POJĘCIE DYSCYPLINY
Potoczne pojęcie dyscypliny jest synonimem karania. Zgodnie z tym pojęciem, o dyscyplinie mówi się tylko wtedy, gdy dziecko naruszy pewne zasady i przepisy ustalone przez dorosłych. Dyscyplina jest metodą stosowaną przez społeczeństwo, aby nauczyć dziecko postępowania moralnego aprobowanego przez grupę.
Dyscyplina „pozytywna” – jest tożsama z wychowaniem lub doradztwem, ponieważ kładzie nacisk na rozwój wewnętrzny – samodyscyplinę i samokontrolę, co z kolei prowadzi do powstania wewnętrznej motywacji unikania zachowań niedozwolonych.
Dyscyplina „negatywna” – kontrola pełniona z zewnątrz, za pomocą bolesnych i przykrych środków, bez wewnętrznej motywacji. Jest synonimem karania.
Potrzeba dyscypliny
Karność jest istotnym elementem w rozwoju dzieci, ponieważ zaspokaja pewne ich potrzeby. i w ten sposób przyczynia się do ich szczęścia i przystosowania psychicznego oraz społecznego. Niektóre potrzeby, które zaspokaja dyscyplina.
poczucie bezpieczeństwa, ponieważ pokazuje co im wolno, a co nie,
pomaga uniknąć częstego odczuwania winy i wstydu z powodu złego postępowania,
sprawia, że dzieci mogą żyć zgodnie ze standardami przyjętymi przez grupę społeczną
i w rezultacie zdobyć aprobatę społeczną,
dzieci uczą się postępować w sposób zapewniający otrzymanie pochwały, co interpretują jako oznaki miłości i akceptacji – tak ważne dla dobrego przystosowania i szczęścia,
pełni funkcje motywacyjne,
pomaga dzieciom w rozwinięciu swojego sumienia.
Należy zdawać sobie sprawę, że pomimo tego, iż dyscyplina jest potrzebna wszystkim dzieciom, ich potrzeby pod tym względem są zróżnicowane.
KARA to środek wychowawczy mający na celu zahamowanie lub wyeliminowanie niepożądanego zachowania. Karą jest każdy nieprzyjemny i niepożądany bodziec stosowany w efekcie wystąpienia nieakceptowanego, niezgodnego z ustalonymi normami zachowania. Karę można również określić jako dolegliwość lub sankcję za niepodporządkowanie się panującym regułom społecznym.
Formy karania
Biorąc pod uwagę wpływ kar na efekty wychowania, skuteczność podejmowanych przez wychowawcę działań, najbardziej celowy wydaje się podział kar na dwie kategorie: pedagogiczne i niepedagogiczne.
Kary pedagogiczne – z wychowawczego punktu widzenia akceptowane. Polegają w swoim zamierzeniu jedynie na poprawieniu, skorygowaniu postępowania dziecka, a nie poniżeniu jego godności, czy wyładowania frustracji i złości przez osobę karzącą.
Do kategorii kar pedagogicznych należą m.in.:
Kary naturalne – są bezpośrednim następstwem winy, ukazaniem konsekwencji nieprawidłowego postępowania. Ponosząc odpowiedzialność za swoje zachowanie, dziecko uczy się, że kara jest następstwem przewinienia, a złe zachowania nie pozostają bezkarne. Jednym ze sposobów osiągania takiego efektu jest tłumaczenie i wyjaśnianie bądź też rekompensata wyrządzonej krzywdy.
Odmawianie przyjemności.
Wyrażanie smutku i zawodu, dezaprobaty dla zachowania dziecka.
Czasowe pozbawienie przyznanego przywileju.
Kary niepedagogiczne – traktowane są jako szkodliwe i z wychowawczego punktu widzenia niepożądane. Poniżają godność dziecka, prowadząc w efekcie do powstania różnych form nieprzystosowania (np. zachowań agresywnych, chęci odwetu, zaburzeń emocjonalnych i in.).
Do kategorii kar niepedagogicznych należą:
Kary fizyczne (cielesne) polegające na stosowaniu wobec dziecka bezpośrednich form oddziaływania w postaci bicia, potrząsania, popychania itp. oraz
Kary psychiczne - straszenie dziecka, stosowanie wyzwisk, krzyk, grożenie, porównywanie z innymi dziećmi, ignorowanie i lekceważenie, izolowanie i in.
Kary pełnią trzy funkcje w rozwoju moralnym dzieci:
ograniczająca – powstrzymuje od powtórzenia czynów społecznie niepożądanych. Gdy dzieci przekonują się, że pewne czyny są karane powstrzymują się zwykle od nich, pamiętając jaką w przeszłości poniosły za nie karę.
motywacyjna – kara motywuje do unikania zachowań, które nie są akceptowane. Poznanie możliwych konsekwencji złego czynu jest istotnym czynnikiem motywującym aby go uniknąć. Gdy dzieci są już umysłowo dojrzałe do tego, aby rozważyć czyny alternatywne i konsekwencje każdego z nich muszą się nauczyć decydować same czy wykroczenie jest warte ceny. Jeżeli zdecydują, że nie jest warte, będą motywowane aby go uniknąć.
wychowawcza – nim dzieci są w stanie zrozumieć zasady mogą dowiedzieć się , że pewne czyny są dobre a inne złe, ponieważ otrzymują karę gdy popełnią coś złego, a nie są karane gdy robią rzeczy dozwolone. Gdy są starsze poznają zasady głównie dzięki nauczaniu werbalnemu. Uczą się jednak także poprzez doświadczenie, że w razie niestosowania się do zasad kara jest nieunikniona, to wzmacnia nauczanie werbalne. Inny wychowawczy aspekt polega na uczeniu, iż zło różnych przewinień jest względne. Dziecięcymi kryteriami wagi wykroczeń są częstość i surowość otrzymywanych za nie kar. Jeżeli karanie jest konsekwentne, zły czyn zawsze zostanie ukarany. Wagę złego czynu dzieci poznają po surowości otrzymanej kary.
NAGRODA to środek wychowawczy mający na celu wzmocnienie i utrwalenie pozytywnego zachowania, to swoista forma uznania za podporządkowanie się regułom społecznym. Nagrodą jest każde pożądane i przyjemne dla człowieka następstwo wykonania przez niego określonej czynności lub powstrzymania się od niej, jeżeli nie jest akceptowana.
Wielu dorosłych uważa, że nagrody nie są konieczne, ponieważ: obowiązkiem dzieci jest zachowywać się w sposób społecznie aprobowany, w związku z tym pozytywne zachowania są traktowane jako oczywiste. Wyznają pogląd, że stosowanie nagród osłabia motywację dziecka powodując, że staje się zarozumiałe i zbyt pewne siebie. W konsekwencji stosują oni nagrody o wiele rzadziej niż kary, co z wychowawczego punktu widzenia jest poważnym błędem.
Nagrody pełnią następujące funkcje:
wzmacniająca – nagrody wzmacniają pragnienie dziecka, aby powtórzyć dobre zachowa-nie, wywołują przyjemne skojarzenia z pożądanym zachowaniem.
motywacyjna – motywuje do powtórzenia zachowania społecznie aprobowanego. Dzieci próbują w przyszłości postępować tak, aby ponownie otrzymać nagrodę.
wychowawcza – jeżeli czyn zostanie pochwalony dzieci wiedzą, że jest dobry. Jeżeli wielkość nagród jest zróżnicowana odpowiednio do wysiłku jaki dziecko włożyło, aby się dostosować, wychowawcza wartość nagrody jest większa.
Nagrody odgrywają ważną rolę w utrzymywaniu karności, co nie znaczy, że mogą zastąpić karę. Zarówno kara jak i nagroda – to istotne elementy w uczeniu się zachowań społecznie aprobowanych. Nagrody pełnią rolę pozytywna /pozytywne wzmocnienia/ - motywują do robienia tego co uważa się za pożądane, podczas gdy rola kary jest głównie negatywna /negatywne wzmocnienia/ - powstrzymująca dzieci od angażowania się w czyny społecznie dezaprobowane.
OGÓLNE ZASADY KONSTRUKTYWNEJ KARY
Karze musi towarzyszyć wyjaśnienie przyczyn jej zastosowania. Dziecko musi wiedzieć, że kara jest słuszna i sprawiedliwa oraz za co zostało ukarane, (żeby wiedziało czego ma w przyszłości unikać).
Kara musi nastąpić bezpośrednio po dokonaniu przez dziecko czynu. Należy ukarać dziecko w trakcie, albo tak szybko jak to tylko możliwe. Chodzi o to, żeby dziecko powiązało ze sobą te dwa fakty, żeby dostrzegło związek między karą a popełnionym wykroczeniem.
Kara musi być adekwatna do wieku. Dzieci w różnym wieku mają różne potrzeby i oczekiwania. Trzeba je poznać, by kara była skuteczna.
Kara musi być adekwatna do popełnionego czynu. Za małe wykroczenie zastosować małą karę, zaś za duże wykroczenie kara powinna być większa. Miarą wielkości przewinienia nie są jednak materialne konsekwencje przewinienia, ale świadomość i intencje dziecka. Należy wniknąć w motywy – czy dziecko popełniło czyn z premedytacją, czy też niechcący.
Kara powinna być sprawiedliwa. Rodzeństwo powinno być karane sprawiedliwie. Nie może mieć miejsca sytuacja, że karę ponosi np. tylko starsze dziecko ze względu na swój wiek.
Kara musi być konsekwentna.
Dziecko musi wiedzieć, że zawsze po naruszeniu jakiejś zasady poniesie karę. Nie może być tak, że raz jest karane a raz nie - w zależności od humoru, czy czasu jakim dysponuje karzący. Powoduje to dezorientację i brak poczucia co jest naprawdę dobre, a co złe.
Jeżeli nałożymy na dziecko karę – musi być doprowadzona do końca.
Jednomyślność w postępowaniu rodziców z dzieckiem.
Kara musi zmazać winę. Jeżeli dziecko zostało ukarane za dane przewinienie nie należy mu przypominać, że kiedyś było niegrzeczne. To przypominanie jest swoistym znęcaniem się nad dzieckiem, które nie widzi możliwości zadośćuczynienia za popełnione zło (poniosło karę, odpokutowało, a nadal jest karane przypominaniem mu tego czynu).
Kara musi być bezosobowa. Należy karać czyn, a nie dziecko/ osobę. Kochamy i akceptujemy dziecko, ale nie jesteśmy w stanie zaakceptować jego konkretnego zachowania.
Kara musi poruszać sumienie. Dziecko musi poczuć i uwierzyć, że jego czyn jest naganny, aby zagwarantować w przyszłości wewnętrzną kontrolę postępowania.
Karą nie powinno być coś co jest obowiązkiem albo przywilejem dziecka (np. odrobienie zadania domowego, wysprzątanie pokoju, wyniesienie śmieci itp.)
Przestrzegać zasad związanych z komunikowaniem swoich oczekiwań. Zwracając uwagę należy nawiązać z dzieckiem kontakt wzrokowy i mówić do niego tonem spokojnym, życzliwym, ale stanowczym.
Kara nie powinna upokarzać dziecka, ani powodować u niego urazu.