Uniwersytet Jagielloński
Wydział Historyczny
Instytut Etnologii i antropologii kulturowej
Jak sobie radzić z badaczem - etnometodologiem,
czyli serial Teoria Wielkiego Podrywu.
Wychowywanie w społeczeństwie jest procesem naturalnym, na pierwszy rzut oka nawet prostym. Nowy członek społeczeństwa w trakcie swojego życia wręcz bezwiednie nabywa wiedzę na temat funkcjonowania w społeczeństwie i kulturze jakiej się wychowuje. Proces ten przebiega dla osób już zsocjalizowanych praktycznie niezauważalnie. Tylko czasem sobie przypominamy, że nasze zachowanie, przekonania, wartości kształtują się za pomocą innych ludzi. Uświadamiają nas o tym na przykład psujące nam podróż autobusem nieznośne dzieciaki i ich zawstydzeni rodzice próbujący im przekazać, że nie powinno się krzyczeć w miejscu publicznym. Taka sytuacja dobitnie przywraca w nas świadomość, że nauka do życia w społeczeństwie jest nie tylko niełatwa, ale także kosztuje sporo nerwów, zarówno socjalizowanych, jak i socjalizujących.
Niepoprawne społecznie zachowania dzieci czasem szokują nas, ale jesteśmy je w stanie zrozumieć. To w końcu dzieci, jeszcze mają długa drogę przed sobą, dużo wiedzy - także na temat zachowania – do zdobycia i przyswojenia. Jednak co się dzieje, gdy „dziwnie” zachowuje się osoba dorosła, przykładowo zadając pytania, których na co dzień nie wypada zadawać, czy na które odpowiedź wydaje się oczywista, albo zachowując się nieprzystojnie? Pierwsza myśl jaka rodzi się w naszej głowie to najpewniej: „Wariat!”. Dlaczego?
Na to pytanie chętnie odpowiadają etnometodolodzy. Uważają oni, że ludzie wytwarzają sobie obraz świata, który istnieje tylko w naszych głowach i nie możemy mieć pewności, czy ktoś oprócz nas postrzega świat dokładnie tak jak my. Każdy może żyć w zupełnie innej rzeczywistości, co za tym idzie, odczytywać inaczej te same wydarzenia. Etnometodologów w szczególności zaciekawia w jaki sposób ludzie podtrzymują przeświadczenie, że życie społeczne ma charakter realny i jak dochodzi do ustalania i podtrzymywania wzajemnych sensów.
Anthony Giddens bardziej zawęża dziedzinę i definiuje etnometodologię jako „badanie, jak to się dzieje, że ludzie rozumieją to, co mówią inni w codziennych interakcjach społecznych; etnometodologia bada „etnometody”, dzięki którym jednostki rozumieją innych i są przez nich rozumiane”1. Etnometodolodzy twierdzą, że jednostka zostaje wychowana tak, iż „działa sprawnie” w pewnym systemie, czyli będziemy najlepiej dostosowaniu do życia w kulturze jakiej się wychowaliśmy i której nas „nauczono”.
Taka podstawowa wiedza z zakresu etnometodologii na razie wystarczy nam, aby przyjrzeć się bohaterom „The Big Bang Theory” - amerykańskiego serialu komediowego stworzonego przez Chucka Lorre i Billa Prady'ego. Serial miał premierę 24 sierpnia 2007 roku na kanale CBS. W Polsce emitowany jest przez kanał Comedy Central i TVN 7, jako „Teoria Wielkiego Podrywu”.2 Serial ten ma bardzo oryginalną fabułę. Opowiada o perypetiach naukowców z Massachusetts Institute of Technology. Jego bohaterowie to dr Leonard Hofstadter, odczuwający wielką potrzebę związania się z jakac kobietą. Współlokatorem Leonarda jest ekscentryczny dr Sheldon Cooper, fizyk, wybitnie inteligentny. Całą uwagę skupia na własnej osobie i afiszuje się swoją wyższością nad resztą społeczeństwa. Grupę uzupełniają dwaj znajomi, którzy również są naukowcami. Howard Wolowitz, pozbawiony kompleksów amant, oraz pochodzący z Indii dr Rajesh Koothrappali, którego problemem jest nieumiejętność porozumiewania się z płcią przeciwną, do czego potrzebuje najmniejszej chociaż ilości alkoholu, bez którego nie jest w stanie wykrztusić z siebie żadnego słowa w obecności kobiet. Na wszystkich ciąży piętno kujonów, którzy w szkole byli stałym obiektem drwin.
Życie bohaterów kreci się wokół eksperymentów naukowych, czytania komiksów, oglądania filmów (głównie science-fiction), oraz grania w gry RPG. Nagle życie naukowców ożywia wprowadzenie się nowej sąsiadki Penny, kelnerki marzącej o karierze aktorskiej, która jest zupełnym przeciwieństwem całej czwórki. Ich relacje można określić jako zderzenie dwóch światów. Penny, która nie skalała swojej głowy wiedza naukową często po prostu nie rozumie o czym mówią do niej nowi znajomi. Chłopcy podchodzą do niej z dużą dozą cierpliwości, ale tylko dlatego, że jest wyjątkowo urodziwą przedstawicielką płci niewieściej. Dziewczyna zaś znosi ich naukowe wtręty i nudnawe ciekawostki, dlatego, że naukowcy są jednak sympatyczni i chętni do pomocy w różnych sytuacjach. Najbardziej podatny na jej wdzięki jest Leonard, który bardzo długo stara się ją zdobyć, co jest wyjątkowo trudne ze względu na to, że są przedstawicielami zupełnie odmiennych stylów życia. Penny jest pięknością, byłą cheerlederką, która w liceum zajmowała się tępieniem kujonów takich jak Leonard. Nauka nigdy jej nie interesowała, ale przy nowym znajomym stara się jednak to ukrywać, by mu się podobać.
Problem dogadania się fizyków z nową sąsiadką jest jednak drobnostką w porównaniu z problemem jaki sprawia Sheldon. Jest on jednostką tak bardzo ekstrawagancką w zachowaniach społecznych, że widzom serialu zazwyczaj wydaje się, że bohater ten jest po prostu chory na zespół Aspergera. Jednak spekulacje te upadły gdy w jednym z odcinków, gdy Howard nie wytrzymuje kolejnego wybryku (lub określając to etnometodologicznie – eksperymentu przerywania) Sheldona i nazywa go nienormalnym, a on broni się i mówi, że: „Nie jestem nienormalny, mama kazała mnie przebadać”.
Z tym nieprzeciętnie inteligentnym naukowcem niezwykle trudno żyć, o czym wiedzą jego najbliżsi przyjaciele i współpracownicy. Dr Cooper całe swoje życie ma idealne zaplanowane, co do minuty. Nie lubi żadnych zmian w swoim rozkładzie tygodniowym, każdy obowiązek, czy rozrywka ma swoje miejsce: w środy chodzi do sklepu z komiksami, w soboty wieczorem robi pranie. Nawet posiłki je zawsze takie same: w poniedziałek chińszczyzna, we wtorek kuchnię indyjską, w środę hamburgery. Działa jak robot, a najmniejsze zmiany wyprowadzają go z równowagi.
Jednak nas najbardziej zainteresuje jego życie społeczne. Sheldona zachowanie można określić najlepiej jako nieustanną pracę etnometodologa w terenie3. Jak już wcześniej zostało wspomniane fizyk bardzo często wykonuje (świadomie lub nie) eksperyment przerywania na większości partnerów interakcji. Eksperyment polega na polegająca na tym, że naturalny tok interakcji społecznej zakłócany jest przez łamanie konwencji i reguł interakcji4. Dzieje się tak na przykład gdy Leonard zastanawia się czy dobrze zrobił umawiając się na randkę:
Leonard: Sheldon, myślę, że popełniłem pomyłkę.
Sheldon: Właśnie widzę. O ile nie planujesz biegu maratońskiego, wybranie nadziewanych ziemniaków i purée to straszny nadmiar skrobi.
Leonard: Nie, chodzi mi o Penny.
Sheldon: Pomyłka dotycząca Penny. Będziesz musiał to zawęzić.
Leonard: Myślę, że nie powinienem z nią dzisiaj wychodzić.
Sheldon: Więc nie idź.
Leonard: Niektórzy mogliby powiedzieć "Dlaczego nie?"
Sheldon: Niektórych mogłoby to interesować.
Leonard: I tak będę dalej mówił.
Sheldon: Założyłem, że będziesz.
Leonard: Teraz kiedy rzeczywiście| mam wyjść z Penny, nie jestem podekscytowany, raczej mdły.
Sheldon: W takim razie twój posiłek dobrany jest stosownie. Skrobia absorbuje płyny, co powoduje redukcję ilości wymiocin dostępnych przy gwałtownych wydaleniu. I także popełniłeś częsty gramatyczny błąd. Powiedziałeś „mdły”, a chciałeś powiedzieć „czuję mdłości”. Ale kontynuuj.5
Jak widać znajomi Dr Coopera nie mogą liczyć na to, że w rozmowie z nim będzie zachodzić zasada et cetera, czyli sytuacja interakcyjna, w której partnerzy w rozmowie zgadzają się na niedopowiedzenia drugiej strony, uzupełniając ich wypowiedzi lub oczekując na dalszy ciąg interakcji i nie zadając pytań o szczegóły, tak aby interakcja nie została przerwana6.
Sheldon nie zwraca uwagi na emocje, czy uczucia innych osób. Zwraca uwagę tylko na treść wypowiedzi, co powoduje, że nie rozumie kontekstu. Także nie zwraca uwagi na konwenanse czy grzeczności, do których społeczeństwo każe się dostosowywać. Można powiedzieć, że bohater serialu nie potrafi, lub nie chce opracować dobrej definicji sytuacji w jakiej się znajduje. W wymienionym przykładzie współlokator oczekuje, że fizyk zachowa się jak przyjaciel, jednak zachowuje się jak… cóż, po prostu jak Sheldon.
Oczywiście Sheldon nie tylko nie zajmuje się przestrzeganiem zasad konwersacji, także nie interesują go zawiłości życia społecznego. Jest wielbicielem porządku, więc gdy widzi, że jego nowa sąsiadka bałagani postanawia posprzątać jej mieszkanie w nocy, gdy będzie spała i namawia do tego swojego współlokatora, który nie będąc w stanie go powstrzymać ostatecznie mu pomaga.
Penny: Wy chorzy kujonowaci dranie!
Leonard: Skąd ona wie, że to my?
Sheldon: Mogłem zostawić sugerowany organizacyjny schemat dla jej szafy.
Penny: Czy weszliście do mojego mieszkania wczorajszej nocy kiedy spałam?!
Sheldon: Tak, ale tylko by posprzątać. Bardziej zorganizować. Bo nie jesteś właściwie brudna, jako taka.
Penny: Czy rozumiecie jak odrażające to jest?
Leonard: Tak, dyskutowaliśmy o tym na odległość wczorajszej nocy.
Penny: W moim mieszkaniu, kiedy spałam?!
Sheldon: I chrapałaś. Ale to prawdopodobnie tylko infekcja zatok. Ale może to być też bezdech senny. Może zechcesz zobaczyć się z otolaryngologiem. Lekarz od gardła.
Penny: A jaki doktor usuwa buty z tyłków?
Sheldon: Zależnie od głębokości, może to być... proktolog. Albo chirurg ogólny.
Leonard: To był sarkazm 7
Jednak czasami ich światy, choć mają zupełnie inne metody, dochodzą do tych samych wniosków. Dogadują się, choć mówią innymi językami. Najlepszym przykładem będą rozważania Penny, czy warto się umówić na randkę z Leonardem. Z pomocą przychodzi Sheldon:
Penny: Czy masz coś do powiedzenia o czymś, o czym ja mówię do ciebie?
Sheldon: Więc, pomyślmy... Myślę o rozważeniu kota Schrodingera […] Erwin Schrodinger, w próbie wytłumaczenia kopenhaskiej interpretacji fizyki kwantowej, zaproponował eksperyment gdzie kot umiejscowiony w szczelnym pojemniku z fiolką trucizny, która pęknie w nieznanym czasie. Teraz, jeżeli nikt nie wie kiedy i czy trucizna została wypuszczona, to do czasu, aż pojemnik zostanie otworzony, kot jest postrzegany zarówno jako żywy jak i martwy.
Penny: Przepraszam. Nie rozumiem.
Sheldon: Oczywiście, że nie rozumiesz. Jeszcze nie skończyłem. Trzeba by być jakimś medium by to zrozumieć, a nie mam czegoś takiego jak "medium".
Penny: Sheldon, o co ci chodzi?!
Sheldon: Tak jak kot Schrodingera, twój potencjalny związek z Leonardem jest postrzegany zarówno jako dobry jak i zły. Tylko otwierając pojemnik dowiesz się jaki jest.
Penny: W porządku, więc mówisz, że powinnam pójść z Leonardem.8
Oczywiście nie jest do końca tak fatalnie. Przyjaciele bohatera na początku wspólnej znajomości nie przepadali za jego ekscentrycznymi zachowaniami, ale go docenili i bardzo polubili. W ciągu dalszym mają świadomość, że komunikacja z nim nie jest łatwa, ale już znają jego zachowanie, więc znają jego „defekty socjalizacyjne”. Dzięki czemu eksperymenty przerywania występują, ale z łagodniejszymi skutkami, ponieważ bohaterowie są na nie przygotowani. Nie wiadomo jakie jest zdanie etnometodologów, ale bohaterowie serialu starają się udowodnić, że chociaż każdy może mieć swój świat idei i wartości, wystarczy trochę cierpliwości, zrozumienia i tolerancji, by społeczeństwo osiągnęło poczucie porządku społecznego. Z tego powodu i wielu innych, niekoniecznie naukowych, polecam zapoznanie się z tym serialem.
Wykorzystane materiały:
Giddens Anthony, Socjologia, Warszawa 2007.
Siuda Piotr, Etnometodologia wielkiego podrywu, http://www.piotrsiuda.pl/2013/02/etnometodologia-wielkiego-podrywu.html, dostęp 6.06.2013.
Teoria Wielkiego Podrywu, http://iitv.info/big-bang-theory/, dostęp 25.08.2013.
http://encyklopedia.eduteka.pl/wiki/Eksperyment_przerywania.
http://encyklopedia.eduteka.pl/wiki/Zasada_et_cetera.
http://www.filmweb.pl/serial/Teoria+wielkiego+podrywu-2007-402989.
A. Giddens, Socjologia, Warszawa 2007, s. 720.↩
http://www.filmweb.pl/serial/Teoria+wielkiego+podrywu-2007-402989.↩
P. Siuda, Etnometodologia wielkiego podrywu, http://www.piotrsiuda.pl/2013/02/etnometodologia-wielkiego-podrywu.html (dostęp: 6.06.2013)↩
http://encyklopedia.eduteka.pl/wiki/Eksperyment_przerywania↩
Teoria Wielkiego Podrywu, odcinek 17.↩
http://encyklopedia.eduteka.pl/wiki/Zasada_et_cetera↩
Tamże, odcinek 2.↩
Tamże, odcinek 17.↩