Geneza utworu
W powieści o Werterze „zamknięta jest cała młodość autora” (O. Witczakowa). Na genezę utworu ogromny wpływ mają zdarzenia z osobistego życia pisarza. Szczególnie ważny jest pobyt w Strasburgu, gdzie Goethe poznaje bliżej Johanna Gottfrieda Herdera. To pod jego wpływem młody pisarz zainteresuje się Homerem, Szekspirem, Pieśniami Osjana, Biblią i pieśnią ludową. W Wetzlarze z kolei Goethe chętnie uczestniczy w życiu towarzyskim. Poznaje tam, zaręczoną z Johannem Kestnerem, Charlottę Buff. Pierwotne oczarowanie młodą dziewczyną przeradza się w głębokie uczucie. Czar jednak szybko pryska, kiedy Johann Wolfgang uświadamia sobie, że jest sprawcą zamieszania w życiu Charlotty. Kiedy ryzyko poważnego konfliktu staje się coraz większe, Goethe bez pożegnania wyjeżdża do Frankfurtu. Kestner przejęty jego decyzją odejścia, uznaje to za dowód ogromnej uczciwości i przyjaźni, proponuje utrzymać kontakt listowny.
Śmierć przyjaciółki, Henrietty von Roussillon, uznaje Goethe za doświadczenie szczególnie bolesne. Przychodzą wtedy głębsze refleksje nad sensem życia i śmiercią. Rok później zaskakuje go jeszcze wiadomość, że Maksymiliana von La Roche, 18-letnia dziewczyna, którą Goethe też darzył uczuciem, wyszła za mąż. To jej właśnie pierwszej pisarz napomknął o pomyśle napisania książki.
Samobójcza śmierć Carla Wilhelma Jerusalema
Goethe dobrze znał Jerusalema. Wiadomość o jego śmierci wstrząsnęła młodym pisarzem. Okazuje się, że Jerusalem, pod pretekstem zabezpieczenia się podczas podróży, pożyczył pistolet od Kestnera. Postrzelił się w głowę, ale nie zginął od tego strzału, ranny umierał dość długo. Ubrany był w niebieski frak i żółtą kamizelkę. Pochowany został przed północą, a na pogrzebie nie było księdza.
Wpływ Kestnerów na ostateczny kształt powieści
W liście do Kestnerów z 16 czerwca 1774 r. Goethe napisze: „wkrótce przyślę wam przyjaciela, który wykazuje wiele podobieństwa do mnie; mam nadzieję, że dobrze go przyjmiecie – nazywa się Werter”. Po pierwszej lekturze powieści Kestnerowie nie kryli swojego niezadowolenia z przedstawienia, a raczej uszczegółowienia pewnych faktów, w świetle których nie wypadają dobrze. Poza tym, zbyt dużo jest zbieżności faktograficznych, co może narazić ich na przykre dla nich insynuacje ze strony bardziej lub mniej znajomych. Goethe obiecał usunąć to, co mogło budzić ich sprzeciw.
W 1774 r. czyli w dwa lata od przyjazdu do Wetzlaru Cierpienia młodego Wertera znalazły się w rękach czytelników.
Zarys tematyki
Powieść Goethego przedstawia tragiczną w skutkach historię młodego mieszczanina. Akcja utworu trwa ponad rok, od maja 1771 r. do grudnia 1772. Fabuła zaś skupiona jest wokół wątku dominującego: miłości Wertera do Lotty.
To uczucie rozwinęło się w pięknej malowniczej okolicy bliżej nieokreślonego miasteczka. Werter zafascynowany jest tym pejzażem. Ale przyjdzie mu również zderzyć się z miejscową społecznością – skostniałą, prowincjonalną, uwikłaną w przesądy klasowe i uprzedzenia. Nie znajdzie tam, niestety, zrozumienia. Ten młody, pełen zapału twórczego i utalentowany człowiek zostanie odrzucony. Jego kariera załamie się. Werter poniesie również klęskę natury towarzyskiej (zostaje wyproszony z przyjęcia u zaprzyjaźnionego arystokraty).
Problem klęski wrażliwej jednostki w zetknięciu się z nieczułym światem, jej poczucie odosobnienia, odrzucenia i niezrozumienia jest zapowiedzią postawy romantycznej.
Kompozycja utworu
Całość utworu składa się z dwóch ksiąg. Pierwsza sprawia wrażenie części pogodnej, beztroskiej, a bohater jest w poczuciu spełnienia i odkrycia nowego sensu życia – poznaje Lottę. Zamyka tę część decyzja odejścia Wertera i jego wyjazd bez pożegnania. Księga druga jest pewnego rodzaju studium przypadku – stopniowego pogrążania się w rozpaczy, trwania w bólu egzystencjalnym, niemożności poradzenia sobie z problemami, dojrzewania decyzji pożegnania się ze światem.
Obu częściom towarzyszy świat przyrody. Układ pór roku odpowiada stanom emocjonalnym bohatera: w księdze pierwszej dominuje koloryt wiosenny, w drugiej – są już wszystkie pory roku, jak w życiu, ale już z dominantą jesienną.
Cierpienia młodego Wertera uważa się za dzieło wyjątkowe w historii literatury niemieckiej. Oprócz wciągającej problematyki (wielka namiętność, psychiczna głębia obrazu przeżyć) i braku wyraźnej oceny zachowania się bohatera (przychylność lub negacja autora), jest pierwszą powieścią tragiczną, z wątkiem samobójczym. Wagę fabuły podkreśla autentyczność zdarzeń – wszystko działo się niemalże na oczach czytelników.
Werteryzm i Weltschmerz
Powieść Goethego wprowadziła do literatury światowej dwa nowe pojęcia: werteryzm i weltschmerz.
Werteryzm – to nazwa postawy człowieka wobec świata i jego praw, utworzona od imienia głównego bohatera powieści Goethego, Wertera. Cechą tej postawy jest wewnętrzny bunt i niezgoda na konwencjonalizm obyczajowy oraz skostniałość postaw społeczno-klasowych. Objawia się to zniechęceniem, poczuciem bezsensu i pesymizmem. Bohater obdarzony jest talentem, wygórowanymi ambicjami, artystyczną duszą, wielką wrażliwością i skłonnością do marzeń. Lubi też uciekać w swój wyidealizowany świat, jest nadpobudliwy i pożąda uczuć wzniosłych, wyjątkowych, niemal ponadczasowych. Mimo że jest miłym i sympatycznym człowiekiem, czuje się samotny i niezrozumiany. Jest w nim w związku z tym pewna sprzeczność: pragnie towarzystwa, ale sam szuka samotności, odsuwa się od ludzi i tylko w pewnej izolacji od nich czuje się dobrze, bezpiecznie i wygodnie. Ta samotność zatem ma swe źródło w nim samym, w jego filozofii życia i w postawie życiowej. Skoncentrowany wyłącznie na sobie, odwraca się plecami do drugiego człowieka i nie rozumie lub nie chce zrozumieć jego działania, pragmatyki, szukania sensu życia w pracy dla innych. Wręcz uważa, że takie społecznikostwo przynosi tylko rozczarowanie i gorycz niewdzięczności. Dlatego najlepiej od razu z góry przyjąć postawę rezygnacji, a tylko w marzeniach tęsknić do tych ideałów. Bohater werterowski widzi w kontaktach międzyludzkich tylko ich efekt uboczny – nieporozumienia. Uważa bowiem, że indywidualność i niepowtarzalność sposobu, w jaki każdy człowiek odbiera świat, skazuje ludzi od razu na klęskę: nigdy nie dojdzie między nimi do porozumienia. Zbliżenie się do kogokolwiek jest więc nadaremne i złudne. Najlepiej pozostać w tle, nie podejmować prób nawiązania kontaktu. Jedynym rozsądnym rozwiązaniem wydaje się zbliżenie do natury. Ale i tu widzenie przyrody nabiera cech indywidualnych – w stanie dobrego samopoczucia i ukojenia przyroda jest przyjacielem, w przygnębieniu i bólu egzystencjalnym jest wrogiem i stany takie tylko pogłębia. Natura, zdaniem Wertera, ma w sobie dwie wewnętrzne siły: jedną – stwórczą, pozytywną i życiodajną, drugą – niszczącą, destrukcyjną, negatywną. Tak samo jest z człowiekiem. Musi więc wybierać w poczuciu wolności. Tę wolność jednostki Werter rozumie bardzo swoiście. Wolnym się jest, kiedy ma się możliwość opuszczenia siebie, „więzienia”, w dowolnie wybranym momencie swego życia. Najlepszą taką chwilą jest stan głębokiej namiętności. W połączeniu z decyzją o śmierci daje poczucie najwyższego stanu szczęścia. Mogą to odczuwać tylko jednostki szczególnie wrażliwe i wyjątkowe. Zderzenie takiej filozofii z realiami z góry skazane jest na klęskę. Przychodzi ból odrzucenia, niezrozumienia, braku akceptacji i jedności z otaczającym światem. Jest to nie do zniesienia, prowadzi do załamania psychicznego i wprowadza bohatera w stan weltschmerzu.
Weltschmerz – pojęcie pochodzące z języka niemieckiego, oznacza dosłownie „ból świata”. Pojawiło się po raz pierwszy w utworze Johanna Paula Friedricha Richtera na oznaczenie bólu związanego z ludzką egzystencją. Rozgoryczenie to jest wynikiem cierpienia z powodu przemijania piękna i wspaniałości świata. Pojęcie weltschmerzu rozszerzono potem na określenie każdego rodzaju pesymizmu życiowego, odwrócenie się człowieka od świata i skierowanie uwagi na siebie. Jest konsekwencją niepogodzenia się ze światem, silnego poczucia odosobnienia i głębokiego indywidualizmu. Może prowadzić do stanów depresyjnych, a potem – w rezultacie do aktu samobójczego.
Recepcja powieści w czasach Goethego
Cierpienia młodego Wertera spotkały się z bardzo życzliwym przyjęciem przez współczesnych Goethemu. Szybko rozszyfrowano, że powieściowy Wahlheim to rzeczywisty Garbenheim. Miasto stało się celem licznych wycieczek, odszukiwano nawet miejsce pochówku Wertera. Niebieski frak i żółta kamizelka stały się szykiem ówczesnej mody. Zapanował kult werterowski.
Utwór Goethego jednak zaniepokoił psychologów i duchownych niemieckich. Widzieli oni wCierpieniach... apologię samobójstwa i wynikającą z tego apoteozę tego aktu: jedynym, najłatwiejszym i najbardziej poetyckim wyjściem z trudnej sytuacji życiowej staje się samobójstwo. Rzeczywistość zdawała się potwierdzać ich obawy. Oto nasilają się akty samobójcze, w którym przy ofiarach policja odnajduje egzemplarze Cierpień. Goethe musi przyjąć słowa krytyki i atak ze strony różnych środowisk społecznych. W niektórych miastach wychodzą dekrety zakazujące kolportażu książek. Niemniej, popularność powieści nigdy nie wygasa, a jej recepcja jest nadal żywa w wielu krajach.
Miłość romantyczna
Cierpienia młodego Wertera są powieścią o miłości, powiedzieć można nawet, że są nową odmianą romansu. Para głównych bohaterów zajmuje jedno z czołowych miejsc w plejadzie najsłynniejszych par literackich. Nowatorstwo w ich wykreowaniu polega na tym, że są autentyczni, bliscy współczesnemu im czytelnikowi, a poza tym, udramatyzowanie tego związku niemal na oczach czytelników staje się dla tej pary siłą ponadczasową.
Werter, Lotta i Albert tworzą trójkąt o stabilnej podstawie. Każda z tych osób kocha, każda jest szlachetna, dobra i uczciwa. Werter oczarowuje się Lottą, Lotta nie odrzuca tej adoracji, ale zachowuje lojalność wobec Alberta, Albert toleruje przyjaźń Wertera i Lotty, Werter ceni Alberta. Ciekawa sytuacja. Na tej płaszczyźnie Goethe buduje interesujące studium psychologiczne stanów uczuciowych każdego z nich. Mimo niewielkich zmian w sytuacji zewnętrznej świata tych bohaterów, poziom emocji i ich wewnętrznych przeżyć podlega dynamice, ewoluuje.
Najmocniej reaguje i przeżywa oczywiście Werter. Obiektem jego uczuć jest bowiem kobieta, której przecież nie może mieć. Jest związana z Albertem. Bohater przyjmuje pozycję mężczyzny wzorem ze średniowiecznych romansów, gdzie rycerz uwielbiał damę dla siebie niedostępną. Jest uczuciowy i bardzo wrażliwy. Podatny na uroki kobiet, łasy na ich względy. Jak prawdziwy bohater romansu zdobywa serca kobiet, bo jest zdolny, atrakcyjny, dużo czyta, potrafi konwersować, tańczyć, rozmawiać z dziećmi, jest obyty w towarzystwie, szarmancki i subtelny. Może spędzać dużo czasu na flirtowaniu, bo nie pracuje zawodowo lub jeśli pracuje, to niechętnie i krótko. W porównaniu z Albertem, jest typem mężczyzny salonowego. Albert bowiem nie ma za dużo czasu na pogawędki przy herbatce, jest stale zajęty, mam głowę zaprzątniętą swoimi sprawami zawodowymi, jest przyziemny, pragmatyczny, choć też dobry i szlachetny. Jest tu w roli dość niewdzięcznej. Ceni Wertera, sam nawet ulega jego urokowi, a kiedy widzi, że jego Lotta jest obiektem aż takiego uwielbienia, czuje dumę. Wie przecież, że Lotta kocha go, więc wszystko jest w porządku. Reaguje jednak, kiedy pobyty Wertera przedłużają się i są zbyt częste. Daje odczuć swoje niezadowolenie. Ale robi to bardzo dyskretnie. Z kolei Lotta nie ulega namiętności, jest swobodna, stała, nieskrępowana konwenansami towarzyskimi, naturalna i prostolinijna. Pomaga ojcu w wychowaniu dzieci, jest nierzadko bardzo zajęta, ale znajduje czas na taniec, muzykę, lekturę, życie towarzyskie, a przede wszystkim na długie godziny z Werterem. Widzi, że jest inny, że czuje się przy nim inaczej niż przy Albercie. Rozumieją się doskonale, uzupełniają się, mają wiele wspólnych zainteresowań. Ale jej szlachetność i lojalność potrafi zaszokować czytelnika. Jest pod wpływem Wertera, zauroczona jego uzdolnieniami artystycznymi, ale traktuje tę znajomość wyłącznie w kategoriach przyjaźni i jakiejś dziwnej wspólnoty duszy. Historia ich miłości jest wątkiem głównym powieści Goethego. Wszystkie pozostałe wątki poboczne i epizody są temu podporządkowane, np. wątek obłąkanego pisarza ojca Lotty pojawia się w sytuacji, kiedy Werter nie panuje już nad sobą i sam jest bliski obłędu czy wątek parobka z Wahlheimu, kiedy Werterowi przychodzi myśl o zabójstwie całej ich trójki. W ostatnim liście do Wilhelma z 6 grudnia 1772 r. Werter napisze: „Podobno półbogiem jest człowiek? I cóż stąd, gdy sił mu nie staje w chwili, kiedy potrzebuje ich najbardziej”. O ostatecznej jego decyzji dowiadujemy się już w relacji „wydawcy”.
Krytyka mieszczaństwa
Cierpienia młodego Wertera są również powieścią o mieszczaństwie. Po raz pierwszy w literaturze niemieckiej tak wyraźnie bohater został osadzony w realiach społecznych. Dokładnie wiemy, że Werter jest mieszczaninem. Bardzo dotkliwie dano mu to zresztą odczuć podczas kolacji w pewnej rodzinie arystokratycznej. Jest to świadomy zabieg fabularny Goethego, w myśl filozofii okresu burzy i naporu, Sturm und Drang. Ma być protestem literackim przeciw konwenansom społecznym, uciskowi i niesprawiedliwości rządów feudałów. Goethe wzniósł się jednak wyżej ponad te problemy społeczeństwa niemieckiego i wykreował bohatera – mieszczanina, którego wyposażył w przydatne umiejętności, postawił przed nim wiele możliwości. Ten jednak nie wykorzystał ich, a wręcz – z własnej winy wszystko to zaprzepaścił. Sprawy, które nurtują Wertera, wykraczają poza problematykę mieszczańską. Są ponadczasowe:
Wwiem, że nie jesteśmy równi ani być nie możemy. (15 maja 1771)
Najszczęśliwsi są ci, którzy żyją z dnia na dzień. (22 maja 1771)
Człowiek, który zapracowuje się dla pieniędzy czy zaszczytu, czy czego innego, jest głupcem. (20 lipca 1771)
Podkreślona w tytule młodość bohatera wiąże go z pokoleniem okresu „burzy i naporu”. Niezadowolenie z istniejącego porządku społeczno-politycznego sprzyjało odrzuceniu przez młode pokolenie dziedzictwa oświeceniowego. Przede wszystkim poddano ocenie układ stosunków międzyludzkich, a na pierwszy plan wyszło skoncentrowanie na jednostkę i jej relację ze światem otaczającym.
Lektury Wertera i ich znaczenie
Werter przed śmiercią czyta Emilię Galotti Lessinga, w której bohaterka ginie, bo nie zgadza się na podporządkowanie się woli księcia za cenę własnej godności. Emilia prosi ojca, by ją zabił. Galotti spełnia tę prośbę. Werter utożsamia się z losem córki mieszczanina;
W chwilach spokoju i stabilności życiowej bierze do ręki utwory Homera. Traktuje je jako namacalny dowód pierwotnej, naturalnej, niczym nieskrępowanej poezji:
Potrzeba mi kołysanki, a tę w pełni znalazłem w Homerze. Jakże często utulam w nim do snu swą buntowniczą krew. (13 maja 1771)
zaś w liście z 21 czerwca 1771 odwołuje się do Odysei:
Kiedy w kuchence wybieram sobie garnek […] i siadam obok […], wtedy żywo odczuwam, jak zuchwali gachowie Penelopy zabijają woły.
W sytuacji rozterek wewnętrznych i w potrzebie zamknięcia się na otaczający świat sięga do tragedii Szekspira (w liście z 22 maja 1771) wyraźnie widać aluzję do Hamleta:
Że życie ludzkie jest tylko snem, zdawało się już niejednemu.
Czyta też chętnie Biblię:
Mój Boże, z Twojego nieba widzisz stare i młode dzieci i nic więcej, a z których masz więcej radości, to obwieścił Syn Twój już dawno. (29 czerwca 1771)
W XVIII w. niezwykle popularna była powieść Oliviera Goldsmitha Pleban z Wakefieldu. Werter oczywiście znał doskonale tę książkę. Zachwycił się informacją, że Lotta też ją czytała (list z 16 czerwca 1771);
Kiedy wzbiera w nim rozterka i cierpienie egzystencjalne, oddaje się lekturze Pieśni OsjanaJamesa Macphersona:
Osjan wyparł z mego serca Homera. (12 października 1771)
Potem czytam starego poetę i zdaje mi się, jakbym patrzył we własne serce. Muszę tak bardzo cierpieć. (26 listopada 1771)
Odwołuje się do mitologii, potwierdzając tym samym znajomość m.in. mitów greckich, np. mitu o Orfeuszu:
Żadne słowo o starodawnej czarodziejskiej mocy muzyki nie jest dla mnie nieprawdopodobne. (16 lipca 1771)
Zabiegi uautentyczniające
Cztery listy (z 26 maja, 16 czerwca oraz 1 lipca 1771 r. i z 17 lutego 1772 r.) opatrzone są przypisami autora. Zastosowanie w nich formy liczby mnogiej ma związek z krótkim wyjaśnieniem na początku książki: „Wszystkie szczegóły dziejów biednego Wertera, jakie tylko zebrać zdołałem, zgromadziłem skrzętnie i podaję wam tutaj”,z sugestią bliskiej znajomości z autorem listów oraz niejako występowaniem w jego imieniu. Przypisy mają więc charakter wyraźnie uwierzytelniający, np. „byliśmy zmuszeni zmienić nazwę miejscowości”; albo „nie zamieszczamy wspomnianego listu”bądź „musimy opuścić ten ustęp listu”. Wszystkie te informacje są oczywiście fikcyjne, mają jedynie wzbudzić u czytelnika wrażenie autentyczności opisywanych wydarzeń (szczególnie: przypis w liście z 1 lipca 1771). Wydaje się, że „wydawca” przywłaszcza sobie rolę komentatora w sytuacjach trudnych, np. kiedy Werter musi przyjąć postawę zobiektywizowaną. Bohater zostaje z tego zwolniony, a głos zabiera wtedy ów fikcyjny wydawca.
Cierpienia młodego Wertera to powieść epistolarna (łac. epistola «list»; gr. epistolế «posłanie»), rozpowszechniona w XVIII wieku. Narrator – pozornie wyeliminowany przez autora – przedstawia wewnętrzne przeżycia piszącego, utrzymane w formie fikcyjnych listów o niespójnej kompozycji lub luźnych zapisków typowych dla korespondencji prywatnej. Na powieść Goethego składa się 85 datowanych listów. Wśród nich tylko dwa pisane są do Lotty, jeden do Alberta, pozostałe w zdecydowanej większości do przyjaciela Wilhelma. Zamknięte są klamrą: początek i zakończenie napisał „wydawca”.
Listy te nie mają jednorodnej treści i formy. Są wśród nich zarówno długie, epickie (np. z 16 czerwca 1771 r. z opisem okoliczności poznania Lotty), jak i zaskakujące krótkie, pełne doznań i emocji (np. jeden z listów do Lotty z 26 lipca 1771 r.w sprawie zasypywania przez nią piaskiem atramentu na kartkach), czy też będące głęboką refleksją spisaną w formie pytania retorycznego (np. np.z też będące głęboką refleksją spisaną w formie pytania retorycznegoanej z 16 czerwca 1772 r. napisany już w duchu romantycznym: „Jestem zaprawdę jeno wędrowcem, pielgrzymem na tej ziemi! Czyż wy jesteście czymś więcej?”).
Mimo głębokiego subiektywizmu listów (co powoduje, iż de facto może uznać tę powieść i zapamiętnik), ich lektura daje czytelnikowi pełen obraz zarówno samego bohatera, jak i okoliczności jemu towarzyszących. Są tam pierwszo- i drugoplanowe postacie, akcja dzieje się w pewnej realnej rzeczywistości, przy wątku głównym snują się w epicki sposób wątki poboczne, ściśle związane z losami głównego bohatera. Zatem utwór Goethego ma wszystkie elementytradycyjnej powieści. Mało tego, ma bardzo wyraźnie zarysowaną dramaturgię: od ekspozycji (ze wstępnymi informacjami o Werterze: „jakże rad jestem, że wyjechałem”), po narastający rozwój akcji (kolejne zdarzenia wątku głównego i wątków pobocznych w epickim łańcuchu przyczynowo-skutkowym), punkt kulminacyjny (podjęcie decyzji o zerwaniu kontaktów) aż do tragicznego finału (śmierci Wertera).
Szczególny indywidualizm przeżyć bohatera niejako narzucił jednak formę listu. Chodziło przecież o możliwie pełne i dalece osobiste przedstawienie przeżyć wewnętrznych bohatera, a panująca w czasach Goethego moda na powieść epistolarną ułatwiła pisarzowi tę możliwość.
Wiele jest przesłanek przemawiających za tym, bo uznać Cierpienia... za powieść autobiograficzną(zob. wyżej Geneza utworu). By jednak uznać jakiś utwór za autobiografię, trzeba wcześniej ustalić, czy spełnia następujące kryteria:
tematem utworu jest własne życie autora, jego koleje losów i czyny, zdarzenia, których był świadkiem, doświadczenia, które nabywał, ewolucja jego postaw wobec świata;
jest biografią jakiejś osoby (całościową lub fragmentaryczną) napisaną przez nią samą.
Sprawą otwartą jest uznanie jednak powieści Goethego za utwór autobiograficzny, mimo że wiele argumentów skłaniałoby do takiej opinii. Sporo jest tu jednak elementów niepasujących do realiów, naddanych bądź uproszczonych. Zatem, należy zachować ostrożność przy bezkrytycznym uznaniu Cierpień... za powieść autobiograficzną.
Podstawowe informacje o bohaterze
Werter to tytułowy bohater powieści epistolarnej Jana Wolfganga Goethego Cierpienia młodego Wertera. Jest mieszczaninem, starannie wykształconym. W postaci tej upatruje się sylwetkę samego autora, uznając ten utwór za powieść poniekąd autobiograficzną.
Pochodzi z małego miasteczka, w którym spędza dzieciństwo w poczuciu zamknięcia na świat i prowincjonalnej ciasnoty intelektualnej. Już wtedy marzy o szerszym, odleglejszym świecie, w którym mógłby realizować swoje marzenia. Po śmierci ojca matka wyjeżdża z nim do innego miasta, nazwanego przez niego „nieznośnym”, gdzie spędza swoją młodość. Potem przychodzą studia prawnicze i równolegle studia filologiczne oraz lektura dzieł literatury pięknej.
Charakterystyka zewnętrzna
Werter jest młodym dwudziestoparoletnim mężczyzną. Ubrany w strój, który stał się szykiem mody po ukazaniu się powieści (sławny „strój Wertera):
Dużo mnie to kosztowało, zanim się zdecydowałem zrzucić swój niebieski prosty frak, w którym po raz pierwszy tańczyłem z Lottą […]. Kazałem też sobie zrobić inny […] z kołnierzem i wyłogami i również żółtą kamizelką.
W tymże stroju popełnia samobójstwo.
Charakterystyka wewnętrzna
Jedną z dominujących cech Wertera jest uczuciowość oraz ogromna wrażliwość i podatność na „zakochiwanie się”. Jest postacią uosabiającą tragiczną miłość. Trzeba tu jednak zaznaczyć, że Werter wykorzystuje kobiety, o czym świadczą słowa:
Czyż wszystkie inne me związki nie były jakby wyszukane przez los po to, by niepokoić takie serce jak moje? Biedna Eleonora! A jednak byłem niewinny. Czyż to moja wina, że kiedy przekorne wdzięki jej siostry sprawiły mi miłą rozrywkę, w biednym sercu zrodziła się namiętność!
Jego szczególne zainteresowanie Lottą można tłumaczyć tym, iż stanowiła ona dla niego wyzwanie. Była już związana z innym mężczyzną. Prawdopodobnie dziewczyna ma rację, kiedy mówi:
Boję się, że tylko niemożność posiadania mnie czyni mnie w twoich oczach pożądaną.
Ponadto jest uzdolniony: dobrze i chętnie tańczy (powie Lotta: „pan dobrze tańczy walca”), rysuje, potrafi zainteresować dzieci, bawi się z nimi, nastroi fortepian. Niechętnie pracuje zawodowo, np. w poselstwie pracował niecałe pół roku, bo nie potrafił nawiązać współpracy z pracodawcą. Szybko nudzi go pieczołowitość i skrupulatność posła, a poza tym, nie może znaleźć z nim wspólnych zainteresowań.
Spotykani przez Wertera ludzie są chętnie poddawani przez niego ocenie, jak również stanowią okazję do rozważań na temat człowieka, szczęścia, cierpienia. Szczególnie bacznie przygląda się reprezentantom różnych stanów społecznych. Drażni go etykieta dworska, żądza pierwszeństwa w tytułach, w rodowodach, wyniosłość wynikająca z urodzenia i pochodzenia. Dzięki takiej postawie otwartości, uznawany jest za duszę towarzystwa. Szybko zdobywa zaufanie i sympatię ludzi:
Nie wiem, co mam w sobie pociągającego dla tych ludzi, tylu mnie z nich lubi.
Jest jednak również typem samotnika. To sprzeczność: skarży się na osamotnienie, ale równocześnie odsuwa się od ludzi i dopiero z dala od nich czuje się naprawdę dobrze.
Kiedy nudzi się obecnością ludzi, chętnie spędza wolne chwile na łonie przyrody. Patrzy na otaczający świat okiem malarza, dzięki swojej wyobraźni plastycznej widzi różnorodność natury, jej wielobarwność i urok.
Jest osobowością targaną przez skrajne emocje: od uniesienia, egzaltacji i głębokiego poczucia szczęścia, po utratę panowania nad emocjami, poczucie bezsensu ludzkiego życia, drażliwość i skłonność do stanów depresyjnych. W ocenie świata wyraża swój życiowy pesymizm: uważa, że człowiek jest uwięziony w samym sobie, a czuje się samotny, bo nikomu i nigdy nie uda się wyłamać krat tego wewnętrznego więzienia.