Koszty – stanowią wyrażone w pieniądzu zużycie składników aktywów, usług obcych, nakładów pracy pracowników oraz niektóre wydatki nie odzwierciedlające zużycia, związane z prowadzeniem działalności przez jednostkę gospodarczą w określonej jednostce czasu, w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznej.
wg znowelizowanej ustawy o rachunkowości: koszty i straty to uprawdopodobnione zmniejszenie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli.
31. Koszty i ich klasyfikacja
| Kryterium | Rodzaj kosztów |
|---|---|
| Pomijając koszty zwiększające aktywa trwałe i zapasy aktywów obrotowych, to w RZiS wykazujemy: | 1. Koszty działalności operacyjnej – obejmują kilka pozycji kosztów według rodzajów oraz wartość sprzedanych towarów i materiałów wg cen ich nabycia. Porównanie kosztów działalności operacyjnej z przychodami ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów umożliwia ustalenie zysku lub straty z tej sprzedaży; 2. Pozostałe koszty operacyjne – wiążą się pośrednio z działalnością operacyjną (zwykłą działalnością jednostki gospodarczej). Są to różne pozycje związane z: - działalnością socjalną - sprzedażą środków trwałych, środków trwałych w budowie, WNiP, a także nieruchomości oraz WNiP zaliczanych do inwestycji, - utrzymaniem nieruchomości (remonty, amortyzacja, podatek od nieruchomości) oraz WNiP zaliczonych do inwestycji, - odpisaniem należności przedawnionych, umorzonych, nieściągalnych z wyjątkiem należności o charakterze publicznoprawnym nieobciążającym kosztów, - utworzeniem i rozwiązaniem rezerw, z wyjątkiem rezerw związanych z operacjami finansowymi, - odpisami aktualizującymi wartości aktywów i ich korektami, z wyjątkiem odpisów obciążających koszty finansowe - odszkodowaniami i karami, - z przekazaniem nieodpłatnie, w tym darowizny, aktywów, środków pieniężnych na inne cele niż nabycie lub wytworzenie środków trwałych, środków trwałych w budowie albo WNiP. 3. Koszty finansowe – poniesione koszty operacji finansowych. Składają się w szczególności z odsetek, w tym także za zwłokę w zapłacie, z prowizji od pożyczek i zobowiązań, ujemnych różnić kursowych. Nie zalicza się odsetek, prowizji i różnic kursowych dotyczących środków trwałych, środków trwałych w budowie oraz WNiP. |
| wg rodzajów | 1. Zużycie materiałów i energii – rozchód nabytych surowców, półfabrykatów obcych, opakowań, paliwa, ogumienia, części zapasowych maszyn i urządzeń, a także koszty zużycia energii elektrycznej, pary, wody, gazu itp., oraz materiały nie przechodzące przez magazyn np. materiały biurowe, druki, czasopisma, środki czystości. 2. Amortyzacja – zmniejszenie wartości początkowej środków trwałych na skutek ich zużycia. 3. Usługi obce – różne usługi wykonane przez dostawców, opłacone gotówką, czekiem, wekslem itp. Zalicza się do nich: - obróbkę obcą – koszty usług i robót wykonywanych przez obce jednostki - usługi transportowe - usługi remontowe - inne usługi obce – koszty opłat pocztowych i telekomunikacyjnych, opłat za pranie odzieży, utrzymanie czystości placów i ulic, opłat za usługi informatyczne. 4. Podatki i opłaty – ewidencja podatków i opłat stanowiących koszty zwykłej działalności operacyjnej: VAT naliczony, podatek od nieruchomości, rolny, lokali i inne na rzecz gminy, miasta. 5. Wynagrodzenia – ogół wynagrodzeń pieniężnych i w naturze za pracę. Nie ujmuje się tu premii, nagród i wynagrodzeń z funduszy socjalnych, z zysku, z nadwyżki bilansowej w spółdzielniach. 6. Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia – ewidencjonuje się: - składki na ubezpieczenia społeczne obciążające pracodawcę, - składki na FP i FGŚP - odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych oraz świadczenia urlopowe dokonane w ciężar kosztów jednostki - inne odpisy wg odrębnych przepisów. 7. Pozostałe koszty rodzajowe – obejmuje dotychczas nie wymienionych kosztów prostych: - podróże służbowe, obejmujące koszt przejazdu, noclegów i diet - koszty reprezentacji i reklamy - inne koszty rodzajowe, do których można zaliczyć czynsze, dzierżawy, składki ubezpieczeń majątkowych, opłaty za parkingi |
| wg struktury wewnętrznej | 1. Koszty proste – składające się z jednego rodzaju kosztu, który nie może być w danej jednostce gospodarczej rozłożony na elementy proste, np. amortyzacja, wynagrodzenia 2. Koszty złożone – obejmujące kilka rodzajów kosztów: koszty własnych usług transportowych (w skład wchodzi amortyzacja, zużycie paliwa, płace kierowców itp.), koszty własnych usług remontowych, koszty wytworzenia własnej energii itp. |
| podział kosztów zwykłej działalności operacyjnej | - koszty działalności podstawowej, stanowiącej główny przedmiot działalności gospodarczej jednostki (produkcja, handel, usługi) - koszty działalności pomocniczej obejmującej przede wszystkim, usługi dla działalności podstawowej i zarządu - koszty ogólnego zarządu, związane z organizacją, kierownictwem i obsługą całej działalności gospodarczej jednostki - koszty sprzedaży, ponoszone w związku ze sprzedażą produktów, towarów i materiałów. |
| wg sfer działalności (celu poniesienia) | - koszty zakupu - koszty produkcji - koszty sprzedaży |
| wg stopnia zależności kosztów od wielkości produkcji | - koszty stałe: kształtują się w zasadzie na tym samym poziomie niezależnie od wielkości produkcji, np. amortyzacja budynków, koszty oświetlenia, ogrzewania - koszty zmienne: kształtują się w określonej proporcji do wielkości wytworzonej produkcji, np. zużycie surowców, opakowań związanych bezpośrednio z produktem |
| wg sposobu odnoszenia ich na wytwarzane produkty | - koszty bezpośrednie – na podstawie pomiaru lub dokumentów źródłowych można zaliczyć na produkty lub ich rodzaje, np. materiały bezpośrednie, płace bezpośrednie - koszty pośrednie – dotyczą kilku lub wszystkich produkowanych wyrobów i usług, podział wymaga posługiwania się tzw. kluczami rozliczeniowymi kosztów, należą do nich np. koszty wydziałowe, koszty zakupu materiałów itp. |
| ze względu na ich związek z osiągniętymi przychodami | - koszty uzyskania przychodu – są ponoszone przez jednostkę na działalność w celu uzyskania przychodów, np. odpisy z tytułu środków trwałych oraz WNiP czyli odpisy amortyzacyjne, zużycie materiałów itp. - wydatki i koszty niestanowiące kosztów uzyskania przychodów, np. wydatki na nabycie lub wytworzenie we własnym zakresie środków trwałych oraz WNiP, jeżeli środki te podlegają odpisom z tytułu zużycia, wydatki na wykup obligacji, grzywny i kary wraz z odsetkami, odsetki od nieterminowych wpłat należności budżetowych. |
32. Etapy rachunku kosztów
1. Ewidencja kosztów wg rodzajów
2. Rozliczanie kosztów rodzajowych na miejsca powstawania, z uwzględnieniem rozliczeń międzyokresowych, kosztów zakupu i kosztów sprzedaży
3. Przeniesienie z rozliczeń międzyokresowych kosztów części kosztów przypadających na bieżący okres sprawozdawczy
4. Rozliczanie innych kosztów, ustalenie kosztów produkcji i kosztów zarządu
5. Obliczanie kosztów jednostkowych
6. Sprawozdawczość z dziedziny kosztów
W pierwszej fazie koszty jednostki gospodarczej księguje się na kontach kosztów wg rodzajów. Następnie każdy koszt rodzajowy podlega rozliczeniu na odpowiednie miejsca powstawania kosztów, jak np. działalność podstawowa, zarządu. Jeżeli koszty dotyczą innych okresów sprawozdawczych, wówczas są ujmowane na koncie „Rozliczenia międzyokresowych kosztów”.
Kolejne fazy podlegają na rozliczaniu kosztów w czasie, w tym np. koszty zakupu i opłaconych z góry składek ubezpieczeń samochodów ciężarowych, rozliczaniu kosztów wydziałowych na nośniki kosztów (produkty) i ustalaniu całkowitych kosztów produkcji gotowej i nie zakończonej. Znając rzeczywisty koszt wytworzenia można go porównać z kosztem planowanym lub ceną ewidencyjną produktów i ustalić odchylenia, to jest różnice między kosztem rzeczywistym i planowanym.
W końcowych etapach dokonuje się kalkulacji jednostkowych kosztów produktów oraz sporządza sprawozdania o kosztach.
33. Warianty ewidencji kosztów działalności operacyjnej
| Wariant | Ewidencja i rozliczanie kosztów |
|---|---|
| Wariant I | Ewidencja kosztów tylko w układzie rodzajowym, tj. na kontach zespołu 4 –„Koszty według rodzajów i ich rozliczenie” |
| Wariant II | Ewidencja kosztów tylko w układzie podmiotowo-funkcjonalnym, tj. na kontach zespołu 5- „Koszty według typów działalności i ich rozliczenie”. Układ podmiotowo-funkcjonalny łączy w sobie podział kosztów według trzech przekrojów klasyfikacyjnych:
|
| Wariant III | Ewidencja kosztów układzie rodzajowym i podmiotowo-funkcjonalnym, tj. na kontach zespołu „4” i „5”. Kontem, które umożliwia ewidencję kosztów w tych obydwu przekrojach – jest konto „Rozliczenie kosztów rodzajowych”. |
Wariant I - w przypadku, gdy koszty działalności ujmowane są tylko w układzie rodzajowym kosztów można wyróżnić następujące etapy ich ewidencji i rozliczania:
| Etap 1 | ewidencja kosztów w układzie rodzajowym. |
|---|---|
| Etap 2 | obejmuje rozliczenie wstępnie zaewidencjonowanych kosztów według rodzaju na:
Rozliczenia tego dokonuje się za pomocą konta „Rozliczenie kosztów”. |
| Etap 3 | rozliczenie kosztów podlegających rozliczeniom w czasie. |
| Etap 4 | końcowy etap rozliczania kosztów w celu ustalenia kosztu wytworzenia produktów sprzedanych. Obejmuje on wycenę zapasu wyrobów gotowych i produkcji nie zakończonej. Wyceny stanu produktów gotowych dokonuje się w drodze inwentaryzacji w oparciu o ceny sprzedaży pomniejszone o przeciętnie osiągany przy sprzedaży zysk, a produkcji nie zakończonej –z uwzględnieniem stopnia jej przetworzenia. |
Przy ustaleniu wyniku finansowego (wariant porównawczy) istotne jest saldo konta „Rozliczenie kosztów”, czyli zmiana stanu produktów – jest to różnica pomiędzy stanem końcowym a początkowym takich składników jak: wyroby gotowe, produkcja nie zakończona, oraz rozliczenia międzyokresowe kosztów.
Równoważna jest jej różnica pomiędzy wysokością poniesionych w okresie kosztów rodzajowych a kosztem własnym sprzedaży okresu. Porównania kosztów rodzajowych i kosztu własnego sprzedaży dokonuje się na koncie „rozliczenie kosztów”, gdyż:
na stronie Ct tego konta ujmowane są poniesione w okresie koszty rodzajowe,
na stronę Dt przeksięgowany zostaje pod datą 31.12. koszt własny sprzedaży dokonanej w tym samym roku. W rezultacie, więc saldo konta „Rozliczenie kosztów” wyraża równowartość zmiany stanu produktów, która przenoszona jest na konto „wynik finansowy” jako korekta sumy kosztów rodzajowych do poziomu kosztu własnego sprzedaży.
W przypadku, gdy w danej jednostce gospodarczej nie występują zapasy produktów(wyrobów gotowych i produkcji nie zakończonej) konto” Rozliczenie kosztów” wykorzystywane jest wyłącznie do przenoszenia kosztów dotyczących innych okresów sprawozdawczych. Raty kosztów rozliczanych w czasie obciążają wówczas bezpośrednio konto „Rozliczenie kosztów”( z pominięciem konta „Koszt własny sprzedaży).
Wariant II - Do ewidencji kosztów w układzie według nośników i miejsc powstawania, stosuje się konta zespołu”5”, takie jak: Produkcja podstawowa, Koszty zakupu, Koszty wydziałowe, koszty sprzedaży, Produkcja pomocnicza, Koszty ogólnego zarządu oraz Rozliczenie kosztów produkcji.
Ponoszone koszty są księgowane na odpowiednich kontach zespołu „5”, o ile nie podlegają rozliczeniu w czasie. Koszty podlegające rozliczeniu w czasie najpierw są ewidencjonowane na koncie „Rozliczenia międzyokresowe kosztów” a następnie rozliczane na konta zespołu „5”. Dalsze rozliczenia kosztów sprowadzają się do ustalenia kosztu własnego sprzedaży. Koszt wytworzenia produktów sprzedanych oblicz się stosując odpowiednią metodę kalkulacji. Przeniesienie na konto „Koszt wytworzenia sprzedanych produktów” kosztu wytworzenia produktów sprzedanych, kosztów ogólnego zarządu oraz kosztów sprzedaży pozwala ustalić wysokość kosztu własnego sprzedaży. Etapy ewidencji:
| Etap 1 | ewidencja kosztów niewymagających rozliczenia w czasie na kontach zespołu”5”, a kosztów wymagających rozliczenia w czasie na koncie „Rozliczenia międzyokresowe kosztów”. |
|---|---|
| Etap 2 | rozliczenie kosztów podlegających rozliczeniom w czasie. |
| Etap 3 | rozliczenie kosztów wydziałowych oraz ustalenie kosztu wytworzenia produktu. |
| Etap 4 | ustalenie kosztu wytworzenia produktów sprzedanych. |
| Etap 5 | ustalenie kosztu własnego sprzedaży. |
Wariant III - ewidencja kosztów według wariantu trzeciego polega na ich wstępnym wykazaniu na kontach zespołu „4”, a następnie na ich przeniesieniu na konta zespołu „5”. Przeksięgowanie kosztu z jednego układu na drugi jest możliwe dzięki zastosowaniu konta „Rozliczenie kosztów”, utworzonego przez podział pionowy wszystkich kont układu rodzajowego kosztów. Przenoszone z układu rodzajowego koszty są księgowane po stronie kredytowej tego konta i zgodnie z zasadą podwójnego zapisu – po stronie debetowej odpowiedniego konta zespołu „5”. Strona debetowa konta „Rozliczenie kosztów” służy do ewentualnych korekt oraz przeksięgowania zapisów na konto: „Koszt wytworzenia sprzedanych produktów” pod datą kończącą rok obrotowy. Konto „Rozliczenie kosztów” może wykazywać saldo końcowe debetowe albo kredytowe, które na koniec roku obrachunkowego jest przenoszone na odpowiednią stronę konta wynik finansowy(wariant porównawczy). Saldo końcowe debetowe oznacza, że w danym okresie powstały zapasy. Saldo końcowe kredytowe wskazuje ,że sprzedano zapasy pochodzące z wcześniejszych okresów.
Przeksięgowanie z jednego układu kosztów na drugi można dokonywać dwojako:
na bieżąco- oznacza to, że każdą operację gospodarczą dotyczącą ewidencji kosztów księguje się dwukrotnie na podstawie tych samych dokumentów źródłowych: ujmując koszty według rodzajów, a następnie według nośników i miejsc powstawania,
raz na koniec miesiąca na podstawie rozdzielników albo arkuszy rozliczeniowych. Są to zestawienia miesięczne kosztów wynikające z sumowania jednorodnych dokumentów źródłowych sporządzane odrębnie dla poszczególnych rodzajów kosztów.
Na odpowiednim koncie zespół „4” księguje się powstały koszt. Koszt ten następnie jest przenoszony na odpowiednie konto zespołu „5”, o ile nie wymaga rozliczenia w czasie. Koszty podlegające rozliczeniu w czasie są ewidencjonowane na koncie „Rozliczenia międzyokresowe kosztów”. Z konta „Rozliczenia międzyokresowe kosztów” na konta zespołu „5” zostaje w drugiej kolejności przeksięgowana rata kosztu przypadająca na bieżący okres sprawozdawczy. Dalsze rozliczenia kosztów sprowadzają się do ustalenia kosztu własnego sprzedaży. W tym celu należy rozliczyć koszty wydziałowe, co w konsekwencji prowadzi do określenia kosztu sprzedanych produktów. Koszt wytworzenia sprzedanych produktów oblicz się stosując odpowiednią metodę kalkulacji. Przeniesienie na konto „Koszt wytworzenia sprzedanych produktów „ kosztu wytworzenia produktów sprzedanych, kosztów ogólnego zarządu oraz kosztów sprzedaży pozwala ustalić wysokość kosztu własnego sprzedaży.
Etapy ewidencji i rozliczania kosztów w tym wariancie:
| Etap 1 | ewidencja kosztów w układzie rodzajowym. |
|---|---|
| Etap 2 | przeksięgowanie kosztów niewymagających rozliczenia w czasie na kontach zespołu „5”, a kosztów wymagających rozliczenia w czasie na konto „Rozliczenia międzyokresowe kosztów”. |
| Etap 3 | rozliczenie kosztów podlegających rozliczeniu w czasie |
| Etap 4 | rozliczenie kosztów wydziałowych i ustalenie kosztu wytworzenia produktów. |
| Etap 5 | ustalenie kosztu własnego sprzedaży. |
34. Rozliczanie kosztów działalności pomocniczej
Etapy rozliczania kosztów działalności pomocniczej:
ustalenie kosztów wydziału pomocniczego
rozliczenie świadczeń wzajemnych pomiędzy wydziałami pomocniczymi (w zależności od metody)
rozliczenie odpowiedniej sumy kosztów wydziałów pomocniczych na wydziały produkcji podstawowej oraz na działalność pozaprodukcyjną (np. koszty zarządu)
Rozliczanie kosztów działalności pomocniczej obejmuje z reguły rozliczenie kosztów świadczeń wzajemnych pomiędzy komórkami pomocniczymi (o ile takie świadczenia wystąpiły) a następnie rozliczenie kosztów tych komórek na koszty działalności podstawowej, koszty wydziałowe, koszty sprzedaży i koszty zarządu. Do rozliczania kosztów działalności pomocniczej służą takie metody jak:
metoda bezpośrednia – polega na rozliczeniu kosztów komórek pomocniczych bezpośrednio na komórki podstawowe, zarządu i sprzedaży proporcjonalnie do wielkości świadczeń zrealizowanych na rzecz tych komórek, z pominięciem rozliczenia świadczeń wzajemnych pomiędzy komórkami pomocniczymi;
metoda układu równań (macierzowa, algebraiczna) – wymaga zbudowania i rozwiązania układu n równań z n niewiadomymi, gdzie n to liczba wydziałów pomocniczych. Koszty świadczeń wzajemnych podlegają rozliczeniu. Po ustaleniu stawek jednostkowych dla wszystkich wydziałów można obliczyć koszt świadczeń zrealizowanych przez poszczególne komórki pomocnicze;
metoda kolejnych przybliżeń (iteracyjna) – koszty wydziałów pomocniczych rozliczane są naprzemiennie na podstawie procentowej struktury rozchodu wszystkich świadczeń. Rozliczenie jest powtarzane do momentu, gdy pozostała do rozliczenia kwota kosztów staje się nieistotna;
metoda zamykania zamówienia (stopniowa, sekwencyjna) – kolejność rozliczania wydziałów pomocniczych jest istotna. Jako pierwszy powinien być rozliczony wydział, który nie otrzymywał żadnych świadczeń od innych komórek pomocniczych. Jeśli wszystkie wydziały korzystały z świadczeń innych wydziałów – rozliczanie kosztów rozpoczyna się od wydziału, który przyjął najmniej świadczeń. Wysokość otrzymanych świadczeń ustala się na podstawie udziałów w kosztach zarejestrowanych w danym wydziale. Wydział, który jest rozliczany jako pierwszy, traktuje się tak, jak gdyby nie przyjmował świadczeń od komórek pomocniczych, natomiast wydział, który jest rozliczany na końcu – jako wydział, który świadczeń na rzecz innych komórek pomocniczych nie przekazywał;
metoda kosztów (stawek) planowanych – może być stosowana w jednostkach, które ustalają ceny ewidencyjne, za jednostkę świadczeń realizowanych przez wydziały pomocnicze. Najpierw wszystkie rozliczenia dokonywane są po stawkach planowanych a następnie rozliczane są odchylenia między kosztami rzeczywistymi i planowanymi świadczeń wychodzących poza produkcję pomocniczą, proporcjonalnie do struktury świadczeń. Kolejność rozliczeń nie jest istotna;
metoda kosztów częściowo planowanych a częściowo rzeczywistych – polega na rozliczaniu części świadczeń wzajemnych wydziałów pomocniczych wg stawek planowanych, a następnie rozliczeniu pozostałych świadczeń po kosztach częściowo planowanych, a częściowo rzeczywistych. Rozliczanie rozpoczyna się z reguły od wydziału, który nie przyjmował (lub przyjął najmniej wg stawek planowanych) świadczeń od innych wydziałów.
35. Kalkulacja kosztów – rodzaje, metody
Kalkulacja to ogół czynności obliczeniowych zmierzających do ustalenia jednostkowego kosztu wytworzenia przedmiotu kalkulacji , którym może być produkt lub usługa. W układzie kalkulacyjnym można wyróżnić następujące zasadnicze pozycje kosztów:
Koszty bezpośrednie
materiały bezpośrednie
płace bezpośrednie
inne koszty pośrednie
Razem koszty bezpośrednie
Koszty pośrednie
koszty wydziałowe
Techniczny koszt wytworzenia
koszty zarządu,
Zakładowy (całkowity koszt wytworzenia)
koszty sprzedaży
Koszt własny sprzedaży
Rodzaje kalkulacji:
Wstępna - jest sporządzana przed rozpoczęciem produkcji na skalę przemysłową i opiera się na kosztach przewidywanej wielkości produkcji na podstawie danych planowanych. Podstawą kalkulacji wstępnej są normy i wskaźniki techniczno-ekonomiczne, taryfikatory, taryfy cen i ceł, zbiorowe układy pracy, ceny średnie, koszty uznane za przeciętne dla danej branży czy produktu.
Wynikowa – kalkulacja sprawozdawcza lub końcowa, jest przeprowadzana po zakończeniu produkcji wyrobu na podstawie danych rzeczywistych.
Kalkulacja sprawozdawcza – sporządzana w celu wyceny zapasu produktów do bilansu, produktów sprzedanych w rachunku zysków i strat.
Ofertowa - sporządzana głównie w przedsiębiorstwach o produkcji jednostkowej i małoseryjnej, wytwarzających duże i skomplikowane urządzenia techniczne lub produkty czy usługi o charakterze jednostkowym, gdy nie można zaoferować ceny, opierając się na danych z rynku. Zadaniem tej kalkulacji jest ustalenie propozycji ceny. Dzięki kalkulacji ofertowej odbiorca uzyskuje informacje o cenie, producent zaś o założonym poziomie kosztów i rentowności. Kalkulacja ofertowa ma wyłącznie charakter orientacyjny. Jest bowiem sporządzana w czasie, kiedy nie ma jeszcze dokładnych opracowań konstrukcyjnych i technologicznych. Ma ona podstawowe znaczenie decyzyjne, umożliwia bowiem powzięcie decyzji, czy jednostka może się podjąć wykonania zamówienia, mimo że jest za mało dokładna, aby na jej podstawie można było kontrolować koszty rzeczywiste związane z wykonaniem danego zamówienia. Zadanie takie spełniają inne kalkulacje wstępne.
Planowa - sporządzana w trakcie ustalania planów i budżetów. Jest ona oparta na założeniach przyjętych do opracowania planów i budżetów dotyczących norm zużycia środków produkcji, norm wydajności pracy oraz przewidywanych skutków usprawnień organizacyjno-technicznych. Kalkulacja planowa odzwierciedla w planowanym koszcie wytworzenia poszczególnych wyrobów przewidywane normy wykorzystania zdolności produkcyjnej, zużycia materiałów, wydajności pracy, założonych stóp marży planowanego zysku przy założonej wielkości produkcji. Planowany koszt jednostkowy służy przede wszystkim do:
tworzenia optymalnych planów, produkcji i sprzedaży,
prowadzenia polityki zaopatrzenia,
tworzenia podstaw do obniżania kosztów.
Normatywna - sporządzana jest w przypadku prowadzenia przez przedsiębiorstwo rachunku kosztów normatywnych (standardowych). Wykorzystuje ona dla ustalenia kosztów jednostkowych normy techniczne zużycia poszczególnych czynników produkcji, w wyniku czego uzyskujemy normatywny (standardowy) koszt jednostkowy. Wykorzystywana jest w celu kontroli poniesionych kosztów poprzez ewidencję odchyleń od przyjętych norm.
Operatywna - jest odpowiednikiem kalkulacji normatywnej w produkcji niepowtarzalnej. Jest ona sporządzana po zakończeniu opracowania konstrukcyjnego i technologicznego wyrobu, a przed przystąpieniem do produkcji.
Metody kalkulacji:
Kalkulacja podziałowa jest najprostszą i najstarszą metodą kalkulacji. Jest stosowana w przypadku produkcji prostej, gdy wyroby są wytwarzane na ogół w jednym nieprzerywalnym cyklu produkcyjnym. Produkcja prosta dotyczy jedynie produkcji masowej.
Kalkulacja podziałowa prosta ma zastosowanie w jednostkach produkcyjnych, które wytwarzają jeden rodzaj nieskomplikowanych wyrobów lub usług, np. kopalnie, jednostki świadczące usługi transportu osobowego i towarowego. Metoda ta ma ograniczone zastosowanie, ponieważ jest niewiele jednostek wytwarzających jeden rodzaj wyrobów.Przy zastosowaniu kalkulacji podziałowej prostej jednostkowy koszt wytworzenia jest ustalony w wyniku podzielenia poniesionych kosztów w danym okresie przez ilość wytworzonego wyrobu w tym okresie.
$$k_{j} = \frac{\text{koszt}\ \text{ca}l\text{kowity}}{\text{ilo}sc\ \text{wyprodukowanych}\ \text{PG}}$$
Kalkulacja podziałowa prosta z niezakończoną produkcją. W takim przypadku produkcję nie zakończoną przelicza się na umowną ilość produktów gotowych, czyli traktuje się ją jako pewien procent produkcji gotowej, wynikający z osiągniętego stopnia przerobu produkcji nie zakończonej w stosunku do produkcji gotowej.
$k_{j} = \frac{\text{koszt}\ \text{ca}lkowity - koszt\ \text{ca}l\text{kowity}\ \text{produkcji}\ \text{niezako}n\text{czonej}}{\text{ilo}sc\ \text{wyprodukowanych}\ \text{PG}}$ lub
$$k_{j} = \frac{\text{koszt}\ \text{ca}l\text{kowity}}{\text{ilo}sc\ \text{wyprodukowanych}\ \text{PG} + (\text{ilo}sc\ \text{produkt}ow\ \text{produkcji}\ \text{niezak}.*\%\text{przerobu}}$$
Kalkulacja podziałowa ze współczynnikami jest stosowana w przypadku produkcji masowej różnych wyrobów produkowanych z tego samego surowca, za pomocą takich samych zabiegów produkcyjnych i przechodzących przez te same urządzenia, ale w wyniku otrzymuje się produkty różniące się między sobą właściwościami, jakością i parametrami użytkowymi.Kalkulacja podziałowa ze współczynnikami polega na tym, że wytworzone produkty na podstawie współczynników przeliczeniowych sprowadza się do wspólnego mianownika, ustalając w ten sposób ilość wytworzonych jednostek umownych. Etapy tej kalkulacji:
Określenie sumy poniesionych kosztów.
Określenie liczby wytworzonych wyrobów.
Ustalenie współczynnika dla każdego wyrobu.
Określenie jednostki współczynnikowej (iloczyn wytworzonych wyrobów i dobranego współczynnika).
Ustalenie kosztu jednostki współczynnikowej (podział wyodrębnionych kosztów przez sumy jednostek współczynnikowych).
Ustalenie jednostkowego kosztu wyrobu, który jest iloczynem współczynnika i kosztu jednostki współczynnikowej.
Kalkulacja podziałowa procesowa, nazywana inaczej fazową, zastosowanie ma w produkcji masowej i wieloseryjnej, przechodzącej przez szereg następujących po sobie procesów produkcyjnych. W kalkulacji procesowej oddzielnie obejmuje się koszty materiałów i koszty przerobu. Koszty materiałów ujmuje się bezpośrednio na karcie kalkulacyjnej wyrobu, a koszty przerobu gromadzi się według poszczególnych procesów.
Kalkulacja doliczeniowa jest stosowana w produkcji złożonej, montażowej, przechodzącej skomplikowane i wielostopniowe procesy technologiczne w wielu wydziałach. Podstawową zasadą tej metody jest grupowanie kosztów rodzajowych według możliwości udokumentowania ich związku z wyróżnionymi przedmiotami kalkulacji.
Kalkulacja zleceniowa może mieć zastosowanie głównie w przypadku produkcji jednostkowej i małoseryjnej, a więc w produkcji niepowtarzalnej w długich odstępach czasowych. Istotą kalkulacji tej jest ujmowanie kosztów bezpośrednich na odpowiedniej karcie zlecenia i doliczanie stosowanego narzutu kosztów ogólnych, które zostały przypisane do wydziału realizującego zlecenie, przy zastosowaniu odpowiednich procedur.
Kalkulacja doliczeniowa asortymentowa. Istotą tej metody kalkulacji jest otwieranie kart kalkulacyjnych nie dla serii wyrobu w ramach zlecenia produkcyjnego, ale dla określonego produkowanego asortymentu. Kalkuluje się koszty produkcji wyrobu wytwarzanego w danym miesiącu, bez względu na ilość realizowanych serii.