Praca dyplomowa - rodzaj pisemnej pracy naukowej, którą student zwany dyplomantem, przygotowuje jako podsumowanie nauki na wyższej uczelni celem uzyskania dyplomu ukończenia studiów oraz zdobycia odpowiedniego tytułu. Praca dyplomowa służy do oceny wiedzy i umiejętności studenta. Wskazuje:

• W jakim stopniu absolwent przyswoił podstawowe umiejętności pisania prac naukowych

• Czy opanował literaturę z wybranej dyscypliny naukowej

• Czy rozumie założenia metodologiczne

• Czy potrafi wykorzystywać podstawowe metody badawcze

• Czy jest przygotowany do pracy zawodowej, zgodnie z kierunkiem studiów

Podstawowe funkcje pracy dyplomowej

• Funkcje kształcące (główne):

  • kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów i przedstawiania wyników badań w formie poprawnego opracowania pisemnego

  • kształtowanie umiejętności stosowania podstaw metodologii naukowej

• Funkcja poznawcza – wzbogacanie wiedzy związanej z tematyką pracy

• Funkcja weryfikacyjna – weryfikacja wiedzy i umiejętności przewidzianych programem studiów

Promotor - Poszczególni nauczyciele akademiccy wydziału posiadają określone specjalizacje. Przy wyborze promotora student to powinien uwzględnić obszar przyszłej pracy powinien być pokrewny specjalizacji promotora!

Autor pracy dyplomowej precyzuje przedmiot i cel swoich badań:

• Przedmiot badań – są to fakty, procesy, zjawiska

• Cel badań – najprościej, co chcę wykazać w swojej pracy, do czego zmierzam,

Przedmiotem badań można uczynić wszystko to co stanowi w problemie naukowym obiekty, zjawiska, procesy, struktury, itp. Przedmiotem badań może być określony fakt (informacja, proces, obiekt) ujęty w danym wyjaśnieniu naukowym podstawowego problemu badawczego. Mogą to być zatem te elementy i działania, które w toku badań podlegają wyjaśnieniu i opracowaniu.

• Nie określenie pracy naukowej problemu badawczego i przedmiotu badań, powoduje, iż praca staje się pozorną pracą naukową.

Z uwagi na zawartość merytoryczną rozróżniamy prace:

• Teoretyczne – pisane na podstawie materiałów wtórnych, innych opracowań naukowych.

• Empiryczne – opierają się na pierwotnych materiałach źródłowych, które nie były publikowane

• Monografie – ograniczona liczba badanych obiektów, ale zwierają wszechstronna ich analizę

• Wycinkowe – wąski obszar

• Eksperymentalne

• Projektowe

Zasady wyboru tematyki pracy dyplomowej
Współczesna dydaktyka traktuje studentów podmiotowo i docenia ich potencjał intelektualny

• To studenci powinni wykazywać inicjatywę w zakresie wyboru tematyki prac dyplomowych

• Zaleca się, aby przy wyborze tematyki pracy dyplomowej studenci uwzględnili: zainteresowania, uzdolnienia, predyspozycje intelektualne, umiejętności oraz możliwości uczelni

• Zdarza się, że student przecenia własne możliwości

• Dużym problemem jest chęć pisania pracy z przedmiotów kierunkowych, których jeszcze nie było

• Często przy opracowaniu danego tematu student jest rozczarowany brakiem literatury

• Tematyka prac nie może być za szeroka ani za wąska

• Tematyka powinna być tak dobrana, aby praca nie wymagała mozolnych poszukiwań lub żmudnego gromadzenia danych empirycznych – źródła!

• Tematyka powinna odpowiadać kierunkowi studiów

• Wynikać z problematyki seminariów np. dyplomowych

• Powinna być dostosowana do możliwości dyplomanta

• Odpowiadać warunkom jakie stwarza uczelnia

Istotnym zagadnieniem jest sformułowanie ostatecznego tytuły pracy dyplomowej. Tytuł pracy powinien być instrumentem autopromocji i marketingu personalnego – należy pomyśleć o przyszłym C.V.! Tytuł pracy powinien jasno określać jej tematykę

Tytuł powinien być:

• Rzeczowy – odzwierciedlać konkretny zasób badanej rzeczywistości

• Komunikatywny – informować odbiorcę o czym traktuje dana praca dyplomowa

• Atrakcyjny – praca powinna być kapitałem wiedzy

Poznanie naukowe to proces zdobywania i zgłębiania wiedzy o świecie we wszystkich jego przejawach. Jest to proces ciągły, długotrwały i zróżnicowany przebiegający w wieloetapowych, świadomych i celowych działaniach wyjaśniających. Wyjaśnienia w poznaniu naukowym muszą być prowadzona tak, aby zapewniony został racjonalny dobór środków dających wyjaśnienia ścisłe i jednoznaczne. W procesie naukowego poznania należy się wykazać:

• Intelektualną dociekliwością, cierpliwością i sztuka wyszukiwania interesujących problemów

• Śmiałością i inwencją myślenia

• Krytycyzm i ostrożność … nauka czynie ze sceptycyzmu cnotę ….

• Systematyczność, ścisłość i precyzję (cechy dobrej roboty)

• Wszechstronność i bezstronność, uczciwe ocenianie uzyskanych wyników

• Rozległą wiedzę o przedmiocie badań, stan dotychczasowej wiedzy

Immamentną częścią procesu poznania naukowego jest proces poznania myślowego - Proces poznania myślowego opierając się na wynikach poznania zmysłowego zmierza do wyjaśnienia istoty zgromadzonych zjawisk

Rezultaty poznawcze procesu poznania myślowego zapewniają takie operacje myślowe jak:

• Analiza (rozbiór) i synteza (łącznie wyodrębnionych przez analizę czynników, elementów, itp.

• Dedukcja (od ogółu do szczegółu) i indukcja (wyprowadzanie wniosków z przesłanek, od szczegółu do ogółu)

• Analogia – przenoszenie podobieństwa cech z jednego przedmiotu na drugi

• Porównanie i przeciwstawienie określonych cech, wartości, wyników

• Uzasadnienie (istnienie dowodów naukowych) i dowodzenie naukowe

• Uogólnianie i wnioskowanie

Typy badań naukowych

Badania podstawowe – poznawcze, maja na celu teoretyczne wzbogacenie wiedzy z danej dziedziny lub dyscypliny

Badania stosowane – mają na celu wdrożenie określonych rozwiązań w celu poprawy funkcjonowania

Badania diagnostyczne – mają na celu uzyskanie wiarygodnych informacji lub zjawisk, ustalenie stanu faktycznego, cech rzeczywistych, zasad funkcjonowania

Badania kompleksowe – przedmiot badań nie stanowi zwykle spójności

Badania przyczynkarskie – dotyczą wąskiego zakresu zjawiska

Badania heurystyczne (heurisko – znajduję) – dotyczą umiejętności wykrywania nowych faktów i związków między nimi zachodzących

Sytuacja problemowa - Jest to układ (splot) czynników powodujących powstanie problemu

• Przeżycie niepokoju związanego z uświadomieniem sobie braku wiedzy

• W praktyce wpływ na sytuację problemową mają: wykształcenie, zainteresowania, doświadczenie, znajomość literatury w danej dziedzinie, itp.

• Obszar problemowy wytyczają ograniczenia jakie badacz uwzględnił

Problem (z gr. problema – przeszkoda, trudność), coś co należy rozwiązać. Problem może występować w znaczeniu:

• Potocznym – występuje w życiu codziennym

• Dydaktycznym – gdy wiedza obiektywna istnieje, tylko że my jej nie znamy. Trzeba się czegoś nauczyć

• Naukowym – stan niewiedzy o charakterze obiektywnym. Problemem naukowym jest problem niezbadany, niewiedza o charakterze obiektywnym mająca swe źródła w tym, że aktualny stan wiedzy nie daje logicznej odpowiedzi na pytanie:

  • określające niewiedzę

  • wynikające logicznie z aktualnego stany wiedzy

  • dające odpowiedź błędną

Problemy potoczne, dydaktyczne i naukowe charakteryzują się wspólną strukturą. Struktura ta składa się z dwóch istotnych elementów:

• Opisu istniejącej sytuacji w danej rzeczywistości

• Efektów bądź skutków (wyników) uzyskanych z rozwiązania

Wymiernymi efektami można ocenić problemy potoczne i dydaktyczne. Skutki dla problemów naukowych są nie znane, dopiero możemy je ustalić po zakończeniu badań

Sformułowanie problemu w konkretnych badaniach polega zatem na określeniu i objaśnieniu pewnego, obiektywnego stanu niewiedzy na tle dotychczasowej wiedzy.

Problemy badawcze ze względu na przedmiot, zakres, stan badań, rolę i inne czynniki środowiskowe mogą być:

Teoretyczne – w badaniach podstawowych

Praktyczne – w badaniach stosowanych

Podstawowe

Cząstkowe

Ogólne lub szczegółowe

Autor pracy dyplomowej precyzuje przedmiot i cel swoich badań:

• Przedmiot badań – są to fakty, procesy, zjawiska

• Cel badań – najprościej, co chcę wykazać w swojej pracy, do czego zmierzam,

Przedmiotem badań można uczynić wszystko to co stanowi w problemie naukowym obiekty, zjawiska, procesy, struktury, itp. Przedmiotem badań może być określony fakt (informacja, proces, obiekt) ujęty w danym wyjaśnieniu naukowym podstawowego problemu badawczego. Mogą to być zatem te elementy i działania, które w toku badań podlegają wyjaśnieniu i opracowaniu.

• Nie określenie pracy naukowej problemu badawczego i przedmiotu badań, powoduje, iż praca staje się pozorną pracą naukową.

Z uwagi na zawartość merytoryczną rozróżniamy prace:

• Teoretyczne – pisane na podstawie materiałów wtórnych, innych opracowań naukowych.

• Empiryczne – opierają się na pierwotnych materiałach źródłowych, które nie były publikowane

• Monografie – ograniczona liczba badanych obiektów, ale zwierają wszechstronna ich analizę

• Wycinkowe – wąski obszar

• Eksperymentalne

• Projektowe

Badania wykonuje się na niepełnej liczbie danych, określanych zmiennymi. Tymi zmiennymi mogą być osoby, elementy, zdarzenie, przedmioty, … stanowiące jakąś populację lub statystyczny zbiór. Zbiór ten powinien stanowić próbę reprezentatywną charakteryzująca się ograniczoną liczebnością oraz właściwościami statystycznymi całej badanej zbiorowości

Zmienne dwuwartościowe (np. płeć) i wielowartościowe (cechy człowieka, charakterystyka urządzenia)

Zmienne środowiskowe np. występujące w środowisku społecznym

Zmienne osobowościowe stanowiące różne wartości osobowości człowieka

Zmienne behawioralne występujące w ludzkim zachowaniu

Wykrywając zależności i związki pomiędzy badanymi zjawiskami określamy:

• Zmienne zależne, które w danym procesie, zdarzeniu, zjawisku, strukturze, organizacji ulegają zmianom. Stanowią one skutek w określonym badaniu

• Zmienne niezależne, to takie od których zależą zmienne zależne. Są one przyczyną określonego skutku, czyli zmian w zmiennych zależnych

• Zmienne pośredniczące, które oddziaływają na zmienne zależne i niezależne

Ze względu na zakres

Zmienne globalne, które obejmują szeroki zakres zjawisk

Zmienne szczegółowe (cząstkowe), które obejmują wąski zakres zjawisk

Zmienne mogą być wyrażone ilościowo lub jakościowo

• Zmienne ilościowe przedstawia się liczbowo

• Liczba będąca miernikiem pozwala na określenie ilości, nasilenia, częstotliwości występowania

• Każdy miernik liczbowy może być policzony, zmierzony, zwarzony, …

• Zmienne jakościowe określa się słownym opisem

• Mierniki jakościowe opierają się na danych empirycznych (obserwacja, wywiad, analiza przedmiotu badań)

Po wyłonieniu zmiennych ustalamy na podstawie jakich danych orzeka się o występowaniu poszczególnych zmiennych, czyli ustalamy wskaźniki dla badanych zjawisk lub procesów

Wskaźnik – cecha, zdarzenie lub zjawisko, na podstawie zaistnienia którego wnioskujemy z pewnością lub z określonym prawdopodobieństwem, wyższym od przeciętnego, iż zachodzi zjawisko, które nas interesuje Wskaźnik jest przejawem określonej zmiennej. Wskazuje on na określone zjawiska mierzalne lub obserwowalne, które pozwalają stwierdzić, że dane zjawisko wystąpiło

Hipoteza badawcza - z greckiego "hipothesis„. Oznacza przypuszczenie, które wymaga weryfikacji (sprawdzenia) poprzez badania. Hipoteza jest propozycją odpowiedzi na pytanie (pytania) problemowe – przypuszczalnym rozwiązaniem problemu. Hipoteza może być zweryfikowana pozytywnie lub negatywnie (sfalsyfikowana). W praktyce treścią hipotez są odpowiedzi na pytania problemowe – problemy szczegółowe (jeżeli zostały sformułowane) lub problem (problemy) ogólny. Hipoteza pracy badawczej musi mieć: Charakter zadaniowy, Ujmować próbę odpowiedzi na postawione tezy (pytania problemowe) i stanowić próbę rozwiązania problemu naukowego. Stanowić zasadniczy element wyjaśnienia i przewidywania faktów, zjawisk, zależności, cech

Metoda (z greckiego badanie) – świadomie i konsekwentnie stosowany sposób postępowania dla osiągnięcia określonego celu: W nauce- sposób badania rzeczy i zjawisk; ogół reguł stosowanych przy badaniu rzeczywistości; droga dochodzenia do prawdy. Metoda badań – zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów obejmujących całość postępowania badawczego, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego. Wybierając metodę badań należy się kierować: Przedmiotem i celem badań oraz problemem badawczym, ilością czasu, sił i środków, które możemy przeznaczyć na badania, znajomością metod, technik i narzędzi badawczych.

Technika badań to czynności praktyczne regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie sprawozdanych informacji, opinii i faktów. Są one podporządkowane metodom badawczym

Narzędzie badawcze jest przedmiotem, służącym do realizacji wybranej techniki badań, np.: Arkusz obserwacyjny, kwestionariusz ankiety, Kwestionariusz wywiadu

Ankieta – informacje ogólne

To badania przeprowadzane na zasadzie wywiadu pisemnego. Stosuje się je w celu możliwie szybkiego przebadania dużej zbiorowości ludzi. Badania te są oszczędnością czasu i środków, ponieważ nie potrzeba tu respondenta, który prowadzi badanie i zadaje pytania każdej osobie osobno lecz rozprowadza albo rozsyła odpowiednią ilość ankiet do badanych ludzi, które są wypełniane bez jego udziału. Rola badającego w tej metodzie ogranicza się jedynie do opracowania ankiety i wyboru osób, które zmierza przebadać. Analizą ankiet przeważnie zajmuje się już inna osoba. Ankieta ma charakter bezosobowy i anonimowy

Pomimo zalet ankieta ma też wady:

W bezpośrednich rozmowach można uwzględnić indywidualne różnice respondentów, natomiast w badaniach ankietowych jest to nie możliwe. Trudno byłoby dostosować ankietę do każdego z bliżej nieznanych nam respondentów. W każdej badanej grupie są tacy ludzie, którzy z różnych przyczyn nie umieją dobrze wypełnić ankiety. Im bardziej złożona ankieta tym tych ludzi będzie więcej Dużo ludzi ma też problemy z pisemnym formułowaniem swoich myśli. W każdej ankiecie pojawiają się pytania, które mogą wywoływać różne skojarzenia u poszczególnych osób. Powoduje to rozbieżności w interpretowaniu odpowiedzi. Ankieta nie daje możliwości notowania co respondent mówi, jak gestykuluje, jaką ma mimikę w chwili wypełniania ankiety. Nie pokazuje przejawów uczuć respondenta. Skupia się tylko na zbieraniu danych o charakterze ilościowym. Zdarza się że, duży odsetek ankiet, najczęściej, pocztowych po prostu przepada

Typy ankiet:

• Środowiskowe - rozprowadzane przez ankietera w wybranym środowisku, np. wśród pracowników

• Prasowe - załączone do gazet, czasopism osobno lub na ich łamach.

• Pocztowe - respondent rozsyła ankiety na dane adresy poszczególnych osób wybranych do badania

• Ankiety jawne - to takie, które wskazują na osobę respondenta, np. imienne bądź mogą wskazywać na osobę ze względu na zawarte w nich pytania, np. pytania o zawód ojca, miejsce urodzenia itp.

• Ankiety anonimowe - nie są podpisywane jak i nie zawierają pytań, które mogłyby ujawnić osobę respondenta

Zasady opracowania ankiety

Ankieta powinna zawierać minimum pytań potrzebnych do osiągnięcia zamierzonego celu

Należy unikać zbędnych pytań do niczego nie potrzebnych

Aby ankieta budziła zaufanie respondenta koniecznie powinna zawierać:

informacje o instytucji firmującej badania,

zwięzłą informację o celu, jakiemu ma służyć

dodatkowe objaśnienia- może to być np. uzasadnienie wyboru respondenta, jeżeli jest to ankieta jawna

W przypadku ankiety anonimowej można podziękować za trud i poświęcony czas przy wypełnianiu ankiety

Pytania, dotyczące badanego problemu. Mogą to być pytania dotyczące bezpośrednio problemu jak i samego respondenta

Instrukcje, dotyczące jak wypełniać ankietę. Czasem wystarczy tylko dodać stwierdzenie typu „niepotrzebne skreślić” ale niekiedy potrzebne są bardziej szczegółowe pouczenia

Rodzaje pytań w ankietach

Zamknięte - to pytania, które z góry zaopatrzone są w przewidywane odpowiedzi, np. „w którym roku pan(i) sie urodził?”,

Półotwarte - to pytania zakończone pytaniem np. „proszę wskazać inne przyczyny poza wymienionymi...” . Pozostawia to pewną swobodę w odpowiadaniu.

Otwarte - to pytania, które dają pełna swobodę respondentowi w odpowiadaniu. „jak to się stało, że spośród wielu zakładów pracy wybrał(a) pan(i) nasz?...............”.

Wśród tych rodzajów pytań wyróżnia się jeszcze „podtypy”:

Pytania filtrujące - mające ustalić czy respondent spełnia określone przez twórcę badania wymogi.

Pytania metryczkowe - pytania mające na celu uzyskanie odpowiedzi dotyczących cech społeczno-demograficznych, np. wiek, płeć, miejsce zamieszkania, wykształcenie, wykonywany zawód, stan cywilny itp.

Obserwacja - Obserwacja to niezauważalny, zamierzony i systematyczny sposób postrzegania badanych obiektów w ich naturalnych warunkach. Wśród niej wyróżniamy:

• Obserwacja skategoryzowana, w której badacz posiada przygotowany kwestionariusz lub schemat i obserwuje zjawiska pod kątem danych z arkuszu,

• Obserwacja nieskategoryzowana badacz nie posiada arkusza, dzięki czemu ma większa swobodę oceny danego zjawiska

• Obserwacja bezpośrednia, w której badający nie tylko zbiera informacje, ale ma możliwość sprawdzenia ich wiarygodności używając innych metod

• Obserwacja uczestnicząca, w której badacz próbuje wejść do interesującego go otoczenia i zbierać informacje od wewnątrz

• Obserwacja jawna to obserwacja w której obiekty badania mają świadomość, że są przedmiotem badania, co może prowadzić do fałszowania informacji

Dobór próby, postępowanie badawcze w nauce i analizach użytkowych polegające na wyodrębnieniu z szerszego zbioru elementów o wspólnych (przynajmniej niektórych) cechach (tzw. populacja generalna) ograniczonej liczby ich reprezentantów w celu oszacowania jakiś ich właściwości lub relacji, zachodzących między nimi.

Dobór próby stosowany jest w przypadkach, kiedy analiza całej populacji generalnej jest utrudniona głównie ze względu na ograniczenia czasu, nakładów pracy i środków finansowych (np. pomiary antropologiczne wszystkich mieszkańców Polski) lub niecelowa (np. badanie jakości koncentratu pomidorowego we wszystkich puszkach obecnych w obrocie handlowym). Dobór tego rodzaju powinien należycie reprezentować całą populację.

Do najważniejszych sposobów realizacji doboru próby zalicza się: 1) dobór celowy, zwany selektywnym (stosowny jest gdy populacja jest dobrze znana i możemy łatwo określić jednostki najbardziej typowe dla próby); 2) dobór losowy (jednostki próby dobierane są na drodze losowania, przy zachowaniu określonego prawdopodobieństwa dostania się do próby).

Analiza jednozmiennowa - Analiza, której przedmiotem opisu jest jedna wybrana zmienna np. wiek, płeć, wysokość dochodu itp.

Analiza jednozmiennowa przeprowadzana jest w celu opisu podstawowych cech zmiennej, za pomocą takich miar jak: częstość, średnia, mediana, moda itp.

Średnia arytmetyczna jest to suma wszystkich wartości zmiennej podzielona przez liczbę tych wartości

Mediana - wartość środkowa zmiennej; dla parzystej liczby przypadków, gdzie wartości takiej nie można bezpośrednio ustalić, medianę wyznaczamy poprzez wyliczenie średniej arytmetycznej dla dwóch środkowych wartości zmiennej, występujących obok siebie.

Moda - miara tendencji centralnej; wartość zmiennej najczęściej pojawiająca się w jej rozkładzie.

Dwuzmiennowa - Analiza, której przedmiotem opisu oraz interpretacji jest związek pomiędzy dwiema zmiennymi.

Zasadniczym celem analizy dwuzmiennowej jest znalezienie istniejących zależności pomiędzy dwiema zmiennymi np. wysokością dochodu i wykształceniem, wiekiem i częstością praktyk religijnych itp.

Podstawowe uchybienia w stylu naukowym

W wymiarze treściowym – błędy rzeczowe i niepełne opisy, powierzchowne wyjaśnienia

W wymiarze językowym – brak spójności tekstu, jasności wyrażania myśli, precyzji terminologicznej

W wymiarze stylowo – komunikacyjnym – niezrozumiałość wywodów

W wymiarze naukowo – komunikacyjnym – brak jednoznacznego odwołania się do badań poprzedzających wywód

Należy unikać:

• Oratorskiego pustosłowia

• Powtarzania tych samych informacji

Należy stosować:

• Usuwanie nadmiaru słów

• Zastępowanie długich sformułowań odpowiednikami krótszymi o tym samym znaczeniu

• Objaśniać terminy i skróty

Kontrolować poprawność szyku w zadaniu

Akapit – wydzielona część, która zawiera odrębna treściowo myśl i składa się z kilku lub kilkunastu zda