie mają stałej wartości wypełnieniowej. Dodatek paszy treściwej powoduje wzrost pobrania SM całej dawki, ale jednocześnie zmniejsza się DPSM pasz objętościowych – ten mechanizm to tzw. efekt podstawienia. Do określenia, w jakim stopniu zmniejsza się DPMS paszy objętościowej na każdy kg paszy treściwej stosuje się współczynnik podstawienia(S). Wartość wypełnieniową paszy treściwej oblicza się ze wzoru: WWt (JW/kg SM) = S*WWo (wartość wypełnieniowa paszy obj.)

12. 3 jednostki wypełnieniowe paszy objętościowej w systemie INRA:
    Wartość wypełnieniowa (WW) paszy warunkowana jest przez jej dowolne pobranie przez zwierzęta poszczególnych gatunków przeżuwaczy (bydło opasowe, krowy mleczne, owce). Określa się ją w jednostkach wypełnieniowych (JW). Liczne eksperymenty żywieniowe wykazały, że dowolne pobranie pasz, przeliczone na tzw. metaboliczną masę ciała (MC0,75), przyjmuje określone wartości dla poszczególnych gatunków, grup i stanów. Każdej paszy objętościowej przypisana jest wartość wypełnieniowa wyrażona w 3 jednostkach wypełnieniowych: JWK, - krowy, JWB – bydło rosnące, JWO –owce.
    a) Owce: WW (JWO/kg s.m.) = 75/DPSM (g/kg * MC0,75)
    b) Bydło: WW (JWB/kg s.m.) = 95/DPSM (g/kg * MC0,75)
    c) Krowa: WW (JWK/kg s.m.) = 140/DPSM (g/kg MC0,75)

13. Współczynnik strawności – wyliczenie azotu endogennego:
    Główną część azotu wydalonego w kale stanowi azot niestrawionego białka paszy, zaś mniejszą część stanowi u zwierząt żywionych paszami naturalnymi o standardowej zawartości białka - azot białek pochodzenia endogennego (nabłonek jelitowy, enzymy trawienne, bakterie), który bywa także nazywany N metabolicznym kału. Ilość azotu pochodzenia endogennego zależy od ilości spożytej s.m. paszy (tzw. straty podstawowe), od obecności w paszy włókna i czynników antyodżywczych (straty dodatkowe). Wydalaną ilość azotu endogennego oznacza się najczęściej żywiąc zwierzęta dietą bezbiałkową lub zawierającą niewielką jego ilość.

Współczynnik strawności rzeczywistej: WS=ilość skł. w paszy - il. skł w kale - il. skł. metabolicznego/ilość skł. w paszy

Metoda bezpośrednia biologiczna oznaczania azotu:
WWB= N paszy – N kału – N metab. kału – N moczu – N metab. moczu/N paszy – N kału – N metab. kału

1. Wartość biologiczna białek paszowych – metody wzrostowe:
   *na wzrastających szczurach karmionych pasza z dodatkiem 10% badanego białka przez ok 4 tyg określa się wskaźnik wydajności wzrostowej - PER (WWB)
   * jest to stosunek przyrostu masy ciała do spożycia białka ogółem podczas testu
   * NPR-wskaźnik wydajności białka netto- oznacza się podobnie jak PER, lecz do przyrostu szczurów żywionych ocenianym białkiem dodaje się ubytek masy ciała zwierząt żywionych dietą bezbiałkową.

2. Opisz wybraną metodę biologiczną bezpośrednia bilansową oceny wartości biologicznej białka: metoda Thomasa-Mitchella - celem określenia wartości biologicznej białka w danym pokarmie, zwierzęciu zadaje się paszę o znanym udziale azotu. Prowadzi się też zbiórkę moczu i ekskrementów, dla których również określa się zawartość azotu. By wyliczyć wartość należy N paszy pomniejszyć o N kału i n metaboliczny, a także o N moczu i N endogenny, a następnie podzielić przez N paszy pomniejszony o N kału i N metaboliczny:
   WBBW = N paszy - (N kału - N metaboliczny) - (N moczu - N endogenny) / N paszy - (N kału - N metaboliczny)

3. Omów na przykładzie Osera oznaczanie WBB zasady, na których oparte są metody chemiczne:
   Metoda Osera – porównanie składu aminokwasowego białka paszy do białka jaja kurzego. EAAI jest to średnia geometryczna z iloczynu stosunków każdego niezbędnego aminokwasu w białku badanej paszy do jego zawartości w białku jaja kurzego. Mały EAAI mają białka o dużej zawartości aminokwasów endogennych oraz białko pasz zawierających NPN

4. Białko idealne:
   * białko zawierające wszystkie aminokwasy w odpowiednich proporcjach, którego skład aminokwasowy jest tak zbilansowany, ze przekształcenie białek paszy w białka ustrojowe jest maksymalnie efektywne, jednocześnie straty N metabolicznego są najmniejsza
   * nie istnieje w przyrodzie
   * najbardziej do niego zbliżonym jest białko jaja kurzego
   * Wartość biologiczna białka – określana na podstawie zawartości aminokwasów niezbędnych w syntezie białek

5. Podaj etapy degradacji białka paszowego w żwaczu:
   * Białko rozkładane jest do peptydów a następnie aminokwasów. W końcowym etapie rozkładu białka w żwaczu następuje deaminacja aminokwasów do amoniaku i kwasów tłuszczowych z wydzielaniem CO2. W wyniku dekarboksylacji aminokwasów mogą powstać szkodliwe dla zwierzęcia w dużych ilościach aminy. Z aminokwasów, amoniaku i części krótkołańcuchowych peptydów mikroorganizmy żwacza syntetyzują własne białko, do czego potrzebna jest podaż energii.
   * Białko niektórych pasz podlega degradacji natychmiast po dostaniu się do żwacza, np. kiszonka z traw, natomiast rozkład białka innych pasz jest bardziej równomierny w czasie – siano łąkowe.
   * Do tempa wypływu treści z żwacza oblicza się współczynnik rozkładu białka.
   * Do grupy pasz, których białko jest szczególnie podatne na rozkład w żwaczu to: kiszonki z traw, roślin motylkowych, poekstrakcyjna śruta rzepakowa, śruta bobikowa. Z kolei białko mączki rybnej i młóta browarnianego należy do grupy o małej podatności na rozkład.

6. Technika badań „in sacco”:
   Inna nazwa to metoda woreczków nylonowych. Metoda ta służy do oznaczania współczynnika strawności, czyli w jakim stopniu dany składnik został wykorzystany przez zwierzę, głównie do oznaczania wartości pokarmowych białka pasz dla przeżuwaczy. Polega na trawieniu próbek badanej paszy umieszczonych w woreczkach nylonowych i inkubowanych w odpowiednim odcinku przewodu pokarmowego zwierzęcia, przeważnie woreczek umieszcza się w żwaczu na określony czas.
   U krowy wykonuje się przetokę, woreczek nylonowy umieszcza się w żwaczu.
   Wykonanie:
   - standardowe żywienie (siano, śruta jęczmienna)
   - umieszczenie zmielonej próbki paszy w woreczku nylonowym
   - inkubacja w żwaczu w określonym czasie (2,4,6,12 i 24 godziny)
   - płukanie ok. 10 min dopóki przesącz nie będzie czysty.
   - oznaczenie zawartości składników pokarmowych
   Rozkład białka wylicza się na podstawie ubytku białka z próbki w wyniku działania bakterii. Rozkład białka oznacza się dla poszczególnych czasów inkubacji, służy to do wyliczenia efektywnego rozkładu białka w żwaczu wykorzystywanego do wyliczenia zawartości BTJN i BTJE w paszach. Czynniki wpływające na wyniki oznaczenia to: wielkość otworów w tkaninie, wielkość próbki, rozdrobnienie paszy, stosunek wielkości próbki paszy do powierzchni woreczka, metody umieszczenia woreczków, dawka pokarmowa, stopień zanieczyszczenia po inkubacji mikroorganizmami.

7. Potrzeby energetyczne bytowe:
   * Zaspokajane są w pierwszej kolejności:
   - Termoregulacja
   - Procesy obronne w organizmie
   - Procesy trawienne
   * Czynniki wpływające na zapotrzebowanie energetyczne:
   - Wiek
   - Masa ciała
   - Kierunek użytkowości

8. Potrzeby białkowe bytowe:
   * pokrywane jest w pierwszej kolejności, związane jest z prawidłowym przebiegiem podstawowych funkcji życiowych. oblicza się metodą bilansu azotu.

* potrzeby bytowe zwierząt zależą od następujących czynników:

• WIELKOŚĆ ZWIERZĘCIA - na ogół im zwierzę jest większe (cięższe), tym mniej potrzebuje składników pokarmowych w przeliczeniu na jednostkę wagową ciała. Związane to jest z tym, że zwierzę o dużej masie ciała ma stosunkowo mniejszą jego powierzchnię (w porównaniu do ciężaru). Wskutek tego i straty ciepła w przeliczeniu na jednostkę wagową są u niego mniejsze. Wynika z tego, że największe potrzeby bytowe w przeliczeniu na 1 kg ciężaru ciała mają zwierzęta małe.

• TEMPERATURA ŚRODOWISKA - im niższa temperatura otoczenia, tym większe są straty ciepła, a zatem więcej składników energetycznych zużywa zwierzę na utrzymanie stałej ciepłoty ciała.

• WIEK ZWIERZĄT – im młodsze zwierzę, tym szybsza jest przemiana materii, a przez to większe zapotrzebowanie na składniki energetyczne. Z powodu większych przyrostów tkanki mięsnej większe jest też zapotrzebowanie na białko, a na składniki mineralne — z powodu szybkiego rozwoju kośćca u młodych zwierząt.

• GATUNEK ZWIERZĄT - poszczególne gatunki zwierząt różnią się szybkością przemiany materii, szybkością wzrostu i aktywnością, co oczywiście ma wpływ na ich potrzeby bytowe.

• PŁEĆ – potrzeby bytowe samców są zwykle większe niż samic.

1. Potrzeby energetyczne wynikające ze wzrostu:
   * Produkcyjne - Wydatek energetyczny potrzebny do wyprodukowania 1 kg mleka lub 1 kg mięsa

* Czynniki wpływające na zapotrzebowanie energetyczne:
- Wiek
- Masa ciała
- Kierunek użytkowości
Potrzeby energetyczne wynikające ze wzrostu zależne są od poziomu przyrostu, jaki chcemy osiągnąć oraz od masy zwierzęcia. Im większe przyrosty – tym większe potrzeby energetyczne.

1. Mechanizm zatrucia mocznikiem:
   * Przyczyną jest zbyt duża dawka mocznika w paszy, również kiedy mocznik jest zbrylowany i źle wymieszany. Niebezpieczne jest równoczesne żywienie paszami wysoko białkowymi lub ze śrutą sojową, która zawiera ureazę oraz podawanie mocznika w roztworze wodnym. Jednorazowa dawka ponad 100g jest toksyczna dla krów. Przyczyną choroby może być również nagłe przejście na paszę z dodatkiem mocznika. Mocznik jest rozkładany przez bakterię zawierające ureazę do amoniaku i dwutlenku węgla. Nadmiar amoniaku jest wchłaniany do krwi i działa toksycznie na układ nerwowy i narządy oddechowe.
   * OBJAWY występuje w formie nadostrej lub ostrej. Pojawia się silny niepokój i bojaźliwość, ślinotok, pianisty wypływ z nozdrzy oraz wytrzeszcz oczu, drżenie mięsni, poty, duszności oraz woń amoniaku. pH sięga do 10
   * POSTEPOWANIE: podać 1-3l 2% kwasu octowego lub mieszaninę równych ilości 2-3% roztworu octanu sodowego i 20% glukozy. Dodatkowo 100-200g kw. glutaminowego

2. Tężyczka pastwiskowa:
   * Choroba występująca najczęściej podczas zmiany żywienia z oborowego na pastwiskowe, kiedy następuje bujny rozrost trawy na wiosnę. Młoda zielonka zawiera mało Ca i Mg a dużo K. Przyczyną choroby jest niedobór magnezu w paszy, leki obniżające poziom magnezy oraz nadmiar potasu i azotu w trawie, wpływające negatywnie na wchłanianie magnezu.

* Objawy: przed wystąpieniem tężyczki można zaobserwować objawy niepokoju (rozszerzone źrenice, wytrzeszcz gałek ocznych). Następnie pojawienie się drżenie mięśni, nasłuchująca pozycja uszu, sztywność chodu, biegunka, częste napinanie się do odwadnia moczu. Przy dalszym niedoborze zwierzęta kładą się maja wyprostowane wszystkie kończyny i głowę odciągnięta do tyłu, głośno ryczą. Przy braku pomocy weterynaryjnej giną w krótkim czasie.

* Postępowanie: umiarkowane nawożenie pastwisk , uzupełnianie magnezu w dawce pokarmowej dodatkami mineralnymi zawierającymi magnez. Profilaktycznie można podać do paszy MgO i NaCl w formie lizawki. Podczas wystąpienia objawów klinicznych podać podgrzany do temperatury ciała roztwór siarczany magnezu, dożylnie 200min 20% MgSo4 .

1. Ketoza, acetonemia:
   * W formie pierwotnej ma podłoże żywieniowe a wtórnej jest następstwem m.in. kwasicy żwacza czy przemieszczenia trawieńca. Nadmierne otłuszczenie zwierząt również sprzyja wystąpieniu choroby. Następuje spadek glukozy we krwi poniżej 40mg/dl a następnie wzrost ilości ciał ketonowych powyżej 10mg/dl. Przyczyną jest brak wystarczającej ilości energii w paszy po porodzie, potrzebnej na pojawienie się produkcji mleka. Glukoza jest niezbędnym prekursorem laktozy. Zwierzę zaczyna pobierać energię z tkanki tłuszczowej ale przy braku szczawiooctanu, niezbędnego do całkowitego rozkładu metabolicznego tłuszczy, następuje niepełne spalanie kwasów tłuszczowych i powstawanie ciał ketonowych. Kw. tłuszczowe są metabolizowane dla zniwelowania ujemnego bilansu energetycznego, który może wynieść nawet 50 MJ EN/dzień. Chorobie sprzyja nadmierny rozkład skrobi w żwaczu i niewłaściwy udział pasz treściwych oraz kiszonki zawierające zbyt dużo kw. masłowego.
   * OBJAWY: następuje zmniejszenie wydajności o 4-9kg, krowy tracą apetyt i gwałtownie chudną, najczęściej objawy występują 2-3 tyg po ocieleniu.
   * POSTĘPOWANIE: Na 2-3 tygodnie przed planowanym terminem porodu należy przyzwyczajać krowy do paszy treściwej (stopniowo zwiększając jej ilość), pamiętając, że maksymalna dawka przed porodem wynosi 3 kg na dobę. Takie postępowanie ma na celu przyzwyczajenie krowy do takiej samej paszy (objętościowej i treściwej) którą będzie otrzymywała po porodzie. Prawidłowe zbilansowanie dawki pokarmowej i jednoczesna adaptacja krów do pokarmu, który będzie otrzymywała w okresie laktacji, ograniczają osłabienie apetytu, która to sytuacja pogłębia negatywny bilans energetyczny krowy po porodzie.

2. Przyczyny, objawy, zapobieganie kwasicy żwacza:
   * Jest to niestrawność pierwotna spowodowana obniżeniem pH żwacza do 4-5,5, z objawami zatrucia na skutek spożycia większej ilości paszy zawierającej nadmiar łatwo fermentujących węglowodanów np. zboża, śruta, otręby, buraki cukrowe, wysłodki, melasa, ziemniaki itp. Również może wystąpić po nagłej zmianie paszy, kiedy nowa dawka pokarmowa zawiera niedużo więcej węglowodanów i mieści się to w granicach normy. Taka sytuacja sprzyja rozwojowi określonych szczepów Gram „+” ziarniaków a później pałeczek kwasu mlekowego. Przy obniżonym pH giną bakterie Gram „-” i pierwotniaki. Powstają szkodliwe związki jak bezwodnik węglowy, metan, kw. mlekowy powodujące zakwaszenie. Następuje wzrost ciśnienia osmotycznego płynnej części żwacza co powoduje odwodnienie tkanek i zagęszczenie krwi.
   * OBJAWY: występują bardzo szybko, na kilka godzin po podaniu paszy. Następuje zmniejszenie łaknienia, osłabienie motoryki żwacza, spadek tłuszczu w mleku. W cięższym stanie apatia, nie przyjmowanie pokarmu, objawy bólowe, podwyższenie tętna, wzdęcia. Występują objawy zatrucia i spadek ilości wydalanego moczu oraz kwaśna woń z pyska.
   * POSTĘPOWANIE: zmiana paszy, podawanie dużych ilości wody, jeżeli pH jest większe niż 5,5 doustnie wodorowęglan sodu lub węglan wapnia, jeżeli pH jest niższe niż 5,5 nie podawać nic dożwaczowo. Usunąć treść żwacza, podać 1kg drożdży rozpuszczonych w 10l wody, dożylnie 5% NaHCO3, podać treść żwacza od zdrowej krowy i kroplówki.

3. Porażenie (zaleganie) poporodowe – przyczyny, objawy, zapobieganie:
   * Bezgorączkowa choroba, zwana śpiączką poporodową, najczęściej po 3-8 wycieleniu. U krów dobrze odżywionych, wysokomlecznych, przetrzymywanych oborach. Występuje do kilku godzin do 2-3 dni po porodzie, czasami występuje przed porodem lub w trakcie jego trwania.
   * Objawy: Krowy nagle przestają jeść, przeżuwać, następuje nagły spadek produkcji mleka. Po okresie podniecenia następuje stan porażenny, od zadu i przesuwa się ku przodowi. W lekkim przebiegu krowa chwieje się na zadzie, wstaje z trudem. Zwykle następuje utrata świadomości i porażenie mięsni. Kładzie się na boku z odchyloną głową i wyprostowanymi kończynami. Brak reakcji na czyn. zewnętrzne i źrenic na światło.
   * Przyczyny: Niedobory żywieniowe, zmiana stosunku ilościowego soli mineralnych, zwłaszcza wapnia, fosforu i magnezu we krwi. Szybki spadek wapnia w osoczu spowodowany 2-3 krotnie większym zapotrzebowaniem w związku z produkcją siary i mleka. Dochodzi do hipokalcemii już kilka dni po porodzie.

4. Niedokrwistość u prosiąt- wystepowanie, objwy, przyczyny, zapobieganie:
   * Nowonarodzone prosięta mają dostatecznie wysoki poziom Hb i zapas żelaza w organizmie jednak u prosiąt ssących w ciągu pierwszego tygodnia życia dochodzi do podwojenia masy ciała, co powoduje potrzeb wytworzenia około 140 ml krwi. Mleko maciory zawiera małe ilości żelaza, tą drogą prosięta otrzymują ok. 1mg tego pierwiastka co pokrywa 15-20% dziennego zapotrzebowania. Zawartość żelaza w mleku macior nie może ulec zwiększeniu mimo skarmiania pasz bogatych w ten pierwiastek. Potrzebna ilość żelaza uzupełniana jest początkowo z zapasów w wątrobie z okresu płodowego. Przy stałym niedoborze żelaza objawy choroby w pełni nasilają się około 14dnia, w pierwszych tygodniach życia prosiąt deficyt żelaza wynosi ok. 300-350mg. Również zakwaszenie przewodu pokarmowego kwasami organicznymi powoduje upośledzenie wchłaniania żelaza, które jest wydalane(w przewodzie pokarmowym wchłaniane jest żelazo dwu wartościowe). Fosforany wapnia natomiast tworzą z żelazem związki nieprzyswajalne przez organizm. Przyswajanie żelaza jest także zależne od obecności pierwiastków śladowych jak miedź, kobalt i magnez.
   * OBJAWY: powstaje stan niedotlenienia, przyspieszaniu ulega akcja serca i wzrasta liczba oddechów. Obserwuje się bladość skóry i błon śluzowych, zmniejszone przyrosty oraz niechęć do ssania. Często pojawiają się biegunki, skóra pęka i łuszczy się tworząc strupy.
   * POSTĘPOWANIE: Stwierdza się, że u macior karmionych w okresie porodowym paszami bogatymi w żelazo jak zielonki, okopowe lub wzbogaconymi preparatami z żelazem, u prosiąt nie występuje anemia o objawach patologicznych gdyż mają wystarczające zapasy żelaza w wątrobie. 2-3 dniowym prosiętom wstrzykuje się pozajelitowo dekstranty żelazowe, przeciętnie otrzymują dawkę 200mg żelaza, preparaty te zawieraj także pierwiastki śladowe i witaminy B1, B2, B6, PP. Bardzo ważne jest aby prosiętom, których matki miały niedobory witaminy E, podać do 24h przed zastosowaniem preparatu żelazowego witaminę E, co likwiduje ewentualny problem nadwrażliwości prosiąt na żelazo. Prosiętom z objawami biegunki nie wolno podawać żelaza przed wyleczeniem z niej.

5. Dyschondroplazja u kurcząt- objawy, przyczyny, zapobieganie.

Dyschondroplazja kości piszczelowej jest spowodowana głównie niewłaściwym żywieniem, ale także nieprawidłowymi warunkami środowiskowymi i czynnikami genetycznymi (szybka przemiana materii), usposabiającymi do wystąpienia choroby.
* Objawy: Przeważnie między 21. a 35. dniem życia kurcząt: zmiany w chrząstce nasady bliższej kości piszczelowej, sztywny chód, kulawizny, zgrubienia kości piszczelowej, ujawnia się kształt pałąkowaty jednej lub obu kończyn, złamania trzonu kości piszczelowej, stany zapalne, odleżyny, odwodnienie i padnięcia - objawy chorobowe stwierdza się u największych i najszybciej rosnących kurcząt (przeważnie samców)
* Przyczyny: nadmiar fosforu w stosunku do wapnia-nadmiar chloru w stosunku do sodu i potasu-niedobory miedzi, manganu i żelaza oraz witamin D3 i B6, które wpływają między innymi na wchłanianie cynku-brak aminokwasów egzogennych tryptofanu i histydyny-nadmierna ilość śrut poekstrakcyjnych i mączek zwierzęcych -skażenie paszy mikotoksynami
* Zapobieganie: spowolnienie wzrostu początkowego kurcząt w wyniku uregulowania długości dnia świetlnego i natężenia światła oraz zapewnienie prawidłowej wentylacji brojlerni -w mieszankach paszowych dla brojlerów należy zagwarantować prawidłowy stosunek wapnia do przyswajalnego fosforu oraz optymalną ilość manganu, żelaza i miedzi, a także witamin D3 i B6 -zapewnienie w mieszance dostatecznej ilości tryptofanu i histydyny -Tryptofan-> prekursor niektórych hormonów -Histydyna->prekursor hormonu stymulującego wydzielanie soków trawiennych oraz rozszerzającego naczynia krwionośne.

1. Peroza u kurcząt - objawy, przyczyny, zapobieganie:

* Przyczyny: Peroza jest chorobą powstającą na skutek uszkodzenia chrząstki wzrostowej w kościach długich oraz upośledzenia wzrostu kości na długość. Prowadzi to do deformacji kości, stawów a następnie do przemieszczenia ścięgna Achillesa i wykręcenia kości piszczelowych

* Czynniki predysponujące do uszkodzenia chrząstek: Niedobory mineralno-witaminowe w paszy, w przebiegu mykoplazmozy może dochodzić do pogorszenia odżywiania chrząstki, co także może mieć konsekwencje w postaci perozy, czynnikiem sprzyjającym rozwojowi choroby jest też twarde podłoże w pomieszczeniu.

* Objawy: Choroba pojawia się brojlerów między 2-7tyg. życia. Obserwujemy utrudnione poruszanie się ptaków z postępującą kulawizną. Zaczynają podpierać się na skrzydłach, aż w końcu leżą na mostku. Stawy skokowe są obrzmiałe, zielononiebieskawe. Kości nóg stają się krótsze i grubsze, ulegają wygięciu i skręceniu- objaw najbardziej charakterystyczny. Chore ptaki nie rosną, przestają się przemieszczać, pobierać paszę i wodę przez co padają z wycieńczenia.

* Profilaktyka: Zapobieganie występowaniu perozy opiera się głównie na weryfikacji składu paszy lub własnej suplementacji. Należy zwrócić uwagę na dostarczenie w paszy odpowiedniej ilości, manganu, cynku, choliny, wit. B12

1. Substancje antyżywieniowe w ziarnach pszenicy:
   * Rezorcynole- mają właściwości chemicznie charakterystyczne dla fenoli, o czym decyduje głównie rodnik aromatyczny. Najwięcej znajduje się w perykarpie. Najbardziej na alkilorezorcynole są wrażliwe młode zwierzęta, negatywnie oddziaływują na wzrost i zdrowie zwierząt.
   * Polisacharydy nieskrobiowe- pentozany, kwasy uronowe, B-glukany powodują często u młodych zwierząt zmniejszenie tempa wzrosu i pogorszenie wykorzystania paszy.
   * W małej ilości występują również inhibitory enzymów proteolitycznych (trypsyny i chomotrypsyny).
   * Również w ziarnie zbóż stwierdzono obecność lektyn, wiążąc cukry lub glukoproteiny powodując aglutynacje komórek.
   * Zanieczyszczenia naturalne wpływają bezpośrednio lub pośrednio na obniżenie strawności i wykorzystanie białka. W skrajnych przypadkach mogą doprowadzić do zatruć zwierząt. Najgroźniejszym spośród naturalnych zanieczyszczeń jest sporysz-forma przetrwalnikowa pasożytniczego grzyba. Mikotoksyny wytwarzane są przez liczne pleśnie.

2. Substancje antyżywieniowe w ziarnie żyta:

Żyto ma dużo substancji antyżywieniowych, powoduje zaburzenia trawienia i zatrucia
* Polisacharydy nieskrobiowe –zmniejszenie tempa wzrostu, pogorszenie wykorzystania paszy, u młodych ostra biegunka (lepka konsystencja kału, kał żółto-brązowy ze względu na duże wydalanie żółci), tworzą z białkami trwałe kompleksy ciężkostrawne, stymuluje wzrost mikrobioty jelitowej a przez to zmniejszenie wchłaniania kw. tłuszczowych, Ca, Wit D(osłabienie kości, krzywica), Na
* Rezorcynowe - negatywnie oddziaływają na wzrost i zdrowie zwierząt, naturalne składniki chroniące żyto przed drobnoustrojami i szkodnikami (spośród zbóż żyto ma najwięcej)
* Sporysz- forma przetrwalnikowa grzyba (buławinka czerwona), głównie w kłosach, zawiera alkaloidy (trujące, bardziej wrażliwe są ssaki), objawy zatrucia: drgawki, utrata czucia, ślinotok, biegunki, halucynacje, wymioty, pobudzenie nerwowe, duszności, ogólne osłabienie, w formie ekstremalnej martwica skóry, obrzęk kończyn, gangrena obwodowych cz. Ciała, śmierć
* Inhibitory enzymów proteolitycznych- ograniczenie wartości żywieniowej pasz (nie nadaje się dla drobiu, macior wysokoprośnych, karmiących i prosiaczków)

1. Substancje antyżywieniowe w nasionach strączkowych:

* Nasiona strączkowych różnią się od siebie znacznie pod względem zawartości substancji antyodżywczych. W żywieniu zwierząt młodych i użytkowanych rozpłodowo należy je stosować ostrożnie
* alfa-galaktozydy - we wszystkich nasionach strączkowych. Nie ulegają trawieniu enzymatycznemu z powodu braku odpowiednich enzymów u zwierząt. Są za to fermentowane przez bakterie przewodu pokarmowego, co powoduje wytworzenie się dużej ilości gazów, a w konsekwencji objawy wzdęcia i gorsze wykorzystanie energii paszy.
* inhibitory enzymów proeolitycznych trzustki np. czynnik antytrypsynowy. Najwięcej w soi, mniej w bobiku, grochu, brak w łubinie. Powodują zwiększenie sekrecji enzymów trzustkowych, wzrost endogennych strat azotu, a w efekcie znaczne pogorszenie wykorzystania białka paszy.
* taniny – to rozpuszczalne w wodzie związki fenolowe. Tworzą kompleksy z białkami paszy i enzymami trawiennymi, przez co zmniejszają strawność składników pokarmowych, a zwłaszcza białka i aminokwasów oraz dostępność składników mineralnych. Występują w nasionach peluszki, bobiku i grochu, głównie w łupinach.
* hemaglutyniny – lektyny. Występują głównie w nasionach fasoli i soi, mniej w grochu i bobiku, brak w łubinie. Powodują uszkodzenie nabłonka jelitowego i zmiany w regulacji hormonalnej, prowadzące do zwiększonego katabolizmu białka, tłuszczu i węglowodanów, a w końcowym etapie do upadków zwierząt.
* alkaloidy – występują tylko w łubinach. Toksyczne działanie polega na uszkodzeniu systemu nerwowego – konwulsje, paraliż. Mniejsze ilości wywołują wymioty i powodują zmniejszenie spożycia paszy, a także zmiany w wątrobie i składzie krwi. Najbardziej wrażliwe na nie są świnie.
* glukozydy – wicyna i konwicyna, występują głównie w bobiku i wyce. Powodują zmniejszenie masy i wylęgowości jaj oraz częste występowanie krwawych plam w żółtku.
* latyrogeny – w lędźwianie i wyce. Mają działanie neurotoksyczne – sztywnienie, skurcze mięśni, paraliż, upadki lun osteolatyrogenne – zaburzenia wzrostu tk. chrzęstnej i kości.

1. Śruta poekstrakcyjna rzepakowa - przyczyny ograniczeń w żywieniu zwierząt:
   * może zawierać substancje szkodliwe, jeśli w procesie produkcji nie inaktywowano myrozynazy i nie rozłożono szkodliwych produktów działania tego enzymu. W porównaniu ze śrutą sojową zawiera mniej lizyny. * Duża zawartość włókna surowego może sięgać nawet do 16%, jest to pasza o niższej zawartości energii niż śruta sojowa.
   * Zawartość substancji antyodżywczych takich jak glukozynolany, taniny - obniżają strawność, a saponiny - pogarszają smakowitość.
   * Niska strawność aminokwasów. Lepiej nie stosować tej paszy jako jedynej w żywieniu świń.

2. Zdefiniuj „dodatki technologiczne” i wymień grupy funkcjonalne, które tam są zawarte:

* Dodatki technologiczne: wszystkie substancje dodawane do paszy do celów technologicznych:
a) konserwanty- substancje lub drobnoustroje, które chronią paszę przed zepsuciem spowodowanym drobnoustrojami lub ich metabolitami;
b) przeciwutleniacze- substancje przedłużające dopuszczalny czas magazynowania pasz i materiałów paszowych, chroniące przed zepsuciem spowodowanym utlenieniem;
c) emulgatory- substancje umożliwiają stworzenie lub zachowanie w paszy homogenicznej mieszaniny dwóch lub więcej nie mieszających się faz;
d) stabilizatory- substancje umożliwiają zachowanie fizykochemicznego stanu paszy;
e) zagęszczacze- substancje zwiększają lepkość paszy;
f) substancje żelujące- substancje naddające paszy strukturę poprzez tworzenie żelu;
g) spoiwa- zwiększają tendencje mikrocząstek paszy do przylegania;
h) środki przeciwzbrylające -zmniejszają tendencje indywidualnych mikrocząstek paszy do przylegania;
i) regulatory kwasowości:- dostosowują pH pasz;
j) dodatki do kiszonki : substancje, włącznie z enzymami lub drobnoustrojami, które są wprowadzone do paszy w celu poprawienia produkcji kiszonki;
k) denaturaty - stosowane w żywieniu, umożliwiają identyfikację pochodzenia szczególnej żywności lub materiałów paszowych.

1. Wymień kategorie dodatków paszowych i scharakteryzuj:

* Substancje, drobnoustroje lub preparaty inne niż materiał paszowy i premiks, które są celowo dodawane do paszy lub wody w celu korzystnego wpływu na paszę lub zdrowie i produkcyjność zwierząt oraz środowisko.

Kategorie i grupy dodatków paszowych

a) dodatki technologiczne: wszystkie substancje dodawane do paszy do celów technologicznych: np. konserwanty, przeciwutleniacze, emulgatory, stabilizatory, zagęszczacze, substancje żelujące, spoiwa, środki przeciwzbrylające, regulatory kwasowości, dodatki do kiszonki, denaturaty
b) dodatki sensoryczne - wszystkie substancje, których dodanie do paszy polepsza lub zmienia właściwości organoleptyczne paszy lub wizualne cechy żywności pochodzenia zwierzęcego
c) barwniki: substancje, które dodają kolorów lub przywracają kolory w paszach; substancje, które dodają kolorów do żywności pochodzenia zwierzęcego; substancje, które korzystnie wpływają na kolor ryb lub ptaków ozdobnych;

d) substancje aromatyzujące: substancje, których dodanie do pasz wzmacnia ich zapach i właściwości smakowe

e) dodatki dietetyczne: witaminy, pro-witaminy i substancje chemiczne o podobnym działaniu; mieszanki pierwiastków śladowych; aminokwasy, ich sole i podobne produkty; mocznik i jego pochodne.

f) dodatki zootechniczne - wszystkie dodatki stosowane, wpływające korzystnie na cechy użytkowe ze względu na dobry stan zdrowia zwierząt lub wpływające na środowisko;np. substancje polepszające strawność, stabilizatory flory jelitowej
g) antybiotyki - kokcydiostatyki i histomonostatyki, powodujące zniszczenie lub zahamowanie rozwoju pierwotniaków.

1. Konserwanty – krótka charakterystyka, działanie:
   *Substancje lub drobnoustroje, które chronią paszę przed zepsuciem spowodowanym drobnoustrojami lub ich metabolitami
   * Najczęściej konserwanty dodawane są do żywności (np. benzoesan sodu, kwas askorbinowy – zwany potocznie witaminą C). Konserwujące działanie ma także proces moczenia mięsa w solance (wodnym roztworze chlorku sodu) i wędzenia
   * Konserwanty dzielą się na:

• przeciwutleniacze: (witamina C),

• antybiotyki

1. Probiotyki – definicja:
   * To produkty zawierające żywe i/lub martwe mikroorganizmy oraz dostarczane przez nie substancje, stabilizujące populacje mikroorganizmów jak też aktywność enzymatyczną w przewodzie pokarmowym. Są to najczęściej naturalne bakterie jelit, które wprowadzone doustnie mogą zasiedlić prz. Pok., uniemożliwiając tym samym nadmierny rozwój mikroorganizmów chorobotwórczych, zapewniając lepsze trawienie i optymalne wykorzystanie paszy.

2. Probiotyki – mechanizm działania (w punktach):
   - Oddziaływanie z gospodarzem ma charakter symbiotyczny, mechanizm działania -poprzez GALT - tkankę limfatyczną przewodu pokarmowego (np. Kepki Peyera).
   - Stymuluje mechanizmy odpowiedzi nieswoistej

- stabilizacja aktywności enzymatycznej w przewodzie pokarmowym
- zwiększają aktywność niektórych enzymów jelitowych (laktazy, sacharazy, maltazy)

- stymulatory wzrostu, układu immunologicznego
- lepsze trawienie i wykorzystanie paszy (redukcja amin biogennych i amoniaku w przewodzie pokarmowym i krwi)

- efekt - stabilizacja populacji mikroorganizmów zajętego miejsca - korzystne drobnoustroje zasiedlają ściany przewodu pokarmowego i ograniczają działanie bakterii patogennych, wytwarzają tez substancje o działaniu antybiotykopodobnym

- obniżenie poziomu triacylogliceroli i cholesterolu we krwi
- poprawa zdrowotności zwierząt, zwiększenie odporności na stresy i skrócenie czasu odnowy organizmu po chorobie
- zwiększenie retencji azotu i przyrostów masy ciała

- poprawa wykorzystania wielu składników pokarmowych paszy

1. Prebiotyki – definicja, działanie:
   * Substancja obecna lub wprowadzana do pożywienia w celu stymulacji rozwoju prawidłowej flory jelit, poprawiająca w ten sposób zdrowie.
   * Prebiotykiem może być naturalny składnik diety np. skrobia, błonnik pokarmowy lub dodatki do żywności (suplementy diety) o charakterze prozdrowotnym.
   * W odróżnieniu od probiotyku nie zawiera żadnych mikroorganizmów, a jedynie substancje stymulujące.
   * Prebiotyki to nietrawione – oporne na działanie enzymów trawiennych w przewodzie pokarmowym składniki żywności, które korzystnie oddziałują na gospodarza przez selektywną stymulację wzrostu i/lub aktywności jednego rodzaju lub ograniczonej liczby bakterii w okrężnicy i w ten sposób poprawiają zdrowie gospodarza.
   * Tymi substancjami mogą być białka, tłuszcze, oligo- lub polisacharydy, które nie ulegają trawieniu i w formie niezmienionej docierają do światła jelita, by tam rozwijać swoje działanie.
   * Prebiotyki ulegają fermentacji w przewodzie pokarmowym gospodarza za sprawą działania mikroflory jelitowej, w procesie tym powstają krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe:
   - masłowy – wykorzystywany do odżywiania kolonocytów
   - propionowy
   - octowy oraz niskocząsteczkowe produkty przemiany materii (diacetyl), kwas 2-pirolidono-5karboksylowy, bakteriocyny, a także pochodne tlenu.
   * Efekt prebiotyczny obserwowany jest przy dawce 4-8 g prebiotyku na dzień.
   * Najczęściej stosowanymi prebiotykami są:
   - poli- i oligosacharydy – inulina, fruktooligosacharydy (FOS) zawarte w roślinach, takich jak szparagi, karczochy, cykoria, cebula
   - mannanoligosacharydy (MOS)
   - laktuloza – polimer fruktozo-glukozowy powstający podczas przemian laktozy
   * Połączenie prebiotyku i probiotyku w jednym preparacie nosi nazwę synbiotyku.

2. Wymień żywieniowe sposoby prowadzące do zmniejszenia wydalanie fosforu przez świnie:

* Redukcja wydalania fosforu zachodzi dzięki precyzyjnym:
- bilansowaniu ilości P w mieszankach,
- bilansowaniu ilościowego stosunku P/energia,
- bilansowaniu Ca i P,
- zmniejszeniu P w paszach,
- stosowaniu dodatków fitazy pochodzenia mikrobiologicznego.
* Spośród dodatków paszowych, zwłaszcza w żywieniu zwierząt monogastrycznych, dużą rolę pełnią enzymy paszowe oraz kwasy organiczne.

* Fitaza:
- endogenna – jelitowa
- natywna – paszowa - m. in. w ziarnie żyta, pszenicy, pszenżyta i w otrębach pszennych
- egzogenna – mikrobiologiczna – końcowy produkt fermentacji grzybów z rodzaju Aspergillus, działanie jej jest efektywniejsze niż fitazy natywnej

1. Wymień te czynniki żywieniowe, które prowadzą do nadmiernego wydalania azotu przez zwierzęta monogastryczne:
   - nadmiar białka w żywieniu
   - spadek poziomu glukozy we krwi powoduje również wzrost stężenia kortyzolu, który wpływa na zwiększenie intensywności procesów katabolicznych białek, zachodzących w mięśniach szkieletowych, kościach oraz tkance limfatycznej. Powoduje to nadmierne wydalanie azotu i ujemny bilans azotowy.

2. Co można w żywieniu zmienić, aby zmniejszyć wydalanie azotu przez świnie?
   - zbilansowanie dawek pokarmowych uwzględniając wiek, płeć, stan fizjologiczny, cykl produkcji itp.
   - stosowanie pasz zawierających białko o wysokiej wartości biologicznej
   - W żywieniu świń należy stosować odpowiedni poziom białka, a przede wszystkim lizyny i w stosunku do lizyny właśnie dostosowuje się ilości pozostałych aminokwasów według tzw. profilu białka idealnego. To ostatnie pozwala pokryć zapotrzebowanie na aminokwasy w proporcjach zbliżonych do składu ciała świń. Utrzymanie tych proporcji umożliwia optymalne wykorzystanie białka paszy, co w konsekwencji wpływa na wskaźniki tuczu przy najmniejszym wydalaniu azotu do środowiska,
   - zastosowanie w żywieniu świń diety niskobiałkowej. Umożliwia ona obniżenie emisji azotu. I tak, ograniczenie poziomu białka w diecie dla świń o 1% zmniejsza całkowitą ilość wydalanego azotu o 10%. Dieta niskobiałkowa, bez szkody dla osiąganych przyrostów jest możliwa pod warunkiem uzupełniania poziomu aminokwasów limitujących przez dodanie ich w czystej formie.

3. Podaj przyczynę „produkcji” metanu przez przeżuwacze:
   Włókna pokarmowe nie są trawione przez enzymy układu trawiennego kręgowców, lecz mogą ulegać fermentacji w jelicie grubym, która przebiega przy udziale odpowiedniej flory bakteryjnej. Produktami fermentacji są krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (absorbowane i metabolizowane przez organizm) oraz gazy: wodór, dwutlenek węgla i metan (absorbowane lub usuwane z organizmu).