PEDAGOGIKA OGÓLNA

JAKO NAUKA

PEDAGOGIKA to zespół nauk o wychowaniu, istocie, treści, metodach, środkach i formach organizacji procesów wychowawczych. PEDAGOGIA to zespół czynności i umiejętności wychowawczych, a więc PEDAGOGIKA to nauka, której przedmiot stanowi praktyczna PEDAGOGIA, czyli wychowawcze prowadzenie dzieci, młodzieży oraz oddziaływanie na ludzi dorosłych. Obecnie obejmuje wszechstronny rozwój człowieka i jego życie od dzieciństwa i młodości do dojrzałość i starość.

Z gr. „paidagogos” czyli niewolnik odprowadzający chłopców na miejsce ćwiczeń fiz. – palestrę. Od paidagogosa żądano, aby miał podstawową wiedzę o wychowaniu czyli „paidagogike techne”- od tego wyrazu pochodzi europejska nazwa PEDAGOGIKA oznaczająca teoretyczną wiedzę i naukę o wychowaniu.

POJĘCIA OBOK PEDAGOGIKI:

HEBAGOGIKA- wych. Młodzieży. ANDRAGOGIKA- wychowanie i oświata dorosłych GERONTOGOGIKA- pedagogika starszego wieku P. PRENATALNA- rozwój płodu pobudzany przez słuchanie muzyki ANDRAGOGIKA p. ludzi dorosłych PEDAGOG- każdy praktyk, nauczyciel- wychowawca PEDOLOGIA- nauka o dziecku młodszego wieku PEDAGOLOGIA- uniwersytecka nauka o pedagogice PEDEUTOLOGIA- nauka o pedagogu PEDEUTOLOG- teoretyk zajmujący się zagadnieniami kształcenia i dokształcania n- li. PEDEUTAGOG- praktyczny wychowawca n- li.

PRZEDMIOT PEDAGOGIKI

Przedmiotem badań pedagogiki jest proces wychowania w różnych jego postaciach i formach. Proces celowo organizowanego wychowania dotyczy przede wszystkim dzieci i młodzieży, stąd wychowanie ich jest głównym zadaniem pedagogiki. Celowo organizowane wychowanie obejmuje adnragogikę i gerentogogikę Przedmiotem badań są również wpływy niezamierzone i żywiołowe. Mówimy wtedy o procesie socjalizacji. Do zadań i zainteresowań pedagogiki należy także zjawisko funkcjonowania systemu szkolno -oświatowego.

Pedagogika nie tylko opisuje fakty ale także je wyjaśnia i poszukuje odpowiedzi na pytania:
1. Jak i dlaczego przebiegają określone procesy wychowawcze?
2. Jak te procesy powinny być organizowane by były maksymalnie skuteczne?

SUBDYSCYPLINY-działy p. ogólna, dydaktyka i teoria wychowania

Pedagogika ogólna

-opisuje pedagogikę jako naukę

-dokonuje analizy podstawowych pojęć pedagogicznych

-bada historyczne uwarunkowania pedagogiki

-bada różne czynniki wychowania, takie jak środowisko, dziedziczność

-formułuje cele i zadania wychowania

-zajmuje się zagadnieniem edukacji permanentnej (kształceniem ustawicznym)

Dydaktyka

-jest to teoria kształcenia

-zajmuje się istotą oraz przebiegiem procesu kształcenia

-analizuje cele, treści, zasady, formy organizacji i metody nauczania

-obejmuje dydaktykę ogólną wraz z dydaktykami szczegółowymi

-dydaktyki szczegółowe (szczegółowe teorie nauczania) dotyczą zarówno przedmiotów ogólnokształcących jak i zawodowych, na wszystkich etapach kształcenia

Teoria wychowania

-wyjaśnia treści, zadania, formy organizacyjne, metody i zasady wychowania

-zajmuje się teorią wychowania w rodzinie, w szkole, poza lekcjami, w różnych organizacjach młodzieżowych itp.

ZWIĄZEK P. Z INNYMI NAUKAMI

P. to nauka o wszechstronnym rozwoju człowieka, a żywym człowiekiem zajmuje się wiele innych nauk: embriologia, fizjologia, medycyna, psychologia, socjologia. I różnią się tylko punktem widzenia, kątem pod którym badają człowieka.

P. jest nauką teoretyczną, jak również praktyczną.

Miejsce p. wypada w centrum nauk przyrodniczych i humanistycznych. Jest nauką humanistyczną(bo wychowanie nie jest dziełem samej natury, lecz kultury społeczeństwa) z podbudową przyrodniczą.

DYSCYPLINY SPECJALISTYCZNE WYZNACZONE LINIĄ ROZWOJU CZŁOWIEKA

- teoria wych. Rodzinnego, p. przedszkolna i wczesnoszkolna, p. szkolna, p. zawodowa, szkoły wyższej, pracy, społeczna, dorosłych, specjalna, zdrowia

INNE DYSCYPLINY PEDAGOGICZNE

p. porównawcza, polityka oświatowa, ekonomika oświaty, organizacja oświaty i wychowania, pedeutologia

DYSCYPLINY NAUKOWE ZWIĄZANE ŚCIŚLE Z PEDOGOGIKĄ

Psychologia wychowawcza, socjologia wychowania, cybernetyka pedagogiczna, gerontologia pedagogiczna

KLASYFIKACJA WG HEJNICKIEJ

Wg kryterium metodologicznego p. ogólna i szczegółowe

Wg celów czynności wychowawczych dydaktyka i teoria wych

Wg kryterium wieku przedszkolna, młodszego wieku szkolnego, dorosłych

Wg kryterium rodzaju działalności: obronna, rekreacji, działalności kulturalnej, sportu, opiekuńcza, pracy, czasu wolnego

Wg rodzaju defektów rozwojowych i dewiacji resocjalizacyjna, rewalidacyjna, penitencjarna, oligofrenopedagogika, surdopedagogika, tyflopedagogika,

Wg podejmowanych problemów badawczych politologia oświaty, p. społeczna, p. kształcenia zawodowego, p. specjalna, p. porównawcza, p. systemów oświatowych, pedeutologia

PEDAGOGIKA CZERPIE I WSPÓŁPRACUJE Z NASTĘPUJĄCYMI NAUKAMI

Etyka i estetyka(filozofia wychowania) estetyka i higiena(psychologia wychowania), higiena i demografia(socjologia wychowania), demografia i ekonomika(biologia wych), ekonomika i cybernetyka(antropologia wych), cybernetyka i prakseologia (kulturologia), prakseologia i logika (historia), logika i etyka (teologia wychowania)

NAUKI WSPÓŁPRACUJĄCE Z PEDAGOGIKĄ

NAUKI REALNE: higiena, ekonomia oświaty, demografia NAUKI FORMALNE: cybernetyka, prakseologia, logika, NAUKI AKSJOLOGICZNE: estetyka, etyka

EWOLUCJA TOŻSAMOŚCI PEDAGOGIKI

Rozwój systemów pedagogicznych

PEDAGOGIKA to nauka , która zajmuje się wychowaniem, jest zarówno nauką praktyczną i teoretyczną . Jej przedmiotem jest sytuacja wychowawcza. Jest nauką doświadczalną, ponieważ jej przedmiot odnosi się do rzeczywistości wychowawczej . Jako nauka doświadczalna p. należy do nauk , które traktują „o duchu”.

JAK ROZUMIEĆ TOŻSAMOŚĆ PEDAGOGIKI?

a) Terminy w pedagogice nie są tożsame, nie są identyczne

b) Pedagogika posiada otwarty język

c) Konieczność odróżnienia w pedagogice teorii od ideologii

d) Pedagogika i wychowanie stoją na rozdrożu

JAN AMOS KOMEŃSKI

Termin „dydaktyka" dla oznaczenia osobnej dyscypliny naukowej pojawił się po raz pierwszy w tytule głównego dzieła J.A.Komeńskiego, wielkiego czeskiego pedagoga. Była to Didactica magna, wydana w ostatecznej wersji w 1657 roku, przedstawiająca „uniwersalną sztukę nauczania wszystkich wszystkiego". Ko­meński nadał terminowi „dydaktyka" szerokie znaczenie. Uważał ją za jedyną naukę pedagogiczną, obejmującą problemy nauczania i wychowania.

A)Wykształcenie ogólne, jakiego domagał się Komeński miało być wszechstronne i użyteczne, miało tak wpływać na dzieci, aby były „przygotowane na wszelkie przypadki całego życia".

B)Komeński szczególną wagę przywiązywał do zasady poglądowości w nauczaniu.

C)Dużą zasługą Komeńskiego jest uzasadnienie klasowo-lekcyjnego systemu nauki szkolnej.

W Wielkiej dydaktyce rozwinął go, udoskonalił i uzasadnił.

Wyodrębnił w nim cztery sześcioletnie szczeble, obejmujące lata nauki i wychowania młodego człowieka:

1.Najpierw w szkole macierzyńskiej (do lat 6),

2.następnie w szkole języka ojczystego (6-12 lat),

3)w szkole języka łacińskiego (12-18)

4) w akademii(do 24lat)

JAN JAKUB ROUSSEAU

Walczył o prawa człowieka do oświaty, tak on był bojownikiem o prawo dziecka do aktywności, do swobodnego rozwoju. Poddając ostrej krytyce szkolę werbalnego nau­czania, podobnie jak i inne instytucje ówczesnej Francji, domagał się takiej edukacji, jaka odpowiadałaby potrzebom i zainteresowaniom rozwijającego się dziecka.

Występując przeciwko wszelkim formom ucisku człowieka, jednocześ­nie w swym głównym dziele pedagogicznym Emil czyli o wychowaniu, wyda­nym w 1762 roku, tak formułował zasadę swobodnego wychowania: „Pierwsze wychowanie powinno być zatem czysto negatywne. Polega ono nie na nauczaniu cnoty lub prawdy, lecz na strzeżeniu serca przed występkiem i umysłu przed bledem.

Rousseau przesuwał wychowanie umysłowe dzieci na okres po 12 roku życia. Sądził, że wystarczy w młodszym wieku szkolnym rozwinąć należycie zmysły.

Uczyć zaś - twierdził - należy w tym wieku tego, co dzieciom może być potrzebne, a więc przyrodoznawstwa, czytania, pisania, arytmetyki i geometrii, jak również rzemiosła i pracy na roli.

JAN HENRYK PASTELOZZI

Stworzył on oryginalny system dydaktyczny, wypróbowany przezeń we własnych szkołach w Neuhof, Burgdorf i Yverdon.

Zakładał, że wychowanie nowego człowieka jest możliwe tylko w takim ustroju społecznym, w którym zlikwiduje się egoizm jednostek i grup społecznych.

A.O niedostosowaniu ówczesnej szkoły szwajcarskiej do potrzeb warstw ludowych tak pisał w swoim podstawowym dziele dydaktycznym Jak Gertruda uczy swoje dzieci.

B)Wprowadził on do metodyki nauczania początkowego wiele form aktywności praktycznej dzieci, jak obserwowanie, rysowanie, dokonywanie pomiarów, wytwarzanie przedmiotów, które weszły odtąd do nauczania początkowego jako stały jego składnik.

Pestalozzi przenosił punkt ciężkości nauczania z książki lub słów nauczyciela na otaczający dzieci materiał do spostrzegania i systematycznej obserwacji, na zadania nauczyciela w procesie dydaktycznym oraz na aktywność i samodzielność samych dzieci w poznawaniu otaczającego świata.

W procesie nauczania wyróżniał on cztery swoiste momenty:

1.spostrzeganie przedmiotów

2.kształtowanie jasnych wyobrażeń spostrzeganych przedmiotów (ich liczby i kształtu)

3.porównywanie przedmiotów i kształtowanie pojęć

4.nazywanie przedmiotów (słowo), rozwijanie mowy

JAN FRYDERYK HERBART

J.F. Herbart, niemiecki filozof, pedagog i psycholog. W swoich dwu dziełach: Pedagogika ogólna wyprowadzona z celu wychowania i Wykłady pedagogiczne w zarysie, wydanych - pierwsze w 1806, a drugie w 1835 roku, przedstawił własny system pedagogiczny, oparty na etyce i psychologii. Etyka stała się Hań podstawą do sformułowania celów wychowania a psychologia jego Środków.

Tak więc za główny cel wychowania i kształcenia uważał Herbart ukształtowanie moralnego charakteru, a za prowadzące do tego główne środki - kierowanie dziećmi, karność i nauczanie wychowujące.

Herbart uważał dydaktykę za część pedagogiki, lecz jej przedmiot - nauczaie wychowujące - traktował jako najważniejszy czynnik wychowania.

Pod wpływem Pestalozziego i Herbarta ukształtował się zatem w Europie XIX wieku obraz szkoły, nazywanej do dziś szkołą tradycyjną

JAN WŁADYSŁAW DAWID

J.W. Dawid był zwolennikiem systemu klasowo-lekcyjnego.

Najważniejszym jednak czynnikiem modyfikującym dorobek dydaktyczny Dawida zawarty przede wszystkim w Nauce o rzeczach, wydanej w 1882 roku, były jego przekonania filozoficzne. One to stały się podstawa interpreta­cji procesu poznawania „przedmiotów zewnętrznych". Za osnowę tego procesu, a więc i za psychologiczny fundament nauczania, przyjął tzw.

podstawowy proces psychiczny, na który składają się trzy momenty:

1.przyjmowanie zewnętrznych podniet jako wrażeń i spostrzeżeń, tj. pozna­nie bezpośrednie

2.„przerabianie wewnętrzne" tych podniet, tj. poznanie pośrednie - na drodze wyobrażania, pojmowania, uogólniania i wnioskowania

3)reakcja ruchowa na te podniety, tj. działania - za pośrednictwem ruchów mimowolnych, mimiki, mowy, pisma, czynów

ANTON MAKARENKO

Z jego ust padły słowa: „Nie ma złej młodzieży, są tylko źli wychowawcy”. Dążył do włączenia wychowanków w formę działalności grupowej zorganizowanej zgodnie z założeniami ideologii komunistycznej. Od Maksyma Gorkiego Makarenko przejął wiarę w możliwość przeobrażenia się człowieka, nawet najbardziej zaniedbanego społecznie i moralnie, co nazwano hipotezą optymistyczną. System Makarenki obowiązywał jeszcze w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku w krajach Europy Środkowej.

Makarenko w swoich pracach przedstawił wszechstronnie system oddziaływań pedagogicznych na młodzież, wychodząc z założenia, że zadania wychowawcze wynikają z ogólnych zadań budownictwa komunizmu, a podstawowa forma wychowania, jaką stanowi kolektyw, z charakteru nowych socjalistycznych stosunków. Styl kolektywu – połączenie wysokich wymagań z zaufaniem i szacunkiem dla ludzi – to tylko odbicie stylu życia społecznego. Rozwój kolektywu dokonuje się przez wytwarzanie systemu więzi społecznych, opartego na dążeniu do wspólnego celu, na solidarności jego uczestników we wspólnej pracy i organizacji życia społecznego. Za ważny element kolektywu Makarenko uważał dobrą organizację, opartą nawet do pewnego stopnia na wzorach wojskowych.

JOHN DEWEY

Dewey, podobnie jak Komeński czy Pestalozzi, wiązał swoje poglądy pedagogiczne z bezpośrednią praktyką szkolną.

A łączył poznanie z działaniem.

Proces takiego rozwiązania, zorowany na metodzie eksperymentalnej, miał prowadzić do odkrycia przez dzieci nowych prawd poprzez pięć kolejnych stopni, a mianowicie:

odczucie trudności

wykrycie jej i określenie

nasuwanie się możliwego rozwiązania

wyprowadzenie przez rozumowanie wniosków z przypuszczalnego rozwiązania

dalsze obserwacje i eksperymenty prowadzące do przyjęcia lub odrzuce­nia przypuszczenia, czyli do wniosku zawierającego przeświadczenie pozytywne lub negatywne

WASILIJ SUCHOLMIŃSKI

Suchomliński starał się zapewnić uczniom warunki do wszechstronnego rozwoju osobowości, łączył pracę z nauką i zabawą, kładł duży nacisk na kształtowanie indywidualnych uzdolnień i zainteresowań, a także na poznawanie przez wychowanków ich środowiska. Od 1957 członek Akademii Nauk Pedagogicznych Federacji Rosyjskiej, od 1968 członek Akademii Nauk Pedagogicznych ZSRR.

Główne prace: Piedagogiczeskij kollektiw sriedniej szkoły (1958), Wospitanije licznosti w sowietskoj szkole (1965), Sierdce otdaju dietiam (1969), Kak wospitat' nastojaszczego czełowieka (1975).

CELESTYN FREINET

System Freineta zapewnił sobie trwałe miejsce wśród systemów dydaktycznych, głównie dlatego, że najpełniej odbija w sobie wszystkie zasady nowego wychowania. Łącząc swobodę dzieci z wszechstronną troską o ich rozwój a za­razem ich bogatą aktywność twórczą z wysokimi wymaganiami, w sposób bar­dziej konsekwentny niż wszystkie omówione dotąd modele realizuje on ideały pedagogiki współczesnej.

W rozwoju dziecka Freinet wyodrębnia trzy fazy:

1.faza prób i błędów, czyli działanie jakby po omacku, gdy dziecko powtarza czynności, które przynoszą powodzenie, a unika tych, które kończą się rozczarowaniem

2.faza urządzania się (arrangement), gdy dziecko opierając się na nagrodzonych doświadczeniach - zaczyna wprowadzać pewien ład do swoich działań

3.faza zabawy - pracy, przechodzącej w pracę-zabawę, gdy poprzez zabawę jako typową postać aktywności dziecięcej przygotowuje się do pracy i do realizacji „poważnych" zadań życiowych

Metoda Freineta opiera się na stosowaniu licznych „technik”.

Znacznie ważniejszą jednak rolę pełni osiem pracowni, gdzie dzieci wykonują różne czynności, a więc:

- pracownia z kartami pracy, słownikami, poradnikami i innymi materiałami informacyjnymi,

- pracownia z narzędziami i przyborami do konstruowania, mechaniki i pomiarów fizycznych,

- pracownia do ćwiczeń eksperymentalnych z biologii, chemii i fizyki,

PIOTR GALPIERIN

Ze znacznym powodzeniem spotykał się również inny system dydaktyczny, kształtujący się głównie po drugiej wojnie światowej, lecz znajdujący się na przeciwnym biegunie dydaktyki. Ten nowy model opiera się na teorii etapowego kształtowania czynności urnysłowych.

Galpierin pojmuje szeroko uczenie się.

W czynnościach wykonywanych przez ucznia Galpierin wyróżniał ich strony:

-Strona orientacyjna polega na wykorzystaniu przez ucznia obiektywnych warunków niezbędnych do wykonania czynności.

-Strona wykonawcza sprowadza się do kolejnych etapów prze­kształceń obiektu czynności

-Kontrolna zaś - wymaga śledzenia przez ucznia toku działania oraz konfrontacji jego wyników z odpowiednimi wzorami, a w razie stwierdzenia rozbieżności - odpowiedniej korekty orientacyjnych i wyko­nawczych składników czynności

ROZWÓJ TOŻSAMOŚCI PEDAGOGIKI EUROPEJSKIEJ

(podział R. Paulston)

1.ETAP ORTODOKSJI

2.ETAP HETERODOKSJI

3.ETAP HETEROGENICZNOŚCI

ETAP ORTODOKSJI

Dwie pierwsze dekady po II Wojnie Światowej. Rozwój linearny i okres ortodoksyjnej dominacji paradygmatu strukturalno, funkcjonalnego. Charakteryzuje się ten okres poprzez wskazanie tendencji do eliminacji odmiennych poglądów, dominację pozytywistycznej metodologii i dążenie do ustalania prawidłowości naukowych.

ETAP HETERODOKSJI

Obejmuje lata 70 i 80-te ХХ s.

Charakteryzuje się ten okres poprzez wskazanie pojawiania się wariantów neo i anty- krytycznych i opozycyjnych wobec dominującego paradygmatu. Następuje ścieranie się teorii, odmiennych światopoglądów, konkurowanie i wzajemne zwalczanie koncepcji teoretycznych, w badaniach nad edukacją zaczęły dominować ujęcia krytyczne.

ETAP HETEROGENICZNOŚCI

Początek lat 90-tych XX

Opisuje się ten etap jako okres dyskutujących ze sobą i przeplatających się, ale komplementarnych wobec siebie różnych teorii i szkół naukowych. Podstawowe założenie wyrażone jest w przekonaniu, iż żadna teoria, żaden paradygmat nie ma monopolu na prawdę?. To założenie w praktyce oznacza wg Paulstona przejście od wojny paradygmatów do strategii debatujących społeczności.

Etapy rozwoju tożsamości polskiej pedagogiki okres do 1949r.

Kontynuacja tradycji wypracowanej w II RP lata 1949 do przełomu lat 60/70-tych:

stworzenie warunków dla ujawnienia i dominacji paradygmatu pedagogiki instrumentalnej (praktycznej, państwowej), okres likwidacji autonomii nauki i osłabienia struktur akademickich, działania cenzury, działania specjalnych komisji dyscyplinarnych do weryfikacji nauczycieli akademickich, ideologizacji nauki w tym głównie nauk humanistycznych.

Po przełomie lat 60/70-tych XX s.

spójna koncepcja pedagogiki instrumentalnej przedstawiona w pracach H.Muszyńskiego: Wstęp do metodologii pedagogiki (1970), Ideał: cele wychowania (1972), Zarys teorii wychowania (1976).

Nastąpiła zarazem wymiana pokoleniowa po przełomie lat 60/70tych, powstały nowe instytucje naukowe i naukowo - dydaktyczne (w tym wyższe Szkoły Pedagogiczne), wielokrotnie wzrosły limity miejsc na kierunkach pedagogicznych. Obok tego obowiązkowego nurtu uprawiania pedagogiki pojawiły się (na marginesie) osoby podejmujące problemy i zadania nie mieszczące się w nurcie dominującym.

Po roku 1989 XX s.

Wydarzenia związane ze zmianą ustrojową sprawiły, że pedagogika upaństwowiona utraciła dotychczasowe zaplecze, punkty oparcia. Była funkcjonalna względem innego ładu społecznego i scentralizowanego systemu oświatowego.

Sekwencje czasowe przemian pedagogiki od 1989 roku (periodyzacja przemian wg T. Lewowickiego):

-pierwszy okres lata zagubienia wywołanego zmianą ustroju, namysłu kierowanego pytaniem czy pedagogika będzie istniała, a jeżeli tak to jaka to będzie pedagogika? Umownie rzecz traktując Zjazd Pedagogiczny w 1993r. umożliwił nakreślenie drogi poszukiwania (nowej) tożsamości pedagogicznej.

- drugi okres czas burzliwego podejmowania treści płynących z literatury zachodniej, z doświadczeń zachodnich systemów edukacyjnych. Liczne tłumaczenia i odwołania do literatury obcojęzycznej przyniosły wielość i różnorodność koncepcji teoretycznych, poglądów, nurtów.

- trzeci okres po 2000 r. czas dorastającego chaosu bogactwo

myśli, poglądów, koncepcji, może inspirować, ale nie sprzyja ? zdaniem Lewowickiego ? ogólnemu myśleniu o pedagogice, ryzykowne byłoby więc twierdzenie, że dokonała się krystalizacja (nowej) tożsamości pedagogiki.

3. ROZWOJU POLSKIEJ MYŚLI PEDAGOGICZNEJ

Omawiając różne koncepcje  pedagogiki  ogólnej przytoczę najpierw kilka określeń słownikowych wyjaśniających, czym owa pedagogika ogólna jest, jakimi zagadnieniami się zajmuje i jakie cele sobie stawia.

Według Leksykonu PWN pedagogika ogólna to

-„dział pedagogiki zajmujący się jej podstawami teoretycznymi.

W skład zagadnień pedagogiki ogólnej wchodzą następujące kompleksy tematyczne:

1.współczesne kierunki i ideologie pedagogiczne;

2) filozofia wychowania;

3) aksjologia wychowania;

4) metodologiczne przesłanki pedagogiki;

5) antyczne podstawy wychowania i jego funkcje społeczne;

6) język pedagogiki i ustalenia terminologiczne;

7) tożsamość pedagogiki;

8) metateoria pedagogiki;

9) relacje między teorią i praktyką edukacyjną;

10) miejsce pedagogiki w kontekście przemian cywilizacyjnych”. 

Według Encyklopedii PWN

pedagogika ogólna to dział pedagogiki zajmujący się podstawami, strukturą i celami wychowania, metodologią badań pedagogicznych, analizą ogólnych doktryn pedagogicznych oraz filozoficznych, podstawami edukacji i wychowania.

-Mimo uprawianej od dawna refleksji nad tożsamością pedagogiki ogólnej jako dziedziny dyskursu edukacyjnego status tej dyscypliny nie jest przez pedagogów polskich definitywnie i jednoznacznie określony.

-Koniec wieku XIX i wiek XX to czas rozwoju polskiej myśli pedagogicznej. Wielu pedagogów tworzyło w tym czasie swoje koncepcje, pod wieloma względami opierali je na tradycji, a pod innymi wykraczali poza jej ramy.

Kazimierz Sośnicki (1883 – 1976)

Pedagogika ogólna zdaniem tego autora, jest to teoria wychowania.

-Ma ustalić ideał wychowania i normy postępowania umożliwiające jego skuteczną realizację.

-Redaguje zasady tworzenia systemu pedagogicznego i jego normatywną koncepcję.

-Winna analizować naczelne idee wychowawcze i normatywne koncepcje systemów wychowawczych i uzasadniać ich racjonalność i możliwość ich praktycznej realizacji.

Pedagogika ogólna bada:

-istotę wychowania,

-zagadnienie dziedziczności,

- cele wychowania,

-psychiczne podłoże celów wychowania,

-formalne strony celu wychowania,

- zasady i wartości oraz ich związki z wychowaniem,

-środki wychowania oraz osobowość wychowawcy.

Do zadań pedagogiki ogólnej zalicza Sośnicki także porównawczą analizę systemów pedagogicznych.

Charakterystyczne dla poglądów autora jest :

1.ogranicza zadania poznawcze pedagogiki ogólnej do opisu rzeczywistości;

2.do zadań tej dyscypliny naukowej zaliczył dokonywanie analizy porównawczej systemów pedagogicznych, będące dziś przedmiotem badań pedagogiki porównawczej.

Przedmiotem badań i uogólnień były także zagadnienia takie jak:

-pojęcie wychowania,

-przedmiot wychowania,

-psychiczna i fizyczna strona człowieka jako przedmiot wychowania,

-zagadnienie dziedziczenia organicznego i psychicznego,

-metody badań psychicznego podłoża wychowania,

-treści celów wychowania,

-zagadnienie końcowych i etapowych celów wychowania,

-związek celów wychowania z indywidualnością i z naturą człowieka,

-zagadnienia charakteru,

-zagadnienie wartości, aspekty psychologiczne i społeczne,

-zagadnienie środków wychowania oraz problem osobowości wychowawcy.

Zygmunt Mysłakowski (1890 – 1971)

„pedagogika ogólna” jest tą częścią „pedagogiki”, która ma za zadanie wyodrębnić, zanalizować i opisać formy wychowania syntetycznie, w ich podstawowej strukturze.

naczelnym zadaniem pedagogiki ogólnej jest poszukiwanie uniwersalnych prawidłowości i formułowanie na ich podstawie uniwersalnych praw dotyczących wszystkich dziedzin wychowania.

Do szczegółowych zadań zalicza takie czynności:

-selekcjonowanie faktów,

-wyodrębnianie faktów istotnych,

-syntetyczne ujmowanie faktów znaczących,

-wykrycie funkcji, jaką wychowanie pełni w całokształcie życia społecznego,

-systematyzowanie wiadomości o wychowaniu i wyjaśnienie istoty, mechanizmów i prawidłowości procesu wychowania.

Pedagogice ogólnej przypisuje on także zadania badawcze, które dziś realizuje socjologia wychowania.

Twierdzil, iż pedagogika ogólna jest podstawą teoretyczną dla opisu i analizy, a przede wszystkim wyjaśniania faktów, wykrytych przez pedagogiki specjalne – szczegółowe.

Dostarczać ona powinna pedagogikom szczegółowym teoretycznych narzędzi umożliwiających systematyzowanie, problematyzowanie i interpretowanie zjawisk i procesów wychowawczych.

Bogdan Suchodolski

Ujmuje przedmiot badań i problematykę pedagogiki ogólnej rozwojowo:

-związku z praktyką wychowawczą szkoły i rodziny, jak i z rozwojem życia społecznego.

Celem pedagogiki ogólnej jest :

kształcenie osobowości, przygotowanie do życia i powszechne kształcenie.

Oryginalność poglądów na pedagogikę i jej zadania jako nauki polega:

rozpatruje jej istotę i cele, rozwój i społeczne funkcjonowanie w ścisłym związku z procesami kształtowania się nowoczesnej cywilizacji,

-z rozwojem nauki, sztuki i techniki,

-z przeobrażeniami w dziedzinie ludzkiej pracy zawodowej.

Istotę i zadania pedagogiki ogólnej ujmuje na tle rozwoju innych specjalistycznych, szczegółowych nauk pedagogicznych.

Szczególną zasługą:

-W kształtowaniu koncepcji pedagogiki ogólnej jest ukazanie jej związków z antropologią filozoficzną.

-Określenie istoty człowieka i czynników określających jego tożsamość, traktowanie pedagogiki jako nauki o człowieku, stanowi wielki i trwały wkład w rozwój antropologii filozoficznej, ukierunkowanej na problematykę edukacyjną.

Uznając: pedagogika ma badać i określać podstawy wychowania,

Wskazuje na konieczność uczestnictwa tej dyscypliny naukowej w wyjaśnianiu takich fundamentalnych zagadnień, jak:

-istota i geneza wychowania, jego specyfika, prawidłowości rozwoju,

-jego rola w kształtowaniu osobowości człowieka i jego udział w kształtowaniu poziomu kultury i społeczeństwa.

Pedagogika ogólna ma także badać i analizować:

-strukturę wychowania,

-jego składniki i ich wzajemne powiązania,

-związek wychowania umysłowego, społecznego, estetycznego i fizycznego, jego udział w rozwijaniu osobowości ludzi.

W ujęciu B. Suchodolskiego pedagogika ogólna jest, zatem nie tylko teorią ideałów wychowawczych, ale także teorią optymalizacji procesu wychowania i jego skutecznej realizacji. 

Profesor wskazuje także na konieczność wypracowania przez pedagogikę ogólną założeń, koncepcji i zasad metodologii badań pedagogicznych, uwzględniających specyfikę przedmiotu badań, jakim jest wychowanie człowieka (jego podmiotowy charakter, cele badawcze, tradycje, doświadczenia i style badawcze, aktywny charakter  wiedzy pedagogicznej współkreującej przedmiot badań).

Bogdan Nawroczyński

W swoich Zasadach nauczania (1957) zasugerował wprowadzenie do szkół dwu loków lekcji, opartych na stopniach formalnych herbartowskich i deweyowskich.

B. Nawroczyński zmodyfikował jego stopnie formalne, nadając im postać następującą:

-zetknięcie ucznia z trudnością teoretyczną lub praktyczną

-sformułowanie podstawowego pytania

-poszukiwanie (w razie potrzeby rozbite pytaniami pomocniczymi na drobniejsze etapy)

-sformułowanie i utrwalenie zdobytej odpowiedzi

-połączone z wyrażaniem (ekspresją) zastosowanie jej w szeregu ćwiczeń

ANDRZEJ TCHORZEWSKI

Wyodrębnia trzy rodzaje obszarów problemowych, którymi winna się zajmować pedagogika ogólna:

-obszarem problemowym jest zagadnienie wychowania jako bytu społecznego.

- obszarem są zagadnienia metod poznania wychowania jako bytu społecznego.

-obszarem refleksji jest metodologia.

Określa w swojej koncepcji warunki, których spełnienie przyczynić się może do nadania naukowego charakteru pedagogice ogólnej:

1.Opis i krytyczna analiza zastanych nauk pedagogicznych (ideologii, systemów wychowania.

2. Opis i krytyczna analiza typowych czynności uprawiania nauk pedagogicznych.

3. Ocena wartości tego, co jest rezultatem myślenia pedagogicznego o wychowaniu, czyli bycie społecznym, jak i o wychowaniu w kategorii zadania stanowiącego przedmiot badań pedagogicznych.

JANUSZ GNITECKI

Twierdzi, że pedagogika za główny cel przyjmuje tworzenie lepszego człowieka i lepszego świata a co za tym idzie wolności, równości i dobrobytu.

Warunkiem uprawiania pedagogiki ogólnej zdaniem Gniteckiego jest refleksja krytyczna. Refleksja ta ma spełniać funkcje:

ma pomagać w demistyfikacji edukacji, odsłonięciu jej ukrytych wymiarów;

oraz ujawnieniu szkodliwych praktyk w wychowaniu szkolnym (przemoc, niszczenie indywidualności i samodzielności uczniów).

ZYGMUNT WIATROWSKI

Pedagogika systematyczna, pedagogika praktyczna, pedagogika teoretyczna, filozofia wychowania, pedagogika ogólna są to nazwy pedagogik, które proponuje nazwać jako – nauki pedagogiczne.

W związku z tym wyróżnia on podstawowe (np. pedagogika ogólna, historia oświaty) i szczegółowe (pedagogika przedszkolna) dyscypliny pedagogiczne.

Z uwagi na duże „rozdrobnienie” pedagogiki można zdaniem autora mówić o dwóch znaczeniach nazwy pedagogika ogólna:

1. Znaczenie szerokie – to równoważnik tradycyjnie pojmowanej dyscypliny – pedagogika.

2. Znaczenie węższe – to równoważnik subdyscypliny w ramach nauk pedagogicznych 

Podstawą dla rozwoju nauk pedagogicznych jest pedagogika ogólna. Winna ona badać i teoretycznie wyjaśniać problemy:

1.przedmiot nauk i badań pedagogicznych,

2.podstawowy układ pojęć i twierdzeń oraz, zagadnień metodologicznych,

3.kwestii przetwarzania informacji naukowych, zagadnień reprezentacji instytucjonalnej i personalnej. 

Uniwersalne treści pedagogiki ogólnej mają być inspiracją dla rozwoju subdyscyplin pedagogicznych. Oznacza to, że pedagogika ogólna powinna w większym stopniu przyczyniać się do integracji nauk pedagogicznych oraz syntezy ich dorobku.

ROMAN SCHULZ

Najważniejsze zadania tejże pedagogiki przedstawia:

1. Auto- definicyjne (tworzeniu teorii światopoglądu, teorii ideologii myśli pedagogicznej);

2. Poznawcze, badawcze naukowe w dziedzinie podstaw światopoglądowych edukacji i pedagogiki.

3. Rozwojowe, twórcze, w dziedzinie światopoglądowej.

4. Aplikacyjne .

5. Dydaktyczne. Obejmujące przekazywanie w usystematyzowanej postaci, podstawowych, głównych, elementarnych składników dorobku światopoglądowego edukacji jako etap kształcenia.

JOANNA RUTKOWIAK

Pedagogika ogólna – postrzegana przez pryzmat racjonalności parapinowej posiada status meritum, które sytuuje się w systemie pedagogiki jako nauki, właściwe na szczycie owego systemu.

-sytuuje pedagogikę na pierwszym miejscu jako wiedzę wyjściową i podstawową dla innych dziedzin nazywanych przez nią „wtórnymi”.

-Przemyślenia autorki wnoszą nowe, cenne wartości do sposobu myślenia o edukacji i o uprawianiu nauk pedagogicznych

MARIAN NOWAK

Pedagogika ogólna powinna obejmować jak najpełniej fakty, zjawiska i okoliczności procesu wychowania, aby mogła ogarniać większość podstawowych problemów pedagogicznych, które analizuje z punktu widzenia antropologii i filozofii. Pedagogika ogólna bada, zatem podstawy wychowania i pedagogiki oraz wprowadza w poszczególne problemy i dyscypliny wiedzy pedagogicznej

STRUKTURA PROCESU WYCHOWANIA

1.Społeczny kontekst oddziaływań wychowawczych

Ze względu na społeczny zasięg uwarunkowań oraz stopień organizacyjnej złożoności wychowania wyróżnia się kilka zasadniczych typów interakcji wychowawczych:

A. jest indywidualna strategia oddziaływań względnie izolowanego wychowawcy na względnie izolowanego wychowanka w styczności bezpośredniej lub pośredniej, prywatnej lub publicznej, osobistej lub rzeczowej. Strategia ta określana jest też mianem „pedagogiki dwuosobowej”, sprowadzającej kontakt między wychowawcą a wychowankiem do wzajemnego indywidualnego stosunku wychowawczego, pozbawionego ogólniejszego kontekstu społecznego, instytucjonalnego czy środowiskowego.

-Owa indywidualna strategia nie dokonuje się wyłącznie w ramach stosunku interpersonalnego w działania te bowiem może podejmować w zastępstwie z ramienia danego wychowawcy inny pedagog.

-Lub kilku wychowawców wobec jednego podmiotu wychowywanego. Strategia zwraca uwagę na fakt, że ów proces odnosi się zawsze do pojedynczych ludzkich osobowości, mimo oddziaływania na nich wielu podmiotów wychowujących

B.typem oddziaływania wychowawczego jest wychowanie grupowe .

Kształtowanie się osoby społecznej wychowanka przypada na okres heteronomii, kiedy to rodzi się u niego spontaniczna dążność do nawiązywania kontaktów społecznych, włączania się w życie różnych grup społecznych, takich jak na przykład dziecięca banda, paczka rówieśnicza, klasa szkolna, grupa parafialna, związek młodzieży i tym podobne.

Każda z tych grup determinuje aktywność samowychowawczą swoich członków w sposób specyficzny dla siebie.

Grupy te są przecież tworzone na podłożu analogicznych potrzeb czy zainteresowań swoich członków, mają charakter formalny lub nieformalny, stały lub przejściowy, powstają spontanicznie lub intencjonalnie, są w mniejszym lub większym stopniu zorganizowane.

Wychowawca, wykorzystując dynamikę grupy, do której należy wychowanek, wyzwala w niej zjawiska i procesy psychospołeczne prowadzące do pożądanych zmian osobowościowych każdego jej członka. Może on traktować dany zespół jako środek zmiany, to znaczy wywierać nacisk na jednostkę poprzez grupę, czyniąc ją w pewnym sensie samodzielnym podmiotem procesu wychowania

Warunkiem kształtowania osobowości jednostki przez zespół może być także potraktowanie go jako obiektu oddziaływań wychowawczych. Na przykład przekształcając normy grupowe, modyfikując styl kierowania zespołem czy panującą w nim atmosferę, obiektem tych zmian czynimy sam zespół, co w konsekwencji daje osiągnięcie określonych zmian w osobowości jego członków.

C. typ oddziaływania wychowawczego jest dialektyunia jedność wychowania i samowychowania.

Samowychowanie ma miejsce wówczas, kiedy to jednostka normatywnie opanowuje w pewnym stopniu własny proces rozwojowy, aby ten proces dokonywał się w tempie umożliwionym przez wychowawcę i aby linia była dalszym ciągiem linii nakreślonej przez dotychczasową działalność wychowawcy.

Samowychowanie czy samourabianie jest ściśle sprzężone z oddziaływaniami wychowawczymi.

W zależności od przedmiotu wychowania, jakim są najczęściej wyodrębniane w osobowości wychowanka jej sfery, wyróżnia się wychowanie: moralne, fizyczne, umysłowe, seksualne, estetyczne

Ze względu na sposób kierowania procesem wychowania wyróżniamy wychowanie: dyrektywne, autorytarne, niedyrektywne, funkcjonalne

1.Wychowanie jako byt społeczny i jego właściwości konstytutywne

Wychowanie można traktować jako swoisty BYT SPOŁECZNY, którego cechą konstytutywną jest przekraczanie przestrzeni międzypodmiotowej, za pomocą jakiejś obranej formy kontaktu między co najmniej dwoma osobami

Teoria jako narzędzie badania rzeczywistości społecznej

-Do podstawowych pojęć należy z pewnością zaliczyć: wychowanie - socjalizację - edukację.

-Bliskoznaczność pojęcia „wychowanie" z pojęciami „socjalizacja" i „edukacja" występuje tylko wówczas, gdy posługujemy się tym pierwszym w najszerszym jego zakresie.

-Wówczas przez wychowanie, które jest przedmiotem badań nauk pedagogicznych, rozumie się wszystkie rodzaje działań społecznych, które charakteryzują się następującymi właściwościami (cechami) konstytutywnymi: akomodacją, aproksymacją oraz indoktrynacją.

Cechy konstytutywne wychowania:

Akomodacja

-odzwierciedla się w przystosowaniu jednostek (bądź grup) do zastanych warunków i wymagań społecznych.

-Jej istotą jest akceptowanie i zarazem „otwieranie" się na rzeczywistość, w której jednostki funkcjonują.

-Wychowawcze działania społeczne przyczyniają się więc w tym wypadku do przyjęcia przez jednostkę za własne: rodzinę, najbliższe środowiska społeczne (wieś, osiedle, miasto), zakład pracy, środowisko zawodowe itp., które stanowią źródło informacji o wartościach i celach życiowych.

Aproksymacja

-polega na przybliżaniu jednostkom ich możliwości, form zachowań i wynikających z treści przyjętych wartości i celów życiowych, które przyjmują postać powinności, jakie wynikają dla każdego człowieka z faktu, że przynależy on do określonej społeczności.

-Przyjęcie zadań indywidualnych i grupowych rzutuje na kształtowanie się hierarchii planów osobistych każdej jednostki, jak i większych zbiorowości.

Indoktrynacja

jako cecha konstytutywna wychowania rozumianego w najszerszym zakresie, sprowadza się do systematycznego i zorganizowanego wpływu na przekonania i poglądy, czyli urabiania świadomości jednostek, bądź grup, których źródłem są idee formułowane przez określoną doktrynę reprezentowaną przez takie instytucje społeczne jak: rodzina, naród, państwo, kościół, partia itp.

Równoczesne współwystępowanie

wyżej wymienionych właściwości konstytutywnych w działaniach społecznych pozwala je określić pojęciem „wychowania" w najszerszym znaczeniu.

Socjalizacja

nie ogranicza się tylko do prostego oddziaływania grupy na jednostkę (jak na ogół jest definiowana), mamy tu raczej do czynienia z przystosowaniem (akomodacją) jednostek do zastanych warunków i wymagań grup społecznych oraz z przybliżaniem (aproksymacją) form zachowań i zadań wynikających z treści uznawanych w danej grupie wartości i celów życiowych.

Zarówno akomodacja, jak i aproksymacja są czynnikami, które umożliwiają rozwój jednostek w kierunku społecznie pożądanym

Jakość rozwój jednostek w kierunku społecznie pożądanym związana jest ściśle z:

-szerokimi uwarunkowaniami kulturowymi danej grupy, do której przynależy jednostka.

O procesach socjalizacji można mówić wówczas, gdy odnosimy je do konkretnej grupy społecznej dysponującej własną kulturą, przekazywaną poprzez treści które pozwalają przystosować się jednostkom do życia społecznego przez ukazanie im optymalnych form zachowań i zadań, których przestrzeganie wprowadza w pełne członkostwo grupy.

Edukacja

-z racji swoich właściwości posiada wiele warstw, a także możliwości spełnienia się, gdyż „(...) jest procesem celowego tworzenia, organizacji i reorganizacji okazji dla urzeczywistnienia się życia ludzkiego w jego humanistycznych treściach.

-Celowość tego procesu jest zdeterminowana optymalizacją stosunków człowieka ze światem, w którym punktem odniesienia jest ocena własnych szans (w triadzie: aspiracje – oczekiwania - zadania)”.

Miejscem edukacji

poza szkołą jest: dom rodzinny, miejsce pracy, biblioteka, muzeum, sala koncertowa, instytucje i organizacje tzw. wyższej użyteczności.

-Podmiotami edukacji nie są tylko uczniowie i nauczyciele, ale także rodzice, przełożeni, pracownicy wymienionych placówek.

Źródłem treści procesów edukacyjnych są idee zawarte w określonych doktrynach, których nosicielami są różne instytucje i grupy społeczne, które poprzez systematyczny i zorganizowany wpływ oddziaływają na świadomość poszczególnych jednostek i zbiorowości

Wychowanie", „socjalizacja", „edukacja" to pojęcia bliskoznaczne w aspekcie cech konstytutywnych

1.Formy wychowania

W procesie wychowania o wiele ważniejsze są działania wywoływane przez wychowawców, działania wyzwalające określone rodzaje aktywności wychowanków. Jeśli te działania są celowo organizowane po to mówi się o formach wychowania.

Proces wychowania przyjmuje pewną formę ze względu na rodzaj aktywności podejmowanej przez wychowanka - został proces sprowadzony do pewnej postaci dającej się wyraźnie określić i wyodrębnić spośród innych.

Wychowanek sam może konstruować sobie formy wychowania. Staje się wówczas podmiotem zmieniania samego siebie, staje się autokreatorem.

Występuje wiele klasyfikacji form wychowania. Generalnie przyjmuje się jednak dwa kryteria ich wyodrębniania

1 kryterium stanowi przedmiot aktywności, dziedzina życia społecznego, w której uczestniczy wychowanek.

2 kryterium są natomiast relacje, w jakie wchodzi wychowanek z innymi osobami. Tutaj ważny jest zarówno emocjonalny znak tych relacji: pozytywny, obojętny, negatywny, jak też treść społeczna - typ więzi społecznej występujący między uczestnikami sytuacji wychowawczej

Przyjmując jako podstawę klasyfikacji form wychowania pierwsze kryterium mówi się o formach wychowania przez:

działalność wytwórczą (pracę)

zabawę

sztukę

naukę

działalność usługową

społeczną

Z kolei pod uwagę kryterium drugie wskazuje się na takie formy wychowania, jak:

1.działalność indywidualna

2.działalność zbiorowa

-współdziałanie

-konkurencyjność

-zwalczanie

1 kryterium

Forma wychowania przez wytwórczość

Występuje, kiedy wychowawca szeroko pojęty (jako nauczyciel, rodzic, członek instytucji edukacyjnej lub kulturalnej, sam wychowanek w procesie autokreacji własnej osobowości)

Inicjuje proces produkcyjny prowadzący do wytworzenia nowego przedmiotu przez wychowanka.

Od początku do końca wychowawca kontroluje poziom wykonawstwa zadania, służy pomocą podczas ewentualnie pojawiających się trudności z jego wykonaniem. Zadania takie wychowanek realizuje w różnych momentach swojego życia

1 kryterium

Forma wychowania przez zabawę

Występuje wówczas kiedy wychowawca realizuje postawione przez siebie cele dydaktyczne i kształcące w toku inspirowanej przez siebie zabawy z dziećmi.

Zabawa jest szczególnym rodzajem spełniania się wyobraźni dziecka. Niejako przy okazji tego procesu wychowawca dyskretnie kieruje uwagą i zainteresowaniami wychowanka w takim celu, aby rozwinęły się określone cechy jego osobowości.

1 kryterium

Wychowanie przez działalność artystyczną

Dokonuje się w klasie szkolnej, na zajęciach pozalekcyjnych czy w pozaszkolnych ośrodkach kulturalnych i społecznych.

Tutaj dziecko może aktywizować różne dyspozycje osobowościowe i zdolności manualne związane z działalnością artystyczną.

1 kryterium

Działalność naukowa uczniów

Związana jest z ich kształceniem szkolnym. Nie wytwarzają oni nowej wiedzy w sensie obiektywnym, lecz zdobyta wiedza, wyniki prowadzonych eksperymentów dostarczają im wiedzy w sensie subiektywnym. Ta nowa wiedza jest nową tylko dla nich.

Wysiłek zdobywania wiedzy jest ważnym czynnikiem osobowotwórczym. Dziecko dąży wytrwale do pozyskania wiedzy, rozwija przy tym takie

cechy osobowościowe:

-cierpliwość,

-konsekwencja w podejmowaniu kolejnych wysiłków związanych z uczeniem się,

-planowanie kolejnych działań i ich rangowanie w zakresie znaczenia dla podmiotu,

rozwijanie zdolności organizatorskich oraz takich, które są niezbędne w poszukiwaniu elementów do eksperymentów, do zrealizowania podjętych już działań naukowych

1 kryterium

Wychowanie przez działalność usługową

Rozwija także wiele dyspozycji osobowościowych i cech psychicznych wychowanka. Uczy się on staranności w wykonywaniu tych działań, przyjmuje pozytywny stosunek do przedmiotu usługi. Ta zaś nabiera określonej wartości dla niego.

W wychowaniu większe znaczenie przypisuje się samoobsłudze dziecka, w nabywaniu przez niego umiejętności związanych z radzeniem sobie samemu w różnych sytuacjach społecznych związanych z higieną ciała, ubieraniem się, zachowaniem się przy stole podczas wspólnych posiłków.

1 kryterium

Wychowanie przez działalność społeczną

działalność w różnorodnych organizacjach formalnych i nieformalnych była szczególnie zalecaną formą wychowania przez różne systemy pedagogiczne.

Podkreślano szczególną rolę wychowawczą różnych organizacji dziecięcych i młodzieżowych.

2 kryterium

W działalności indywidualnej

dziecko może liczyć tylko na siebie, na własne zdolności poznawcze i manualne. Tutaj rozwijają się cechy osobowości: cierpliwość, skupienie się na przedmiocie działania, wytrwałość, dokładność itp.

W działalności zespołowej musi dostosowywać się do wspólnie ustalonego programu, respektować polecenia przywódców grupy i rytmicznie wykonywać powierzone zadania. Rozwijają się tu cechy osobowości: lojalność, współdziałanie w grupie, rzetelność wykonania, odpowiedzialność za powierzony odcinek współdziałania, uczciwość itp.

1.Metody wychowania

Słowo „metoda" wywodzi się z greki, gdzie “methodos” oznaczało dosłownie drogę.

Metoda jest również pewną drogą w postępowaniu wychowawcy z wychowankiem, drogą utartą i dobrze znaną. Traktować można ją za systematycznie stosowany sposób współbycia, współprzebywania wychowawcy z wychowankiem w kontakcie bezpośrednim lub pośrednio, za pomocą wartości sztuki, nauki, czy wytworów własnych wychowanka.

Kontakt bezpośredni obejmuje takie elementy, jak wypowiadane przez wychowawcę słowa dotyczące różnych momentów działalności wychowanka.

Wychowawca może też wpływać na postępowanie wychowanka, na jego wyobrażenia, oceny moralne i estetyczne, czy głoszone sądy o różnych sytuacjach społecznych także za pośrednictwem innych ludzi.

Metody są po prostu funkcją ideału i celów wychowania.

Rzecz idzie tu nie tylko o to, że dobiera się określone metody do postawionego celu, ale także i to, że metody uzyskują określoną treść wychowawczą, a dostarcza jej przyjęty wcześniej cel wychowania.

Metody indywidualne

1) czyli relacje interpersonalne: wychowawca – wychowanek

2) metody wpływu poprzez grupę - kiedy wychowawca pośrednio oddziaływruje na wychowanka dokonując restrukturalizacji pozycji socjometrycznych w grupie

Wyróżnia następujące metody wpływu bezpośredniego, interakcji wychowawca - wychowanek:

a.nagradzania i karania,

b.modelowania,

c.kształtowania zachowań wychowanka według przykładu osobistego lub innego wzoru wychowawczego,

d.stawiania zadań do wykonania oraz perswadowania - tłumaczenia zasad postępowania moralnego.

Do metod grupowych, wpływu pośredniego zalicza się takie:

-kształtowanie norm i wartości grupowych w klasie szkolnej lub innej grupie wychowawczej,

-restrukturowanie powiązań interpersonalnych w grupie,

-kreowanie przywództwa w klasie lub innej grupie wychowawczej.

Metody wychowania

Indywidualne

-metoda nagradzania

-metoda karania

- metoda modelowania

-metoda perswazji

-metoda zadaniowa

Grupowe

-kształtowanie norm i wartości grupowych w klasie szkolnej lub innej grupie wychowawczej,

-restrukturowanie powiązań interpersonalnych w grupie,

kreowanie przywództwa w klasie lub innej grupie wychowawczej

Metody bezpośrednie

-ich istota polega na takim oddziaływaniu wychowawczym, którym wychowawca posługuje się osobiście, bezpośrednio oraz natychmiast w zaistniałej sytuacji.

-Występują one w literaturze pedagogicznej, jako sprawdzony rodzaj działań, który ma gwarantować uzyskanie natychmiastowego, pożądanego przez wychowawcę efektu. Takich efektów oczekuje się w wyniku stosowania nagradzania i karania.

Metoda przykładu własnego

staje się atrakcyjną dla wychowanka wówczas, kiedy wychowawca swoim postępowaniem, wyrażanymi poglądami jest wierny swoim zasadom moralnym, zasadom, które uznaje także za ważne w życiu społecznym i mające, w jego przekonaniu, walor powszechnego obowiązywania.

Metoda nagradzania i metoda karania

często występują łącznie, gdyż stanowią jedne z najczęściej stosowanych metod oddziaływań wychowawczych.

Metody nagradzania nazwano wzmocnieniami pozytywnymi, zaś metody karania - wzmocnieniami negatywnymi

Cechą wyróżniającą metody nagradzania i karania spośród innych metod jest:

-ich regulacyjne działanie. Polega ono na uruchamianiu w wychowanku takiego mechanizmu regulującego, jakim jest warunkowanie.

-Zadaniem metod regulujących postępowanie, jest przeciwdziałanie zachowaniom negatywnym, dzięki sterowaniu całokształtem zachowań wychowanka, poprzez odpowiednio dobrane wzmocnienia.

Mechanizm działania nagradzania i karania jest zbliżony, ale cele ich zmierzają w odwrotnych kierunkach.

-Nagradzanie polega na pobudzaniu, utrwalaniu oraz zmienianiu zachowania, za pomocą odpowiednio dobranych bodźców. Zadaniem ich jest stymulowanie wychowanka przez wychowawcę, do aktywności zgodnej z założonym celem, a więc w pożądanym kierunku i zakresie.

-Sposób ten wydaje się być bardzo humanistyczny w swych założeniach w przeciwieństwie do metody karania wychowawczego.

Karanie

jest postrzegane przez wychowanka jako niepożądany skutek jego działania. Wychowawca wprowadza go celowo, aby wyeliminować zachowania niezgodne ze swoimi oczekiwaniami. Będzie to zawsze rodzaj sterowania negatywnego, polegający na stosowaniu wzmocnień ujemnych

Metoda modelowania

czyli kształtowania zachowań wychowanków według określonego wzoru i wzorca uznanego przez wychowawcę za cenny, jest często wykorzystywana w wychowaniu.

Wzorcami wychowawczymi mogą być osoby fikcyjne, albo bohaterowie kiedyś żyjący, których osobowość i wierność zasadom moralnym, jaką wykazywali w swoim życiu, może stanowić przykład do naśladowania. Natomiast wzorem wychowawczym jest ktoś istniejący naprawdę, ktoś mieszkający w lokalnym środowisku, z kim można się spotkać, porozmawiać, ktoś zachowujący się zawsze zgodnie z przyjętymi zasadami, kto może być godny naśladowania dla dzieci i młodzieży.

Metoda stawianie zadań

Kolejną metodą wychowawczą indywidualną będącą określonym typem interakcji wychowawcy z wychowankiem jest stawianie zadań.

Jej skuteczność zależy:

-od rodzaju stawianych wychowankowi zadań,

- klimatu psychologicznego i społecznego, jaki towarzyszy tym zadaniom, ocenie ich wykonania i sensowności podejmowania określonego trudu fizycznego lub psychicznego

- adekwatność zadań do aktualnego stadium rozwoju fizycznego i psychicznego wychowanka.

Metoda perswazji

jest jedną z najczęściej stosowanych w procesie wychowania.

Istota metody polega na tłumaczeniu dziecku norm i zasad moralnych, błędów w jego postępowaniu, w postępowaniu innych osób.

Perswadowanie to przekonywanie kogoś do własnego stanowiska wyrażanego w określonych, ważnych dla perswadującego, sprawach. Wyjaśnianie złożonych kwestii moralnych dokonuje się przeważnie na przykładach możliwych do zrozumienia przez dzieci będące w różnych okresach rozwojowych.

Wypowiedzi wychowawcy umieszczone są zawsze w jakimś „emocjonalnym tle". Jego stwierdzenia mogą być:

-kategoryczne

-Informacyjne

-mówione głosem podniesionym, albo spokojnym.

Owo „emocjonalne tło" wpływa na skuteczność przekonywania wychowawcy. Musi zestroić się ze stanem emocjonalnym wychowanka. Skuteczne przekonywanie występuje przeważnie wówczas, kiedy wychowawca wskazuje na dodatnie i ujemne strony ocenianego wydarzenia, czy zachowania wychowanka i daje mu szansę obrony jego stanowiska w tej sprawie.

Do zestawu metod oddziaływania poprzez grupę zalicza się taką, jak kształtowanie norm i wartości grupowych

Metoda ta staje się skuteczną szczególnie wtedy, kiedy wychowawca jest akceptowanym członkiem grupy, albo nawet jej przywódcą, ma wpływ na tworzenie się określonych reguł współżycia społecznego w tej grupie. Normy i wartości grupowe, chociaż ukształtowane zostały na bazie norm i wartości moralnych obowiązujących w danym kręgu kulturowym, mają jednak swoisty, lokalny koloryt i odniesienie do doświadczeń określonej grupy osób. Wychowawca może tu ingerować poprzez powiększanie oferty wartości, doprecyzowanie norm grupowych, które grupa zaakceptuje, albo je odrzuci.

Metoda kreowania przywództwa grupowego

jest niezwykle delikatnym sposobem podchodzenia do problemów wychowawczych. Nie zawsze diagnozy wychowawcy w tym względzie pokrywają się z interesami i oczekiwaniami innych członków grupy, zwłaszcza liderów opinii. Oferowanie grupie wychowanków niechcianego przez nich przywódcy formalnego może spowodować głęboki konflikt w obrębie zespołu. Jedni będą posłuszni woli wychowawcy, inni będą wprost zwalczać takiego kandydata doprowadzając do rozłamu w grupie.

Optymalna dla funkcjonowania grupy wychowawczej jest taka sytuacja, że osoba przywódcy formalnego pokrywa się z osobą przywódcy nieformalnego, czyli rzeczywistego lidera opinii w grupie.

Środki są funkcją metod, a te z kolei funkcją podjętych celów wychowawczych. Istnieje zatem cały łańcuch powiązań między celami, metodami i środkami wychowania.

1.ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE

Całość procesów ekologicznych, ekonomicznych, politycznych, społecznych, kulturalno – oświatowych i instytucjonalnych w ich wzajemnych związkach i zależnościach.

W tym rozumieniu środowisko jest przestrzenią, w której społeczeństwo realizuje różne formy działalności, tworząc w ten sposób warunki własnego życia oraz zaspokajania materialnych i duchowych potrzeb.

Środowisko wychowawcze

to przede wszystkim środowisko:

• 1 rodzinne

• 2 szkolne

• 4 lokalne i kulturowe.

• 3 społeczne

Każde z wymienionych środowisk ma wpływ na kształtowanie jednostki.

Środowisko terytorialne (lokalne) tzn. warunki życia w tym środowisku, stopień uprzemysłowienia, urbanizacji, poziom i sieć instytucji kulturalno-oświatowych to czynniki charakterystyczne dla danego środowiska, które oddziaływają na jednostkę.

Środowisko kulturowe wpływa poprzez ukazywanie wzorców kulturowych propagowanych w społeczeństwie, udział w oświacie i kulturze, kultywowanie tradycji zarówno środowiskowych jak i rodzinnych

Środowisko kulturowe

Możemy wyodrębnić kilka typów kultur:

-materialną, w skład której wchodzą wszystkie namacalne wytwory człowieka, takie jak meble, przybory powszechnego użytku, oraz wytwory natury, takie jak Giewont, czy Wisła),

-duchową, obejmująca wszystkie wytwory człowieka, które jednak nie maja zastosowania w praktyce; należy do nich literatura, sztuka, religia i inne,

- społeczna, w skład której wchodzą wszystkie przyjęte i uznane za obowiązujące, normy i zasady postępowania, a także pewne wzorce zachowań. Środowisko kulturowe

Wzór kulturalny określa sposób zachowania uznawany w danej grupie. Wzór określa zakres zachowań dopuszczalnych i skutecznych w tej sytuacji, jest czynnikiem ujednolicającym postępowanie ludzi, ułatwiającym porozumienie i zrozumienie cudzych zachowań.

Rodzina

Rodzina jest pierwszą i podstawową grupą społeczną, z którą styka się jednostka. W niej uzyskuje warunki rozwojowe i poczucie bezpieczeństwa. Dzięki niej staje się zdolna do uczestnictwa w życiu społecznym. To rodzina kształtuje podstawowe potrzeby, a także możliwości ich zaspokajania, stwarza określone wymagania, wpływa na rozwój umiejętności i zdolności, jak również na poziom osiągnięć jednostki. Rodzina stwarza warunki sprzyjające rozwojowi lub hamujące go. Niezależnie od tego jak funkcjonuje, czy jest środowiskiem zdrowym, czy też przejawia cechy patologii, zawsze kształtuje osobowość i postawę jednostki, która obserwuje, dostrzega, ocenia i wyciąga wnioski z zachowań rodziców. Mogą one stać się dla dziecka wzorem do naśladowania, lub wzorcem negatywnym, ale zawsze mają wpływ zasadniczy. Ze względu na rolę inicjującą rodzina stanowi główny autorytet we wczesnym okresie życia dziecka. Wychowawczej działalności rodziny nie jest w stanie zastąpić żadne inne środowisko ze względu na więzy łączące rodzinę

FUNKCJE RODZINY

-Prokreacyjna – polega ona na dostarczaniu nowych członków nie tylko dla własnej grupy, lecz także dla całego społeczeństwa. Równocześnie, zaspokajane są potrzeby seksualne męża i żony.

-Produkcyjna – polega ona dostarczaniu społeczeństwu pracowników i przyczyniając się do zwiększenia twórczych i wytwórczych sił.

-Usługowo – opiekuńcza – polega ona na zapewnieniu członkom wyżywienia, odzieży, mieszkania oraz opieki.

Socjalizacyjna – polega ona na przekazywaniu wzorów zachowania obowiązujących w społeczeństwie, zwyczajów, wartości moralnych i wartości kulturowych.

-Psycho-higieniczna - polega ona na zapewnieniu członkom stabilizacji, bezpieczeństwa, wymiany emocjonalnej, stworzenia warunków dla rozwoju osobowości przyczynia się do dojrzałości emocjonalnej, równowagi psychicznej członków.

ZADANIA RODZINY

przygotowywanie dzieci do wejścia w życie społeczne, wychowanie i pielęgnowanie oraz zapewnienie im odpowiedniego startu życiowego prowadzenie gospodarstwa domowego zaspokajającego potrzeby członków rodziny sprawowanie pieczy nad życiem członków rodziny, ich zachowaniem, kulturą, zdrowiem i trudnościami życiowymi utrzymanie granic -psychologicznych jednostki, jak i całego systemu utrzymanie fizycznego otoczenia – wszystkie funkcje ekonomiczne budowanie, kierowanie klimatem emocjonalnym – rodzaj relacji, więzi, sposoby wyrażania emocji

Szkoła

Szkoła obok rodziny jest podstawową grupą społeczną przygotowującą i wprowadzającą młode pokolenie w życie społeczne.Szkoła dla dzieci staje się pomostem, wprowadzającym w życie społeczne i przygotowującym do pełnienia określonych grup społecznych.

Szkoła to przede wszystkim miejsce powstawania grup rówieśniczych. W całym procesie socjalizacji grupa rówieśnicza pełni niezwykle ważną rolę - zaspokaja ona te potrzeby jednostki, których nie mogą zaspokoić rodzice czy wychowawcy. Jednostka, która uczestniczy w grupie rówieśniczej ma możliwość podniesienia poczucia własnej wartości i przydatności. Dużo zależy od pełnionej tam roli - im wyższy poziom popularności w grupie, tym samoocena jednostki jest większa

Funkcje wychowawcze grup rówieśniczych:

-kształtowanie aktywności jednostek kształtowanie więzi z innymi ludźmi ułatwianie kontaktów interpersonalnych

-zaspokajanie potrzeby aprobaty i uznania konstruktywne współzawodnictwo

-pobudzanie do rozwijania zainteresowań umożliwianie kontaktów towarzyskich zaspokajanie określonych potrzeb emocjonalnych zapełnianie wolnego czasu

ROLA WYCHOWAWCY

Ogromną rolę w procesie wychowania odgrywa człowiek specjalnie powołany do realizowania celów wychowawczych, to nauczyciel - wychowawca. Specyfika tego zawodu polega na tym, że nie da się określić konkretnych kompetencji wychowawczych czy zamkniętego systemu zasad, technik i metod działania. One istnieją i są potrzebne, ale aby wychowawca-nauczyciel mógł z nich korzystać musi dokonać ich samodzielnego zastosowania w określonej sytuacji.Zanim dziecko rozpoczyna naukę w szkole jest już w jakiś sposób kształtowany przez środowisko swego życia. Aby szkoła mogła osiągnąć zamierzone rezultaty powinna uwzględniać całokształt wpływów oddziaływujących na wychowanie. Nie można ograniczać się tylko do organizowania i realizowania procesów dydaktyczno- wychowawczych na terenie szkoły, trzeba kierować całym życiem dziecka, a więc również jego życiem w środowisku pozaszkolnym.

ŚRODOWISKO LOKALNE

to gromada ludzi zamieszkujących ograniczone i względnie izolowane terytorium, posiadających i ceniących wspólną tradycje wartości i symbole, instytucje usługowe i kulturowe, świadomych jedności, odrębności i gotowości do wspólnego działania, żyjących w poczuciu przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa. Środowisko lokalne

W środowisku lokalnym, oprócz powstających spontanicznie wspólnot, występują także organizacje i stowarzyszenia, które ukierunkowane są na osiągnięcie jakiegoś celu. Posiadają one formalne reguły, działają w sposób intencjonalny (jako środowisko intencjonalne), ale przynależność do nich jest oczywiście dobrowolna. Prawo do stowarzyszania się jest wpisane głęboko w ludzką naturę i dlatego jest prawem powszechnym, świadczącym o naszej, człowieczej wolności.

Więzi społeczne możemy podzielić na:

-naturalne (powstają od momentu urodzenia i zamieszkania w danej społeczności); -

-stanowione (ustanowione przez społeczeństwo);

-zrzeszeniowe (nieprzymuszone zrzeszanie się ludzi).

W środowisku lokalnym więzi społeczne kształtują się poprzez bezpośrednią styczność przestrzenną jej członków, postrzeganie obecności drugiego człowieka, oraz łączność psychiczną, a więc gotowość do nawiązywania kontaktów, utożsamianie się z innymi członkami.

Kryteria definiowania społeczności lokalnej w oparciu o więź społeczną, według Pilcha to:

-aprobująca świadomość uczestnictwa;

-intencjonalne współdziałanie;

- poczucie wzajemnej niezbędności

Zadania środowiska lokalnego

-przybliżenie humanistyczno uniwersalnych, chrześcijańskich, narodowych, regionalnych itd.

- optymalne zaspokajanie potrzeb wyższych społeczno-kulturalnych

- tworzenie sprzyjających warunków dzieciom, młodzi i dorosłym doprawiania i rozwijania aktywności intelektualnej, opiekuńczej

-wspieranie i wzmacnianie rodziny jako środowiska społecznowych.

- przekształcanie i modernizacja środowiska lokalnego

Funkcje środowiska lokalnego:

-edukacyjno- intelektualna,

- integracyjno regulującą,

-pomocniczo opiekuńcza,

-rekreacyjna

W środowisku lokalnym ogromną rolę odgrywa sąsiedztwo, więzi z sąsiadami. Jest ono przykładem środowiska wspólnotowego. Bliskość zamieszkania ułatwia powstawaniu bliskich, osobowych więzi nacechowanych wzajemną pomocą. Taki stosunek pomiędzy osobami wzajemnie zależnymi, powstały w miejscu zamieszkania nazywany stosunkiem sąsiedzkim.

Środowisko społeczne

to zestaw osób oraz grup oddziałujących na człowieka. Środowisko społeczne kształtuje każdą osobę podczas jej rozwoju częściowo determinując jej poglądy zachowania i możliwości. Podstawowe cechy środowiska społecznego wyróżnianie w socjologii to: gęstość rozmieszczenia ludzi - czy to jest mała osada czy wielkie miasto, poziom kultury reprezentowanej przez otoczenie - liczba ludzi wykształconych, bogactwo form rozrywki, dostęp do wiedzy, zasobność materialna - jak wiele pracy trzeba włożyć w utrzymanie się i ile pozostaje potem wolnego czasu Środowisko społeczne

Stosunki społeczne

mogą być bezpośrednie lub pośrednie.

Bezpośrednie odgrywają duża rolę w stosunku człowieka do człowieka, miejsce które zajmuje jest zbliżone w przestrzeni i w czasie, o tyle że możliwe jest dostrzeganie zmysłowe, suma wiadomości dotycząca osób pod względem ich historii życiowej, przynależności grupowej itd. Środowisko społeczne może być rozpatrywane porównawczo i samoistnie. Rozróżniamy wtedy społeczności regionalne o takiej lub innej kulturze czy subkulturze, większym lub mniejszym zagęszczeniu ludności, swoistej strukturze gospodarczej, produkcyjnej, usługowej. Na ich podłożu wydzielamy społeczności lokalne: wsie i miasta o różnym usytuowaniu ze względu na wykształcenie, zawód, dochody

Przywództwo

jest oddziaływaniem na zachowanie innych.

Rodzaje przywództwa:

1.Strategiczne – polega na umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych do przewidzenia i w czasie ważnych zmian w otoczeniu.

2.Kierownicze – jego istotą jest określanie wytycznych do pracy, którą należy wykonać.

Typy przywódców:

autokratyczny – wszelkie decyzje podejmuje samodzielnie, nie uzgadnia ich z innymi, nie przyjmuje sprzeciwów, często narzuca swe zdanie i wymusza podporządkowanie

demokratyczny – uzgadnia swe decyzje z grupą, liczy się z ich opinią, nie narzuca swego zdania, wysłuchuje rad podwładnych przywódca pozostawiający całkowitą swobodę grupie – zadania rozdzielają między sobą członkowie, nie wydaje poleceń, przekazuje informacje, nie ocenia, nie krytykuje, niczego nie narzuca, a jedynie sugeruje

Podsumowanie

Każdy z wymienionych elementów środowiska wychowawczego odgrywa dużą rolę w procesie kształtowania jednostki, ważne jednak jest to, aby wszystkie te elementy kształtowały pozytywne zachowania ogólnie przyjęte w środowisku i wzajemnie się uzupełniały.