Zadrzewienia są to pojedyncze drzewa i krzewy lub ich skupiska nie stanowiące zbiorowisk leśnych wraz z zajmowanym terenem i pokrywającą go roślinnością niedrzewiastą. Zgodnie z ustawą o lasach z 1991 r. za lasy uważa się grunty leśne wraz z drzewostanami, jeśli zwarta, łączna powierzchnia tych gruntów wynosi co najmniej 0,1 ha. Oznacza to, że za zadrzewienia można uznawać jedynie takie drzewostany, których powierzchnia nie przekracza 0,1 ha. Definicja ta ma znaczenie prawne.

Z definicji wynika, że zadrzewieniami są wszystkie formy roślinności wysokiej, zarówno te wprowadzone przez człowieka, jak i te, które są wynikiem naturalnej sukcesji roślinnej, lub są pozostałością po wyciętych lasach, lecz cech lasu nie posiadają. Drzewom i krzewom, stanowiącym główny składnik zadrzewień, zawsze towarzyszy mniej lub bardziej bogata pod względem gatunkowym roślinność zielna. Dzięki jej obecności znacznie wzrasta ekologiczno-krajobrazowa wartość zadrzewień. Jej występowanie sprzyja zwiększeniu bioróżnorodności krajobrazu rolniczego. Pojęciem „zadrzewienie” objęto całokształt tworzącej je roślinności.

Podstawową różnicą między lasem i zadrzewieniem jest to, że las stanowi odrębny ekosystem o rozwiniętych mechanizmach samoregulujących, zadrzewienie natomiast to element ekosystemu nieleśnego, najczęściej agroekosystemu. Pod względem ekologicznym zadrzewienia wykazują wiele analogii do ściany lasu. Obserwuje się w nich charakterystyczny dla ekotonu tzw. efekt styku. Wyraża się on tym, że oprócz organizmów żywych przenikających do zadrzewień z sąsiednich biocenoz (pola, łąki, zbiorniki wodne, kompleksy leśne), są tu także gatunki charakterystyczne dla samych zadrzewień. Lista roślin zielnych i owadów towarzyszących zadrzewieniem jest inna, bogatsza, niż odpowiednia lista charakterystyczna dla otaczających je pól uprawnych. Dzięki temu zadrzewienia w krajobrazie rolniczym muszą mieć niekiedy większe znaczenie niż las.

Zgodnie z definicją, za zadrzewienia należałoby uznawać również roślinność na terenach zurbanizowanych, parki, ogrody, zadrzewione cmentarze sady, zadrzewienia obiektów przemysłowych, plantacje drzew. Ze względu na duże różnice między warunkami panującymi na terenach zurbanizowanych, a tymi na otwartych terenach upraw rolnych oraz ze względu na różnice w formach zadrzewień i ich funkcjach, zagadnieniami tymi zajmują się dwie specjalności: w odniesieniu do miast - kształtowanie terenów zieleni, a poza miastami - kształtowanie zadrzewień w krajobrazie otwartym, najczęściej rolniczym. Dalsza tematyka będzie dotyczyła zadrzewień w krajobrazie rolniczym. Zadrzewienia służą poprawie efektów gospodarowania w rolnictwie, mają również decydujące znaczenie w przeciwdziałaniu procesowi destrukcji środowiska naturalnego. Proces ten zachodzi w krajobrazie rolniczym na skutek prowadzenia monokultur uprawowych na polach, intensywnej gospodarki hodowlanej, mechanizacji, chemizacji itp.

Funkcje zadrzewień

O środowiskotwórczym znaczeniu zadrzewień decyduje różnorodność spełnianych przez nie funkcji. Wynikają one z oddziaływania zadrzewienia na ożywione (rośliny i zwierzęta), jak i nieożywione (klimat, gleba, woda) elementy środowiska przyrodniczego.

Funkcje odnoszą się także do sztucznych elementów krajobrazu, stanowiącego wytwór, towarzyszący produkcyjnej i nieprodukcyjnej działalności człowieka (zakłady produkcyjne, sieć komunikacyjna, ośrodki wypoczynkowe i dydaktyczne). W ramach funkcji podstawowych wyróżnia się szereg funkcji szczegółowych odnoszących się do poszczególnych elementów krajobrazu, na które zadrzewienie oddziałuje.

Klasyfikacja funkcji zadrzewień.

Podstawowe	Szczegółowe	Oddziaływanie
Ochronne	klimatyczne	hamowanie wiatrów, modyfikujące rozkład opadów, temperatury powietrza i gleby, parowanie
	glebochronne	pasy drzew i krzewów w poprzek stoków zmniejszają erozję wodną, a prostopadłe do kierunku wiatrów - erozję wietrzną
	wodochronne	zmniejszanie parowania (np. na terenach źródliskowych) i spływu powierzchniowego, przeciwdziałanie chemicznemu i biologicznemu zanieczyszczaniu wód
	biocenotyczne	tworzenie miejsc gniazdowania i żerowania ptaków i owadów, zwłaszcza dzikich pszczołowatych, niezbędnych do zapylania roślin uprawnych
	sanitarno-higieniczne	zatrzymywanie zanieczyszczeń pyłowych, toksycznych gazów (np. z ferm hodowlanych)
	techniczne	rozgraniczanie własności, zasłanianie miejsc szpecących (np. śmietników), działanie obronne (żywopłoty z kolczastych krzewów) i przeciwpożarowe, umacnianie skarp, sygnalizowanie skrzyżowania dróg
Produkcyjne	produkcja użytków drzewnych	dostarczanie różnych sortymentów drzewnych
	produkcja użytków niedrzewnych	dostarczanie jadalnych owoców, pożytków pszczelich, surowców farmaceutycznych, liści użytkowych
Społeczno-kulturowe	wypoczynkowe	stwarzanie możliwości wypoczynku
	estetyczne	zaspokajanie potrzeb estetycznych
	wychowawczo-dydaktyczne	przyczynianie się do umysłowego rozwoju człowieka
	kulturotwórcze	przyczynianie się do kulturalnego rozwoju człowieka

Z reguły poszczególne obiekty zadrzewieniowe pełnią kilka funkcji jednocześnie, przy czym zawsze jedna z nich jest pierwszoplanowa.

FUNKCJE ZADRZEWIEŃ

Jedną z wielu zalet zadrzewień jest działanie wiatrochronne. Na polach poprzegradzanych rzędami drzew i krzewów szybkość wiatru maleje 30 do 50% w stosunku do przestrzeni otwartych.

Zadrzewienia jako pasy wiatrochronne (w) :

1. (w) ograniczają szkody wyrządzone przez wiatr roślinom (wyleganie zbóż, zakłócenia zapylania, strącanie owoców i liści, hamowanie wzrostu) co zwiększa plony rolników;

2. (w) ułatwiają zraszanie pól deszczowniami (wiatr wiejący z prędkością 3-4 m/s zmienia kierunek strumieni wodnych, przy szybkości wiatru ponad 6 m/s zraszanie jest niemożliwe);

3. (w) hamują erozję wietrzną tym znaczniejszą, im gleby są bardziej piaszczyste, a klimat bardziej suchy;

4. (w) w regionach nadmorskich zmniejszają zasięg rozprysków słonej wody morskiej szkodliwej dla wzrostu roślin, dochodzący nieraz do dziesiątków kilometrów;

5. (w) daje schronienie przed wiatrem pasącemu się bydłu; zwierzęta są wrażliwe na zmiany temperatury, w lecie szukają więc cienia, w pozostałych porach roku osłony przed zimnym i wilgotnymi wiatrami, znajdując to w bezpośrednim sąsiedztwie zadrzewienia. Wolnostojące drzew lub ich grupy mogą spełniać tę samą rolę i zapewniać zwierzętom ochronę przed słońcem i wiatrem. W przypadku bydła hodowlanego brak schronienia może być powodem spadku przyrostów wagi, wydajności mlecznej i pogorszenia ogólnego stanu zdrowia. Jest to spowodowane koniecznością dodatkowego wydatku energii na walkę organizmu z nadmiernym gorącem lub zimnem.

6. (w) chronią przed wiatrem zwierzynę;

7. (w) zapobiegają tworzeniu się śnieżnych lub piaskowych zasp na drogach;

Zadrzewienie wiatrochronne będzie skuteczne jeśli będzie:

a. półprzepuszczalne;

b. usytuowane w korzystnym topograficznie miejscu;

c. wysokie;

d. regularnie ulistnione.

8. Inną udowodnioną właściwością pasów zadrzewień jest zmniejszenie parowania sumarycznego (ewapotranspiracji). Ma to ścisły związek z prędkością wiatru, powodującego wymianę wilgotnego powietrza na mniej wilgotne. W wyniku działania wiatrów wzrasta niedosyt wilgotności nad powierzchnią gleby, a od niego zależy wielkość parowania terenowego.

9. Zadrzewienia zwiększają też pośrednio wilgotność gleb, gdyż mają tendencje do zatrzymywania wody. Drzewa podtrzymują wilgotność mas powietrza, zmniejszając szybkość wiatru i wyparowując przez liście wodę czerpaną z głębszych warstw gruntu. Zwiększają w ten sposób ilość tworzącej się rosy. Rosy nocne stają się obfitsze, a wysuszające działanie powietrza maleje.

10. Zadrzewienia wpływają także na wzrost ilości opadów. Zadrzewienia śródpolne mają także zdolność zatrzymywania wody. Wiosną drzewa w pewnym stopniu osuszają grunty zbyt wilgotne, wchłaniając duże ilości wody na początku okresu wegetacji.

11. Dzięki istnieniu zadrzewień następuje bardziej równomierny rozkład śniegu w krajobrazie. Spowolniony zostaje także proces jego topnienia, dzięki czemu w okresie wiosennym nie występują gwałtowne i obfite spływy powierzchniowe przyczyniające się do zwiększania efektów erozji. W wyniku powolnego topnienia śniegu zwiększa się także ilość wody wsiąkającej w glebę, co powoduje zwiększenie zasobów wód podziemnych i spływu rzecznego oraz lepsze uwilgotnienie gleby i warstwy przyziemnej powietrza.

12. Drzewa i krzewy mają także zdolność hamowania erozji. Odpowiednio ukształtowane i posadzone w dobrym miejscu zadrzewienia zapobiegają wietrznej i wodnej erozji gleby. Nasadzenia wzdłuż brzegów strumieni i rzek powodują utrzymywanie gruntu przez korzenie drzew i krzewów oraz zapobiegają erozji, stabilizując brzegi. W ten sam sposób przed erozją chronić można skarpy na obrzeżach dróg i inne pochyłości gruntu ponieważ już 3% spadek terenu sprzyja zaistnieniu tego zjawiska.