Rozwój dojrzałości emocjonalnej u dziecka

Dziecko w wieku przedszkolnym nie potrafi maskować swoich uczuć, uzewnętrznia je w sposób wyraźny i czytelny dla otoczenia poprzez całe ciało, gest, ruch, mimikę i słowa. Często też w tym wieku reaguje w sposób impulsywny, pobudliwy i niewspółmierny do bodźca, uczucia są najczęściej krótkotrwałe i labilne, co świadczy o niedojrzałości emocjonalnej, u źródeł której kryje się niedojrzałość systemu nerwowego, szczególnie procesów hamowania. Niedojrzałość ta jednak, z punktu widzenia rozwoju dziecka przedszkolnego, jest zjawiskiem normalnym. Inaczej jest, gdy podobne reakcje, zachowania prezentowane są przez dzieci starsze, uczące się w szkole (zachwianie rozwoju emocjonalnego jest częstą cechą charakterystyczną okresu dojrzewania, wynikającą z następujących zmian hormonalnych w organizmie).

Rozwój emocjonalny, dzięki dojrzewaniu układu nerwowego, dzięki gromadzeniu doświadczeń i kontaktów społecznych, odbywa się poprzez intelektualizację uczuć, czyli poprzez przechodzenie od nieuświadomionych emocji do uczuć wyższych. Dziecko przestaje ograniczać się do zwykłego reagowania na bodźce z otoczenia, zaczyna ustosunkowywać się do nich i je oceniać, zaczyna też samo kontrolować własne reakcje (samokontrola to warunek dojrzewania emocjonalnego).

Z punktu widzenia prawidłowego rozwoju dziecka bardzo ważne jest adekwatne zaspokajanie jego potrzeb fizycznych i psychicznych. W grupie pierwszej znajdziemy potrzebę pożywienia, snu, pragnienie itp. Natomiast wśród potrzeb psychicznych należy wymienić potrzebę bezpieczeństwa, bezwarunkowej miłości, czułości, akceptacji, uznania, przynależności, niezależności, samoakceptacji, samorealizacji i wreszcie transcendencji. Do prawidłowego rozwoju emocjonalnego człowieka niezbędna jest równowaga między emocjami pozytywnymi i negatywnymi.

M. Przetacznik-Gierowska pisze, iż osiągnięcie przez jednostkę pełnej dojrzałości emocjonalnej jest procesem długotrwałym i nie każdy człowiek dojrzałość tę osiąga. Jeśli rozwój emocjonalny we wczesnych stadiach ontogenezy przebiega pomyślnie, można oczekiwać dalszego prawidłowego kształtowania się uczuć. Natomiast wszelkie zagrożenia rozwoju emocjonalnego we wczesnym dzieciństwie utrudniają, a niekiedy uniemożliwiają osiągnięcie dojrzałości emocjonalnej.

Wszelkie aktywności dziecka są w coraz mniejszym stopniu zależne od bezpośredniego wpływu emocji. Wyraża ono swoje uczucia, zarówno te pozytywne, jak i negatywne, w taki sposób, by był on zgodny z normami społecznymi. Ponadto młodszy wiek szkolny charakteryzuje się przewagą werbalnej oraz symbolicznej ekspresji emocji. Dzieci w tym wieku potrafią hamować siłę wyrazu swoich odczuć. Częściej zdarza im się ukrywać swoje emocje przed otoczeniem oraz aktywnie stawiać czoła wpływom silnych przeżyć na swoje zachowanie. Tłumią swoje negatywne reakcje i dostosowują się do wymagań otoczenia (Matczak, 1998).

Badacze są zgodni co do tego, że to otoczenie społeczne wpływa na rozwój emocjonalny dziecka, poprzez ułatwianie, hamowanie i ukierunkowywanie wyrażania emocji. Wydaje się oczywiste, że nasze uczucia są regulowane przez innych ludzi już od pierwszych dni życia (Rothbart, 1998). Dzieci uczą się je wyrażać i kontrolować dzięki naśladowaniu swojego otoczenia (Rothbart, 1998; Radochoński, 2009). Poza tym, rozwój ekspresji emocji jest uzależniony również od indywidualnego doświadczenia dziecka (Rothbart, 1998). W młodszym wieku szkolnym ogromne znaczenie dla rozwoju emocjonalnego ma środowisko rodzinne, szkolne oraz rówieśnicze.