ANATOMIA I ZMIANY PATOLOGICZNE JĘZYKA

W klasycznej medycynie, która korzystającej z aparatury diagnostycznej, zmiany w wyglądzie języka są często bagatelizowane. Pozornie wydaje się to usprawiedliwione, skoro tomograf komputerowy czy ultrasonograf pozwalają zajrzeć nawet w najbardziej niedostępne zakamarki ludzkiego ciała i dokładnie określić miejsce, w którym czai się choroba. Tymczasem właśnie na języku można dostrzec pierwsze symptomy wielu dolegliwości. O czym zatem mogą świadczyć zmiany na języku?

Aby to stwierdzić najpierw przybliżymy sobie prawidłową anatomię tego narządu.
W budowie języka można wyróżnić nasadę, trzon i koniec. Na trzonie języka wyróżnia się grzbiet oraz powierzchnię dolną. Trzon języka oddzielony jest od nasady bruzdą graniczną w kształcie litery V. Na jej środku znajduje się wpuklenie tzw. otwór ślepy. Bruzda pośrodkowa dzieli grzbiet na symetryczne połowy. Język zbudowany jest z mięśniówki poprzecznie prążkowanej oraz zrębu łącznotkankowego. Włókna mięśniowe ułożone są w trzech kierunkach: osi długiej języka, w poprzek do niej i w pionie. Przyczepy mięśni zewnętrznych języka stanowią łącznotkankowe rozcięgno języka i kości czaszki. Język w całości pokryty jest błoną śluzową pokrytą nabłonkiem wielowarstwowym płaskim. Na stronie grzbietowej tworzy ona uwypuklenia-brodawki.

Wyróżnia się następujące rodzaje brodawek:
•    brodawki nitkowate – najdłuższe (do 3 mm długości) pokryte nabłonkiem rogowaciejącym, tworzą one nalot, znajdują się w nich receptory dotyku;
•    grzybiaste – znajdujące się na górno-tylnej części trzonu, pokryte nabłonkiem nierogowaciejącym, zawierają receptory smaku;
•    brodawki liściaste – znajdują się na górno-bocznej powierzchni języka, zawierają receptory smakowe;
•    brodawki okolone – położone są w jednym szeregu przed bruzdą graniczną, otoczone rowkiem i pokryte nabłonkiem nierogowaciejącym, zawierają receptory smaku i gruczoły surowicze.

Język unerwiony jest w trojaki sposób ruchowo, czuciowo oraz smakowo.
•    ruchowo przez nerw podjęzykowy n. XII,
•    czuciowo przez nerw językowy (gałąź nerwu trójdzielnego V3), językowo-gardłowy n. IX oraz krtaniowy górny (gałąź nerwu błędnego n. X),
•    włókna smakowe struny bębenkowej (gałęzi nerwu twarzowego n. VII), przewodzą wrażenia smakowe z brodawek grzybiastych drogą nerwu językowego z brodawek liściastych i okolonych włókna nerwu językowo-gardłowego.

Diagnoza z języka plasuje się na równej pozycji z innymi technikami diagnostycznymi. Można stwierdzić, że obraz języka przedstawia faktyczny i długo trwający stan organizmu, mniej wrażliwy na krótkotrwałe wpływy zewnętrznych czynników patologicznych. Jest on w związku z tym bardzo użyteczny w ocenie dynamiki choroby oraz duże znaczenie w rokowaniu. Jej wadą jest stosunkowo mała precyzja, co do lokalizacji narządowej określonej patologii. Często nie język „nie pokazuje” całości złożonego obrazu chorobowego, lecz jego część lub też pewien etap rozwoju choroby. Ważne jest, zatem zintegrowanie wyników badania uzyskanych różnymi technikami.
W celu zbadania języka warto zastosować się do kilku ogólnych zasad przydatnych w diagnozowaniu tego narządu. Pacjenta prosi się, aby wysunął język najdalej jak potrafi, ale bez nadmiernego użycia siły, ponieważ zbytnie napięcie mięśni może zafałszować obraz. Język powinno się wysuwać na krótko (kilkanaście sekund) i w razie potrzeby powtórzyć czynność kilka razy w krótkich odstępach czasu. Wcześniej warto zalecić pacjentowi, aby nie spożywał pokarmów, które mogą zabarwić grzbiet języka. Należy pamiętać, że faktyczny wygląd języka mogą fałszować przyjmowane przez pacjenta leki, w związku, z czym istotne jest dokładne zebranie wywiadu z pacjentem.

W trakcie badania uwagę należy skupić na następujących aspektach:
•    kolor ciała języka
•    kształt ciała języka
•    nalot języka
•    wilgotność grzbietu języka
•    ocena żył podjęzykowych

Aby móc mówić o patologii na języku należy znać wygląd normalnego języka. Język taki powinien mieć blado-czerwony, „świeżo wyglądający” kolor. Powinien być gładki, o niepopękanej powierzchni i o prawidłowej ruchomości. Na grzbiecie języka powinien znajdować się cienki biały nalot, nieco grubszy na korzeniu, lekko wilgotny. Wszelkie odchylenia od tego stanu wyrażają cechy patologii.
Żylaki języka (varices linguae)

Żylaki, czyli zmiany wynikające z poszerzenia naczyń krwionośnych występują często u osób starszych. Etiologia tego schorzenia może mieć podłoże miażdżycowe( zamknięcie światła naczynia materiałem wewnątrzpochodnym – płytka miażdżycowa) bądź też powstaje na skutek utraty elastyczności ścian naczyń krwionośnych na skutek starzenia. Ich umiejscowienie jest zwykle stałe, a mianowicie pojawiają się na dolnej powierzchni języka i mogą sięgać, aż do jego brzegów. Ich barwa graniczy pomiędzy wykwitami barwy czerwonej, a czasem nawet purpurowej. Czasem mogą obejmować dużą powierzchnię języka, wówczas zmianę taka określa się jako żylakowatość języka lub język kawiorowy. W badaniu palpacyjnym nie są bolesne i nie wymagają leczenia.

Język olbrzymi (macroglossia)

Zmiana ta o charakterze wrodzonym lub nabytym objawia się trudnością w mówieniu, przemieszczeniami zębów, wadami zgryzu lub językiem karbowanym, często także dochodzi do powiększenia rozmiarów brodawek grzybowatych.

Zmiana wrodzona może być spowodowana:
•    samoistną hipertrofią mięśniową
•    połowiczym przerostem mięśniowym
•    obecnością guzków łagodnych
•    potworniakami
•    torbielami

Zmiana nabyta natomiast może być następstwem:
•    biernego powiększenia się języka po utracie zębów żuchwy
•    akromegalii
•    skrobiawicy
•    kretynizmu
•    nowotworów złośliwych (zaburzających odpływ chłonki)

Zalecanym leczeniem jest leczenie przyczynowe lub chirurgiczne skorygowanie jego rozmiarów.

Język geograficzny (lingua geografica)

Nazywany inaczej łagodnym, wędrującym zapaleniem języka, bądź też rumieniem wędrującym. Etiologia tego schorzenia nie jest do końca poznana, chociaż sugeruje się wpływ stresu, niedoborów pokarmowych i wrodzonej skłonności. Zmiana umiejscawia się zwykle na grzbietowej powierzchni i czasem na powierzchniach bocznych i dotyczy zwykle tylko brodawek nitkowatych.
Wygląd zmiany jest bardzo charakterystyczny. Pojawiają się mnogie, obnażone zmiany z zanikiem brodawek nitkowatych o barwie od różowej po czerwoną, o charakterystycznych obrzeżach wyniosłych, białych i pełzających lub w postaci czerwonego pierścienia. Pojawia się najczęściej u kobiet, młodzieży i dorosłych w średnim wieku.

Język włochaty (lingua villosa)

Etiologia tego schorzenia wydaje się być związana ze zwiększoną ilością odkładanej keratyny lub też z zaburzeniem procesu oddzielania się zrogowaciałej warstwy. Język zmieniony chorobowo charakteryzuje się występowaniem wydłużonych brodawek nitkowatych, co daje wrażenie pokrycia go włosami. Często pojawia się u pacjentów nieoczyszczających swojego języka, bądź też może być spowodowany terapią przeciwnowotworową, kuracją antybiotykową, u palaczy tytoniu, u osób z obniżoną higieną jamy ustnej, czy tez zakażeniem grzybem z rodzaju Candida albicans.
Początkowo zmiana zaczyna się tworzyć w okolicy otworu ślepego na powierzchni grzbietowej i rozprzestrzenia się na boki. Zmiana jest zwykle podatna na leczenie w postaci używanych do szczotkowania past ściernych oraz stosowanych miejscowo środków przeciwgrzybicznych. Jednak, gdy to nie daje rezultatów, przyczyny zmiany należy szukać w endokrynopatii cukrzycowej.

Tarczyca językowa (glandula thyroidea lingualis)

Jest to guzek z tkanki tarczycowej znajdujący się zwykle tuż za otworem ślepym. Etiopatogeneza tego schorzenia polega na zaburzeniu migracji embrionalnych tkanek gruczołu tarczowego w kierunku przedniej i bocznej powierzchni tchawicy. Unosi się ponad powierzchnię języka i zwykle jej średnica wynosi 2 cm, charakterystyczna cecha jest także obfite unaczynienie. Towarzyszącymi objawami mogą być:
•    krwotoki
•    dysfagia
•    dysfonia
•    objawy niedoczynności tarczycy
•    rzadko dolegliwości bólowe

U ponad 50% pacjentów z tym schorzeniem tarczyca ektopowa jest jedyną forma tkanki tarczycowej występującej w organizmie.

Torbiel Nuhna-Blandina (cystis glandulae apicis linguae)

Inaczej nazywana torbielą zastoinową, śluzową powstaje na skutek urazu dolnej powierzchni języka, na której znajdują się gruczoły Nuhna-Blandina i wynaczynienia z nich śliny. Są to małe obrzmienia, zwykle bezbolesne. Są uniesione z dobrze zaznaczonymi granicami, pokryte różowoczerwona błona śluzową, miękkie o rozmiarach nieprzekraczających 1 cm. Czasami zdarza się, że zmiana ta może mieć charakter wrodzony. Leczenie polega na chirurgicznym usunięciu zmiany i wykonaniu badania histopatologicznego.