Interakcje leków z żywnością

Wpływ leków na stan odżywienia organizmu

Działanie uboczne leków:

• Przy długotrwałym stosowaniu leków;

• Przy stosowaniu dużych dawek leków;

• Przy nadwrażliwości na leki;

Ujemny wpływ leków na stan odżywienia organizmu

Może wiązać się z wpływem leków na:

• Apetyt chorego (leki mogą go nasilać lub osłabiać);

• Wchłanianie, metabolizm, wydalanie składników odżywczych pożywienia (leki mogą te procesy nasilać lub osłabiać);

Utrata lub wzrost apetytu

Jest częstą dolegliwością u chorych przyjmujących leki przez dłuższy czas.

Wzmożony apetyt powoduje zjadanie nadmiernych ilości pożywienia co wiąże się z dostarczaniem organizmowi nadmiernej ilości energii → nadwaga, otyłość (liczne konsekwencje zdrowotne).

Wzrost apetytu – wzrost masy ciała (działanie uboczne leków pobudzających ośrodek łaknienia w mózgu)

• Leki psychotropowe (nueroleptyki, przeciwdepresyjne, sole litu);

• Leki przeciwpadaczkowe;

• Leki przeciwcukrzycowe doustne;

• Leki hormonalne (glikokortykosteroidy, insulina, androgeny, sterydy anaboliczne, doustne antykoncepcyjne);

• Leki przeciwhistaminowe

Osłabiony apetyt – za małe spożycie w stosunku do potrzeb organizmu → utrata masy ciała, niedożywienie.

Osłabiony apetyt → utrata masy ciała

Niektóre z tak działających leków stosowane są w leczeniu otyłości (nie powinny wywołać anoreksji).

Osłabienie apetytu przez inne leki to ich działanie uboczne.

Brak apetytu powodują:

• Sulfonamidy; reumatyczne zapalenie stawów

• Leki przeciwnowotworowe;

• Leki nasercowe zawierające glikozydy naparstnicy (bemecor);

• Leki przeciwzapalne (ibuprofen, butapirazol);

• Niektóre przeciwpadaczkowe i przeciwdepresyjne;

• Leki narkotyczne doustne;

Wiele leków osłabia chęć jedzenia powodując:

• Zaburzenie smaku (antybiotyki, leki przeciwnowotworowe, przeciwhistaminowe, hipolipemiczne, przeciwreumatyczne, moczopędne i nadciśnieniowe, doustne przeciwcukrzycowe);

• Zaburzenie wydzielania śliny → suchość jamy ustnej, owrzodzenie ust i języka (leki moczopędne i nadciśnieniowe, przeciwdepresyjne, przeciwhistaminowe, sulfonamidy, doustne narkotyczne);

• Uszkodzenie błony śluzowej przełyku i jego owrzodzenia (antybiotyki, sole K i Fe, aspiryna, cytostatyki);

• Nudności, wymioty, wzdęcia, zaparcia lub biegunki (cytostatyki, sole K, niektóre antybiotyki, NLPZ – niesterydowe leki przeciwzapalne);

Wpływ leków na wchłanianie składników odżywczych:

Niektóre leki zmniejszające wchłanianie składników odżywczych ponieważ

• Uszkadzają błonę śluzową żołądka i jelit;

• Zmieniają kwasowość soku żołądkowego i jelit;

• Zmieniają czas przejścia pokarmu przez jelita;

• Obniżają rozpuszczalność składników pokarmowych lub absorbują je na swojej powierzchni;

Leki zmniejszające wchłanianie składników odżywczych:

• Leki przeczyszczające – ich długotrwałe stosowanie zmniejsza wchłanianie:

• glukozy,

• białek,

• tłuszczów,

• sodu, potasu, wapnia i fosforu

• wit. A,D,E,K,

• Leki osłaniające śluzówkę jelita i środki zobojętniające sok żołądkowy zawierające związki glinu zmniejszają wchłanianie:

• fosforu, które niskie stężenie w surowicy krwi powoduje wzrost jego resorpcji z kości → osteomalacja;

• Leki przeciwmiażdżycowe – żywice kationowe przerywające krążenie wątrobowo-jelitowe kwasów żółciowych (cholestyramina, kolestipol, klofibrat) mogą zmniejszać wchłanianie i powodować niedobory:

• tłuszczów,

• NNKT,

• witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K)

• Leki przeciwcukrzycowe – metmorfina mogą zmniejszać wchłanianie

• wit. B12 – anemia megaloblastyczna; stosowanie metmerfina – skutek uboczny utrata masy ciała;

• Sulfonamidy (salazosulfapirydyna, sulfasalazyna) stosowane w stanach zapalnych jelit (wzjg, CD), dróg moczowych i reumatyzmie hamują jelitowy transport i wchłanianie:

• kwasu foliowego i Wit B6

Podobne działanie uboczne mają leki o inne budowie chemicznej – rimetropim i pirymetamina stosowane w malarii i zakażeniach bakteryjnych.

W czasie stosowania tych leków musi być kontrolowany obraz krwi, gdyż może pojawić się anemia megaloblastyczna.

• Wchłanianie kwasu foliowego i wit. B6 mogą zmniejszać także leki:

• Przeciwpadaczkowe (dilantin, epanutin);

• Niektóre antykoncepcyjne, estrogenowe stosowane w HTZ (premarin)

• Kortykosteroidy (encorton, fenikort)

• Metotreksat

• Niektóre przeciwcholesterolowe (cholestyramina)

• Antybiotyki o szerokim spektrum działania niszczą florę bakteryjną jelit i hamują w ten sposób syntezę i wchłanianie witamin wytwarzanych przez florę jelitową:

• witaminy K i z grupy B;

• Tetracykliny zmniejszają wchłanianie w przewodzie pokarmowym wapnia zawartego w pokarmach;

• Neomycyna – antybiotyk stosowany w zakażeniach bakteryjnych, wpływa niekorzystnie na błonę śluzową jelit, hamuje aktywność enzymów niezbędnych do trawienia tłuszczów i osłabia ich wchłanianie. Przy dłuższym jej stosowaniu może być upośledzenia także wchłanianie:

• Białek;

• Wit. A, D, E, K;

• Wapnia, sodu, potasu

• Cymetydyna i inne leki stosowane w leczeniu choroby wrzodowej żołądka, hamując wydzielanie kwasu solnego, mogą utrudniać wchłanianie składników odżywczych:

• Wit. B12

• Żelaza

• Leki stosowane w chorobach trzustki: Kreon, pankreatyna zaburzają wchłanianie: żelaza, B6, co może być przyczyną wystąpienia niedokrwistości u chorych leczonych tymi preparatami;

• Glikokortykosteroidy (kortyzon, hydrokortyzon, prednizon, prednizolon) hamują wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego i zwiększają jego wydalanie: niedobór wapnia w organizmie, osteoporoza tzw. posteroidowa, zahamowanie wzrostu u dzieci;

Leki zaburzające metabolizm składników odżywczych:

Leki będą zaburzać metabolizm składników odżywczych wtedy kiedy:

• Będą wpływać na aktywność enzymów metabolizujących te składniki;

• Będą antagonistami składników odżywczych;

• Będą tworzyć kompleksy z tymi składnikami;

Leki zaburzające metabolizm składników odżywczych

• Leki przeciwpadaczkowe (fenytoina, fenobarbital) stosowane przez wiele lat powodują zaburzenia metabolizmu niektórych witamin:

• biotyna, kwasu foliowego, Wit. D i B2,

• wapnia.

W konsekwencji mogą pojawiać się objawy:

• anemii megaloblastycznej, hiperhomocysteinemii,

• osteoporozy i osteomalacji,

• a u chorych w młodym wieku – zaburzenie wzrostu i krzywica;

• Metotreksat – leki przeciwnowotworowych, jest antagonistą i hamuje metabolizm: kwasu foliowego oraz zaburza aktywny transport Wit. B12 z jelit cienkiego do krwi. W wyniku tego dochodzi do zaburzeń czynności krwiotwórczych szpiku kostnego i anemii;

• Leki takie jak:

• Hydralazyna – stosowana w nadciśnienie;

• Penicylamina – kuprenil: stosowany w chorobie Wilsona;

• Isoniazid – stosowany w leczeniu gruźlicy

Nie tylko wiąża Wit. B6 w przewodzie pokarmowym lecz mogą także powodować jej inaktywację poprzez hamowanie enzymów biorących udział w jej metabolizmie.

W wyniku działania ubocznego tych leków pojawiają się:

• Dolegliwości neurologiczne (polineuropatie, zapalenie nerwu wzrokowego);

• Łojotokowe zapalenie skóry, zapalenie języka i jamy ustnej;

• Leki przeciwzakrzepowe – (dikumarol, acenokumarol, warfaryna) są w organizmie antagonistami Wit. K, która jest niezbędna do tworzenia czynników krzepnięcia krwi. Leki te powodują: awitaminozę Wit. K → ryzyko krwawienia;

Warzywa kapustne: Kapusta włoska, Bruksela oraz wątroba – bogate źródło Wit. K;

Leki zaburzające wydalanie składników odżywczych:

• Zwiększone wydalanie składników odżywczych pożywienia osłabia ich wykorzystywanie w organizmie i mogą być przyczyną ich poważnych niedoborów;

• Wiele leków przyspiesza i nasila wydalanie: białek, witamin, składników mineralnych;

Leki zaburzające wydalanie składników odżywczych:

• Leki moczopędne – stosowane przez dłuższy czas w nadciśnieniu i chorobach układu moczowego mogą powodować w organizmie niedobory: sodu, potasu, wapnia, magnezu, cynku, wit. z grupy B i Wit C;

• Leki przeczyszczające są często i długo stosowane u osób cierpiących na uporczywe zaparcia, a w starszym wieku są też często nadużywanie. Leki te, jak wcześniej omówiono, osłabiają wchłanianie składników pożywienia ale także nasilają ich wydalanie i są często przyczyną utajonych niedoborów pokarmowych;

• EDTA, penicylamina – leki stosowane w leczeniu zatruć metalami ciężkimi: ołowiem, kadmem – mają zdolność wiązania ich w nierozpuszczalne połączenia i szybkiego wydalania z organizmu. Reagują z tymi metalami, nie są wybiórcze i wiążą także pierwiastki niezbędne. U chorych po zatruciach mogą wystąpić niedobory: wapnia, magnezu, cynku;

• Aspiryna – jej długie stosowanie i w dużych dawkach powoduje nasilone wydalanie: białka, potasu i wit. C a uszkodzenie błony śluzowej żołądka i jelit przez ten lek powoduje utajone krwawienia a w ich następstw niedobory żelaza i anemie;

• Antybiotyki amino glikozydowe II generacji np. gantamycyna wykazują działanie neurotoksyczne, które może być przyczyną zwiększonego wydalania przez nerki: białka, magnezu, wapnia i potasu;

• Leki przeciwnowotworowe – cis platyna również uszkadza nerki i zwiększa wydalanie z moczem magnezu. Zwiększone wydalanie magnezu z moczem może występować nawet do 1 roku po zakończeniu leczenia. Aby zapobiec hipomagnezemii, zarówno przed rozpoczęciem terapii tym lekiem jak i w czasie leczenia, konieczne jest podawanie magnezu;

Inny niekorzystny wpływ leków na wykorzystanie składników odżywczych:

Glikokortykosteroidy

Stosowane w leczeniu astmy, w chorobach reumatycznych, skórnych i wielu innych. U niektórych pacjentów już po 8-10 dniach ich stosowania może wystąpić:

• Niedobór wapnia (zahamowanie wzrostu u dzieci, osteoporoza u dorosłych);

• Pobudzenie apetytu i zatrzymanie wody w organizmie (obrzęki i przybywanie na wadzie);

• Hydrokortyzon, prednizon, prednizolon – przy długotrwałym ich stosowaniu może rozwinąć się:

• Cukrzyca z powodu: nasilania przez te leki glukoneogenezy i syntezy glikogenu w wątrobie, wzrostu insulino oporności tkanek i zmniejszenia wychwytu glukozy przez tkanki;

Leki hipotensyjne

Niektóre z nich np. nifedipina stosowana w nadciśnieniu powoduje nadmierne gromadzenie się wody w tkankach → przyrost masy ciała.

B-adrenolityki (propranolol, atenolol) przyjmowane przez dług czas mogą wywołać zaburzenia gospodarki lipidowe: wzrost stężenie TG i obniżenie stężenia cholesterolu HDL w surowicy krwi → przyśpieszenie rozwoju miażdżycy.