Budowa oka: Receptorami wzroku, które odbierają bodźce świetlne i przetwarzają je na impuls nerwowy, są CZOPKI i PRĘCIKI w siatkówce oka. Stąd wychodzą włókna nerwowe, które tworzą NERW WZROKOWY.

5 aspektów percepcji wzrokowej:

1) koordynacja wzrokowo-ruchowa,

2) spostrzeganie figury i tła,

3) stałość spostrzegania,

4) spostrzeganie położenia przedmiotów w przestrzeni,

5) spostrzeganie stosunków przestrzennych

Zaburzenia mogą występować w aspekcie:

• receptora – narząd zmysłowy wraz z umieszczonymi w nim zakończeniami nerwowymi,

• dróg doprowadzających – nerw wzrokowy

• korowej części analizatora

Zaburzenia powstające w skutek uszkodzenia ośrodka wzrokowego w korze mózgowej:

• pole projekcyjne- uszkodzenie powoduje ubytki w polu widzenia, a całkowite zniszczenie ślepotę centralną.

• pole drugorzędowe- różne zaburzenia spostrzegania i rozpoznawania konkretnych, narysowanych przedmiotów.

• pole trzeciorzędowe- zaburzenia w spostrzeganiu i działania w przestrzeni

• Uszkodzenia całkowitego ośrodka wzroku (pola drugo- i trzecio- rzędowe) = całkowita niemożność czytania - nierozpoznawanie liter i jednoczesnego spostrzegania całego wyrazu.

Zaburzenia w spostrzeganiu wzrokowym ujawniają się w: (wg H. Nartowskiej)

• trudności wyodrębniania części w złożonej całości oraz scalania poszczególnych części w całość;

• trudności w dostrzeganiu różnic między przedmiotami, obrazami i układami przestrzennymi podobnymi oraz podobieństw w układach pozornie całkowicie różnych;

• trudności w odwzorowaniu graficznym i przestrzennym złożonych struktur głównie o charakterze abstrakcyjnym (kształty geometryczne, znaki graficzne);

• trudności rozumienia, wnioskowania na materiale obrazkowym;

Przejawy zaburzeń percepcji wzrokowej w zachowaniach przedszkolaka:

• utrudnione poprawne odtwarzanie wzorów w układankach i mozaikach;

• rysunki są uboższe, mają uproszczoną schematyczną formę

• trudności w początkowej nauce czytania

• trudności w zapamiętywaniu obrazu graficznego rzadziej występujących dużych liter np. Ł H F

• trudności w odróżnianiu układów liter np. sok-kos- rok.

• nieprawidłowa ocena aspektu kierunkowego figur, ich ułożenia w przestrzeni

• trudności w używaniu określeń dotyczących stosunków przestrzennych i nie spostrzeganie ich poprawnie

• zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej objawiają się małą precyzją ruchów, trudnościami w czasie wykonywania prostych zadań

Metody badań percepcji wzrokowej i wzrokowo-przestrzennej:

OBSERWACJA- podczas codziennych czynności np. podawanie ręki na powitanie, zakładanie butów, spełniania poleceń, oglądania obrazków oraz podczas zabaw konstrukcyjnych i dydaktycznych, których celem jest reprodukowanie gotowych wzorów.

WYWIAD- rozmowa z rodzicami dotycząca m.in. tego czy dziecko szybko zapamiętało drogę do przedszkola, czy lubi rysować, w jakim wieku umiało odtworzyć koło.

ANALIZA WYTWÓRÓW

Istotne jest aby znać w jakim wieku dziecko powinno odwzorowywać dane figury:

• krzyż i szyny- 3 i 4 r.ż.

• koło- 3-latki nie zawsze zamknięte, 5-latki nierówności okręgu, 6-latki- koło regularnie zaokrąglone

• kwadrat- 4- latki kąty zaokrąglone, 5-latki wyodrębniają co najmniej 3 kąty, 6- latki rysują poprawnie

• trójkąt- 5- latki reprodukują z błędami. 6- latki rysują poprawnie

• romb- 6-7 latki rysują poprawnie

Dzieci z zaburzeniami w percepcji wzrokowej dobrze odtwarzają figury proste, natomiast wadliwie figury złożone.

Badanie L. Bender- E. Koppitz- składa się z 9 wzorów figur geometrycznych narysowanych na oddzielnych białych kartonikach. Zadaniem badanego jest przerysowanie tych wzorów na kartce papieru formatu A-4, w dowolnym czasie.

METODY:

• Metoda Dobrego Startu:

Metoda wzrokowo- słuchowo- ruchowa, główną rolę ogrywają 3 elementy: słuchowy (piosenka, wierszyk, słowo), wzrokowy (wzory graficzne: figury geometryczne, litery) i motoryczny (wykonywanie ruchów w czasie odtwarzania wzorów graficznych).

Podział na:

• Zajęcia wprowadzające

• Zajęcia właściwe- główny etap w strukturze zajęć prowadzonych MDS. Zawierają one 3 rodzaje ćwiczeń:

• Ćw. ruchowe

• Ćw. ruchowo- słuchowe

• Ćw. ruchowo-słuchowo- wzrokowe

• Zajęcia końcowe

Rola elementów wzrokowo-przestrzennych:

Reprodukowanie wzorów graficznych (figur geometrycznych, liter i cyfr) - rozwija analizę wzrokową. Kolejno opracowuje się wzory bardziej skomplikowane z rosnącą ilością elementów. Odtwarzanie wzorów graficznych ruchem i różnymi technikami (rysowanie, malowanie) rozwija motorykę i koordynację wzrokowo-ruchową.

• Celem jest wspomaganie rozwoju psychoruchowego, dostrzeganie zaburzeń rozwoju, by wyrównać opóźnienie i pomóc dzieciom osiągnąć gotowość szkolną do uczenia się pisania, czytania lub zminimalizować trudności w nabywaniu umiejętności szkolnych

• Najważniejszym założeniem jest przywiązanie uwagi do harmonizowania i współdziałania wszystkich funkcji psychomotorycznych, a więc koordynowania czynności słuchowo- wzrokowo- ruchowej.

• Metoda Frosting:

Opracowała „Test Rozwojowy Percepcji Wzrokowej”, który zaprogramowano dla poziomu niektórych zdolności spostrzegawczych ujętych w 5 aspektach:

• percepcja wzrokowo-ruchowa 

• percepcja „postać-podłoże” 

• percepcja „stałość formy” 

• postrzeganie położenia przedmiotów w przestrzeni 

• postrzeganie stosunków przestrzennych 

• Na program „Wzory i obrazki” składają się 3 zeszyty z ćwiczeniami:

• Wzory i obrazki  - Poziom Podstawowy / zeszyt zielony/;

• Wzory i obrazki  - Poziom Średni  / zeszyt niebieski/;

• Wzory i obrazki  - Poziom Wyższy  / zeszyt czerwony/

Trening z koordynacji wzrokowo-ruchowej:

• Celem ćwiczeń jest rozwinięcie i integracja zdolności do koordynowania ruchów gałek ocznych z precyzyjnymi ruchami ciała, mają więc znaczenie dla wszystkich działań wymagających dokładnych ruchów ręki.

• Kolejno, ćwiczenia dotyczą stałości spostrzegania, spostrzegania figury i tła, spostrzegania położenia przedmiotów w przestrzeni, spostrzegania stosunków przestrzennych.

• Ćwiczenia i zadania wchodzące w zakres Programu Rozwijającego Percepcję Wzrokową – dostosowane do możliwości dzieci

• Metoda wykorzystywana jest w przedszkolu z dziećmi z zaburzoną koordynacją wzrokowo-ruchową, zwraca uwagę na indywidualne tempo pracy.

• Metoda Paula Denniosna:

Ćwiczenia gimnastykujące mózg integrują w pracy, poszczególne jego części.

Ćwiczenia opracowane można podzielić na 4 etapy:

• ćwiczenia na przekraczanie linii środkowej

• ćwiczenia uaktywniające

• ćwiczenia energetyzujące

• ćwiczenia pogłębiające

• Chromoterapia:

Chromoterapia - leczenie kolorem.

Z fizycznego punktu widzenia barwa to energia, która jest postrzegana dzięki k-kom światłoczułym w siatkówce oka. Oko wykazuje różny stopień wrażliwości na określoną barwę, co jest uwarunkowane liczbą czopków wrażliwych na określoną długość fal świetlnych.

Ludzki wzrok jest w stanie dostrzec aż 200 różnych odcieni barw. Również niewidome osoby odbierają wrażenia ciepła, chłodu czy szorstkości, dotykając tych samych przedmiotów o różnych barwach. Każdy kolor przekazuje naszemu organizmowi specyficzny rodzaj energii.

Metoda polegająca na eksponowaniu zmysłu wzorku na odpowiednie barwy. Stosuje się lampy halogenowe. Filtry powinny być tak dobrane, aby suma ich barw dawała światło białe. Poprzez regulację natężenia światła z poszczególnych lamp terapeuta może uzyskać wszystkie barwy. Czas naświetlania wynosi 20–25 minut.

Percepcja słuchowa:

Objawy zaburzeń percepcji słuchowej:

• zaburzenia koncentracji uwagi,

• nadwrażliwość na dźwięki,

• błędna interpretacja pytań,

• mylenie podobnie brzmiących słów,

• konieczność powtarzania poleceń,

• monotonny głos, ubogie słownictwo,

• trudności z czytaniem i pisaniem,

• niemuzykalność,

• słaba koordynacja ruchowa i słabe umiejętności sportowe,

• niewyraźne pismo,

• mylenie strony lewej i prawej,

• męczliwość, nadaktywność, tendencje depresyjne, nadwrażliwość emocjonalna, brak wiary w siebie, nieśmiałość, drażliwość, wycofywanie się.

Zaburzenia mowy:

• dysglosja

• dyzartria (anartria)

• dyslalia (alalia)

• afazja

• jąkanie

• nerwice mowy (logoneurozy)

• oligofazja

Przyczyny opóźniające rozwój mowy:

• zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego

• nieprawidłowe funkcjonowanie narządów mowy

• nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu;

• niesprzyjające warunki do uczenia się mowy związane z czynnikiem społecznym

• uszkodzenia ośrodków i dróg nerwowych unerwiających narządy mowne;

• przyczyny psychiczne, np. brak zainteresowania mową innych, własne wypowiedzi odbierane są jako trudne, męczące;

• opóźniony rozwój psychomotoryczny i emocjonalny dziecka.

Alternatywne i wspomagające metody komunikacji:

Grupa metod mających na celu umożliwienie komunikowanie się osobom, które nie posiadają umiejętności mowy, bądź posiadają ją w stopniu uniemożliwiającym dobrą komunikację.

Termin AAC - oznacza komunikację wspomagającą i alternatywną. Komunikacja wspomagająca zawiera działania, których celem jest pomoc w porozumiewaniu się osób nieposługujących się mową lub posługujących się w ograniczonym stopniu.

Użytkownikami alternatywnych metod komunikacji mogą być osoby z:

• mózgowym porażeniem dziecięcym - problemy z kontrolą aparatu artykulacyjnego uniemożliwiające mówienie;

• innymi chorobami powodującymi problemy z kontrolą aparatu artykulacyjnego

• autyzmem - zaburzenia w komunikowaniu się;

Dobór metody do użytkownika:

• osobom ze słabo rozwiniętą motorykę (np. z powodu mózgowego porażenia dziecięcego) nie poleca się języka migowego, ale łatwiejsze gesty Makatonu, lub systemy oparte na znakach graficznych;

• osobom z autyzmem, które mają często problemy z praksją poleca się metodę ułatwionej komunikacji;

Systemy:

1. Systemy znaków manualnych:

• język migowy

• Makaton

• Fonogesty

1. systemy znaków przestrzenno dotykowych:

• klocki słowne Premacka

• alfabet Lorma

Komunikacja wspomagana i niewspomagana:

Komunikacji wspomaganej, gdy osoba posługuje się w czasie komunikowania pomocami: tablicami, książkami. Użytkownik AAC wybiera/wskazuje znak lub szereg znaków przekazując w ten sposób komunikat.

W komunikacji niewspomaganej ekspresja komunikatu nie wymaga fizycznych pomocy, a osoba samodzielnie produkuje znak.

METODY słuchu:

• Metoda Tomatisa:

Słyszenie to proces bierny, który zależy od stanu narządu słuchu. Z kolei słuchanie (uwaga słuchowa) to świadome odbieranie bodźców dźwiękowych i czerpanie z nich informacji.

Polega na słuchaniu materiału dźwiękowego przez słuchawki, gdzie dźwięki podawane są drogą powietrzną.

Program stymulacji obejmuje od 60 do 120 seansów przeprowadzanych w 3 sesjach. Jeden seans to 30-minutowy blok dźwiękowy. Dziennie odbywa się 4-6 seansów. Pierwsza sesja obejmuje tzw. pasywną fazę terapii, w której stosowana jest muzyka gregoriańska i muzyka Mozarta. Na dalszych etapach wymagany jest aktywny udział, np. czytanie.

Kiedy zalecana jest Metoda Tomatisa?

• zaburzenia mowy (jąkanie, opóźniony rozwój mowy, wady wymowy),

• zaburzenia głosu (np. chrypki dziecięce będące rezultatem nadużywania głosu przez dziecko),

• dysleksja,

• trudności szkolne,

• zaburzenia koncentracji,

• autyzm.

• Choreoterapia:

Wykorzystuje taniec i ruch jako proces integracji osoby w sferze emocjonalnej, poznawczej, fizycznej i społecznej. Ruch odzwierciedla indywidualny sposób myślenia i przeżywania emocji, świadomość ciała oraz ruchu i prowadzi do uzyskania wglądu w źródło problemu, zmiana w ruchu prowadzi do zmiany w sposobie przeżywania i do zmiany zachowania.

Cele:

• integracja ciało – umysł – dusza,

• uczenie komunikowania pozawerbalnego, wyrażania siebie, zrozumienia innych,

• uwrażliwienie na potrzeby innych i własne,

• zwiększenie świadomości ciała,

• radzenia sobie w sytuacjach trudnych,

• przewidywanie konsekwencji działań,

• doświadczanie siebie w relacji z innymi i siebie w przestrzeni,

• praca z emocjami – rozpoznawanie, wyrażanie, reagowanie na emocje innych osób,

• wchodzenie w interakcje interpersonalne,

• uczenie szacunku dla siebie i dla innych, asertywności i tolerancyjności,

• tworzenie, rozwijanie potencjału twórczego, ekspresji.

• Muzykoterapia:

Przeznaczona dla dzieci z różnego rodzaju zaburzeniami i niepełnosprawnościami m.in. z:

• autyzmem

• ADHD

• zespołem Downa, Aspergera

• NI i ruchową

• zaburzeniami integracji sensorycznej

• zaburzeniami emocji i zachowania

• zaburzeniami słuchu i mowy

 Zajęcia muzykoterapeutyczne:

• rozwijają i stymulują słuch

• wspierają rozwój mowy, pomagają w redukcji problemów logopedycznych

• uczą przebywania i współpracy w grupie

• usprawniają motorycznie,

• stymulują efektywności pracy umysłowej, poznawczej, rozwoju zmysłów, koncentracji uwagi i pamięci,

• zaspokoją naturalną potrzebę zabawy; zachęcają do aktywnego muzykowania, śpiewu, gry na instrumentach,

• umożliwiają wyrażania siebie, własnej ekspresji werbalnej, ruchowej, wokalnej i uczuciowej,

• odblokowują uczucia i pozwalają na ujawnianie emocji i napięć,

• rozładowują negatywne emocji i rozwijają emocje pozytywne,

• uspokoją, rozluźniają, wprowadzają w stan relaksu lub pobudzenia,

• uczą komunikacji interpersonalnej.

Rodzaje zajęć muzykoterapeutycznych:

• zabawa ruchowa ze śpiewem (ilustracja piosenki za pomocą gestów, związanych z jej tekstem),

• zabawa inscenizowana (role, wynikające z treści piosenki, użycie do tego zabawek, pacynek),

• ćwiczenia słuchowe (rozwijają wrażliwość na rytm, melodię – słuchanie, naśladowanie, rozpoznawanie dźwięków),

• zabawy rytmiczne (odtwarzanie rytmu piosenki/wiersza za pomocą prostych elementów np. tupanie, klaskanie),

• łączenie muzyki z zabawą plastyczną (dzieci rysują to, co sobie wyobrażają podczas słuchania utworu),

• odpoczynek przy muzyce relaksacyjnej

• Terapia logopedyczna:

Zamierzone oddziaływania ukierunkowanych na usunięcie zakłóceń procesu porozumiewania. Od prostych wad wymowy do niemożności mówienia.

Oddziaływania mają na celu:

- korygowanie zaburzeń mowy

- usprawnianie motoryki aparatu artykulacyjnego

- usprawnianie funkcji pokarmowych

- wypracowanie odpowiedniego poziomu sprawności językowej, oddechowej i fonacyjnej

- wzbogacanie zasobu słownictwa biernego i czynnego

- stwarzanie możliwości porozumiewania się, tym którzy nie posługują się mową werbalną (komunikacja alternatywna)

Metody stosowane w terapii logopedycznej:
- logopedyczne (ćwiczenia oddechowe, fonacyjne, artykulacyjne, słuchowe)
- masaż logopedyczny wg dr E. Stecko
- elementy masażu C. Moralesa
- elementy symultaniczno-sekwencyjnej metody nauki czytania J. Cieszyńskiej
- elementy globalnej nauki czytania G. Domana
- elementy metody werbo – tonalnej
- pedagogika zabawy
- terapia ręki (usprawnianie pracy ręki, ćwiczenia grafomotoryczne)
- logorytmika (oddziaływanie na sferę słuchową, słuchowo – ruchową i ruchową)
- komunikacja alternatywna i wspomagająca (piktogramy, Makaton, przedmioty rzeczywiste, obrazek)

• Metoda audytywno-werbalna (słuchowo-słowna):

Opanowanie języka, u dziecka z uszkodzonym słuchem jest normalne, pod warunkiem, że odpowiednie struktury mózgu, będące w okresie dojrzewania, są pod działaniem intensywnych bodźców.

By nauczyć mowy poprzez słuchanie, muszą być spełnione warunki:

• wczesne wykrycie wady słuchu;

• wczesne aparatownie lub implantowanie;

• wczesne wychowanie słuchowo – werbalne;

• aktywny udział rodziców w procesie terapii słuchu i mowy

Metoda audytywno – werbalna popiera rozwój naturalnej komunikacji i kładzie nacisk na dominację słuchu, pobudzanie i stymulację funkcji słuchowej. Wykorzystuje się w procesie rozwijania mowy głównie drogę słuchową. Opiera się na wczesnym wychowaniu słuchowym i wykorzystuje resztki słuchu oraz mowę w  formie dźwiękowej i graficznej.

• Logorytmika:

Połączeniu terapii logopedycznej z rytmiką, by oddziaływać na sferę słuchową, słuchowo-ruchową i ruchową osoby. Stosuje się w pracy z dziećmi, na jej skuteczność nie ma wpływu rozwój intelektualny, ruchowy i wrażliwość muzyczna czy jej brak. Najistotniejszym elementem w ćwiczeniach słowno-ruchowych jest rytm.

Zajęcia logorytmiczne:

- rozwijają umiejętność wykonywania makro- i mikro- ruchów,

- pomagają w orientowaniu się w schemacie ciała i w przestrzeni,

- poprawiają koncentrację uwagi,

- stymulują myślenie i mowę,

- uczą zdyscyplinowania i umiejętności pracy w grupie.

Rodzaje ćwiczeń, które występują na zajęciach logorytmicznych:

- ćwiczenia oddechowe,

- ćwiczenia głosowe (wywoływanie, doskonalenie i utrwalanie głosek),

- ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne,

- ćwiczenia usprawniające dużą i małą motorykę (m.in. gesty Makaton),

- ćwiczenia słuchowe,

- ćwiczenia koordynacji wzrokowo - ruchowej,

- śpiew i ruch przy muzyce, odtwarzanie i tworzenie muzyki,

- gra na instrumentach perkusyjnych.